InfoHub Logo

ە.ا.بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ
پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى
وقىتۋشىسى باكيروۆا ينديرا دارحان قىزى

ءبىلىمدى دامىتا المايتىن ەلدىڭ بولاشاعى جوق.

ن.نازاربايەۆ

اقپاراتتىق تەحنولوگيالار بۇگىندە الەمدە دە، قازاقستاندا دا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ساپاسىنا كۇشتى اسەر ەتەتىن نەگىز جانە ماڭىزدى فاكتورلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ءبىلىم بەرۋدەگى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ماسەلەسىنە، عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىندە كوپ كوڭىل ءبولىندى.

تەحنولوگيا گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا (techne) ونەر، شەبەرلىك، شەبەرلىك دەگەندى بىلدىرەدى. اقپاراتتىق تەحنولوگيا – وبەكتىنىڭ، پروسەستىڭ نەمەسە قۇبىلىستىڭ (اقپاراتتىق ءونىم) جاي-كۇيى تۋرالى جاڭا ساپالى اقپارات الۋ ءۇشىن دەرەكتەردى (باستاپقى اقپاراتتى) جيناۋ، وڭدەۋ جانە بەرۋ قۇرالدارى مەن ادىستەرىنىڭ جيىنتىعىن پايدالاناتىن پروسەسس.

ءبىتىرۋشى مامانداردى دايارلاۋ ساپاسىنا قويىلاتىن تالاپتار ارتىپ، جاھاندىق اقپاراتتاندىرۋ ءجۇرىپ جاتقان بۇگىنگى ناقتى جاعدايدا، ەڭ جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى بولاشاق ماماندى دايارلاۋدى دا جەتىلدىرەدى.

قازىرگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ءۇشىن وقىتۋ، ەڭ الدىمەن، تەك ءبىلىم مەن داعدىنى مەڭگەرۋگە باعىتتالعان تانىمدىق ارەكەت بولىپ تابىلادى. وقۋشىنىڭ تۇلعاسىندا دا وزگەرىس بولىپ جاتىر: ەڭ الدىمەن ينتەللەكت كوتەرىلىپ، ءوزىن-وزى دامىتۋعا باستى نازار اۋدارىلادى. جوعارى وقۋ ورنى ستۋدەنت الدىمەن وقيتىن، سودان كەيىن باسقا ادامدار مەن وندىرىستىك قۇرىلىمداردى باسقارۋعا باعىتتالعان كەزەڭگە وتەتىندەي قۇرىلىمدالعان. كاسىبي قۇزىرەتتىلىك، عىلىمي بىلىكتىلىك، كادرلاردى دايىنداۋ پروبلەمانى شەشۋگە شىعارماشىلىق كوزقاراستى ىنتامەن تاباتىن جاڭا ءتيپتى ماماننىڭ قالىپتاسۋىنا اكەلەدى.

بۇكىل ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ قىزمەت ەتۋىنىڭ تيىمدىلىگىن انىقتايتىن جوو-دا ستۋدەنتتەردى دايىنداۋدىڭ ساپاسى مەن دەڭگەيى باستى نازاردا.

وقۋ ۇردىسىندە اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ بولاشاق ماماندى دايىنداۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا «ۇلتتىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى، ەڭ الدىمەن، ونىڭ ءبىلىم دەڭگەيىمەن ايقىندالادى. الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىنە تولىققاندى كىرىگۋ ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرۋدى تالاپ ەتەدى».

الەمدىك ەكونوميكانىڭ دامۋىنىڭ قازىرگى كەزەڭىندە، ونىڭ يننوۆاسيالىق باعىتتىلىعى مەن جاھاندانۋ پروسەستەرىنىڭ كەڭەيۋى جاعدايىندا، دامىعان ەلدەر ءقازىردىڭ وزىندە ءوندىرىس سالاسىندا ەمەس، ءبىلىم مەن تەحنولوگيالىق ەكونوميكا سالاسىندا باسەكەگە ءتۇسىپ جاتقان كەزدە. يدەيالارى بويىنشا ءبىلىم بەرۋ سالاسى مەملەكەتتىڭ تۇراقتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى ءۇشىن جاعدايلاردى قامتاماسىز ەتەتىن سالا رەتىندە، ال ول قۇرعان زياتكەرلىك كاپيتال – ونىڭ دامۋ پەرسپەكتيۆالارىن جانە باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋدى ايقىندايتىن ستراتەگيالىق فاكتور رەتىندە جالپى قابىلدانعان.

زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دامىتۋدىڭ نەگىزى پاندىك سالاداعى كاسىبي قۇزىرەتتىلىكپەن قاتار ينتەگراسيالانعان ءبىلىم، داعدى جانە تاجىريبە جيىنتىعىمەن، سونداي-اق اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى قۇزىرەتتىلىگىمەن سيپاتتالاتىن مامانداردى دايارلاۋ بولىپ تابىلادى. ياعني جاڭا فۋنكسيونالدىق تالاپتار قويىلادى: باعدارلامالاۋ، جوبالاۋ، شەشىم قابىلداۋ جانە شىعارماشىلىق جۇمىستى جوسپارلاۋ.

بۇگىنگى تاڭدا ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىندا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ جان-جاقتى قاراستىرۋدى قاجەت ەتەتىن وزەكتى ماسەلە بولىپ تابىلادى. قوعامنىڭ الەۋمەتتىك-مادەني ديناميكاسىنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋى، ەڭ الدىمەن، رەسپۋبليكالىق ايماقتىق عانا ەمەس، حالىقارالىق دەڭگەيدە دە كادرلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ كوتەرىلۋىمەن بايلانىستى بولعاندىقتان. «يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالار» تەرمينىنىڭ ءوزى يننوۆاسيانى ەنگىزۋ كەزەڭدەرىن قامتاماسىز ەتەتىن ادىستەر مەن قۇرالداردىڭ جيىنتىعى بولىپ تابىلادى.

وقىتۋدىڭ يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالارىنا: ينتەراكتيۆتى وقىتۋ تەحنولوگيالارى، جوبالىق وقىتۋ تەحنولوگياسى جانە كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيالار جاتادى. وقىتۋدىڭ يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالارى بولاشاق ماماندىعىنىڭ ءمانىن كورسەتەتىن، ماماننىڭ كاسىبي قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرادى، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ كاسىبي داعدىلاردى شىنايىعا جاقىن جاعدايدا پىسىقتايتىن وزىندىك سىناق الاڭى بولىپ تابىلادى. يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالار – ەڭ وزىق، ەڭ جاڭا تەحنولوگيالار. عىلىم مەن بىلىمدەگى يننوۆاسيا – بۇل جاڭا ونەرتابىستار مەن يننوۆاسيالىق وقىتۋ ادىستەرىن قولدانۋ. ياعني، وقۋ ۇردىسىندە وزىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ. يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالارعا وقىتۋدىڭ ماقساتى – ءبىلىم الۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ويلاۋىن، شىعارماشىلىق الەۋەتىن قالىپتاستىرۋ جانە كاسىبي قۇزىرەتتىلىكتەرىن دامىتۋ.

قازىرگى ۋاقىتتا ەڭ كەڭ تاراعان تەحنولوگيالىق باعىتتار كومپيۋتەرلەر بولىپ تابىلادى

• ءبىلىم بەرۋ ماقساتىندا وقۋشىلارعا وقۋ ماتەريالىن بەرۋ قۇرالى؛

• قوسىمشا اقپارات كوزى رەتىندە وقۋ ۇدەرىستەرىن اقپاراتتىق قامتاماسىز ەتۋ قۇرالى؛

• ءبىلىم دەڭگەيىن انىقتاۋ جانە وقۋ ماتەريالىن مەڭگەرۋدى باقىلاۋ قۇرالى؛

• ءبىلىمدى پراكتيكالىق قولدانۋ داعدىلارىن مەڭگەرۋگە ارنالعان امبەباپ ترەناجەر؛

• وقىتىلاتىن ءپان بويىنشا وقۋ ەكسپەريمەنتتەرى مەن ىسكەرلىك ويىنداردى جۇرگىزۋگە ارنالعان قۇرال.

