InfoHub Logo

ءبىرقالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستار. جىلدامدىق. جىلدامدىق بىرلىكتەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) ءبىرقالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستار تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، جىلدامدىق ۇعىمىن قالىپتاستىرۋ جانە جىلدامدىق تابۋ فورمۋلاسىن ۇعىندىرۋ.
ءا) وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋ.
ب) كۇندەلىكتى تۇرمىسپەن بايلانىستىرۋ، ەڭبەكپەن ۇشتاستىرۋ

ساباق بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
II. وتكەن ماتەريالدى قايتالاپ. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ./ تەست ارقىلى/
تەست.
1. بەلگىلى ءبىر ۋاقىت وتۋىنە قاتىستى، باسقا ءبىر دەنەلەرمەن سالىستىرعاندا دەنەنىڭ ورنىن وزگەرتۋى................... دەپ اتالادى.
مەحانيكالىق قوزعالىس
قوزعالىس تراەكتورياسى
ورىن اۋىستىرۋ
ساناق دەنەسى
2. دەنەنىڭ قوزعالىسىن زەرتتەيتىن عىلىم........ دەپ اتالادى.
فيزيكا
استرونوميا
مەحانيكا
3. ساناق دەنەسىمەن بايلانىسقان كوورديناتا جۇيەسىمەن ساعاتتى..... دەپ اتايمىز؟
كوورديناتا جۇيەسى
ساناق جۇيەسى
ساناق باسى
ساناق دەنەسى
4. اينالا قورشالعان ساقيناسى بار پلانەتا
مارس
نەپتۋن
ساتۋرن
مەركۋريي
5. پلانەتالار جۇيەسىنىڭ سەنترىنە كۇندى ورنالاستىرىپ "گەليوسەنترلىك جۇيە" دەپ اتاعان عالىم؟
پتولومەي
كوپەرنيك
بيرۋني
اريستوتەل
6. دەنەنى ماتەريالىق نۇكتە دەپ قاراستىرۋعا بولاتىن جاعداي:
1. مۇحيتتا جۇزگەن كەمە قوزعالىسى
2. كۇندى اينالا قوزعالعان جەردىڭ قوزعالىسى
3. دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋلارىن جاساعان سپورتشىنىڭ قوزعالىسى
تەك قانا 1
تەك قانا 2
1 مەن2
تەك قانا 3
7. 3 م بيىكتىكتەن تاستالىنعان دوپ جەر بەتىنەن 2 م بيىكتىككە كوتەرىلگەندە ۇستاپ الىندى. وسى دوپتىڭ جۇرىلگەن جولى مەن ورىن اۋىستىرۋى نەگە تەڭ؟
جول 5 م، ورىن اۋىستىرۋ 1 م
جول 4 م، ورىن اۋىستىرۋ 3 م
جول 4 م، ورىن اۋىستىرۋ 2 م
جول 5 م، ورىن اۋىستىرۋ 2 م
8. قوزعالىستاعى دەنەنىڭ تراەكتورياسىنىڭ ۇزىندىعى.... دەپ اتالادى.
جول
ورىن اۋىستىرۋ
تراەكتوريا
قوزعالىس
/ تەست جاۋابى:
1 - ا 2 - س 3 - b 4 - س 5 - b 6 - س 7 - d 8 - a/

III. وي قوزعاۋ.
1. وقۋشى تاكسيگە ءمىنىپ مەكتەپكە كەلدى. تاكسيگە 250 تەڭگە تولەدى. تاكسيگە نە ءۇشىن تولەدى؟ جول ءۇشىن بە؟ ورىن اۋىستىرۋ ءۇشىن بە؟
2. اۆتوموبيل ورالدان اقسايعا دەيىنگى ارالىقتى 1، 5 ساعاتتا ءجۇرىپ ءوتتى. بەرىلگەن شامانى سەكۋندپەن ورنەكتەندەر.
3. جۇرگىزۋشى اۆتوموبيل ەسەپتەۋىشىنىڭ كورسەتكىشى 500 كم - گە ارتقانىن كوردى. بۇل نەنى بىلدىرەدى: جۇرىلگەن جولى ما، الدە ورىن اۋىستىرۋ ما؟
4. مەكتەپ پەن ءۇيدىڭ اراسى 200 م. مەكتەپكە بارىپ ۇيگە قايتا كەلگەن وقۋشى، قانشا جول جۇرگەن، ورىن اۋىستىرۋى قانشا؟
5. فۋتبولشى ويىن كەزىندە 12 كم جۇگىردى. وسى قاشىقتىق ورىن اۋىستىرۋ ما، جول ما؟

IV. جاڭا ساباق
جاڭا ساباققا كوشۋ ءۇشىن رەبۋس شەشەمىز.
رەبۋس تى شەشكەن كەزدە
"ق و ز ع ا ل ى س"
" ج ى ل د ا م د ى ق" سوزدەرى شىعادى.
سونىمەن بۇگىنگى ساباعىمىز قوزعالىس پەن جىلدامدىققا بايلانىستى.
ءبىرقالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستار. جىلدامدىق. جىلدامدىق بىرلىكتەرى.
دەنە كەز كەلگەن تەڭ ۋاقىت ارالىعىندا ۇزىندىعى بىردەي جول جۇرسە، ونداي قوزعالىستى ءبىرقالىپتى قوزعالىس دەپ اتايمىز.
دەنە كەز كەلگەن تەڭ ۋاقىت ارالىعىندا ۇزىندىعى ءارتۇرلى جول جۇرسە، ونداي قوزعالىستى ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىس دەپ اتايمىز.
/ وسى قوزعالىستاردى ەلەكتروندىق وقۋلىق ارقىلى دەمونستراسيالايمىز/

