InfoHub Logo

بايانداما: "بيلينگۆالدى ءبىلىم بەرۋ"

ەلىمىزدىڭ ءتىل تۋرالى زاڭىندا كورسەتىلگەندەي ق ر - دا تىلدەردىڭ قولدانىلۋىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرىن، مەملەكەتتىڭ ولاردى وقىپ - ۇيرەنۋ مەن دامىتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ جونىندەگى مىندەتتەرىن بەلگىلەيدى. ق ر - دا قولدانىلاتىن بارلىق تىلگە بىردەي قۇرمەتپەن قاراۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
ءتىل ماسەلەسى كۇشتەۋدى كوتەرمەيتىنى بەلگىلى. سالماقتى ساياسات سابىرمەن جۇزەگە اسىرىلعاندا عانا جەمىستى بولماق. ەلباسىمىزدىڭ قازاقستاندىقتارعا حالىقتىڭ مادەني مۇراسىن زەردەلەۋ، ءبىلىم بەرۋ سالالارىن دامىتۋ ماسەلەلەرىن شەشۋدى العا تارتىپ وتىرىپ، «مەملەكەتتىك تىلدە الەمدىك عىلىمي ويدىڭ، مادەنيەت پەن ادەبيەتتىڭ ۇزدىك جەتىستىكتەرى نەگىزىندە گۋمانيتارلىق ءبىلىم بەرۋدىڭ تولىمدى قورىن» جاساۋدى اتاپ كورسەتتى. قازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ الەۋمەتتىك – لينگۆيستيكالىق مارتەبەسى انىقتالدى. بۇل - دۇنيەجۇزىندە ءومىر سۇرەتىن بۇكىل ۇلت تىلدەرىمەن ءبىر قاتاردا تۇرعان قازاق ۇلتىنىڭ ءتىلى. وركەنى وسكەن، سوزدىك قۇرامى مەيىلىنشە باي قازاق ءتىلى وتكەن عاسىردىڭ وزىندە تالاي عالىم، وقىمىستىلاردىڭ نازارىنا ىلىنگەن. بەلگىلى فيلولوگ ب. حاسانوۆ ءوزىنىڭ كوپتەگەن ەڭبەكتەرىندە قازاق ءتىلىن ءبىلۋ – رەسپۋبليكا حالقىنىڭ الەۋمەتتىك قاجەتتىلىگى ەكەنىن دالەلدەدى.

