باسقا بالە تىلدەن
(سكەچ)
ماريا (جالعىز ويلانىپ ءجۇرىپ). اقىماق... اقىماق... اۋزىنا ءالى كەلمەيتىن اقىماق... اقىماقتىڭ دا ۇلكەنى، كىشىسى بولادى. كىشىسىنىڭ كەسىرى — كوبىنەسە ءوز باسىنان اسپايدى، ال ۇلكەنىنىڭ كەسىرى بۇكىل جۇرتقا تيەدى. (پاۋزا.) ءبىزدىڭ بوداۋبەك كورشى بارا-بارا وسىنىڭ ۇلكەنى بوپ شىعادى... (بوداۋبەك كىرىپ كەلەدى). «كىمدى ايتساڭ سول كەلەدى»، جوعارى شىق.
بوداۋبەك. ءا، سولاي ما. باسە، قۇلاعىم شىڭىلداپ ەدى.
ماريا. عايىپتى بولجايتىن ونەرىڭىز دە بار ما؟
بوداۋبەك. الاقانىم تارتسا اقشا ۇستايمىن، وڭ كوزىم تارتسا قۋانام، سول كوزىم تارتسا جىلايمىن. اينىماستان كەلەدى.
ماريا. بۇگىن ونىڭ ەشقايسىسى تارتقان جوق پا؟
بوداۋبەك. بۇگىن، ءومىرى بۇلك ەتپەيتىن مۇرنىمنىڭ ۇشى جىبىرلاي بەرەدى، بىلمەيمىن نە بولعانىن.
ماريا. بۇل جاقسى ىرىم ەمەس ەكەن.
بوداۋبەك (ەلەڭ ەتىپ). يا؟
ماريا. مەن دە ءوز تاجىريبەمە قاراپ ايتام مۇرنىمنىڭ ۇشى جىبىرلاسا جانىم مۇرنىمنىڭ ۇشىنا كەلگەنشە قىسىلاتىن ەدىم.
بوداۋبەك. قوي، نە كەرەك جاماندىققا جورىپ. (مۇرنىن دامىلسىز ۋقالاپ وتىرىپ.) مايدانعا سۇراندىڭ با؟
ماريا. شاقىرتۋ شارت پا ەكەن؟
بوداۋبەك. دۇرىس ايتاسىڭ، زامانداس. (كۇرسىنىپ قويىپ.) جاۋ جاعادان الدى ەندى. بارۋ كەرەك. ايتەۋىر ءبىر ەلىم - اق، مەن دە اتتانارمىن ءسىرا.
ماريا. جاقسى ۇيرەنىپ ءجۇرسىڭ بە؟
بوداۋبەك. اسكەري ويىندى ايتاسىڭ با؟ (قولىن سەرمەپ تاستاپ.) چەپۋحا ماعان.
ماريا. سوعىستا الدىمەن جۇرەك كەرەك. ونەر سودان كەيىن...
بوداۋبەك. مەنىڭ جۇرەگىمنىڭ تۇگى بار، ەندەشە. قاراپ وتىرعانشا ءبىر ەرلىگىمدى ايتا وتىرايىن. ءبىزدىڭ وسى قالانىڭ ءوزىنىڭ قورعانى كەرەمەت ەكەن عوي...
ماريا. قايدان ءبىلدىڭ ونى.
بوداۋبەك. ءبىلدىم. ءبىراق، ءتىرى جانعا ايتۋعا بولمايدى.
ماريا. وندا ءولى جاندارعا ايتپاقشىسىڭ با؟
بوداۋبەك. جوق تەك ساعان عانا... (قۇلاعىنا سىبىرلاي باستايدى. ماريا باسىن يزەي بەرەدى.)
ماريا. نەشە ديۆيزيا؟
بوداۋبەك. (سىبىرلايدى.)
ماريا. سوعىس زاۆودى؟
بوداۋبەك. ە-ە، (سىبىرلاي بەرەدى.)
ماريا (كۇلىپ). ايتارىڭدى ايتىپ الدىڭ شىڭداماي-اق قوي ەندى.
