باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىن شىعارماشىلىققا باۋلۋ
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىن شىعارماشىلىققا باۋلۋ
شىعارماشىلىق تاقىرىبى: باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىن شىعارماشىلىققا باۋلۋ
ماقساتى: وقۋشىلاردى شىعارماشىلىققا باۋلي وتىرىپ ءبىلىمدى، جاڭاشىل، باسەكەگە قابىلەتتى، ۇشقىر ويلى، سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
شىعارماشىلىق بۇكىل بولمىستىڭ، قوزعالىستىڭ، دامۋدىڭ ياعني بۇكىل تىرشىلىك كوزى.
مەكتەپتەگى ۇزدىك بىتىرگەن مىڭداعان وقۋشىنىڭ ومىرمەن بەتپە-بەت كەلگەندە يكەمسىز، دارمەنسىز بولىپ شىعاتىن كەزدەرى از بولمايدى. سوندىقتان وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق مۇمكىندىگىن اشۋدى، وعان باعىت-باعدار بەرۋدىڭ قىر-سىرىن، وقىتۋ جۇيەسىندەگى ءمانىن، ورنىن، زاڭدىلىقتارىن، جولدارىن ءسوز ەتپەكپىز.
شىعارماشىلىقتىڭ تۇرلەرى كوپ. الايدا ءبىزدىڭ نىسانامىز ءسوز ونەرى ادامنىڭ شەكسىز مۇمكىندىگىن اشۋ قاسيەتىمەن قۇدىرەتتى.
قازىرگى تاڭدا ماماندىق اتاۋلىنىڭ بارلىعى بەيىمدىلىكتى، ەپتىلىكتى، شاپشاڭدىقتى، ەرەكشە وي قىزمەتىن، مول شىعارماشىلىق مۇمكىندىكتى، ءوزىن-وزى قورشاعان ءتۇرلى جاعدايلارعا تەز يكەمدەلىپ قويماي، ولاردى كەرەكتى باعىتىنا شىعارماشىلىقپەن بۇرا ءبىلۋ قابىلەتتىلىگىن قاجەت ەتەدى. ەندەشە ەرتەڭگى كۇنى قازاق مەكتەبىن بىتىرگەن جاس ۇلان قوعام الدىندا دارمەنسىزدىك كورسەتپەۋ ءۇشىن ماماندىقتىڭ كەز-كەلگەن سالاسىنا قاجەتتى بىلىك داعدىنى مەكتەپتەن الىپ شىعۋى كەرەك. ال ءبىلىم نەگىزى باستاۋىشتان قالانادى.
شىعارماشىلىق پروسەستىڭ 3 ساتىسى بار.
- ءبىرىنشى ساتىسى جاڭانى، وزگەشە تىڭ دۇنيەنى سەزە ءبىلۋ، شىعارماشىلىق وي تالداۋعا بەيىمدىلىك، تانىمدىق قىزىعۋشىلىق.
- ەكىنشى ساتىسى ينتۋيسيا، شىعارماشىلىق قيال، ادەمىلىكتى سەزىنە ءبىلۋ، ءسوز ۇشقىرلىعى، باتىلدىق.
- ءۇشىنشى ساتىسى وزىندىك سىن، باستاعان ءىسىن اياعىنا دەيىن جەتكىزۋ، دالەلدەمە دايەكتەمەلەر ۇسىنا ءبىلۋ، ونىڭ فورمالارىن تابۋ.
