ءبىز – تابيعات قورعانى
تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: ءبىز – تابيعات قورعانى
ماقساتى: تابيعات ادامزاتتىڭ اسىراۋشىسى، ەڭبەك ەتىپ ءومىر سۇرەتىن ورتاسى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. تابيعات، جەر - انا، تۋعان جەر، اتامەكەنىن ءسۇيىپ، ايالاي ءبىلۋ، پەرزەنتتىك بورىشىن ورىنداۋعا ۇيرەتۋ. تۋعان جەر تابيعاتىنىڭ اسەمدىگىن ساقتاۋعا، سۇيۋگە، قورشاعان ورتانى قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، تابيعات تۋرالى سۋرەتتەر.
بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
«بۇل قاي مەزگىل؟» جۇمباق ويىن
كىرىسپە
بەينەبايان. جىل مەزگىلدەرى
- بالالار ءبىز بۇل بەينەباياننان نەنى كوردىك؟
- جىل مەزگىلدەرى
- اشىق اسپان، نۇرىن شاشقان كۇن، جايقالعان گۇلدەر، سايراعان قۇستار
- ياعني وسىنىڭ بارلىعىن ءبىر سوزبەن ايتقاندا نە دەيدى ەكەنبىز؟
ءمۇعالىم ءسوزى: ادام - تابيعات پەن جەر انانىڭ ءتول پەرزەنتى. دۇنيەدە ەكى انا بار. ءبىرىنشىسى - تىرشىلىك، تابيعات انا، ەكىنشىسى - ادامنىڭ اناسى. تابيعات تىرشىلىك كوزى، سوندىقتان دا تابيعي زاڭدىلىقتاردى قاتاڭ ساقتاۋ كەرەك.
ادامزات تابيعاتتى باستاپقى كۇيىندەگىدەي تۇتاس، تازا تۇرىندە ساقتاپ قالۋعا تىرىسقانىمەن عالامشارىمىزداعى ەكولوگيالىق جاعداي كۇننەن - كۇنگە ناشارلاپ بارا جاتىر.
ءقازىر بارشامىز ەكولوگيا ءسوزىن ەستىپ ءبىلىپ ءجۇرمىز. بۇل عىلىم سوندا نەنى زەرتتەيدى؟ ەكولوگيا ءسوزى گرەكتىڭ «ويكوس»- ءۇي، تۇرعىنجاي جانە «لوگوس»- ءىلىم دەگەن سوزدەرىنەن شىققان. ياعني بۇل - بارشامىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز. تابيعات تۋرالى ءىلىم. وسى جالپى عالامشارلىق ءۇي بولىپ تابىلاتىن تابيعاتتى ادامدار وزدەرىنىڭ ورەسكەل ارەكەتتەرىمەن ءبۇلدىرىپ ءجۇر. سوندىقتان بارشا ادامزاتتىڭ الدىندا تۇرعان مىندەت - تابيعاتتىڭ بايلىعىن بولاشاق ۇرپاققا ساقتاۋ، قاستەرلەۋ. سوندىقتان ارنايى كۇندەردى قامتيتىن ەكولوگيالىق كۇنتىزبە قۇراستىرىلعان.
16 قىركۇيەك - حالىقارالىق جەردىڭ وزون قاباتىن قورعاۋ كۇنى
20 قىركۇيەك - ورماندى قورعاۋ كۇنى
27 قىركۇيەك - تەڭىزدى قورعاۋ كۇنى
4 قازان – جانۋارلاردى قورعاۋ كۇنى
29 جەلتوقسان – بيولوگيالىق كوپتۇرلىلىك كۇنى
22 ناۋرىز - دۇنيەجۇزىلىك سۋ كۇنى
1 ءساۋىر - قۇستاردى قورعاۋ كۇنى
18 - 22 ءساۋىر - قورىقتار مەن ۇلتتىق ساياباقتاردى قورعاۋ كۇنى
22 ءساۋىر – جەر كۇنى
5 ماۋسىم - قورشاعان ورتانى قورعاۋ كۇنى
17 ماۋسىم - قۇرعاقشىلىقپەن كۇرەسۋ كۇنى
تابيعات – ءبىزدى قورشاعان ورتا، ول ادام ساناسىنان تىس جاراتىلىستان پايدا بولعان دۇنيە. تابيعات - بۇكىل تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ قۇتتى - قونىس مەكەنى، تىرشىلىكتىڭ تۇلەپ وسۋىنە قاجەتتى ءنارى جەر بەتىنە كورىك بەرگەن ءسانى دەمەكشى. «ءبىزدىڭ جەر شارىمىزدىڭ اسەم تابيعاتى» اتتى بەينەباياندى تاماشالايىق.
