باستاۋىش سىنىپتارعا ارنالعان ديداكتيكالىق ماتەريالدار جيناعى (ادىستەمەلىك قۇرال)
باستاۋىش سىنىپتارعا ارنالعان ديداكتيكالىق ماتەريالدار جيناعى (ادىستەمەلىك قۇرال)
مازمۇنى:
1. تۇسىنىك حات................................................................... 4 - بەت
2. ماقساتى مەن مىندەتتەرى......................................... 5 - بەت
3. ديداكتيكالىق ماتەريالدار ارقىلى جەكە تۇلعانى دامىتۋ 6 - 7 - بەت
4. ويىن تۇرلەرى جانە شارتتارى.................................. 8 - 16 - بەت
5. لوگيكالىق ەسەپ - تاپسىرمالار..................................... 17 - 23 - بەت
6. جۇمباقتار، مەتاگراممالار، اناگراممالار............ 24 - 33 - بەت
7. وقۋشىلاردىڭ قۇزىرەتتى قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋعا باعدارلانعان تاپسىرمالار (1 - سىنىپ)......................... 34 - 39 - بەت
8. اشىق ساباقتار، سىنىپتان تىس ءىس - شارالار............... 40 - 62 - بەت
9. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى................................ 63 - بەت
تۇسىنىك حات
ۇسىنىلىپ وتىرعان «باستاۋىش سىنىپتارعا ارنالعان ديداكتيكالىق ماتەريالدار جيناعى» مۇعالىمدەرگە ادىستەمەلىك نۇسقاۋلىق رەتىندە ارنالعان. اتالمىش ديداكتيكالىق ماتەريالدار جيناعىنىڭ ماقساتتارى: وقۋشىلاردىڭ قۇزىرەتتىلىكتەرىن دامىتۋ، پاندەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، ديداكتيكالىق ماتەريالدار ارقىلى ساپالى ءبىلىم بەرۋ، قىزىقتى ساباق وتكىزۋ.
ديداكتيكالىق ماتەريالدار – قوعامدىق تاجىريبەنى قالىپتاستىرۋ باعىتىنداعى ءىس - ارەكەتتىڭ ءبىر ءتۇرى، ءوزىن - ءوزى باسقارۋدى جەتىلدىرەدى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ءجيى كوتەرىلىپ جۇرگەن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – وقۋشىلاردى ءوزىن - ءوزى باسقارۋعا ۇيرەتۋ. وسى ماقساتتى العا قويىپ، ءوز تاجىريبەمە وقىتۋ جاڭاشا ۇيىمداستىرۋ، وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءاربىر ساباعىمدا ۇسىنىلىپ وتىرعان ديداكتيكالىق ماتەريالداردى تۇرلەندىرىپ وتكىزۋ ادىستەرىن ەڭگىزدىم.
جاڭا تەحنولوگيا ادىستەرى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ارتتىرىپ، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋگە، قورىتىندىلار جاساۋعا، جۇيەلى ءبىلىم الۋعا جەتەلەيدى.
ۇسىنىلىپ وتىرعان «باستاۋىش سىنىپتارعا ارنالعان ديداكتيكالىق ماتەريالدار جيناعى» ساۋات اشۋ، قازاق ءتىلى، ماتەماتيكا ساباقتارىندا قولداناتىن ويىنداردان، جۇمباقتاردان، لوگيكالىق ەسەپتەردەن، مەتاگراممالاردان جانە بىرنەشە ساباق ازىرلەمەلەرىنەن تۇرادى.
وسى جيناقتا بەرىلگەن ماتەريالدار مەن تاپسىرمالار باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە نەگىزدەلىپ قۇراستىرىلعان.
ماقساتى:
1. وقۋشىلاردى ويىن ارقىلى جەكە تۇلعا رەتىندە دامىتۋعا كومەكتەسۋ.
2. ويىن بارىسىندا بالالاردىڭ جان دۇنيەسىن تانۋ، ونى سىرتقا شىعارۋ جولدارىن مەڭگەرتۋ.
3. ءار بالامەن جەكە جۇمىس جاساۋعا مۇمكىندىك بەرۋ.
4. بىرلىككە، دوستىققا، شاپشاڭدىلىققا تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
1. جەكە تۇلعانى ونەگەلى باعىتتا بولۋىن تاربيەلەۋ.