بوداۋبەك. «وتىز تىستەن شىققان ءسوز وتىز ۇرۋلى ەلگە جەگەدى». اۋزىڭا يە بول، زامانداس.
ماريا. ايتىپ الىپ كىرىپتار بولعانشا، ءوز اۋزىڭا يە بولساڭ ەدى.
بوداۋبەك. ە، سونشا مەن كىمگە ايتىپپىن. سەنى شىنداپ جاتقانىمنىڭ ءوزى اسقان ساقتىق ەمەس پە.
ماريا. جۇرەگىڭنىڭ تۇگى بولسا دا، قورقاسىڭ عوي دەيمىن.
بوداۋبەك. قورىققانىم ەمەس. جاۋدىڭ قۇلاعىنا شالىنسا جاقسى ما، ويلاشى ءوزىڭ...
ماريا. وندا ماعان نەگە ايتتىڭ، سۇرادىم با؟
بوداۋبەك. سەن ءوزىمىزدىڭ ادام ەمەسسىڭ بە، ءتايىرى؟ جاتقا ايتپا، جاقىنعا ايتپا، جارىلىپ ءول دەيمىسىڭ. ءتىپتى، ىشىمە سيماعان سوڭ ايتتىم.
ماريا. سەن سونشا سەنەرلىك نە كورسەتتىم ەكەن مەن...
بوداۋبەك. كورشىمىز، زامانداسپىز، ودان ارتىق جاقىندىق بولا ما؟
ماريا (ويلانىپ.) جاقىندىعىڭا ءبىر جاقىندىق ىستەيىن ەندەشە. (تۇرىپ كەتىپ ساندىعىن اشادى دا، بوداۋبەككە اقشا اكەلىپ بەرەدى.) مىڭ سوم.
بوداۋبەك (اڭ-تاڭ). بۇنىڭ نە؟!
ماريا. اقشا.
بوداۋبەك. نە ءۇشىن؟ ءاتى-جونى بار ما؟
ماريا. تەرەكتە جاتقان سىردى تەرىپ اكەلىپ بەرگەنىڭ ءۇشىن.
بوداۋبەك. نە دەيدى. مەن ساعان اقشاعا بولا ايتتىم با؟
ماريا. ءا، ويىڭدا باسقا بىردەمە بارما ەدى وندا؟ ايتا بەر. اۋەلى مىنانى قالتاڭا سالىپ قويشى.
بوداۋبەك. تارت ءارى. شىنىڭ با ءوزىڭنىڭ.
ماريا. شىنىم، شىنىم.
بوداۋبەك (تاڭدانىپ). ال، سوندا، ول سىردىڭ كەرەگى نە ساعان.
ماريا. سوعىس ۋاقىتىندا اسكەري سىردان. وتان سىرىنان قىمباتتى نە بار. قىزىقسىن-اۋ ءوزىڭ، سونداي قىمباتتى نارسەنىڭ كەرەگى بولماي ما؟ اقشانى تەگىن بەpiپ تۇرعانىم جوق. مەنىڭ باسىبايلى اگەنتىمسىڭ ەندى.
بوداۋبەك. ءوزىڭ كىمسىڭ ەي؟!
ماريا. ءالى سەزگەن جوقسىڭ با؟
بوداۋبەك. قۇداي اقىنا.
ماريا. شپيونمىن. سەن مەنىڭ اگەنتىم بولدىڭ. (اقشانى بوداۋبەكتىڭ قالتاسىنا سالا بەرىپ.) بۇل انشەيىن ىرىمى، سىباعاڭ الدا.
بوداۋبەك (سەسكەنىپ). تارت. (قاعىپ جىبەرگەندە اقشا شاشىلىپ قالادى.)
ماريا (ءوڭىن سۋىتىپ، مىلتىعىن سۋىرىپ الادى). جينا شاپشاڭ. (بوداۋبەكتىڭ زارەسى ۇشقان. جينايدى.) سال قالتاڭا. (قالتاسىنا سالادى.) قوي مىنا قاعازعا قولىڭدى. (قول قويادى.) وتىر ورنىڭا. (وتىرادى.) جەتتى مە ەندى كوزىڭ؟
بوداۋبەك. جەتتى.(پاۋزا.)