وسى بەينەباياننان ءبىز تابيعاتتىڭ ەكى ءتۇرىن دە كورىپ وتىرمىز. وسى ءبىزدىڭ كەلەسى بولىمىمىزدە تابيعاتقا بايلانىستى ساۋال بولماق.
سىنىپقا ساۋال
تابيعاتتى ءبىز كىم ءۇشىن قورعايمىز؟ (ادام ءۇشىن)
تابيعاتتى كىمنەن قورعايمىز؟ (ادامنان)
كورىنىس «اق قايىڭنىڭ مۇڭى»
وقۋشىلار «تابيعات» تۋرالى تاقپاقتارىن ايتادى
قازاق حالقىنىڭ بار ءومىر تىرشىلىگى تابيعاتپەن تىكەلەي بايلانىستى بولعان. عاسىرلار بويى تابيعات اياسىندا تىرشىلىك ەتە ءجۇرىپ، ونىڭ سان الۋان قۇپيا سىرلارىنا كوڭىل ءبولدى.
بەينەبايان: «ەلىمىزدىڭ سۇلۋ وڭىرلەرى» كورسەتىلەدى.
سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە تابيعاتتى قورعاۋ شارالارىنا كوڭىل ءبولىنىپ، ءار ايماقتىڭ تابيعي ەرەكشەلىگىن ساقتاپ قالۋعا ۇلكەن ءمان بەرىلۋدە. 1997 ج 15 - شىلدەدە «قورشاعان ورتانى قورعاۋ» تۋرالى، 1997 ج 6 - تامىزدا «ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتار» تۋرالى زاڭدار قابىلداندى.. جانە ونى جۇزەگە اسىرۋدا كوپتەگەن جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە.
بەينەكورىنىس: قازاقستاننىڭ قورعالاتىن اۋماقتارىن كورسەتۋ.
ۇلجان: ادام مەن تابيعات ەگىز. تابيعات - ادامزاتتىڭ ەڭبەك ەتىپ، ءومىر سۇرەتىن ورتاسى. تابيعات مەيىرىمدى انا سياقتى، وزىندەگى باردى تۇگەلىمەن ادامعا، جان - جانۋارعا بەرەدى. دەمەك ادام ءوزىن اسىرايتىن جەر - انامەن شىن مانىندە كىندىكتەس، ياعني ونىڭ پەرزەنتى.
جايناربەك: كۇندەلىكتى ءىشىپ جۇرگەن تاماعىمىز، كيىمىمىز، وقيتىن كىتابىمىز، جازاتىن قاعازىمىز، مىنەر كولىگىمىز، دەنساۋلىققا پايدالاناتىن ءدارىمىز، تىنىس الاتىن اۋامىز، ىشەر سۋىمىز - وسىلاردىڭ ءبارى جومارت تابيعاتتىڭ تارتقان باعا جەتپەس سىيى.
ارۋجان: ادام مەن تابيعات ەگىز دەدىك، ول راس. تابيعات اسىراۋشىڭ، قورعاۋشىڭ دەسەك تە بولادى. اتا - بابامىزىڭ «جەر - قازىنا، سۋ - التىن، مال - بايلىق» دەپ ايتقان ءسوزى تەگىننەن تەگىن ەمەس.
