بالاباقشا – ءبىلىمنىڭ باسپالداعى
بالاباقشا – ءبىلىمنىڭ باسپالداعى
بالاباقشا كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەر ءۇشىن ءبىلىمنىڭ – باسپالداعى بولىپ تابىلادى. ولار العاش بالاباقشاعا كەلگەن ساتتەن جاڭا ورتاعا ۇيرەنۋى، جاڭا دوستارمەن تانىسۋ، تاربيەشىمەن قارىم - قاتىناستا بولۋى بارلىعى بالانىڭ ومىرىندە بولاتىن ۇلكەن وزگەرىس. كىشكەنتاي بالاقايلار بالاباقشاعا كەلىپ، ويىنشىقپەن ويناي ءجۇرىپ، العاش ءوزىنىڭ ءبىلىم نەگىزىن قالاي باستايدى. كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەر ويىن ويناي وتىرىپ، ءبىلىمدى ۇيرەنەدى، ولاردا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق بولادى. كەز - كەلگەن نارسەلەردى ۇستاپ كورىپ، بىلمەگەنىن بىلگىسى كەلىپ تالپىنادى. قازىرگى جاھاندانۋ داۋىرىندە ءبىلىم بەرۋ سالاسى، مادەني جانە تاربيە جاعىنان جالپى كۇننەن - كۇنگە قارىشتاپ دامۋ ۇستىندە. بالاباقشاداعى كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ ويىن ارقىلى ءبىلىم الۋى، مۋزىكانى تىڭداي ءبىلۋى، قابىلداۋى وتە تەز. مۋزىكا ول بالانىڭ ەستەتيكالىق تاربيەسىن قالىپتاستىرادى [1].
مۋزىكا ارقىلى بالاباقشاداعى كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەر ەڭ الدىمەن تىڭداي ءبىلۋ، ونى قابىلداي وتىرىپ ايتا بىلۋگە ۇيرەنەدى. مۋزىكا تۋرالى ءبىلىمى قالىپتاسىپ، ورىنداۋشىلىق جانە بي قيمىلىن جانە بيلەۋگە ۇيرەنەدى. سۋرەت سالۋ شەبەرلىگى ارتادى. تۇستەردى اجىراتا وتىرىپ، ءوزىنىڭ قالاعان سۋرەتتەرىنىڭ اتاۋىن بىلۋمەن بىرگە، سۋرەت سالۋدى ۇيرەنەدى. وقۋ - تاربيە ۇدەرىسىندە ءار بالامەن ناتيجەلى جۇمىس جاساۋ، جەتىستىككە جەتۋ ماقساتىندا پەداگوگيكالىق ءادىس - تاسىلدەردىڭ ءتۇرلى فورمالارىن قولدانۋ ماڭىزدى. جۇمىس بارىسىندا بالالاردىڭ سۋرەت سالۋ، تۇستەردى اجىراتۋ، زات اتاۋلارىن ءبىلۋ، مۋزىكامەن اينالىسۋ مۇمكىندىكتەرى ەسكەرىلۋى ءتيىس. جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنىنا ساي وقۋ ادىستەرىن جاڭا تەحنولوگيالارمەن ۇشتاستىرا وتىرىپ، بالاباقشاداعى بالالاردىڭ ويىن تەحنولوگياسى ارقىلى جانە ارت تەراپيا ادىستەرى ارقىلى بالالاردىڭ سانا سەزىمدەرىنە، مىنەز-قۇلقىنا اسەر ەتۋ جولىمەن ءبىلىم الۋى ىسكە اسىرىلادى. ءبىلىم بەرۋ قابىلەتىن ىنتالاندىرۋدا جاعىمدى، ەموسيونالدى كوڭىل-كۇيدى قولدانۋ كەرەك. بالالاردىڭ جەكە الەۋەتتى مۇمكىندىكتەرىن اشۋ، نازارلارىن ۇنەمى وزدەرىنىڭ شىنايى جەتىستىكتەرىنە، ساتتىلىكتەرىنە نازار اۋدارتۋ [2].