مىنە وسىعان بايلانىستى قازىرگى تاڭدا عالىمدار مەن پسيحولوگتار مۇعالىمدەرگە بالانىڭ ءبىلىمىن عانا كوتەرىپ قويماي جەكە شىعارماشىلىق باۋلۋعا وزەك بولارداي وزىندىك ەرەكشە قابىلەت، بەيىمدىلىك بار ەكەنىن ايتادى:
- تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارى نەبىر دۇنيەنى قيالىندا قيىستىرا العانىمەن ولاردىڭ قيالى تۇراقتاپ، ءبىر وبرازدى سيۋجەتتى ۇستاپ تۇرا المايدى، الدىن الا وي، يدەيا، ماقسات تۋمايدى. وي-قيال تۇراقسىز بولعاندىقتان، ونى ءاربىر تاپسىرما مىندەت توڭىرەگىندە تۇراقتاندىرۋ وتە قيىن. ءمۇعالىمنىڭ مىندەتى بالانىڭ قيالىن، ويىن بەلگىلى ماقساتقا باعىتتاي ءبىلۋ. سوندا عانا كەرەمەت وبراز تۋۋى مۇمكىن؛
- تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارى شىعارماشىلىققا وتە بەلسەندىلىك كورسەتكەنمەن، ونى تەك ويىن رەتىندە قابىلدايدى. سوندىقتان ادەبي جاتتىعۋ، تاپسىرمالار ويىن ۇلگىسىندە بەرىلۋى كەرەك؛
- تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارى باستاعان ءىسىن اياعىنا دەيىن جەتكىزۋگە شىدامسىز. سوندىقتان پەداگوگ مىندەتى بالانى بالانى ۇزدىك سوزدىق فانتازيا ەلەمەنتتەرىن ەمەس، كولەمى شاعىن، مازمۇنى جەڭىل بولسا دا، تۇتاس كومپوزيسيالىق تۋىندى اكەلۋگە جەتەكتەۋ؛
- تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارىندا وزىندىك سىن مۇلدەم جوقتىڭ قاسى. ولار ۇلكەندىك سىن وي پىكىرىنە قاتتى سۇيەنەدى. مىنە وسى جاعداي سيتۋاسيالاردا پەداگوگتىك كورەگەن كوز بەن قابىلەت كەرەك. وقۋشىنىڭ قاتەلەسكەن جەرىن ءدال تاۋىپ ايتا ءبىلۋى جانە وقۋشىنىڭ كوزىن جەتكىزە ءبىلۋى كەرەك. وسى ورايدا شىعارماشىلىققا باۋلۋدىڭ، وزىندىك ىس-ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋدا سىننان وتكەن مىناداي تۇرلەرىن الۋعا بولادى:
- تاقىرىپتى ءماومۇنىنا ساي جيناقتاۋ؛
- بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتا پىكىر تالاس تۋدىرۋ؛
- ءسوزجۇمباق قۇراۋ، شەشۋ؛
- شىعارما، شاعىن اڭگىمە، ءماتىن قۇراۋ؛
- اڭگىمەنىڭ ۇقساستىعى مەن ايىرماشىلىعىن سالىستىرۋ، بولىكتەرگە بولگىزۋ، تاقىرىپ قويعىزۋ؛
- قيالداۋ ارقىلى سۋرەتىن سالدىرۋ، رولگە ءبولىپ وقىتۋ؛
- ۇناتقان كەيىپكەرىنە مازمۇنىنا كەرى اڭگىمە قۇراتۋ؛
- مازمۇنداما تۇرلەرىن جازۋ؛
- اداسقان ءسوزدى ورنىنا قويدىرۋ.
ەلىمىزدىڭ ءبىلىم سالاسىندا وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىنىڭ بىرنەشە تۇرلەرى قولدانىلۋدا.
ۇستازداردىڭ شىعارماشىلىعىن، ىسكەرلىگىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان شىعارماشىلىق توپتار بار. ولار:
1. ءۆارياتيۆتى (ستاندارتتان تىس جۇمىس ىستەيتىن مۇعالىمدەر)؛
2. تۇراقتى كۇنتىزبەلىك جوسپارمەن جان-جاقتى جۇمىس ىستەيتىن مۇعالىمدەر؛
3. رەپرودۋكتيۆتى (كىتاپتاعى ءبىلىمدى قايتالاۋ)؛
4. پروبلەمامەن (زەرتتەۋ ماقساتى)؛
5. يننوۆاسيا (جاڭاشىلدىق).
وسىلاردىڭ يننوۆاسيا (جاڭاشىلدىق) باعىتىمەن جۇمىس ىستەيتىن مۇعالىمدەردەن بىزدە توپ قۇرىلعان. ولار م.جانپەيىسوۆانىڭ «مودۋلدىك وقىتۋ»، قارايەۆتىڭ «دەڭگەيلەپ-سارالاپ وقىتۋ»، «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ»، «ينتەراكتيۆتىك وقىتۋ»، «ءتاي-تاي» باعدارلاماسىنىڭ «ورتالىققا ءبولىپ وقىتۋ» ءادىسى ت.ب.