ءبىلىم بەرۋدە كومپيۋتەرلەردى پايدالانۋ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋعا، تاربيەلىك ىقپال ەتۋدىڭ جاڭا قۇرالدارىن جاساۋعا، مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلارعا كومپيۋتەرمەن ءتيىمدى ارەكەتتەسۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن اقپاراتتىق ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالارىنىڭ جاڭا بۋىنىنىڭ پايدا بولۋىنا اكەلدى. كوپتەگەن ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، كومپيۋتەرلىك قۇرالدارعا نەگىزدەلگەن جاڭا اقپاراتتىق ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالارى ساباقتاردىڭ تيىمدىلىگىن 20-30% ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كومپيۋتەردىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا ەنۋى وقىتۋدىڭ ءداستۇرلى ادىستەرى مەن تەحنولوگيالارىن جانە بۇكىل ءبىلىم بەرۋ سالاسىن ريەۆوليۋسيالىق تۇرلەندىرۋدىڭ باستاماسى بولدى. بۇل كەزەڭدە كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالار ماڭىزدى ءرول اتقاردى: تەلەفون بايلانىسى، تەلەديدار، عارىشتىق بايلانىس، ولار نەگىزىنەن وقۋ پروسەسىن باسقارۋدا جانە قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ جۇيەلەرىندە قولدانىلدى.

جوبالىق وقىتۋ تەحنولوگياسى وقۋشىنىڭ ينتەللەكتۋالدىق جانە فيزيكالىق مۇمكىندىكتەرىن، ەرىكتى قاسيەتتەرى مەن شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ ارقىلى ونىڭ جەكە تۇلعاسىن شىعارماشىلىق تۇرعىدان ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان كاسىپتىك مەكتەپتەگى وقۋ پروسەسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ يكەمدى مودەلى رەتىندە قاراستىرىلادى. جاڭا تاۋارلار مەن قىزمەتتەردى قۇرۋ پروسەسى. جوبالىق قىزمەتتىڭ ناتيجەسى – وقۋ شىعارماشىلىق جوبالارى.

جوبالىق وقىتۋ تەحنولوگياسى بولاشاق ناقتى ماماندىعىنا قاراماستان وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتىنە قاجەتتى شىعارماشىلىق قابىلەتتەرى مەن تۇلعالىق قاسيەتتەرىن دامىتۋعا پەداگوگيكالىق جاعداي جاساۋعا كومەكتەسەدى.

اكت-نى وقۋ ۇردىسىندە پايدالانۋ – وقۋ موتيۆاسياسىن ارتتىرۋدىڭ ءبىر جولى. اكت تەك وقۋشىنىڭ عانا ەمەس، ءمۇعالىمنىڭ دە شىعارماشىلىق تۇلعاسىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. اكت ادامنىڭ نەگىزگى قاجەتتىلىكتەرىن – قارىم-قاتىناستى، ءبىلىم بەرۋدى، ءوزىن-وزى جۇزەگە اسىرۋدى جۇزەگە اسىرۋعا كومەكتەسەدى. اكت-نى وقۋ پروسەسىنە ەنگىزۋ ساباقتىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا، ءمۇعالىمدى كۇندەلىكتى جۇمىستان بوساتۋعا، ماتەريالدى كورسەتۋدىڭ تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋعا، تاپسىرمالار تۇرلەرىن سارالاۋعا، كەرى بايلانىس فورمالارىن ءارتاراپتاندىرۋعا ارنالعان. قىزمەتى ۇنەمى جەتىلدىرىلىپ وتىرادى.

قازىرگى ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى سيپاتى – ونىڭ ۇزدىكسىزدىگى، ادامنىڭ ءومىرىنىڭ بويىندا جالعاسۋى. ءوزىن-وزى تاربيەلەۋ، اقپاراتپەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋ - مامان رەتىندە سۇرانىسقا يە بولۋ ءۇشىن قاجەتتى شارتتار. سوندىقتان بۇل وتە ماڭىزدى بولىپ تابىلادى: عىلىمي-تەحنيكالىق اقپاراتتى ءداستۇرلى ادىستەرمەن جانە ينتەرنەتتىڭ كومەگىمەن ىزدەۋ مۇمكىندىگى، اقپاراتتىق وقىتۋ تەحنولوگيالارىن پايدالانۋ.

اقپاراتتىق تەحنولوگيا ۇعىمى ءبىلىم بەرۋدەگى كومپيۋتەرلىك تە، تەلەكوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى دا قامتيدى. اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى قازىرگى زامانعى كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيالار نەگىزىندە اقپاراتتى جيناۋدى، ساقتاۋدى، وڭدەۋدى جانە بەرۋدى قامتاماسىز ەتەتىن زاماناۋي تەحنيكالىق قۇرالداردىڭ جيىنتىعى دەپ قاراستىرامىز.