- تابيعاتقا ارناپ ءان شۋماعىن جازعان ۇلى ادام كىم ەدى؟
- اباي قۇنانبايەۆ
- ءان ساباعىندا جاتتاعان ءان قالاي اتالادى؟
- «جەلسىز تۇندە جارىق اي»
قورىتىندى
قورىتا كەلگەندە ادامنىڭ تابيعاتسىز تىرشىلىك ەتە المايتىنىنا كوز جەتكىزدىك قوي دەيمىن. تابيعات بايلىقتارىن قورعاۋ ءبىلۋ ازاماتتىق بورىش.
ونى ايالاپ، سۇيە بىلەيىك.
تابيعاتتى سۇيە ءبىلۋ ءۇشىن تابيعات تۋرالى مول ءبىلۋ كەرەك. ال مول ءبىلىم - كىتاپتا، ءار ءپاندى جاقسى وقۋدا. قاشاندا تابيعاتقا قامقورلىق كەرەك. وعان قالاي بولسا سولاي قارايتىن ادامدار قايدا دا بولسا كەزدەسەدى. مىسالى: سوندىرىلمەي تاستالعان شىرپى، تەمەكى تۇقىمى جايقالىپ تۇرعان ورمان توعايدى قۇرتىپ جىبەرۋى مۇمكىن. ال ءبىر اعاشتىڭ ءوسۋى ءۇشىن قانشاما جىلكەرەك ەكەنىن وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر. كەيبىر تەنتەك بالالار گۇلدەردى جۇلادى، قۇستاردىڭ ۇياسىن بۇزادى، جازىقسىز جاندىكتەردى ولتىرەدى. مۇنداي جاعىمسىز قىلىقتاردان ءوزىمىزدى اۋلاق ۇستاي بىلەيىك. تابيعاتتى ايالايىق! تابيعاتتى سۇيە بىلمەگەن، تۋعان جەرىن، ەلىن دە سۇيە المايدى.
بىلمەستىك جاساعان تىرىلەر اتىنان،
كەشىرىم سۇرايمىز جاس ۇرپاق اتىنان!
توپتاسايىق، دوستاسايىق ءبارىمىز،
وسىمەنەن باعالانار ءبىزدىڭ ۇيات ارىمىز!
ماقساتى: تابيعات ادامزاتتىڭ اسىراۋشىسى، ەڭبەك ەتىپ ءومىر سۇرەتىن ورتاسى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. تابيعات، جەر - انا، تۋعان جەر، اتامەكەنىن ءسۇيىپ، ايالاي ءبىلۋ، پەرزەنتتىك بورىشىن ورىنداۋعا ۇيرەتۋ. تۋعان جەر تابيعاتىنىڭ اسەمدىگىن ساقتاۋعا، سۇيۋگە، قورشاعان ورتانى قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، تابيعات تۋرالى سۋرەتتەر.
بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
«بۇل قاي مەزگىل؟» جۇمباق ويىن
كىرىسپە
بەينەبايان. جىل مەزگىلدەرى
- بالالار ءبىز بۇل بەينەباياننان نەنى كوردىك؟
- جىل مەزگىلدەرى
- اشىق اسپان، نۇرىن شاشقان كۇن، جايقالعان گۇلدەر، سايراعان قۇستار
- ياعني وسىنىڭ بارلىعىن ءبىر سوزبەن ايتقاندا نە دەيدى ەكەنبىز؟
ءمۇعالىم ءسوزى: ادام - تابيعات پەن جەر انانىڭ ءتول پەرزەنتى. دۇنيەدە ەكى انا بار. ءبىرىنشىسى - تىرشىلىك، تابيعات انا، ەكىنشىسى - ادامنىڭ اناسى. تابيعات تىرشىلىك كوزى، سوندىقتان دا تابيعي زاڭدىلىقتاردى قاتاڭ ساقتاۋ كەرەك.
ادامزات تابيعاتتى باستاپقى كۇيىندەگىدەي تۇتاس، تازا تۇرىندە ساقتاپ قالۋعا تىرىسقانىمەن عالامشارىمىزداعى ەكولوگيالىق جاعداي كۇننەن - كۇنگە ناشارلاپ بارا جاتىر.