بالالارعا ءبىلىم بەرۋ ادىستەرىن قابىلداي ءبىلۋ نەگىزى رەتىندە دىبىستىق كورنەكىلىكتەردى پايدالانۋ، ويىن تۇرلەرىن قولدانۋ، ارت تەراپيا ءادىسىن پايدالانۋ وقىتۋدىڭ جەتەكشى ءادىسى بولىپ تابىلادى. بالالاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋداعى ارت تەراپيا ءادىسىنىڭ ءرولى ەرەكشە. بەينەلەۋ ونەرى – دۇنيەنى كوزبەن كورىپ، ءتۇيسىنۋ نەگىزىندە بەينەلەيتىن پلاستيكالىق ونەردىڭ ءبىر سالاسى. بەينەلەۋ ونەرى دۇنيەنى بايقاۋ، باقىلاۋ، كورۋ ناتيجەسىندە ونىڭ كوركەم بەينەسىن جاسايدى. بالالار سۋرەت سالۋعا ۇيرەنىپ، ءوز كوزىمەن كورىپ، تۇسىنگەن شىندىعىن سول ساتتەگى قالپىمەن كورسەتۋگە ۇمتىلادى. بەينەلەۋ ونەرىنىڭ كوركەمدەۋ قۇرالدارىنا سۋرەت، ءتۇرلى ءتۇس، پلاستيكا، جارىق پەن كولەڭكە، كومپوزيسيا، ىرعاق جاتادى. وسى قۇرالدار ارقىلى بالالار سۋرەت سالۋ، ويىن ويناۋ ارقىلى ءوز شەبەرلىگىن كورسەتە الادى [3].
بەينەلەۋ ونەرى ارقىلى بالالاردىڭ شىعارماشىلىعىن دامىتۋ ۇلت ماسەلەسىمەن تىعىز بايلانىستى بولىپ تابىلادى. بالا — ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. ولاي بولسا، بالالاردى تاربيەلەۋ مەن وقىتۋ بالانىڭ عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ دە جارقىن بولاشاعىنىڭ كەپىلى. ول – ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋدىڭ العاشقى دەڭگەيى. سوندىقتان، بالالاردى تاربيەلەۋ مەن وقىتۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى – بالانىڭ جەكە باسىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋى بولىپ وتىر. بالاباقشادا بالالار ءوزىنىڭ ويىن، قوبالجۋىن سوزبەن جەتكىزۋگە قينالادى. ولار ءۇشىن ءوز ويىن جەتكىزۋدىڭ وڭاي جولدارى ويىن بارىسىندا، بەينەلەۋ ونەرى نەمەسە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىكتىڭ باسقا دا فورمالارىمەن بايقالادى.
پسيحوتەراپيانىڭ ماڭىزدى سالالارىنىڭ ءبىرى قازىرگى تاڭدا ارت - تەراپيا بولىپ تابىلادى. ارت - تەراپيا – بالالارمەن پسيحولوگيالىق جۇمىس جۇرگىزۋدە ورنى باعا جەتپەس ءارى وتە ءتيىمدى ءادىس. سۋرەت سالۋ كەزىندە بايقالاتىن قىزىعۋشىلىقتار قورقىنىش ەموسياسىن بىرتىندەپ باسەڭدەتىپ، ونى ورىنداپ جاتقان تاپسىرماعا ەرىك كۇشىمەن شوعىرلانۋعا جانە وعان قاناعاتتانۋعا الماستىرادى. ارت - تەراپيا ءۇردىسى بالاعا ءوز پروبلەمالارىن جانداندىرۋعا جانە ونى تۇسىنۋگە، سونىمەن قاتار ونى شەشۋ جولدارىن كورۋىنە كومەكتەسەدى. سۋرەت سالۋ – بالا قيالىن، ويلاۋ ورامدىعىن دامىتۋ ءۇشىن تابيعي مۇمكىندىك بولىپ تابىلادى. شىندىعىندا سۋرەت سالۋدى ۇناتاتىن بالالار ەرەكشە فانتازياسىمەن، سەزىمدەرىن تىكەلەي جەتكىزە الۋىمەن جانە وي - پىكىرلەرىنىڭ ورامدىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. ولار وزدەرىن سۋرەتتەگى ادامنىڭ نەمەسە كەيىپكەردىڭ ورنىنا قويا بىلەدى جانە وعان دەگەن ءوز قاتىناسىن بىلدىرە الادى. بالا سۋرەت سالا وتىرىپ، ءوز سەزىمدەرى مەن تولعانىستارىن، اسەرلەرىن، قالاۋلارى مەن ارمانىن كورسەتە الادى، ءوزىن قورقىتاتىن جاعىمسىز، زاقىم كەلتىرۋشى بەينەلەرمەن ەشبىر اۋىرتپالىقسىز بايلانىسا الادى [4].