ماريا. سەن مەنى قاشاننان بەرى بىلەسىڭ.
بوداۋبەك. وي – باي - اۋ، بەس جىل عوي، ءبىر قورادا تۇرعانىمىزعا.
ماريا. سەزىكتەنگەن ۋاقىتىڭ بولدى ما؟
بوداۋبەك. سەزىكتەنسەم وسى كۇيگە تۇسەر مە ەدىم.
ماريا (وزىنە). سەن سەزگەن شپيون، شپيون دا بولماس. (بوداۋبەككە.) جارايدى. مەن سەنى ەندى زورلامايمىن. بار سىرىڭدى ايتتىڭ. اقشانى الدىڭ. قاعازعا قول قويدىڭ. جۇمىس ءبىتتى. ەرىك وزىڭدە. ءبىراق، تىلەسەڭ ءالى دە اگەنت بولىپ قالۋىڭا بولادى.
بوداۋبەك (جىلامسىراپ). ءتىپتى ۇجدانىم... بارمايدى... ەل-جۇرتىمدى قيىپ، قارا بەت بولىپ... ءتىپتى جانىم تۇرشىگەدى، زامانداس، قۇداي اقىنا...
ماريا. ەگىلمە. ەگىلمە، تىلەمەسەڭ زورلامايمىن دەدىم عوي.
بوداۋبەك. وي راحمەت. راحمەت، قارىنداس. جەتى تيىن نياز قۇتىلعانىما. مۇرنى قۇرعىر وسىعان جىبىرلاعان ەكەن عوي. (مۇرنىن ۋقالايدى.)
ماريا. ونى قۇتىلعان سوڭ ايت.
بوداۋبەك. اپاتاي - اي، تاعى نە ساقتاعانىڭ بار ەدى.
ماريا (كۇلىپ). ارى-بەرىدەن سوڭ شەشەتاي دەمەسەڭ نە قىلسىن.
بوداۋبەك. كەشىرىڭىز، قارىنداس... زامانداس. ساسىپ قالدىم... زورلامايمىن دەدىڭىز، ايتەۋىر.
ماريا. ايەل ەركەكتى زورلاعانىن قايدا كوردىڭ.
بوداۋبەك. جو-جوق، انشەيىن ايتقانىم عوي. (پاۋزا.) ماعان رۇقسات ەتىڭىز وندا، وتە اسىعىس ءبىر جۇمىسىم بار ەدى، وتىرىپ قالدىم.
ماريا. جۇمىسىڭ، بەلگىلى ماعان. شىعا سالىسىمەن ەلبەڭدەپ قانداي جۇگىرەر ەدىڭ. تۇرا تۇر. سەنەن بۇرىن مەن حابارلايمىن. (تەلەفوننىڭ ترۋبكاسىن الىپ سويلەسكەن بولادى.) بازارنايا 35، ماريانىكىنە ءبىر كىسىلەرىڭىزدى جىبەرىڭىزشى. يا، يا. (ترۋبكانى ىلەدى.) ال ەندى ۇستالاسىڭ، نە ايتپاقسىڭ ولارعا.
بوداۋبەك. قايرانمىن. ءوڭىم بە بۇل، ءتۇسىم بە مەن كادىمگى بوداۋبەكپىن بە وسى؟
ماريا. جوق، شپيون بوداۋبەكسىڭ ەندى. مەن، شپيون بوداۋبەكتى ۇستاپ بەرگەن سوۆەتتىڭ قىراعى ادامى بولدىم. مويىندايمىسىڭ وسىعان.
بوداۋبەك. جانىم - اۋ، ناحاق ەدىم عوي. ءا...
ماريا. ناحاقتىعىڭا دالەل جوق. قانداي قاعازعا قول قويعانىڭدى بىلەسىڭ بە؟
بوداۋبەك. جوق.
ماريا. باسىڭ كۇپشەككە مىقتاپ ەندى، ەندەشە. اقشا قالتاڭدا، بار سىردى ايتتىڭ. وسىنىڭ ءبارىن ايەل باسىممەن مەن زورلاپ ىستەتتى دەپ كىمدى ناندىراسىڭ؟ اسكەري سىردى مەن سۇراماي ءوزىڭ ايتتىڭ عوي ءتىپتى.