ءقازىر بارشامىز ەكولوگيا ءسوزىن ەستىپ ءبىلىپ ءجۇرمىز. بۇل عىلىم سوندا نەنى زەرتتەيدى؟ ەكولوگيا ءسوزى گرەكتىڭ «ويكوس»- ءۇي، تۇرعىنجاي جانە «لوگوس»- ءىلىم دەگەن سوزدەرىنەن شىققان. ياعني بۇل - بارشامىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز. تابيعات تۋرالى ءىلىم. وسى جالپى عالامشارلىق ءۇي بولىپ تابىلاتىن تابيعاتتى ادامدار وزدەرىنىڭ ورەسكەل ارەكەتتەرىمەن ءبۇلدىرىپ ءجۇر. سوندىقتان بارشا ادامزاتتىڭ الدىندا تۇرعان مىندەت - تابيعاتتىڭ بايلىعىن بولاشاق ۇرپاققا ساقتاۋ، قاستەرلەۋ. سوندىقتان ارنايى كۇندەردى قامتيتىن ەكولوگيالىق كۇنتىزبە قۇراستىرىلعان.
16 قىركۇيەك - حالىقارالىق جەردىڭ وزون قاباتىن قورعاۋ كۇنى
20 قىركۇيەك - ورماندى قورعاۋ كۇنى
27 قىركۇيەك - تەڭىزدى قورعاۋ كۇنى
4 قازان – جانۋارلاردى قورعاۋ كۇنى
29 جەلتوقسان – بيولوگيالىق كوپتۇرلىلىك كۇنى
22 ناۋرىز - دۇنيەجۇزىلىك سۋ كۇنى
1 ءساۋىر - قۇستاردى قورعاۋ كۇنى
18 - 22 ءساۋىر - قورىقتار مەن ۇلتتىق ساياباقتاردى قورعاۋ كۇنى
22 ءساۋىر – جەر كۇنى
5 ماۋسىم - قورشاعان ورتانى قورعاۋ كۇنى
17 ماۋسىم - قۇرعاقشىلىقپەن كۇرەسۋ كۇنى
تابيعات – ءبىزدى قورشاعان ورتا، ول ادام ساناسىنان تىس جاراتىلىستان پايدا بولعان دۇنيە. تابيعات - بۇكىل تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ قۇتتى - قونىس مەكەنى، تىرشىلىكتىڭ تۇلەپ وسۋىنە قاجەتتى ءنارى جەر بەتىنە كورىك بەرگەن ءسانى دەمەكشى. «ءبىزدىڭ جەر شارىمىزدىڭ اسەم تابيعاتى» اتتى بەينەباياندى تاماشالايىق.
وسى بەينەباياننان ءبىز تابيعاتتىڭ ەكى ءتۇرىن دە كورىپ وتىرمىز. وسى ءبىزدىڭ كەلەسى بولىمىمىزدە تابيعاتقا بايلانىستى ساۋال بولماق.
سىنىپقا ساۋال
تابيعاتتى ءبىز كىم ءۇشىن قورعايمىز؟ (ادام ءۇشىن)
تابيعاتتى كىمنەن قورعايمىز؟ (ادامنان)
كورىنىس «اق قايىڭنىڭ مۇڭى»
وقۋشىلار «تابيعات» تۋرالى تاقپاقتارىن ايتادى
قازاق حالقىنىڭ بار ءومىر تىرشىلىگى تابيعاتپەن تىكەلەي بايلانىستى بولعان. عاسىرلار بويى تابيعات اياسىندا تىرشىلىك ەتە ءجۇرىپ، ونىڭ سان الۋان قۇپيا سىرلارىنا كوڭىل ءبولدى.
بەينەبايان: «ەلىمىزدىڭ سۇلۋ وڭىرلەرى» كورسەتىلەدى.
سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە تابيعاتتى قورعاۋ شارالارىنا كوڭىل ءبولىنىپ، ءار ايماقتىڭ تابيعي ەرەكشەلىگىن ساقتاپ قالۋعا ۇلكەن ءمان بەرىلۋدە. 1997 ج 15 - شىلدەدە «قورشاعان ورتانى قورعاۋ» تۋرالى، 1997 ج 6 - تامىزدا «ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتار» تۋرالى زاڭدار قابىلداندى.. جانە ونى جۇزەگە اسىرۋدا كوپتەگەن جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە.
