ءبىرجان سال قوجاعۇل ۇلى - الەۋمەتتىك ءومىر جىرشىسى
ءبىرجان - قازاقتىڭ سال - سەرى اقىندارىنىڭ اعاسى، ۇستازى، جاناشىر ونەرپازى. ونەر دامىعان سايىن ءبىرجان مۇراسى ماڭگى بىرگە جاساماق.
ەسماعامبەت ىسمايلوۆ
ءبىرجان سال ءۇش بىردەي ونەر يەسى - اسقاق ءۇندى اقىن، سازگەر، ءانشى. ول – قازاقتىڭ انشىلىك – ورىنداۋشىلىق ونەرىن دامىتىپ، حالىق مۋزىكاسىن ءوز شىعارماشىلىعىمەن بيىك بەلەسكە كوتەرگەن، اسا دارىندى حالىق كومپوزيتورى، قازاقتىڭ قايتالانباس ءبىر تۋار تۇلعاسى. ەڭبەكشىلدەر اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن ءبىرجان سال بوزبالا كەزىنەن ءانشى - اقىنداردىڭ قاسىنا ەرىپ توي - دۋماننىڭ سانىنە اينالعان. بوزبالانىڭ اقىندىققا بەيىمدەگەنى ەلىنىڭ، جەرىنىڭ، تابيعاتىنىڭ، وسكەن ورتاسىنىڭ ىقپالىنىڭ كوپ پايداسى تيگەن. وزىنەن ۇلكەن ەرجان، نۇرجان دەگەن اعالارى بولعان سول زاماننىڭ شارۋاشىلىق جۇمىستارىن وزدەرى اتقارعاندىقتاندا بولار، ول الاڭسىز ءان مەن ولەڭگە ءۇيىر بولعانى. ونىڭ سىرتىندا سول كەزدىڭ سال - سەرىلەرى، ءانشى-اقىندارى: شوجە، سالعارا، تولىباي، ورىنباي، نۇركەي، سەگىزسەرى، ارىستان ءتارىزدى ونەر يەلەرى - ءبىرجان سالدىڭ ۇستازدارى بولعان. جاستايىنان اقىن ءانشى، ولەڭشى، دومبىراشى اتانادى. 1865 جىلى ابايمەن كەزدەسۋى ءبىرجان سالدىڭ كومپوزيتورلىق، انشىلىك، اقىندىق ونەرىنىڭ دامي تۇسۋىنە ۇلكەن اسەرى تيەدى. ءبىرجاندى ءوز قۇلاعىمەن تىڭداعان دانىشپان اباي: قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ - مەنشە ءسۇي، - دەگەن ماڭگىلىك جەتەرلىك ءسوز قالدىرعان...
قانداي ءبىر ەلدى مەكەندەردە ويىن-ساۋىق جيىن، توي-دۋمان ءبىرجان سالسىز وتپەگەن. اقىن سەرىلىكتىڭ، ءسالت-داستۇردىڭ قيىندىقتارىن، قازاق حالقىنىڭ دالا زاڭدىلىقتارىن باسىنان وتكىزگەن. ونىڭ ءومىرىنىڭ جارتىسى حالىقتىڭ اراسىندا وتكەن. اندەرى مەن ولەڭدەرى دە حالىق اراسىندا جازىلعان، ناعىز ءومىر شىندىعىنا بايلانىستى تۋعان. شىعارمالارىدا وزىندىك شەشىمىن تاپقان،تاماشا تۋىندىلار. شىعارمالارىندا قازاق ارۋلارىنىڭ قايتالانباس كوركەم بەينەلەرىن سومداعان. ول ءانشى، سازگەر، ورىنداۋشىلىعىمەن قاتار وتە تالانتتى سۋىرىپ سالما ايتىس اقىنى دا بولعان. سارا اقىنمەن ايتىسۋى ونى دارىندى، سۋىرىپسالما اقىن رەتىندە ەلگە تانىتتى. اقىندىق ونەرىنىڭ دامۋىنا، ەلگە تانىمال بولۋىنا سارا، اسەت، دوسكەي قاتارلى تۇتاس ءبىر سالا بۋىن يگى اسەرىن تيگىزگەن. 19-عاسىرداعى قازاق اقىنداردىڭ ايتىستارىنىڭ ىشىندە ايرىقشا ورىن الاتىن، كەڭىنەن تاراعان، يدەيالىق مازمۇنى جاعىناندا كوركەم، وبرازدىق سيپاتتارىمەن دە، «ءبىرجان مەن سارا» ايتىسى - ناعىز ادەبي شىعارما. سارا تاستانبەك قىزىنىڭ ءبىرجان سالمەن ايتىسى عاسىردان عاسىرعا ۇزىلمەي جالعاسىپ كەلە جاتقان قازاقتىڭ ايتىس ونەرىنىڭ شوقتىعى بيىك، كوركەم ۇلگىسى بولىپ قالىپتاستى.