ارت - تەراپيا – بۇل بەينەلەۋ ونەرىمەن ەمدەۋ. ارت - تەراپيا ماقساتى – بالانى سۋرەت سالۋعا ۇيرەتۋ ەمەس، سۋرەت سالدىرۋ ارقىلى شەكتەن تىس ەموسيالاردى، كوبىنە سويلەي المايدى، تۋدىراتىن پروبلەمالاردى جەڭۋگە، شىعارماشىلىق ەنەرگيانىڭ شىعۋىنا كومەكتەسەدى. بالا بولاشاقتا ەموسيالىق كۇشتەنۋدى جەڭىلدەتەتىن، وزىنە قولايلى ءارى ۇنامدى ءتاسىلدى مەڭگەرەدى. بالالارعا ارنالعان كوركەم شىعارمانى وقىتۋ نەعۇرلىم دۇرىس ۇيىمداستىرىلسا، مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ەستەتيكالىق تالعامىن دامىتۋ سوعىرلىم تابىستى بولادى. ءتىپتى كىشكەنتايلار توبىنان باستاپ - اق
تاقپاق پەن قىسقا ولەڭدەرى ايتقىزعاندا كوركەم سوزدەر اسەرلى ەستىلۋى ءۇشىن
ستول ۇستىندەگى تەاتردى، قىسقا ساحنالى كورسەتىلىمدەر كورسەتۋدى قولدانا بەرگەن ءجون. ساندىك بەزەندىرۋ شىعارماشىلىعى ۇردىسىندە بالالار ويلاۋ، ويىن دامىتۋ جانە قيالداۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى، مۇنىڭ ءبارى ورىندالاتىن بەينەلەردىڭ ءماندى بولۋىنا قولايلى اسەر ەتەدى. تەاتر ارقىلى بالالاردىڭ كوركەم قابىلەتتەرىن جەتىلدىرىپ قانا قويماي ولاردى تۇلعارالىق قارىم - قاتىناسقا، ونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرادى. سونىمەن بىرگە ساحناعا بەيىمدەلگەن بالالاردىڭ بويىندا وزىنە دەگەن سەنىم ارتىپ، العاشقى قول شاپالاقتاۋلاردى سەزىنە الادى. قالاي دەسەك تەاتر - بالالار ءۇشىن مەرەكە، دەمالىس ورنى. بالامەن بىرگە تەاترعا بارىپ، ونىڭ العاشقى اسەرى مەن قۋانىشىن ءبولىسۋ اتا - انا ءۇشىن زور باقىت دەپ بىلەمىز. ال وسىنداي باقىتقا جول اشۋ بىزدەر، تاربيەشىلەر ءۇشىن ۇلكەن تابىس [5].