بەينەكورىنىس: قازاقستاننىڭ قورعالاتىن اۋماقتارىن كورسەتۋ.
ۇلجان: ادام مەن تابيعات ەگىز. تابيعات - ادامزاتتىڭ ەڭبەك ەتىپ، ءومىر سۇرەتىن ورتاسى. تابيعات مەيىرىمدى انا سياقتى، وزىندەگى باردى تۇگەلىمەن ادامعا، جان - جانۋارعا بەرەدى. دەمەك ادام ءوزىن اسىرايتىن جەر - انامەن شىن مانىندە كىندىكتەس، ياعني ونىڭ پەرزەنتى.
جايناربەك: كۇندەلىكتى ءىشىپ جۇرگەن تاماعىمىز، كيىمىمىز، وقيتىن كىتابىمىز، جازاتىن قاعازىمىز، مىنەر كولىگىمىز، دەنساۋلىققا پايدالاناتىن ءدارىمىز، تىنىس الاتىن اۋامىز، ىشەر سۋىمىز - وسىلاردىڭ ءبارى جومارت تابيعاتتىڭ تارتقان باعا جەتپەس سىيى.
ارۋجان: ادام مەن تابيعات ەگىز دەدىك، ول راس. تابيعات اسىراۋشىڭ، قورعاۋشىڭ دەسەك تە بولادى. اتا - بابامىزىڭ «جەر - قازىنا، سۋ - التىن، مال - بايلىق» دەپ ايتقان ءسوزى تەگىننەن تەگىن ەمەس.
- تابيعاتقا ارناپ ءان شۋماعىن جازعان ۇلى ادام كىم ەدى؟
- اباي قۇنانبايەۆ
- ءان ساباعىندا جاتتاعان ءان قالاي اتالادى؟
- «جەلسىز تۇندە جارىق اي»
قورىتىندى
قورىتا كەلگەندە ادامنىڭ تابيعاتسىز تىرشىلىك ەتە المايتىنىنا كوز جەتكىزدىك قوي دەيمىن. تابيعات بايلىقتارىن قورعاۋ ءبىلۋ ازاماتتىق بورىش.
ونى ايالاپ، سۇيە بىلەيىك.
تابيعاتتى سۇيە ءبىلۋ ءۇشىن تابيعات تۋرالى مول ءبىلۋ كەرەك. ال مول ءبىلىم - كىتاپتا، ءار ءپاندى جاقسى وقۋدا. قاشاندا تابيعاتقا قامقورلىق كەرەك. وعان قالاي بولسا سولاي قارايتىن ادامدار قايدا دا بولسا كەزدەسەدى. مىسالى: سوندىرىلمەي تاستالعان شىرپى، تەمەكى تۇقىمى جايقالىپ تۇرعان ورمان توعايدى قۇرتىپ جىبەرۋى مۇمكىن. ال ءبىر اعاشتىڭ ءوسۋى ءۇشىن قانشاما جىلكەرەك ەكەنىن وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر. كەيبىر تەنتەك بالالار گۇلدەردى جۇلادى، قۇستاردىڭ ۇياسىن بۇزادى، جازىقسىز جاندىكتەردى ولتىرەدى. مۇنداي جاعىمسىز قىلىقتاردان ءوزىمىزدى اۋلاق ۇستاي بىلەيىك. تابيعاتتى ايالايىق! تابيعاتتى سۇيە بىلمەگەن، تۋعان جەرىن، ەلىن دە سۇيە المايدى.
بىلمەستىك جاساعان تىرىلەر اتىنان،
كەشىرىم سۇرايمىز جاس ۇرپاق اتىنان!
توپتاسايىق، دوستاسايىق ءبارىمىز،
وسىمەنەن باعالانار ءبىزدىڭ ۇيات ارىمىز!
You Might Also Like