بوداۋبەك (قىسىلىپ وتىرىپ). ءوزىڭ قۇتقارماساڭ مەن سۋ تۇبىنە كەتكەن ەكەم. اپاتاي، جان تەرىم جاڭا شىقتى، ءوزىڭ ءبىل نە قىلساڭ دا. ناحاقپىن ايتەۋىر. (قولىن قۋسىرىپ، ماريانىڭ الدىنا كەلىپ جالىنىپ تۇرادى.)
ماريا (ارى-بەرىدەن سوڭ). قۇتىلۋدىڭ ءبىر عانا جولى قالدى.
بوداۋبەك. ايتشى، سونى، اينالايىن، ايتشى...
ماريا. ءبىر جولاتا شپيوندىق جولىنا ءتۇس.
بوداۋبەك (ۇندەمەي سىلق وتىرا كەتەدى. پاۋزا. دالادان اياق تىقىرى ەستىلەدى).
ماريا. كەلە جاتىر. بول، نە شپيون ەسەبىندە ءقازىر، ءقازىر ۇستالۋعا، نە ءبىرجولا شپيون بولىپ قۇتىلۋعا بەكىن.
بوداۋبەك. ءوزىڭ بيلەي بەر.
ماريا. انا جاققا كىرە تۇر، ەندەشە. (تورگى بولمەگە ەنگىزىپ جىبەرەدى. پوچتالون مارياعا ۆوەنكوماتتىڭ شاقىرۋ قاعازىن تاپسىرادى دا، شىعىپ كەتەدى. ماريا قاعازدى وقىپ.) جاقسى بولدى. تەز ءجۇرۋ كەرەك. مىنا دەل - قۇلىنى قايتسەم ەكەن. (تورگى بولمەنىڭ ەسىگىن اشىپ.) شىق بەرى!
بوداۋبەك (قورقا-قورقا، جان-جاعىنا قارانا - قارانا شىعادى). ۋھ! كەتكەن بە، ايتەۋىر؟ ويپىراي، قالاي تاپتىڭ اقىلىن؟
ماريا. ەسەبىن تاپقانعا ەردىڭ قۇنى ءسوز بە؟ جالتاردىم دا، بەتىن اۋدارىپ جىبەردىم. ىزدەپ كەتتى. ءبىراق، كەشىكپەي قايتا اينالىپ سوعار.
بوداۋبەك. وندا ەكەۋمىز دە سۋ تۇبىنە كەتكەنىمىز عوي.
ماريا. يا، ەندى كوزىنە تۇسسەك بۇلتارتپاس.
بوداۋبەك. ە، توبا، شىرماۋدان قۇتىلام با دەسەم شىرمالا تۇسەم. «باسقا بالە تىلدەن» دەگەن وسى - داعى. وتىرمايىق تا، جان قارمايىق. بولا كورىڭىز. بول. جان مۇرىننىڭ ۇشىنە كەلدى ەندى...
ماريا. تاپتىم امالىن. بۇلك ەتپەي وتىرا تۇر. (تورگى بولمەگە ەنىپ كەتەدى. بوگەلەدى.)
بوداۋبەك (قاشۋعا لوبلىپ وتىرىپ). ءوزىم بارىپ وسى ايەلدىڭ زورلاعانىن باستان باقاي ايتسام.... تەك وسى ۇيدەن ءبىر شىعۋىم مۇڭ بوپ وتىرعانىن قاراشى... جوق، بايلادىم بەلدى. (قالتاسىنان اقشانى الىپ ستولدىڭ ۇستىنە قويادى دا.) كەرەك ەمەس، ارام اقشا. (ارتىنا جالت-جالت قاراپ، ەسىككە بارادى. ەسىك تىرس ەتكەندە قورقىپ، ورنىنا كەلىپ وتىرا قالادى. اقشانى قالتاسىنا قايتادان سالادى. وسىلايشا الدەنەشە رەت قايتالايدى. قورقىپ، قاشا الماي قويادى.) ۋا، داريعا، وسى ەسىكتەن ءبىر شىقسام، ارجاعى كەڭ دۇنيە - اۋ. شىعا بەرگەندە تارس ەتكىزىپ اتىپ تاستايدى، قايتەيىن... ايتپەسە، ەكى سەكىرىپ ءوزىمىزدىڭ ۇيگە تىك تۇسكەلى تۇرمىن.