زامانىنىڭ نەشە الۋان وقيعالارىن ،ادامگەرشىلىك، ىزگىلىك ماسەلەلەرىن تولعاپ، ادام جانىنىڭ نازىك سەزىم كۇيلەرىن ليريكالىق اسەم سازعا بولەگەن. اندەرى نازىك سەزىمدى، سۇلۋلىقتى جىرلاعان سىرشىلدىعىمەن قوسا، مازمۇنىمەن دە قۇندى. ولەڭدەرى مەن اندەرى بىرنەشە رەت كىتاپ بولىپ باسىلدى.ءداستۇرلى قازاق اندەرىنىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىلەرى رەتىندە قازاق مادەنيەتىنىڭ التىن قورىنان ورىن الادى. مۋزىكالىق مۇراسى دا بىرنەشە رەت جيناق بولىپ باسىلىپ شىققان. ادەبي جانە مۋزىكا شىعارماشىلىعى تۋرالى زەرتتەۋلەردە جازىلعان. ءبىرجان سال بولاشاققا ۇلكەن وشپەس مۇرا قالدىرا وتىرىپ، وزىندىك مەكتەپ قالىپتاستىرىپ كەتكەندەي!
ونىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزىندە رۋ اراسىنداعى تالاس-تارتىستار، اعايىن ءىشىنىڭ كيكىلجىڭى ءبىرجان سالدىڭ جەكە باسىنا دا قاتتى اسەر ەتكەن. سال-سەرىنىڭ ءومىرىن مازاققا اينالدىرىپ، ومىردەن بازكەشتىرەدى. ول قاناتىنان قايىرىلادى، ەركىن ءومىرىن تارتىسقا سالادى.قياناتشىلدارى ءتىپتى ونى «جىندى» دەگەن لاقاپ تاراتىپ، قول اياعىن بايلاۋعا دەيىن بارعان.ءومىرىنىڭ ءمانى كەتىپ، تراگەديالىق جاعدايدا وتەدى. حالىق اراسىندا ءجۇرىپ، تەڭسىزدىكتى، كورە الماۋشىلىقتى، بولىستاردىڭ باسەكەلەستىگى ءبىرجاننىڭ كوز الدىندا وتەدى. بۇل دۇنيەدە ادىلەتتىڭ جوقتىعىن، كىم بولسا دا بىرەۋگە جاعىنۋدىڭ، جاعىمپازدانۋدىڭ كەرەك ەمەستىگىن، ءوز كۇشىڭە، بىلىمىڭە، قابلەتىڭە قاراي ءومىر ءسۇرۋ كەرەكتىگىن وكىنە، اشىنا ايتقان. ءبىرجان ءوزىنىڭ «سىرعاقتى» ولەڭىندە:
بوزبالا ساعان ايتار وسيەتىم،
جاقىن ءجۇر الپەشتەگەن ارداقتىعا.
جاۋقازىن جەلبىرەگەن جاستىق شاقتا،
ءومىردىڭ ماعىناسىن تۇسىنە ءبىل، - دەپ، ءوزىنىڭ كورگەنى مەن كوڭىلگە تۇيگەنىن جاستارعا اقىل، وسيەت تۇرىندە ايتىپ كەتكەن!!!
«اتباسار اۋدانى ءبىلىم ءبولىمىنىڭ بوريسوۆكا ورتا مەكتەبى» كمم
10-سىنىپ وقۋشىسى ازىكەن ەركەگۇل
جەتەكشىسى: رىمحان نازيگۋل قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءمۇعالىمى
You Might Also Like
-
كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى قوجاناسىرعا اكەسى ەسەكتى سۋعارىپ كەلۋدى تاپسىرادى.
-
ۇستاز - قاراتاۋدىڭ قويناۋىنداي تەرەڭدە جاتقان كەندى اشىپ، ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ جەمىسىنىڭ ءدامىن تاتتىراتىن، ارمانسىزعا ارمان ۇيالاتىپ، قاناتسىزعا دارىن قاناتىن بىتىرەتىن عاجايىپ كۇش يەسى.