دامىتا وقىتۋدا وقىتۋدىڭ بەلسەندى ادىستەرىنىڭ ءبىرى بولىپ ەسەلەنىپ وتىرعان «سوروس - قازاقستان» قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكىزىلىپ وتىرعان «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» باعدارلاماسىن وقىپ ۇيرەنىپ، ونى ءوز جۇمىستارىندا قولدانىپ جۇرگەن مۇالىمدەرىمىز كوپ. بۇل باعدارلامانىڭ ەرەكشەلىگى سول، ەگەر ادام بويىندا شىن تالانت بولسا، ونىڭ كورىنۋىنە بىردەن ءبىر جول بولادى. مەن ءوز تاجىريبەمدە «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» باعدارلاماسىنا سۇيەنە وتىرىپ ساباق جۇرگىزەمىن. «ءتاي-تاي» باعدارلاماسىنىڭ «ورتالىققا ءبولىپ وقىتۋ» ادىستەرىن تاڭداۋىما سەبەپ بولعان وقۋشىلارىمنىڭ جاس ەرەكشەلىگى مەن جەرگىلىكتى تۇرعان مەكەنىمىزدىڭ اۋىل ومىرىنە سايكەس كەلۋىنە بايلانىستى. ماسەلەن، ماتىنمەن جۇمىس ىستەۋ جانە انا ءتىلى ساباقتارىندا وقۋشىنىڭ سويلەۋ مەن جازۋ ءتىل بايلىعىن قالىپتاستىرۋ ماقساتتارىنا بايلانىستى وسى ادىس-تاسىلدەردى تاڭداپ الدىم.
سونىڭ ناتيجەسىندە 2010 جىلى وتكەن «زەردە» عىلىمي جوبا جارىسىندا وقۋشىم توپتى جارىپ «گران-پريدى» جەڭىپ الدى. بۇل تەك مەكتەپتىڭ، اتا-انانىڭ جەتىستىگى، قۋانىشى ەمەس بۇكىل وبلىستىڭ قۋانىشى دەپ ويلايمىن.
الداعى ۋاقىتتا ارىپتەستەرىمە ۇلى اباي اتامىزدىڭ «اقىرىن ءجۇرىپ انىق باس، ەڭبەگىڭ كەتپەس زاياعا» - دەگەن وسيەتىن ايتقىم كەلەدى.
شىعارماشىلىق تاقىرىبى: باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىن شىعارماشىلىققا باۋلۋ
ماقساتى: وقۋشىلاردى شىعارماشىلىققا باۋلي وتىرىپ ءبىلىمدى، جاڭاشىل، باسەكەگە قابىلەتتى، ۇشقىر ويلى، سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
شىعارماشىلىق بۇكىل بولمىستىڭ، قوزعالىستىڭ، دامۋدىڭ ياعني بۇكىل تىرشىلىك كوزى.
مەكتەپتەگى ۇزدىك بىتىرگەن مىڭداعان وقۋشىنىڭ ومىرمەن بەتپە-بەت كەلگەندە يكەمسىز، دارمەنسىز بولىپ شىعاتىن كەزدەرى از بولمايدى. سوندىقتان وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق مۇمكىندىگىن اشۋدى، وعان باعىت-باعدار بەرۋدىڭ قىر-سىرىن، وقىتۋ جۇيەسىندەگى ءمانىن، ورنىن، زاڭدىلىقتارىن، جولدارىن ءسوز ەتپەكپىز.
شىعارماشىلىقتىڭ تۇرلەرى كوپ. الايدا ءبىزدىڭ نىسانامىز ءسوز ونەرى ادامنىڭ شەكسىز مۇمكىندىگىن اشۋ قاسيەتىمەن قۇدىرەتتى.
قازىرگى تاڭدا ماماندىق اتاۋلىنىڭ بارلىعى بەيىمدىلىكتى، ەپتىلىكتى، شاپشاڭدىقتى، ەرەكشە وي قىزمەتىن، مول شىعارماشىلىق مۇمكىندىكتى، ءوزىن-وزى قورشاعان ءتۇرلى جاعدايلارعا تەز يكەمدەلىپ قويماي، ولاردى كەرەكتى باعىتىنا شىعارماشىلىقپەن بۇرا ءبىلۋ قابىلەتتىلىگىن قاجەت ەتەدى. ەندەشە ەرتەڭگى كۇنى قازاق مەكتەبىن بىتىرگەن جاس ۇلان قوعام الدىندا دارمەنسىزدىك كورسەتپەۋ ءۇشىن ماماندىقتىڭ كەز-كەلگەن سالاسىنا قاجەتتى بىلىك داعدىنى مەكتەپتەن الىپ شىعۋى كەرەك. ال ءبىلىم نەگىزى باستاۋىشتان قالانادى.