قۋىرشاق تەاترى كىشكەنتاي بالالارعا العاشقى تەاتر رەتىندە ۇسىنىلادى. بۇل تەاتردىڭ ساحناسىندا بالالار وزدەرىنە تانىس جانە سۇيىكتى قۋىرشاقتارىن، ويىنشىقتارىن نەمەسە سۋرەتتەرىن كورە الادى. مىسالى، ساحنادا قويىلىپ جاتقان «قاسقىر مەن جەتى لاق» ەرتەگىسىندە قاسقىردىڭ وبرازىنا كىرگەن اكتەردىڭ شىعا كەلۋى الدىڭعى قاتاردا وتىرعان بالالاردى شوشىتىپ، ولار ورىندىقتارىنىڭ استىنا تىعىلىپ قالعان. ال وسى ەرتەگىنى قۋىرشاق تەاترىندا تاماشالاعاندا ەڭ كىشكەنتاي بالالاردىڭ ءوزى تىپ - تىنىش قىزىعا كورگەن، ءتىپتى قاسقىرعا لاقتارعا تيىسپە،- دەپ نارازىلىقتارىن بىلدىرگەن. كوبىنە كىشكەنە بالالار ەرەسەكتەردىڭ ورىنداۋىنداعى اياز اتا، قاسقىر، ايۋ كەيىپكەرلەرىنەن قورقادى، ال ەندى وسى كەيىپكەرلەردى بەينەلەيتىن ويىنشىقتارمەن بار ىنتاسىمەن وينايدى. تەاتر ونەرى ارقىلى بالا تەك كوركەم ادەبيەت شىعارمالارىن عانا قابىلداپ قويمايدى، سونىمەن قاتار تەاتر قۋىرشاقتار ارقىلى بالالاردى تارتىپتىلىككە، ادامگەرشىلىككە، ەستەتيكاعا، تازالىققا، اۋىزبىرلىككە، قامقورلىققا تاربيەلەيدى.
تەاتر بالالارعا جاقسى كوڭىل كۇي قالىپتاستىرادى، اسەرلەرمەن تولىقتىرادى، قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتادى، جالپى دامۋى مەن ەستەتيكالىق تاربيەسىنە اسەر ەتەدى [6].
بالاباقشا بالالاردىڭ ءبىلىم الۋىنىڭ العاشقى باسپالداعى شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋدىڭ بارىنشا سەزىمتال كەزەڭى بولىپ تابىلادى، قورشاعان ورتاعا دەگەن ەستەتيكالىق كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. قورشاعان الەمنىڭ سۇلۋلىعىن، تابيعات ۇندەرىن تىڭداپ، قۇبىلمالى كورىنىستەرى مەن بەينەلەرىن باقىلاپ وتىرسا، قورشاعان ورتانىڭ ۇندەسۋىن سەزىنىپ، ەستەتيكالىق تاربيەسىن قالىپتاستىرادى. قازاق ەلىنىڭ بولاشاعى كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردەن باستاۋ الادى. سول سەبەپتى قازاق ەلىنىڭ ءوسىپ - وركەندەۋىنە ءوز ۇلەسىن قوسار ءبىلىمدى دە، تاربيەلى ۇرپاق تاربيەلەۋ ءار تاربيەشى مەن اتا - انا الدىنداعى باستى مىندەت. تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ماڭگى، تۇعىرلى تۋىمىز كوگىلدىر اسپان كوگىندە ماڭگىلىككە جەلبىرەي بەرسىن! [6].
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
1. مەنىڭ العاشقى ەنسيكلوپەديام الماتى كىتاپ باسپاسى 2013 جىل. اۆتورى سۋجيكوۆا ا. ءۇ، لەكەروۆا فس، سولتانعازينا م. ق. 287 – 290 بەت
2. دەنساۋلىق ەنسيكلوپەدياسى. 2007 ج.
3.«بالالار ادەبيەتى باسپاسى».
4.«شاڭىراق»ەنسيكلوپەدياسى س. قاسيمانوۆ
5. دياگنوستيكا ۆ ارت - تەراپيي. مەتود «ماندالا». رەد. ا. ي. كوپىتينا. سپب.، «رەچ»، 2005. – 141 س.
6. كيسەليەۆا م. ۆ. ارت - تەراپيا ۆ رابوتە س دەتمي. – سپب.: «رەچ»، 2007. – 160 س.