جۇمباق:
1. جەردىڭ ءجۇزىن شارلايسىڭ،
ونسىز ەش جەرگە بارمايسىڭ.
كولىكپەن دە، جاياۋ دا
سارالايسىڭ تاڭدايسىڭ. /جول/
2. كوپ بولسا اسىقپايسىڭ،
مەزەتتە قاشىقتايسىڭ.
اسىقساڭ از بولادى،
تاباسىڭ مۇنى قايسىڭ؟ / ۋاقىت/
3. قوزعالىستا سيپاتتار شاپشاڭدىقتى
تاعى دا بير بەلگىسىز شاما شىقتى.
ول بولماسا دەنەلەر قوزعالمايدى،
شەشەدى بۇل جۇمباقتى قانداي مىقتى؟ / جىلدامدىق/
بۇل شامالار دەنەنىڭ قوزعالىسىن سيپاتتايتىن شامالار.

ءبىرقالىپتى قوزعالاتىن دەنەنىڭ جىلدامدىعىن انىقتاۋ ءۇشىن ونىڭ بەرىلگەن ۋاقىت ىشىندەگى ورىن اۋىستىرۋىن سول ۋاقىت ارالىعىنا ءبولۋ كەرەك:
s - ورىن اۋىستىرۋ نەمەسە جول /كم، م/
υ - جىلدامدىق / كم/ساع، م/س/
t - ۋاقىت /ساع، مين، س/
υ=s/t

دەنەنىڭ ءبىرقالىپتى قوزعالىسىنىڭ جىلدامدىعى بەلگىلى بولسا، سول ارقىلى دەنەنىڭ بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ىشىندە جۇرگەن جولىن انىقتاۋعا بولادى:
s=υ*t
دەنەنىڭ ءبىرقالىپتى قوزعالىسىنىڭ جىلدامدىعى مەن جۇرىلگەن جولى بەلگىلى بولسا، سول قوزعالىسقا كەتكەن ۋاقىتتى تابۋعا بولادى:
t=s/υ
جىلدامدىق سان مانىمەن قاتار باعىتى بويىنشا دا سيپاتتالادى، ياعني ول ۆەكتورلىق شاما بولىپ تابىلادى.
فيزيكالىق شامالاردىڭ ۆەكتورلىق قاسيەتىن كورسەتۋ ءۇشىن سول شاما بەلگىسىنىڭ ۇستىنە نۇسقاما / / قويىلادى. جىلدامدىقتى ولشەيتىن اسپاپ سپيدومەتر
جىلدامدىق كم/ ساع، كم/س، م/س، سم/س، مم/س
ح كم/ساع=(ح*1000م)/3600س
72 كم/ساع=؟
72 كم/ساع=(72*1000 م)/(3600 س)=20 م/س
مىسالى:
ۇشاقتىڭ جىلدامدىعى 400 م/س
جارىقتىڭ تارالۋ جىلدامدىعى 300 000 000 م/س
جۇردەك پويىزدىڭ جىلدامدىعى 72 كم/ساع
دىبىس جىلدامدىعى 340 م/س

ەسىڭدە ساقتا:
1 18 كم/ساع 5 م/س
2 36 كم/ساع 10 م/س
3 54 كم/ساع 15 م/س
4 72 كم/ساع 20 م/س
5 90 كم/ساع 25 م/س
6 108 كم/ساع 30 م/س

V. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. ەكى قالانىڭ اراقاشىقتىعى 150 كم. جۇك ماشيناسى وسى جولدى 2، 5 ساعاتتا ءجۇرىپ ءوتتى. جۇك ماشيناسىنىڭ جىلدامدىعى نەگە تەڭ؟
2. ۆەلوسيپەدشى ءبىرقالىپتى قوزعالىپ 30 مين ىشىندە 9 كم جول جۇرگەن. ۆەلوسيپەدشىنىڭ جىلدامدىعىن م/س پەن ەسەپتەپ تابىڭدار.
3. 750 كم/ساع جىلدامدىقپەن ۇشقان ۇشاق 6 ساعات ىشىندە قانداي ارالىقتى ۇشىپ ءوتتى؟
4. اۆتوماشينا 2 كم جولدى 36 كم/ساع جىلدامدىقپەن ءجۇرىپ ءوتتى. وسى جولدى جۇرۋگە كەتكەن ۋاقىتتى تابىڭىز.

VI. قورىتىندىلاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: §17، 18 5 جاتتىعۋ №3، 4

باتىس قازاقسان وبلىسى،
تەرەكتى اۋدانى، تالپىن جوبب مەكتەبى
كاپەزوۆا سالتانات ساليموۆنا