2. جەكە تۇلعانى شىعارماشىلىق قابىلەتتىلىگىنىڭ دامۋىنا جاعداي جاساۋ، ءبىلىم الۋعا قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ ويىن، قۇزىرەتتى تاپسىرمالار ارقىلى وزدىگىنەن ءبىلىم الۋلارىنا، ىزدەنۋلەرىنە مۇمكىندىك بەرۋ.
ديداكتيكالىق ماتەريالدار ارقىلى جەكە تۇلعانى دامىتۋ.
ءار ادامنىڭ بولاشاقتا جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا اتا - انا تاربيەسىنەن باستاپ، بالاباقشا، مەكتەپ، جوعارى وقۋ ورنىندا العان تاربيەسى مەن ءبىلىمنىڭ ماڭىزى زور. بالانى ۇلتتىق رۋحتا قالىپتاستىرۋدا باستى نىسانا جاس ۇرپاقتىڭ كىشكەنتايىنان ءوز ءتىلىن مەڭگەرىپ، ۇلتتىق تاربيەنى بويىنا ءسىڭىرىپ، قازاقى بولمىستى سەزىنە ءوسۋى. ۇلت بولىپ قالىپتاسۋ جولىندا بارلىق سوعان اپارار مۇمكىنشىلىكتەردى پايدالانا ءبىلۋ قاجەت. ءاربىر پەداگوگتىڭ بەلسەندى ءىس - ارەكەتى، ءتۇيىندى شەشىمى، ۇلكەن ىزدەنىستى رۋحاني دامىعان، باسەكەلەستىككە دايىن، قۇزىرەتتى قابىلەتتەرى دامىعان جەكە تۇلعا رەتىندە جەتىلدىرگەن ۇرپاقتى تاربيەلەۋگە باعىتتالعان ءجون. جەكە تۇلعا بەلگىلى ءبىر ارەكەتتەر ناتيجەسىندە قالىپتاسادى. تۇلعا ۇنەمى دامۋ ءۇشىن ارەكەت شىعارماشىلىقپەن بايلانىستا بولۋ كەرەك. مەنىڭ ويىمشا، جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋدا نەگىزگى قۇرالداردىڭ ءبىرى – ديداكتيكالىق ماتەريالدار (ويىن، لوگيكالىق ەسەپ - تاپسىرمالار، جۇمباقتار، مەتاگراممالار، اناگراممالار، قۇزىرەتتى قابىلەتتەردى قالىپتاستىرۋعا باعدارلانعان تاپسىرمالار).
ديداكتيكالىق ماتەريالدار باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا وتە ءتيىمدى. ديداكتيكالىق ماتەريالداردىڭ نەگىزگىسى – ويىن. ويىن ارقىلى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ بالانى جالىقتىرمايدى، قىزىعۋشىلىعىن وياتادى، بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرادى، دەنساۋلىقتارىن نىعايتادى. بالالاردىڭ ەرتەڭگى ۇلكەن ازاماتتىققا جالعاساتىن جەكە باسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، بەدەلدەرى ونىڭ بۇگىنگى ويىن ارەكەتى ۇستىندە قالىپتاسا باستايدى. ويىن ارقىلى بالانىڭ شىعارماشىلىق مۇمكىندىكتەرى، ەموسيونالدىق كوڭىل - كۇيى جانە ەرىك - جىگەرى بۇرشىك اتىپ، بىلىنەدى.
ويىن – بالانىڭ الدىنان ءومىردىڭ ەسىگىن اشىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن وياتادى. سونىمەن قاتار، ويىن – تىنىسى كەڭ، الىسقا مەڭزەيتىن، ويدان - ويعا جەتەلەيتىن، ادامعا قيال مەن قانات بەرەتىن عاجاپ نارسە.
ديداكتيكالىق ماتەريالدار باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ساباققا بەلسەندى دە قىزىعۋشىلىقپەن قاتىسۋىنا اسەرىن تيگىزەدى.
12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋگە كوشۋ ماقساتىندا ءمۇعالىم قۇزىرەتتى بولۋى ءتيىس. وسىعان بايلانىستى وقۋشىلاردىڭ دا قۇزىرەتتى قابىلەتتەرىن دامىتۋ قازىرگى زامان تالابى. قۇزىرەتتى تاپسىرمالار ارقىلى بالا ومىرگە بەيىمدەلىپ، اقپاراتتى قابىلداپ، قارىم - قاتىناس جاساي ءبىلۋدى ۇيرەنەدى.