قىزىلوردا قالاسى №2 نۇر - شۇعىلا بالاباقشا تاربيەشىسى
ەسحوجايەۆا اسەل يمانجۋسيپوۆنا
بالاباقشا كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەر ءۇشىن ءبىلىمنىڭ – باسپالداعى بولىپ تابىلادى. ولار العاش بالاباقشاعا كەلگەن ساتتەن جاڭا ورتاعا ۇيرەنۋى، جاڭا دوستارمەن تانىسۋ، تاربيەشىمەن قارىم - قاتىناستا بولۋى بارلىعى بالانىڭ ومىرىندە بولاتىن ۇلكەن وزگەرىس. كىشكەنتاي بالاقايلار بالاباقشاعا كەلىپ، ويىنشىقپەن ويناي ءجۇرىپ، العاش ءوزىنىڭ ءبىلىم نەگىزىن قالاي باستايدى. كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەر ويىن ويناي وتىرىپ، ءبىلىمدى ۇيرەنەدى، ولاردا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق بولادى. كەز - كەلگەن نارسەلەردى ۇستاپ كورىپ، بىلمەگەنىن بىلگىسى كەلىپ تالپىنادى. قازىرگى جاھاندانۋ داۋىرىندە ءبىلىم بەرۋ سالاسى، مادەني جانە تاربيە جاعىنان جالپى كۇننەن - كۇنگە قارىشتاپ دامۋ ۇستىندە. بالاباقشاداعى كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ ويىن ارقىلى ءبىلىم الۋى، مۋزىكانى تىڭداي ءبىلۋى، قابىلداۋى وتە تەز. مۋزىكا ول بالانىڭ ەستەتيكالىق تاربيەسىن قالىپتاستىرادى [1].
مۋزىكا ارقىلى بالاباقشاداعى كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەر ەڭ الدىمەن تىڭداي ءبىلۋ، ونى قابىلداي وتىرىپ ايتا بىلۋگە ۇيرەنەدى. مۋزىكا تۋرالى ءبىلىمى قالىپتاسىپ، ورىنداۋشىلىق جانە بي قيمىلىن جانە بيلەۋگە ۇيرەنەدى. سۋرەت سالۋ شەبەرلىگى ارتادى. تۇستەردى اجىراتا وتىرىپ، ءوزىنىڭ قالاعان سۋرەتتەرىنىڭ اتاۋىن بىلۋمەن بىرگە، سۋرەت سالۋدى ۇيرەنەدى. وقۋ - تاربيە ۇدەرىسىندە ءار بالامەن ناتيجەلى جۇمىس جاساۋ، جەتىستىككە جەتۋ ماقساتىندا پەداگوگيكالىق ءادىس - تاسىلدەردىڭ ءتۇرلى فورمالارىن قولدانۋ ماڭىزدى. جۇمىس بارىسىندا بالالاردىڭ سۋرەت سالۋ، تۇستەردى اجىراتۋ، زات اتاۋلارىن ءبىلۋ، مۋزىكامەن اينالىسۋ مۇمكىندىكتەرى ەسكەرىلۋى ءتيىس. جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنىنا ساي وقۋ ادىستەرىن جاڭا تەحنولوگيالارمەن ۇشتاستىرا وتىرىپ، بالاباقشاداعى بالالاردىڭ ويىن تەحنولوگياسى ارقىلى جانە ارت تەراپيا ادىستەرى ارقىلى بالالاردىڭ سانا سەزىمدەرىنە، مىنەز-قۇلقىنا اسەر ەتۋ جولىمەن ءبىلىم الۋى ىسكە اسىرىلادى. ءبىلىم بەرۋ قابىلەتىن ىنتالاندىرۋدا جاعىمدى، ەموسيونالدى كوڭىل-كۇيدى قولدانۋ كەرەك. بالالاردىڭ جەكە الەۋەتتى مۇمكىندىكتەرىن اشۋ، نازارلارىن ۇنەمى وزدەرىنىڭ شىنايى جەتىستىكتەرىنە، ساتتىلىكتەرىنە نازار اۋدارتۋ [2].