كوپتىلدىلىك، مۋلتيلينگۆيزم، پوليلينگۆيزم - ناقتىلى كوممۋنيكاتيۆتىك جاعدايدىڭ اسەر ەتۋىمەن بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك ورتادا، مەملەكەتتە بىردەن ءۇش، ودان دا كوپ تىلدە سويلەي بىلۋشىلىك. مۇنىڭ ءوزى جەكە ادامنىڭ كوپتىلدىلىگى جانە ۇلت پەن ۇلىستىڭ كوپتىلدىلىگى بولىپ بولىنەدى. كوپتىلدىلىكتىڭ ءۇشتىلدى مەڭگەرۋ دارەجەسى سول ادامنىڭ نەمەسە بۇتىندەي حالىقتىڭ ءومىر سۇرگەن تىلدىك ورتاسى، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، مادەني ءومىرى، تۇرمىس - تىرشىلىگى سەكىلدى كوپتەگەن فاكتورلارعا بايلانىستى. قازىرگى تاڭدا ادام قىزمەتىنىڭ بارلىق سالالارىندا جاھاندانۋ ءۇردىسى ورىن العاندىقتان، ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قايتا قاراستىرۋلار جەتىلدىرۋدە. سول سەبەپتەن اقپاراتتىق - كوممۋنيكاتيۆتىك قۇزىرلىقپەن قاتار، پوليمادەنيەتتىلىك بۇگىنگى ۋاقىتتا الەمدىك ءبىلىم بەرۋ قوعامداستىعىنىڭ كەڭىستىگىن قالىپتاستىراتىن ءبىلىم بەرۋ قۇزىرلىعىنىڭ باستى باعىتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە انىقتالدى. كوپتىلدى ءبىلىم - كوپ مادەنيەتتى تۇلعانى قالىپتاستىرۋدىڭ وزەگى. بۇگىنگى تاڭدا كوپ ءتىلدى وقىتۋ – جاس ۇرپاقتىڭ ءبىلىم كەڭىستىگىندە ەركىن سامعاۋىنا جول اشاتىن، الەمدىك عىلىم قۇپيالارىنا ءۇڭىلىپ، ءوز قابىلەتىن تانىتۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن قاجەتتىلىك. ءۇش تىلدە وقىتۋ – زامان تالابى دەسەك، ونىڭ نەگىزگى ماقساتى: بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرگەن، الەۋمەتتىك جانە كاسىپتىك باعدارعا قابىلەتتى، مادەنيەتتى تۇلعانى دامىتۋ جانە قالىپتاستىرۋ. قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل، ال ورىس ءتىلى مەن شەتەل تىلدەرىنىڭ ءبىرىن ءبىلۋ تۇلعانىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتەدى، ونىڭ «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» تۇلعا بولىپ دامۋىنا جول اشادى، ۇلتارالىق قاتىناس مادەنيەتىن، توللەرانتتىلىعىن جانە پلانەتارلىق ويلاۋىنىڭ قالىپتاسۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزادى. بۇل حالىقارالىق تۇرعىدا باعىتتالعان تۇلعانى تاربيەلەۋدە تىكەلەي قۇرال بولىپ ەسەپتەلەدى، ياعني ءوزىن وركەنيەتتى جانە تاريحي سۋبەكت رەتىندە تاني الاتىن، دامۋ كەزىندە ءوز ەلىنىڭ جانە ادامزات تاريحىن قابىلداي الاتىن، ءوزى ءۇشىن، حالقى ءۇشىن، مەملەكەتى ءۇشىن، ادامزات بولاشاعى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن سەزىنەتىن، ءوزارا تاۋەلدىلىك پەن الەم بۇتىندىگىنە، ادامزات وركەنيەتىنىڭ عالامدىق ماسەلەلەرىن شەشۋدە مادەنيارالىق قاتىناستىڭ قاجەتتىلىگىن جەتە تۇسىنەتىن، ادامنىڭ ازاماتتىق قۇقىقتارىن مويىندايتىن جانە ساياسي بوستاندىققا ۇمتىلاتىن، قوعامداعى گۋمانيزم يدەالىن جاساۋ ءۇشىن باسقا ادامدارمەن، قوزعالىستارمەن، قوعامدىق ينستيتۋتتارمەن قىزمەت اتقارۋعا دايىندىعى مەن قابىلەتتىلىگىن كورسەتە بىلەتىن جانە دە قوعام، ادام جانە تابيعات اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى قالىپتاستىراتىن ۇقىپتى دا تياناقتى، بىلىكتى مامان مەن ادامدى دايىنداۋ وسى زامان وقىتۋشىلارى مەن ۇستازداردىڭ الدىندا قويىلاتىن ۇلكەن زامان تالابى دەپ ءبىلۋىمىز كەرەك. ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ ءوزىنىڭ جىلداعى ءداستۇرلى جولداۋىندا «تىلدەردىڭ ءۇش تۇعىرلىعى» مادەني جوباسىن ىسكە اسىرۋدى جەدەلدەتۋ تيىستىگىنە ەرەكشە ءمان بەرەدى. سونىمەن قاتار بۇكىل قوعامىمىزدى توپتاستىرىپ وتىرعان مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ قاجەتتىلىگىنە ەرەكشە نازار اۋدارادى. سوندىقتان قازاق ءتىلىن تەرەڭدەتىپ وقىتۋ، سونىمەن قاتار كوپتىلدىلىكتى مەڭگەرۋدى جولعا قويۋ - بۇگىنگى تاڭداعى ورتا ءبىلىم جۇيەسىندە پەداگوگيكالىق ءۇردىستىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى. الەمدىك ءبىلىم بەرۋ ءىس - تاجىريبەسىندە كوپتىلدى جانە بيلينگۆالدى ءبىلىم بەرۋ جاڭالىق ەمەس. عىلىمي ادەبيەتتەردە كوپتىلدى جانە بيلينگۆالدى ءبىلىم بەرۋ ۇعىمدارىنا كوپتەگەن انىقتامالار بەرىلگەن. ولاردىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزگە ەڭ سايكەس كەلەتىن نۇسقالارى تومەندەگىشە بولادى:

- كوپتىلدى ءبىلىم بەرۋ - بۇل مەكتەپتە وقۋ پاندەرىن ەكى نەمەسە ودان دا كوپتىلدە اۋدارماسىز وقىتۋ؛
- بيلينگۆالدى ءبىلىم بەرۋ - وقۋ جانە وقۋدان تىس جۇمىستاردىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ەكى تىلدە ىسكە اسىرۋ، پەداگوگيكالىق ۇردىستە ەكى ءتىلدى وقىتۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانۋ.
كوپتىلدى جانە بيلينگۆالدى ءبىلىم بەرۋدە وقۋ - تاربيە ۇردىسىنەن كۇتىلەتىن ناتيجەلەر مىنالاردان تۇرادى:
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك جالپىعا مىندەتتى ورتا ءبىلىم ستاندارتتارى تالاپتارى دەڭگەيىندە قالىپتاسقان بىلىمدەرىن انا ءتىلى، مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس تىلىندە ەركىن بىلدىرەتىن مەكتەپ ءبىتىرۋشىسى؛
- ءبىتىرۋشىنىڭ كوپتىلدى كوممۋنيكاتيۆتىك جانە اقپاراتتىق قۇزىرەتتىلىگى؛
- كوپ مادەنيەتتى، رۋحاني - ادامگەرشىلىك، ۇلتارالىق قاتىناستار مادەنيەتىنىڭ جوعارى دەڭگەيى؛

بايانداما: "بيلينگۆالدى ءبىلىم بەرۋ". جۇكتەۋ