اقپاراتتىق تەحنولوگيا – بۇل ءارتۇرلى وقىتۋ باعدارلامالارىنىڭ جيىنتىعى؛ مۇندا ءبىلىمدى باقىلاۋ، جاساندى ينتەللەكتكە نەگىزدەلگەن وقىتۋ جۇيەلەرى كىرەدى. ءبىلىم بەرۋدەگى اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ نەگىزگى مىندەتى – ءبىلىم بەرۋ ىس-ارەكەتى ۇدەرىسىن باسقارۋ جانە زاماناۋي اقپاراتتىق – ءبىلىم بەرۋ رەسۋرستارىنا قولجەتىمدىلىك ءۇشىن ينتەراكتيۆتى ورتانى دامىتۋ. اقپاراتتىق تەحنولوگياعا گيپەرماتىنگە نەگىزدەلگەن مۋلتيمەديالىق وقۋلىقتار، ءارتۇرلى تانىمدىق سايتتار جانە كوپتەگەن باسقا كوزدەر كىرەدى. ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىندەگى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار الەمنىڭ زاماناۋي اقپاراتتىق بەينەسىن قالىپتاستىرۋعا ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. وقۋ پروسەسىندە اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋدىڭ وزەكتىلىگى ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋدىڭ الەۋمەتتىك قاجەتتىلىگىمەن، سونىمەن قاتار زاماناۋي كومپيۋتەرلىك باعدارلامالاردى قولدانۋدىڭ پراكتيكالىق قاجەتتىلىگىمەن تۇسىندىرىلەدى. اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى وقۋ ۇردىسىندە قولدانۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى – ەڭ الدىمەن اقپاراتتىق قوعامدا ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق مۇمكىندىكتەرىن نىعايتۋ، سونىمەن قاتار ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ بارلىق دەڭگەيىندە ءبىلىم ساپاسىن دارالاندىرۋ جانە ارتتىرۋ.

قورىتىندىلاي كەلە، بۇگىنگى كۇندە وقۋ ۇدەرىسىنە اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋدىڭ جاعىمدى جانە جاعىمسىز جاقتارى بار ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ جاعىمدى جاقتارى، ەڭ الدىمەن، وقۋشىنىڭ وقۋ پروسەسىن جەڭىلدەتۋ، وقۋشىلاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرۋ جانە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ بارلىق دەڭگەيىندە ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ ەكەنى ءسوزسىز. تەرىس جاقتارى – اقپاراتتىڭ ماسەلەسى، ياعني. كومپيۋتەردە اقپاراتتىڭ كوپ، ۇلكەن كولەمدى بولىپ كەلۋى، ولاردىڭ تۇسىنە الماۋى. كوپتەگەن ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، كومپيۋتەر ادامنىڭ قارىم-قاتىناسىن تولىعىمەن الماستىرا المايدى جانە ادام ويىنىڭ قۇپياسىن تۇسىنە المايدى. قازىرگى كەزەڭدە ءتاسىل كونسترۋكتيۆتى بولىپ تابىلادى، وعان سايكەس كومپيۋتەر مۇعالىمگە قارسى بولماۋى كەرەك؛ ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي ىس-ارەكەتىن قولداۋ قۇرالى رەتىندە قاراستىرعان دۇرىس. وقۋ ۇدەرىسىندەگى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار اقپاراتتىڭ كورنەكى كورسەتىلىمىنە، اقشا مەن ۋاقىتتى ايتارلىقتاي ۇنەمدەۋگە، ستۋدەنتتەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا جانە زەرتتەلەتىن ۇدەرىسكە ءار ءتۇرلى فاكتورلاردىڭ اسەرىن تالداۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن جوبالاۋعا ىقپال ەتەدى

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. گوربۋنوۆا ل.ي.، سۋببوتينا ە.ا. وقىتۋ ۇردىسىندە اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ // جاس عالىم. - 2013.
2. ب.ب. اككۋلانوۆا «اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ارقىلى ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيىن كوتەرۋ».
3. ن.يسابەك «كومپيۋتەرلىك تەحنولوگياسى پايدالانۋدىڭ وڭتايلى ولشەمدەرى.
4. بابايەۆ س.ب.،وڭالبەك ج.ك. جالپى پەداگوگيكا، الماتى، 2007ج.

---