ديداكتيكالىق ماتەريالداردى پايدالانۋ ناتيجەسىندە وقۋشىلاردىڭ بويىندا ويلاۋ، تاپقىرلىق، شىدامدىلىق، بەلسەندىلىك، ومىرگە بەيىمدەلۋى، قۇزىرەتتى قابىلەتتەرى، ۇيىمداستىرۋشىلىق قاسيەتتەرى قالىپتاسادى.
ويىندار جانە شارتتارى..
«دىبىستار الەمىنە ساياحات» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: ارىپتەر تۋرالى بىلىمدەرىن تەكسەرۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: ءار بالاعا جەكە - جەكە ارىپتەردى تاراتۋ. سول ءارىپ تۋرالى ايتۋ. ءسوز قۇراۋ.
ءسوز ويلا، تەز ويلا!
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن مولايتۋ.
ويىننىڭ شارتى: شاشىلعان ارىپتەردەن بىرنەشە ءسوز قۇراۋ.
«دوستاسقان بۋىندار»
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: قاتار وتىرعان وقۋشىلار اۋىزشا ورىندايدى. ورىنداۋ ءتارتىبى بويىنشا ءبىرىنشى وقۋشى قاي بۋىنىن ايتسا، ەكىنشى كەلەسى بۋىنىن تاۋىپ ءسوز قۇراۋى كەرەك
“جوعالعان ءسوز”
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن، اۋىزشا تىلدەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: بەرىلگەن ماتىندەگى كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى سوزدەردى قويۋ
... كەلدى.... ەرىدى. قۇستار جىلى جاقتان....... اعاشتاردا... جارىلدى. گۇلدەر.... ادامدار... كيىندى. مالدار.......
«كىم كوپ بىلەدى؟» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى:
1. «ب» دىبىستان باستالاتىن سوزگە مىسال ويلا.
2. بىلگىشتىڭ حاتى.
ءبىز بىلگىشبەكتەن حات الدىق. ول وزەنگە بارىپ بالىق اۋلاپتى. جيناعان بالىقتارىنىڭ اتىندا «ب» دىبىسى بار ەكەن. ول سەندەردەن كومەك سۇرايدى. قانداي بالىقتار ەكەنىن ايتىپ جىبەرەيىك. (بەكىرە، تابان، الابۇعا، كامبالا) (دىبىس تاڭداۋ» ويىنى. سويلەمدەگى سوزدەر بىردەي دىبىستان باستالۋ كەرەك.
مىسالى: وسپان ورماننان ورالىپ، ورىندىققا وتىردى.
«جوعالعان ءارىپ» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: بەرىلگەن سوزدەردە كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا جوعالعان ءارىپتى تاڭداپ قويۋ كەرەك.
... ور،... الىق،... وتا، تا... ا،... وران.
«كىم تاپقىر؟».
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: انتونيمدەرى بار ماقال - ماتەلدەر جازۋ. مىسالى:
اشۋ -...، اقىل -...
«جالعاسىن تاپ» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ اۋىزشا تىلدەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: وقۋشىلار ماقال - ماتەلدىڭ جالعاسىن تاۋىپ، تۇسىنگەندەرىن اۋىزشا ايتادى.
1. وتاندى ءسۇيۋ.........
2. دوسى كوپتى جاۋ المايدى،............
«سوزدەن ءسوز تەر» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ ماقساتى: كەز كەلگەن سوزدەر بەرىلەدى. وقۋشىلار بەرىلگەن سوزدەگى ارىپتەردەن بىرنەشە قۇراستىرۋ كەرەك. مىسالى: باۋىرساق ءسوزى - باۋىر، بال، سۋ، ارا، ار، اۋا، قاس، ب ا ق اس، قار، ساق، قۋىر، راس، ساۋ.
“سويلەم قۋالاسپاق”
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ كورۋ، ەستۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن، اۋىزشا تىلدەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: سىنىپ ەكى توپقا بولىنەدى. ءار توپقا سۋرەتتەر ۇلەستىرىلەدى. ءار توپتىڭ وقۋشىلارى ءبىر - ءبىر سويلەمنەن ايتىپ، سول سۋرەت بويىنشا اۋىزشا ءماتىن قۇراستىرادى.