شىعارماشىلىق پروسەستىڭ 3 ساتىسى بار.
- ءبىرىنشى ساتىسى جاڭانى، وزگەشە تىڭ دۇنيەنى سەزە ءبىلۋ، شىعارماشىلىق وي تالداۋعا بەيىمدىلىك، تانىمدىق قىزىعۋشىلىق.
- ەكىنشى ساتىسى ينتۋيسيا، شىعارماشىلىق قيال، ادەمىلىكتى سەزىنە ءبىلۋ، ءسوز ۇشقىرلىعى، باتىلدىق.
- ءۇشىنشى ساتىسى وزىندىك سىن، باستاعان ءىسىن اياعىنا دەيىن جەتكىزۋ، دالەلدەمە دايەكتەمەلەر ۇسىنا ءبىلۋ، ونىڭ فورمالارىن تابۋ.
مىنە وسىعان بايلانىستى قازىرگى تاڭدا عالىمدار مەن پسيحولوگتار مۇعالىمدەرگە بالانىڭ ءبىلىمىن عانا كوتەرىپ قويماي جەكە شىعارماشىلىق باۋلۋعا وزەك بولارداي وزىندىك ەرەكشە قابىلەت، بەيىمدىلىك بار ەكەنىن ايتادى:
- تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارى نەبىر دۇنيەنى قيالىندا قيىستىرا العانىمەن ولاردىڭ قيالى تۇراقتاپ، ءبىر وبرازدى سيۋجەتتى ۇستاپ تۇرا المايدى، الدىن الا وي، يدەيا، ماقسات تۋمايدى. وي-قيال تۇراقسىز بولعاندىقتان، ونى ءاربىر تاپسىرما مىندەت توڭىرەگىندە تۇراقتاندىرۋ وتە قيىن. ءمۇعالىمنىڭ مىندەتى بالانىڭ قيالىن، ويىن بەلگىلى ماقساتقا باعىتتاي ءبىلۋ. سوندا عانا كەرەمەت وبراز تۋۋى مۇمكىن؛
- تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارى شىعارماشىلىققا وتە بەلسەندىلىك كورسەتكەنمەن، ونى تەك ويىن رەتىندە قابىلدايدى. سوندىقتان ادەبي جاتتىعۋ، تاپسىرمالار ويىن ۇلگىسىندە بەرىلۋى كەرەك؛
- تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارى باستاعان ءىسىن اياعىنا دەيىن جەتكىزۋگە شىدامسىز. سوندىقتان پەداگوگ مىندەتى بالانى بالانى ۇزدىك سوزدىق فانتازيا ەلەمەنتتەرىن ەمەس، كولەمى شاعىن، مازمۇنى جەڭىل بولسا دا، تۇتاس كومپوزيسيالىق تۋىندى اكەلۋگە جەتەكتەۋ؛
- تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارىندا وزىندىك سىن مۇلدەم جوقتىڭ قاسى. ولار ۇلكەندىك سىن وي پىكىرىنە قاتتى سۇيەنەدى. مىنە وسى جاعداي سيتۋاسيالاردا پەداگوگتىك كورەگەن كوز بەن قابىلەت كەرەك. وقۋشىنىڭ قاتەلەسكەن جەرىن ءدال تاۋىپ ايتا ءبىلۋى جانە وقۋشىنىڭ كوزىن جەتكىزە ءبىلۋى كەرەك. وسى ورايدا شىعارماشىلىققا باۋلۋدىڭ، وزىندىك ىس-ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋدا سىننان وتكەن مىناداي تۇرلەرىن الۋعا بولادى:
- تاقىرىپتى ءماومۇنىنا ساي جيناقتاۋ؛
- بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتا پىكىر تالاس تۋدىرۋ؛
- ءسوزجۇمباق قۇراۋ، شەشۋ؛
- شىعارما، شاعىن اڭگىمە، ءماتىن قۇراۋ؛
- اڭگىمەنىڭ ۇقساستىعى مەن ايىرماشىلىعىن سالىستىرۋ، بولىكتەرگە بولگىزۋ، تاقىرىپ قويعىزۋ؛
- قيالداۋ ارقىلى سۋرەتىن سالدىرۋ، رولگە ءبولىپ وقىتۋ؛
- ۇناتقان كەيىپكەرىنە مازمۇنىنا كەرى اڭگىمە قۇراتۋ؛
- مازمۇنداما تۇرلەرىن جازۋ؛
- اداسقان ءسوزدى ورنىنا قويدىرۋ.