بالالارعا ءبىلىم بەرۋ ادىستەرىن قابىلداي ءبىلۋ نەگىزى رەتىندە دىبىستىق كورنەكىلىكتەردى پايدالانۋ، ويىن تۇرلەرىن قولدانۋ، ارت تەراپيا ءادىسىن پايدالانۋ وقىتۋدىڭ جەتەكشى ءادىسى بولىپ تابىلادى. بالالاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋداعى ارت تەراپيا ءادىسىنىڭ ءرولى ەرەكشە. بەينەلەۋ ونەرى – دۇنيەنى كوزبەن كورىپ، ءتۇيسىنۋ نەگىزىندە بەينەلەيتىن پلاستيكالىق ونەردىڭ ءبىر سالاسى. بەينەلەۋ ونەرى دۇنيەنى بايقاۋ، باقىلاۋ، كورۋ ناتيجەسىندە ونىڭ كوركەم بەينەسىن جاسايدى. بالالار سۋرەت سالۋعا ۇيرەنىپ، ءوز كوزىمەن كورىپ، تۇسىنگەن شىندىعىن سول ساتتەگى قالپىمەن كورسەتۋگە ۇمتىلادى. بەينەلەۋ ونەرىنىڭ كوركەمدەۋ قۇرالدارىنا سۋرەت، ءتۇرلى ءتۇس، پلاستيكا، جارىق پەن كولەڭكە، كومپوزيسيا، ىرعاق جاتادى. وسى قۇرالدار ارقىلى بالالار سۋرەت سالۋ، ويىن ويناۋ ارقىلى ءوز شەبەرلىگىن كورسەتە الادى [3].
بەينەلەۋ ونەرى ارقىلى بالالاردىڭ شىعارماشىلىعىن دامىتۋ ۇلت ماسەلەسىمەن تىعىز بايلانىستى بولىپ تابىلادى. بالا — ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. ولاي بولسا، بالالاردى تاربيەلەۋ مەن وقىتۋ بالانىڭ عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ دە جارقىن بولاشاعىنىڭ كەپىلى. ول – ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋدىڭ العاشقى دەڭگەيى. سوندىقتان، بالالاردى تاربيەلەۋ مەن وقىتۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى – بالانىڭ جەكە باسىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋى بولىپ وتىر. بالاباقشادا بالالار ءوزىنىڭ ويىن، قوبالجۋىن سوزبەن جەتكىزۋگە قينالادى. ولار ءۇشىن ءوز ويىن جەتكىزۋدىڭ وڭاي جولدارى ويىن بارىسىندا، بەينەلەۋ ونەرى نەمەسە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىكتىڭ باسقا دا فورمالارىمەن بايقالادى.
پسيحوتەراپيانىڭ ماڭىزدى سالالارىنىڭ ءبىرى قازىرگى تاڭدا ارت - تەراپيا بولىپ تابىلادى. ارت - تەراپيا – بالالارمەن پسيحولوگيالىق جۇمىس جۇرگىزۋدە ورنى باعا جەتپەس ءارى وتە ءتيىمدى ءادىس. سۋرەت سالۋ كەزىندە بايقالاتىن قىزىعۋشىلىقتار قورقىنىش ەموسياسىن بىرتىندەپ باسەڭدەتىپ، ونى ورىنداپ جاتقان تاپسىرماعا ەرىك كۇشىمەن شوعىرلانۋعا جانە وعان قاناعاتتانۋعا الماستىرادى. ارت - تەراپيا ءۇردىسى بالاعا ءوز پروبلەمالارىن جانداندىرۋعا جانە ونى تۇسىنۋگە، سونىمەن قاتار ونى شەشۋ جولدارىن كورۋىنە كومەكتەسەدى. سۋرەت سالۋ – بالا قيالىن، ويلاۋ ورامدىعىن دامىتۋ ءۇشىن تابيعي مۇمكىندىك بولىپ تابىلادى. شىندىعىندا سۋرەت سالۋدى ۇناتاتىن بالالار ەرەكشە فانتازياسىمەن، سەزىمدەرىن تىكەلەي جەتكىزە الۋىمەن جانە وي - پىكىرلەرىنىڭ ورامدىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. ولار وزدەرىن سۋرەتتەگى ادامنىڭ نەمەسە كەيىپكەردىڭ ورنىنا قويا بىلەدى جانە وعان دەگەن ءوز قاتىناسىن بىلدىرە الادى. بالا سۋرەت سالا وتىرىپ، ءوز سەزىمدەرى مەن تولعانىستارىن، اسەرلەرىن، قالاۋلارى مەن ارمانىن كورسەتە الادى، ءوزىن قورقىتاتىن جاعىمسىز، زاقىم كەلتىرۋشى بەينەلەرمەن ەشبىر اۋىرتپالىقسىز بايلانىسا الادى [4].