ماريا (اسكەرشە كيىنگەن، قولىندا جاۋلىق پەن كويلەك بار). تەز، كي مىنالاردى. مەن مايدانعا ءجۇرىپ بارا جاتقان اسكەرمىن. سەن مەنى شىعارىپ سالعان ايەلىمسىڭ. ۇقتىڭ با. ءتىرى جان سەزبەيدى.
بوداۋبەك. ۇقتىم.
ماريا. بول، شاپشاڭ! (تورگى بولمەگە تاعى دا ەنىپ كەتەدى.)
بوداۋبەك (كيىنىپ جاتىپ). قۇبىلتقان ءتاڭىرىم، قۇبىلتىپ ب ا ق. بوداۋبەكتى... كىرپىك قاققانشا توقسان توعىز قۇبىلدىم با؟ امال نە، قاتىن الامىن دەپ ءجۇرىپ ءوزىم قاتىن بولدىم مىنە... تەك، جان قالسا بوپتى. (كيىنىپ بولعان كەزدە ماريا شىعادى. قولىندا كليزما بار.)
ماريا. ەندى ءبىر سىننان وتسەڭ ناعىز شپيون - ديۆەرسانت بوپ شىعاسىڭ. ءما، ۇستا مىنانى. (كليزمانى بەرەدى.) ءوزىڭ ايتقان جاڭا زاۆودكا بارامىز، ۋلايمىز...
بوداۋبەك. ۋلايمىز؟!
ماريا. يا، ۋلايمىز؟
بوداۋبەك (ەسى جوق، سىلەيىپ تۇرىپ قالادى. پاۋزا. الدەن ۋاقىتتا قولىنداعى كليزمانى بايقاماي قىسىپ قالعاندا، بەتىنە سۋ اتىپ كەتەدى.) ۋلايمىز؟!
ماريا. ويباي، يپريت.
بوداۋبەك. ا، يپريت... (از كىدىرىپ.) باسە، شىمىرلاتىپ بارادى. (بەتىن ءسۇرتىپ الاسۇرادى.) ويباي، جاندىرىپ بارادى. بەتىم تەرىسى قالپىمەن قوپسىپ كەلەدى... (ماريا شەگى قاتىپ كۇلىپ جاتادى. الدەن ۋاقىتتا بوداۋبەك اڭ-تاڭ بوپ، ورنىنان تۇرماي، مارياعا تەسىلە قاراپ وتىرادى.)
ماريا (كۇلكىسىن تيىپ). اقىماق، تۇرەگەل. (بوداۋبەك ورنىنان تۇرادى.) ەركەك قالپىڭا كەل. (بوداۋبەك جاۋلىعىن، كويلەگىن شەشەدى.) سەنى دە ۇل تاپتىم دەپ ماي ءىشتى - اۋ شەشەڭ. قورقاقتىعىڭمەن باتىر ەلىمىزدىڭ بەتىنە داق سالاسىڭ. ۇزىن تىلىڭمەن ءوز ەلىڭدى ءوزىڭ جاۋعا ۇستاپ بەرەسىڭ. مىنە، سەندەي اقىماقتاردى دۇشپان وسىلاي پايدالانادى، وسىلاي قورلايدى.
بوداۋبەك (جۇزىنە قۋانىش ەنىپ). ماريا! ءوزىمىزدىڭ ماريا ما، جانىم - اۋ!
ماريا. يا. ەگەر باسقا ماريا بولسا عوي سۋ تۇبىنە كەتكەن ەدىڭ.
بوداۋبەك (ساق-ساق كۇلىپ، اقشانى قايتادان بەpiپ جاتىپ). ءسوز بار ما، تىلىمنەن تاپتىم وسىنىڭ ءبارىن. جوق ەكى ەلى اۋىزعا بەس ەلى قاقپاق كەرەك ەكەن!..
1942 جىل.
شىمىلدىق.
You Might Also Like