«سينتاكسيستىك كاسسا» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: كارتوچكادا بىرنەشە سۋرەتتەر كورسەتىلەدى (ادام، قۇس، ت. ب.) بەرىلەدى جانە قويىلاتىن سۇراقتار كارتوچكاسى جاسالادى. سۋرەتتىڭ ۇستىنە سۇراقتارى ايتىلىپ قويىلادى.
«كەدەرگىدەن ءوتۋ» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: ينتەراكتيۆتى تاقتادان «كەدەرگىلەر» كورسەتىلەدى. ءار كەدەرگىنىڭ ءوز تاپسىرماسى تاقتادان كورىنەدى. تاپسىرمالار توپقا بەرىلەدى. وسىلايشا ويىن سوڭىندا كەدەرگىلەردەن ءوتىپ مارەگە جەتكەن توپ جەڭىسكە جەتەدى.
«شاشىلعان ءارىپ» ويىنى
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: وقۋشىلارعا بىرنەشە ارىپتەر بەرىلەدى. سول ارىپتەردەن وقۋشىلار ءسوز قۇراستىرىپ شىعارادى. مىسالى، زاج (جاز)؛ اقبا(باقا)؛ راق (قار)؛ عاشا (اعاش)؛ لماا (الما)؛ اتالاۋ (الاتاۋ)؛ ءىپل (ءپىل).
«ۆاگون قۇراۋ» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى شاپشاڭدىلىققا تاربيەلەۋ.
ويىننىڭ شارتى: ءار توپقا بىرنەشە ۆاگوندار بەرىلەدى. ءار بالاعا 1 ۆاگوننان. ۆاگوننىڭ ارتىنداعى تاپسىرمانى ورىنداعان وقۋشى ۆاگوندى رەتىمەن تاقتاعا كەلىپ ىلەدى. قاي توپتىڭ ۆاگوندارى الدىمەن قۇرالسا، سول توپ جەڭىسكە جەتەدى.
فەدوروۆ اۋدانى اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
«№2 ورتا مەكتەبى» كمم
قۇراستىرعان: ۋريستيمبايەۆا ل. م.
باستاۋىش سىنىپتارعا ارنالعان ديداكتيكالىق ماتەريالدار جيناعى (ادىستەمەلىك قۇرال) جۇكتەۋ
مازمۇنى:
1. تۇسىنىك حات................................................................... 4 - بەت
2. ماقساتى مەن مىندەتتەرى......................................... 5 - بەت
3. ديداكتيكالىق ماتەريالدار ارقىلى جەكە تۇلعانى دامىتۋ 6 - 7 - بەت
4. ويىن تۇرلەرى جانە شارتتارى.................................. 8 - 16 - بەت
5. لوگيكالىق ەسەپ - تاپسىرمالار..................................... 17 - 23 - بەت
6. جۇمباقتار، مەتاگراممالار، اناگراممالار............ 24 - 33 - بەت
7. وقۋشىلاردىڭ قۇزىرەتتى قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋعا باعدارلانعان تاپسىرمالار (1 - سىنىپ)......................... 34 - 39 - بەت
8. اشىق ساباقتار، سىنىپتان تىس ءىس - شارالار............... 40 - 62 - بەت
9. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى................................ 63 - بەت
تۇسىنىك حات
ۇسىنىلىپ وتىرعان «باستاۋىش سىنىپتارعا ارنالعان ديداكتيكالىق ماتەريالدار جيناعى» مۇعالىمدەرگە ادىستەمەلىك نۇسقاۋلىق رەتىندە ارنالعان. اتالمىش ديداكتيكالىق ماتەريالدار جيناعىنىڭ ماقساتتارى: وقۋشىلاردىڭ قۇزىرەتتىلىكتەرىن دامىتۋ، پاندەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، ديداكتيكالىق ماتەريالدار ارقىلى ساپالى ءبىلىم بەرۋ، قىزىقتى ساباق وتكىزۋ.
ديداكتيكالىق ماتەريالدار – قوعامدىق تاجىريبەنى قالىپتاستىرۋ باعىتىنداعى ءىس - ارەكەتتىڭ ءبىر ءتۇرى، ءوزىن - ءوزى باسقارۋدى جەتىلدىرەدى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ءجيى كوتەرىلىپ جۇرگەن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – وقۋشىلاردى ءوزىن - ءوزى باسقارۋعا ۇيرەتۋ. وسى ماقساتتى العا قويىپ، ءوز تاجىريبەمە وقىتۋ جاڭاشا ۇيىمداستىرۋ، وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءاربىر ساباعىمدا ۇسىنىلىپ وتىرعان ديداكتيكالىق ماتەريالداردى تۇرلەندىرىپ وتكىزۋ ادىستەرىن ەڭگىزدىم.