ارت - تەراپيا – بۇل بەينەلەۋ ونەرىمەن ەمدەۋ. ارت - تەراپيا ماقساتى – بالانى سۋرەت سالۋعا ۇيرەتۋ ەمەس، سۋرەت سالدىرۋ ارقىلى شەكتەن تىس ەموسيالاردى، كوبىنە سويلەي المايدى، تۋدىراتىن پروبلەمالاردى جەڭۋگە، شىعارماشىلىق ەنەرگيانىڭ شىعۋىنا كومەكتەسەدى. بالا بولاشاقتا ەموسيالىق كۇشتەنۋدى جەڭىلدەتەتىن، وزىنە قولايلى ءارى ۇنامدى ءتاسىلدى مەڭگەرەدى. بالالارعا ارنالعان كوركەم شىعارمانى وقىتۋ نەعۇرلىم دۇرىس ۇيىمداستىرىلسا، مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ەستەتيكالىق تالعامىن دامىتۋ سوعىرلىم تابىستى بولادى. ءتىپتى كىشكەنتايلار توبىنان باستاپ - اق
تاقپاق پەن قىسقا ولەڭدەرى ايتقىزعاندا كوركەم سوزدەر اسەرلى ەستىلۋى ءۇشىن
ستول ۇستىندەگى تەاتردى، قىسقا ساحنالى كورسەتىلىمدەر كورسەتۋدى قولدانا بەرگەن ءجون. ساندىك بەزەندىرۋ شىعارماشىلىعى ۇردىسىندە بالالار ويلاۋ، ويىن دامىتۋ جانە قيالداۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى، مۇنىڭ ءبارى ورىندالاتىن بەينەلەردىڭ ءماندى بولۋىنا قولايلى اسەر ەتەدى. تەاتر ارقىلى بالالاردىڭ كوركەم قابىلەتتەرىن جەتىلدىرىپ قانا قويماي ولاردى تۇلعارالىق قارىم - قاتىناسقا، ونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرادى. سونىمەن بىرگە ساحناعا بەيىمدەلگەن بالالاردىڭ بويىندا وزىنە دەگەن سەنىم ارتىپ، العاشقى قول شاپالاقتاۋلاردى سەزىنە الادى. قالاي دەسەك تەاتر - بالالار ءۇشىن مەرەكە، دەمالىس ورنى. بالامەن بىرگە تەاترعا بارىپ، ونىڭ العاشقى اسەرى مەن قۋانىشىن ءبولىسۋ اتا - انا ءۇشىن زور باقىت دەپ بىلەمىز. ال وسىنداي باقىتقا جول اشۋ بىزدەر، تاربيەشىلەر ءۇشىن ۇلكەن تابىس [5].