ەلىمىزدىڭ ءبىلىم سالاسىندا وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىنىڭ بىرنەشە تۇرلەرى قولدانىلۋدا.
ۇستازداردىڭ شىعارماشىلىعىن، ىسكەرلىگىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان شىعارماشىلىق توپتار بار. ولار:
1. ءۆارياتيۆتى (ستاندارتتان تىس جۇمىس ىستەيتىن مۇعالىمدەر)؛
2. تۇراقتى كۇنتىزبەلىك جوسپارمەن جان-جاقتى جۇمىس ىستەيتىن مۇعالىمدەر؛
3. رەپرودۋكتيۆتى (كىتاپتاعى ءبىلىمدى قايتالاۋ)؛
4. پروبلەمامەن (زەرتتەۋ ماقساتى)؛
5. يننوۆاسيا (جاڭاشىلدىق).
وسىلاردىڭ يننوۆاسيا (جاڭاشىلدىق) باعىتىمەن جۇمىس ىستەيتىن مۇعالىمدەردەن بىزدە توپ قۇرىلعان. ولار م.جانپەيىسوۆانىڭ «مودۋلدىك وقىتۋ»، قارايەۆتىڭ «دەڭگەيلەپ-سارالاپ وقىتۋ»، «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ»، «ينتەراكتيۆتىك وقىتۋ»، «ءتاي-تاي» باعدارلاماسىنىڭ «ورتالىققا ءبولىپ وقىتۋ» ءادىسى ت.ب.
دامىتا وقىتۋدا وقىتۋدىڭ بەلسەندى ادىستەرىنىڭ ءبىرى بولىپ ەسەلەنىپ وتىرعان «سوروس - قازاقستان» قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكىزىلىپ وتىرعان «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» باعدارلاماسىن وقىپ ۇيرەنىپ، ونى ءوز جۇمىستارىندا قولدانىپ جۇرگەن مۇالىمدەرىمىز كوپ. بۇل باعدارلامانىڭ ەرەكشەلىگى سول، ەگەر ادام بويىندا شىن تالانت بولسا، ونىڭ كورىنۋىنە بىردەن ءبىر جول بولادى. مەن ءوز تاجىريبەمدە «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» باعدارلاماسىنا سۇيەنە وتىرىپ ساباق جۇرگىزەمىن. «ءتاي-تاي» باعدارلاماسىنىڭ «ورتالىققا ءبولىپ وقىتۋ» ادىستەرىن تاڭداۋىما سەبەپ بولعان وقۋشىلارىمنىڭ جاس ەرەكشەلىگى مەن جەرگىلىكتى تۇرعان مەكەنىمىزدىڭ اۋىل ومىرىنە سايكەس كەلۋىنە بايلانىستى. ماسەلەن، ماتىنمەن جۇمىس ىستەۋ جانە انا ءتىلى ساباقتارىندا وقۋشىنىڭ سويلەۋ مەن جازۋ ءتىل بايلىعىن قالىپتاستىرۋ ماقساتتارىنا بايلانىستى وسى ادىس-تاسىلدەردى تاڭداپ الدىم.
سونىڭ ناتيجەسىندە 2010 جىلى وتكەن «زەردە» عىلىمي جوبا جارىسىندا وقۋشىم توپتى جارىپ «گران-پريدى» جەڭىپ الدى. بۇل تەك مەكتەپتىڭ، اتا-انانىڭ جەتىستىگى، قۋانىشى ەمەس بۇكىل وبلىستىڭ قۋانىشى دەپ ويلايمىن.
الداعى ۋاقىتتا ارىپتەستەرىمە ۇلى اباي اتامىزدىڭ «اقىرىن ءجۇرىپ انىق باس، ەڭبەگىڭ كەتپەس زاياعا» - دەگەن وسيەتىن ايتقىم كەلەدى.
You Might Also Like