جاڭا تەحنولوگيا ادىستەرى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ارتتىرىپ، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋگە، قورىتىندىلار جاساۋعا، جۇيەلى ءبىلىم الۋعا جەتەلەيدى.
ۇسىنىلىپ وتىرعان «باستاۋىش سىنىپتارعا ارنالعان ديداكتيكالىق ماتەريالدار جيناعى» ساۋات اشۋ، قازاق ءتىلى، ماتەماتيكا ساباقتارىندا قولداناتىن ويىنداردان، جۇمباقتاردان، لوگيكالىق ەسەپتەردەن، مەتاگراممالاردان جانە بىرنەشە ساباق ازىرلەمەلەرىنەن تۇرادى.
وسى جيناقتا بەرىلگەن ماتەريالدار مەن تاپسىرمالار باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە نەگىزدەلىپ قۇراستىرىلعان.
ماقساتى:
1. وقۋشىلاردى ويىن ارقىلى جەكە تۇلعا رەتىندە دامىتۋعا كومەكتەسۋ.
2. ويىن بارىسىندا بالالاردىڭ جان دۇنيەسىن تانۋ، ونى سىرتقا شىعارۋ جولدارىن مەڭگەرتۋ.
3. ءار بالامەن جەكە جۇمىس جاساۋعا مۇمكىندىك بەرۋ.
4. بىرلىككە، دوستىققا، شاپشاڭدىلىققا تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
1. جەكە تۇلعانى ونەگەلى باعىتتا بولۋىن تاربيەلەۋ.
2. جەكە تۇلعانى شىعارماشىلىق قابىلەتتىلىگىنىڭ دامۋىنا جاعداي جاساۋ، ءبىلىم الۋعا قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ ويىن، قۇزىرەتتى تاپسىرمالار ارقىلى وزدىگىنەن ءبىلىم الۋلارىنا، ىزدەنۋلەرىنە مۇمكىندىك بەرۋ.
ديداكتيكالىق ماتەريالدار ارقىلى جەكە تۇلعانى دامىتۋ.
ءار ادامنىڭ بولاشاقتا جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا اتا - انا تاربيەسىنەن باستاپ، بالاباقشا، مەكتەپ، جوعارى وقۋ ورنىندا العان تاربيەسى مەن ءبىلىمنىڭ ماڭىزى زور. بالانى ۇلتتىق رۋحتا قالىپتاستىرۋدا باستى نىسانا جاس ۇرپاقتىڭ كىشكەنتايىنان ءوز ءتىلىن مەڭگەرىپ، ۇلتتىق تاربيەنى بويىنا ءسىڭىرىپ، قازاقى بولمىستى سەزىنە ءوسۋى. ۇلت بولىپ قالىپتاسۋ جولىندا بارلىق سوعان اپارار مۇمكىنشىلىكتەردى پايدالانا ءبىلۋ قاجەت. ءاربىر پەداگوگتىڭ بەلسەندى ءىس - ارەكەتى، ءتۇيىندى شەشىمى، ۇلكەن ىزدەنىستى رۋحاني دامىعان، باسەكەلەستىككە دايىن، قۇزىرەتتى قابىلەتتەرى دامىعان جەكە تۇلعا رەتىندە جەتىلدىرگەن ۇرپاقتى تاربيەلەۋگە باعىتتالعان ءجون. جەكە تۇلعا بەلگىلى ءبىر ارەكەتتەر ناتيجەسىندە قالىپتاسادى. تۇلعا ۇنەمى دامۋ ءۇشىن ارەكەت شىعارماشىلىقپەن بايلانىستا بولۋ كەرەك. مەنىڭ ويىمشا، جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋدا نەگىزگى قۇرالداردىڭ ءبىرى – ديداكتيكالىق ماتەريالدار (ويىن، لوگيكالىق ەسەپ - تاپسىرمالار، جۇمباقتار، مەتاگراممالار، اناگراممالار، قۇزىرەتتى قابىلەتتەردى قالىپتاستىرۋعا باعدارلانعان تاپسىرمالار).