قۋىرشاق تەاترى كىشكەنتاي بالالارعا العاشقى تەاتر رەتىندە ۇسىنىلادى. بۇل تەاتردىڭ ساحناسىندا بالالار وزدەرىنە تانىس جانە سۇيىكتى قۋىرشاقتارىن، ويىنشىقتارىن نەمەسە سۋرەتتەرىن كورە الادى. مىسالى، ساحنادا قويىلىپ جاتقان «قاسقىر مەن جەتى لاق» ەرتەگىسىندە قاسقىردىڭ وبرازىنا كىرگەن اكتەردىڭ شىعا كەلۋى الدىڭعى قاتاردا وتىرعان بالالاردى شوشىتىپ، ولار ورىندىقتارىنىڭ استىنا تىعىلىپ قالعان. ال وسى ەرتەگىنى قۋىرشاق تەاترىندا تاماشالاعاندا ەڭ كىشكەنتاي بالالاردىڭ ءوزى تىپ - تىنىش قىزىعا كورگەن، ءتىپتى قاسقىرعا لاقتارعا تيىسپە،- دەپ نارازىلىقتارىن بىلدىرگەن. كوبىنە كىشكەنە بالالار ەرەسەكتەردىڭ ورىنداۋىنداعى اياز اتا، قاسقىر، ايۋ كەيىپكەرلەرىنەن قورقادى، ال ەندى وسى كەيىپكەرلەردى بەينەلەيتىن ويىنشىقتارمەن بار ىنتاسىمەن وينايدى. تەاتر ونەرى ارقىلى بالا تەك كوركەم ادەبيەت شىعارمالارىن عانا قابىلداپ قويمايدى، سونىمەن قاتار تەاتر قۋىرشاقتار ارقىلى بالالاردى تارتىپتىلىككە، ادامگەرشىلىككە، ەستەتيكاعا، تازالىققا، اۋىزبىرلىككە، قامقورلىققا تاربيەلەيدى.
تەاتر بالالارعا جاقسى كوڭىل كۇي قالىپتاستىرادى، اسەرلەرمەن تولىقتىرادى، قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتادى، جالپى دامۋى مەن ەستەتيكالىق تاربيەسىنە اسەر ەتەدى [6].
بالاباقشا بالالاردىڭ ءبىلىم الۋىنىڭ العاشقى باسپالداعى شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋدىڭ بارىنشا سەزىمتال كەزەڭى بولىپ تابىلادى، قورشاعان ورتاعا دەگەن ەستەتيكالىق كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. قورشاعان الەمنىڭ سۇلۋلىعىن، تابيعات ۇندەرىن تىڭداپ، قۇبىلمالى كورىنىستەرى مەن بەينەلەرىن باقىلاپ وتىرسا، قورشاعان ورتانىڭ ۇندەسۋىن سەزىنىپ، ەستەتيكالىق تاربيەسىن قالىپتاستىرادى. قازاق ەلىنىڭ بولاشاعى كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردەن باستاۋ الادى. سول سەبەپتى قازاق ەلىنىڭ ءوسىپ - وركەندەۋىنە ءوز ۇلەسىن قوسار ءبىلىمدى دە، تاربيەلى ۇرپاق تاربيەلەۋ ءار تاربيەشى مەن اتا - انا الدىنداعى باستى مىندەت. تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ماڭگى، تۇعىرلى تۋىمىز كوگىلدىر اسپان كوگىندە ماڭگىلىككە جەلبىرەي بەرسىن! [6].
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
1. مەنىڭ العاشقى ەنسيكلوپەديام الماتى كىتاپ باسپاسى 2013 جىل. اۆتورى سۋجيكوۆا ا. ءۇ، لەكەروۆا فس، سولتانعازينا م. ق. 287 – 290 بەت
2. دەنساۋلىق ەنسيكلوپەدياسى. 2007 ج.
3.«بالالار ادەبيەتى باسپاسى».
4.«شاڭىراق»ەنسيكلوپەدياسى س. قاسيمانوۆ
5. دياگنوستيكا ۆ ارت - تەراپيي. مەتود «ماندالا». رەد. ا. ي. كوپىتينا. سپب.، «رەچ»، 2005. – 141 س.
6. كيسەليەۆا م. ۆ. ارت - تەراپيا ۆ رابوتە س دەتمي. – سپب.: «رەچ»، 2007. – 160 س.
قىزىلوردا قالاسى №2 نۇر - شۇعىلا بالاباقشا تاربيەشىسى
ەسحوجايەۆا اسەل يمانجۋسيپوۆنا
You Might Also Like
-
التىن كۇز اسەم اينالام، ەلىمە بەرەكە سىيلاعان - ەرتەڭگىلىگى.
-
بالاباقشادا قولدانىلاتىن ءتيىمدى تەحنولوگيالار