ديداكتيكالىق ماتەريالدار باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا وتە ءتيىمدى. ديداكتيكالىق ماتەريالداردىڭ نەگىزگىسى – ويىن. ويىن ارقىلى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ بالانى جالىقتىرمايدى، قىزىعۋشىلىعىن وياتادى، بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرادى، دەنساۋلىقتارىن نىعايتادى. بالالاردىڭ ەرتەڭگى ۇلكەن ازاماتتىققا جالعاساتىن جەكە باسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، بەدەلدەرى ونىڭ بۇگىنگى ويىن ارەكەتى ۇستىندە قالىپتاسا باستايدى. ويىن ارقىلى بالانىڭ شىعارماشىلىق مۇمكىندىكتەرى، ەموسيونالدىق كوڭىل - كۇيى جانە ەرىك - جىگەرى بۇرشىك اتىپ، بىلىنەدى.
ويىن – بالانىڭ الدىنان ءومىردىڭ ەسىگىن اشىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن وياتادى. سونىمەن قاتار، ويىن – تىنىسى كەڭ، الىسقا مەڭزەيتىن، ويدان - ويعا جەتەلەيتىن، ادامعا قيال مەن قانات بەرەتىن عاجاپ نارسە.
ديداكتيكالىق ماتەريالدار باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ساباققا بەلسەندى دە قىزىعۋشىلىقپەن قاتىسۋىنا اسەرىن تيگىزەدى.
12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋگە كوشۋ ماقساتىندا ءمۇعالىم قۇزىرەتتى بولۋى ءتيىس. وسىعان بايلانىستى وقۋشىلاردىڭ دا قۇزىرەتتى قابىلەتتەرىن دامىتۋ قازىرگى زامان تالابى. قۇزىرەتتى تاپسىرمالار ارقىلى بالا ومىرگە بەيىمدەلىپ، اقپاراتتى قابىلداپ، قارىم - قاتىناس جاساي ءبىلۋدى ۇيرەنەدى.
ديداكتيكالىق ماتەريالداردى پايدالانۋ ناتيجەسىندە وقۋشىلاردىڭ بويىندا ويلاۋ، تاپقىرلىق، شىدامدىلىق، بەلسەندىلىك، ومىرگە بەيىمدەلۋى، قۇزىرەتتى قابىلەتتەرى، ۇيىمداستىرۋشىلىق قاسيەتتەرى قالىپتاسادى.
ويىندار جانە شارتتارى..
«دىبىستار الەمىنە ساياحات» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: ارىپتەر تۋرالى بىلىمدەرىن تەكسەرۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: ءار بالاعا جەكە - جەكە ارىپتەردى تاراتۋ. سول ءارىپ تۋرالى ايتۋ. ءسوز قۇراۋ.
ءسوز ويلا، تەز ويلا!
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن مولايتۋ.
ويىننىڭ شارتى: شاشىلعان ارىپتەردەن بىرنەشە ءسوز قۇراۋ.
«دوستاسقان بۋىندار»
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: قاتار وتىرعان وقۋشىلار اۋىزشا ورىندايدى. ورىنداۋ ءتارتىبى بويىنشا ءبىرىنشى وقۋشى قاي بۋىنىن ايتسا، ەكىنشى كەلەسى بۋىنىن تاۋىپ ءسوز قۇراۋى كەرەك
“جوعالعان ءسوز”
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن، اۋىزشا تىلدەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: بەرىلگەن ماتىندەگى كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى سوزدەردى قويۋ
... كەلدى.... ەرىدى. قۇستار جىلى جاقتان....... اعاشتاردا... جارىلدى. گۇلدەر.... ادامدار... كيىندى. مالدار.......
«كىم كوپ بىلەدى؟» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى:
1. «ب» دىبىستان باستالاتىن سوزگە مىسال ويلا.
2. بىلگىشتىڭ حاتى.
ءبىز بىلگىشبەكتەن حات الدىق. ول وزەنگە بارىپ بالىق اۋلاپتى. جيناعان بالىقتارىنىڭ اتىندا «ب» دىبىسى بار ەكەن. ول سەندەردەن كومەك سۇرايدى. قانداي بالىقتار ەكەنىن ايتىپ جىبەرەيىك. (بەكىرە، تابان، الابۇعا، كامبالا) (دىبىس تاڭداۋ» ويىنى. سويلەمدەگى سوزدەر بىردەي دىبىستان باستالۋ كەرەك.
مىسالى: وسپان ورماننان ورالىپ، ورىندىققا وتىردى.
«جوعالعان ءارىپ» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: بەرىلگەن سوزدەردە كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا جوعالعان ءارىپتى تاڭداپ قويۋ كەرەك.
... ور،... الىق،... وتا، تا... ا،... وران.
«كىم تاپقىر؟».
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: انتونيمدەرى بار ماقال - ماتەلدەر جازۋ. مىسالى:
اشۋ -...، اقىل -...
«جالعاسىن تاپ» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ اۋىزشا تىلدەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: وقۋشىلار ماقال - ماتەلدىڭ جالعاسىن تاۋىپ، تۇسىنگەندەرىن اۋىزشا ايتادى.
1. وتاندى ءسۇيۋ.........
2. دوسى كوپتى جاۋ المايدى،............
«سوزدەن ءسوز تەر» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ ماقساتى: كەز كەلگەن سوزدەر بەرىلەدى. وقۋشىلار بەرىلگەن سوزدەگى ارىپتەردەن بىرنەشە قۇراستىرۋ كەرەك. مىسالى: باۋىرساق ءسوزى - باۋىر، بال، سۋ، ارا، ار، اۋا، قاس، ب ا ق اس، قار، ساق، قۋىر، راس، ساۋ.
“سويلەم قۋالاسپاق”
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ كورۋ، ەستۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن، اۋىزشا تىلدەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: سىنىپ ەكى توپقا بولىنەدى. ءار توپقا سۋرەتتەر ۇلەستىرىلەدى. ءار توپتىڭ وقۋشىلارى ءبىر - ءبىر سويلەمنەن ايتىپ، سول سۋرەت بويىنشا اۋىزشا ءماتىن قۇراستىرادى.
«سينتاكسيستىك كاسسا» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: كارتوچكادا بىرنەشە سۋرەتتەر كورسەتىلەدى (ادام، قۇس، ت. ب.) بەرىلەدى جانە قويىلاتىن سۇراقتار كارتوچكاسى جاسالادى. سۋرەتتىڭ ۇستىنە سۇراقتارى ايتىلىپ قويىلادى.
«كەدەرگىدەن ءوتۋ» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: ينتەراكتيۆتى تاقتادان «كەدەرگىلەر» كورسەتىلەدى. ءار كەدەرگىنىڭ ءوز تاپسىرماسى تاقتادان كورىنەدى. تاپسىرمالار توپقا بەرىلەدى. وسىلايشا ويىن سوڭىندا كەدەرگىلەردەن ءوتىپ مارەگە جەتكەن توپ جەڭىسكە جەتەدى.
«شاشىلعان ءارىپ» ويىنى
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىننىڭ شارتى: وقۋشىلارعا بىرنەشە ارىپتەر بەرىلەدى. سول ارىپتەردەن وقۋشىلار ءسوز قۇراستىرىپ شىعارادى. مىسالى، زاج (جاز)؛ اقبا(باقا)؛ راق (قار)؛ عاشا (اعاش)؛ لماا (الما)؛ اتالاۋ (الاتاۋ)؛ ءىپل (ءپىل).
«ۆاگون قۇراۋ» ويىنى.
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى شاپشاڭدىلىققا تاربيەلەۋ.
ويىننىڭ شارتى: ءار توپقا بىرنەشە ۆاگوندار بەرىلەدى. ءار بالاعا 1 ۆاگوننان. ۆاگوننىڭ ارتىنداعى تاپسىرمانى ورىنداعان وقۋشى ۆاگوندى رەتىمەن تاقتاعا كەلىپ ىلەدى. قاي توپتىڭ ۆاگوندارى الدىمەن قۇرالسا، سول توپ جەڭىسكە جەتەدى.
فەدوروۆ اۋدانى اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
«№2 ورتا مەكتەبى» كمم
قۇراستىرعان: ۋريستيمبايەۆا ل. م.
باستاۋىش سىنىپتارعا ارنالعان ديداكتيكالىق ماتەريالدار جيناعى (ادىستەمەلىك قۇرال) جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: انا – ءومىر باستاۋى اتتى باستاۋىش سىنىپتارىنا ارنالعان سىنىپتان تىس ءىس شارا.
