بولىمدى ەتىستىكتەر جانە بولىمسىز ەتىستىكتەر
قازاق ءتىلى 6 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بولىمدى ەتىستىكتەر جانە بولىمسىز ەتىستىكتەر
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك. قيمىل، ءىس - ارەكەتتىڭ بولۋ - بولۋ مۇمكىندىگىنە قاراي ەتىستىكتىڭ بولىمدى جانە بولىمسىز بولىپ ءبولىنۋىن، جاسالۋىن ءوز بەتىنشە تۇجىرىم جاساۋ ارقىلى مەڭگەرتۋ، ولاردى سالىستىرا وقىتىپ، ماعىنالىق ايىرماشىلىعىنا كوڭىل ءبولۋ؛
2. دامىتۋشىلىق. دۇنيەتانىمىن، قابىلداۋىن، ەستە ساقتاۋىن، كوركەم جازۋىن دامىتۋ؛
3. تاربيەلىك. بايلانىستىرا سويلەۋگە، حالىق دانالىعىنىڭ ءمانىن ۇعىنۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: وقىتا ۇيرەتۋ
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: توپپەن جۇمىس، ويىن، پروبلەمالى ىزدەنىس، تالداۋ، سۇراق - جاۋاپ، بايقاۋ.
كورنەكىلىگى: ديداكتيكالىق ماتەريالدار، تاراتپالار، باعالاۋ پاراقشاسى، سلايدتار.
ءپانارالىق بايلانىس: ورىس ءتىلى، اعىلشىن ءتىلى
ساباقتىڭ بارىسى.
1. ۇيىمداستىرۋ.
وقۋشىلارمەن امانداسىپ، كەزەكشى ارقىلى تۇگەندەۋ. وقۋ جابدىقتارىنىڭ دايىندىعىن تەكسەرۋ، ساباققا نازار اۋدارتۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
3. وتكەن تاقىرىپتى پىسىقتاۋ.
1. وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە قارسى توپقا 2 سۇراقتان قويعىزۋ؛
2. «ولجالى بەستىك» ويىنى. 5 ءسوز دايىنداپ، ولاردىڭ ارتىنا سۇراق جاسىرۋ جانە ءبىر ءسوزدىڭ ارتىنا تەك قانا «5» باعاسىن قويۋ.
1. «مىقتى بولساڭ، تاۋىپ كور»- ۇنەمى كومەكشى ەتىستىك بولاتىن ەتىستىكتەردى اتا.
2. «جۇيرىك بولساڭ، شاۋىپ كور» - كومەكشى ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟ مىسال كەلتىر.
3. «ويلى بولساڭ، وزىپ كور»- ەتىستىك قۇرامىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى؟
4. «العىر بولساڭ، الىپ كور»- قۇتتىقتايمىن، سەن «بەستىك» باعاسىن الدىڭ!
5. «زەرەك بولساڭ، ايتىپ كور» - ەتىستىك تۇلعاسىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى؟ مىسال كەلتىر.
4. ساباقتىڭ ماقساتىن قويۋ.
كۇن رەتىن، ساباق تاقىرىبىن حابارلاۋ.
5. جاڭا ساباق.
ا) ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى.
ءا) تاقتامەن جۇمىس.
اباي بوجەيدىڭ ءپىشىنىن جاڭا جاقسىلاپ كوردى. جان - جانۋارلاردىڭ ازىعى قاردىڭ استىندا قالدى.
وي تاستاۋ.
بالالار، بۇل سويلەمدەردە وزدەرىڭ بايقاعانداي ءىس - ارەكەت جۇزەگە استى ما؟ بەرىلگەن سويلەمدەردە نە ايتىلادى؟
ال ەندى بۇل سويلەمدەردەگى ءىس - ارەكەت جۇزەگە اسپاسا، سويلەمدى قالاي قۇرار ەدىڭدەر؟
تىيىم سوزدەرمەن جۇمىس. بالار، قازاقتىڭ ىرىم، تىيىم سوزدەرى - كەز كەلگەن ادامدى جاماندىق جاساماۋعا، ادەپتى بولۋعا ۇيرەتەتىن ءتالىمى مول سوزدەر. ەندەشە، تىيىم سوزدەر ايتىپ كورەيىك.
بوس بەسىكتى تەربەتپە.
مالدى تەپپە.
ءۇي ىشىندە ىسقىرما.
كوپكە توپىراق شاشپا.
ب) تۇجىرىم جاساۋ.
دەمەك، ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسۋ - اسپاۋىنا قاراي ەتىستىك بولىمدى جانە بولىمسىز ەتىستىك بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
بولىمدى ەتىستىك قيمىل، ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسۋىن بىلدىرەدى. مىسالى، كەلدى، ءجۇردى، سويلەدى ت. ب.
بولىمسىز ەتىستىك قيمىل، ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسپاۋىن بىلدىرەدى.
بولىمسىز ەتىستىكتىڭ جاسالۋىنا نازار اۋدارايىق.
1. بولىمسىز ەتىستىك نەگىزگى نەمەسە تۋىندى ءتۇبىر ەتىستىكتەرگە – ما، - مە، - با، - بە، - پا، - پە جۇرناقتارىنىڭ جالعانۋى ارقىلى جاسالادى. مىسالى، ايت+پا، قال+ما، وينا+ما، سۋار+ما، ازسىن+با ت. ب.
2. ەتىستىكتىڭ ەسىمشە تۇلعاسى مەن «جوق»، «ەمەس» سوزدەرىنىڭ تىركەسۋى ارقىلى جاسالادى. مىسالى، وشىرگەن جوق، وشىرگەن ەمەس ت. ب.
بولىمدى، بولىمسىز ەتىستىكتى ورىس تىلىندە مىنا تۇردە كەزدەستىرۋگە بولادى: سكازال - نە گوۆوريل، پيسال – نە پيسال، سپالا - نە سپالا. بۇلار ورىس تىلىندە پولوجيتەلنايا فورما گلاگولا جانە فورما وتريسانيە گلاگولا بولىپ كەلەدى دە، «نە» پرەدلوگ ارقىلى جاسالادى.
سونداي - اق، اعىلشىن تىلىندە دە سايكەس كەلەدى. مىسالى، Do you speak English؟
No. I do not speak English. مۇنداعى ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسپاۋىن «not» ءسوزى ارقىلى بىلەمىز.
سونداي - اق بولىمسىز ەتىستىك جۇرناقتارى زات ەسىم تۋدىرۋشى جۇرناقتارمەن ومونيمدەس بولىپ كەلەدى. ولاردى قالاي اجىراتۋعا بولادى؟ بولىمسىز ەتىستىك جۇرناعىنا ەكپىن تۇسپەيدى، ال زات ەسىم تۋدىرۋشى جۇرناققا ەكپىن تۇسەدى. مىسالى، كور - مە، كور+مە، شال+ما،
ۆ) وقۋلىقپەن جۇمىس.
220 - جاتتىعۋ. اۋىزشا ورىندالادى.
221 - جاتتىعۋ. جازباشا ورىندالادى.
225 - جاتتىعۋ. بولىمسىز ەتىستىك جاساڭدار. 1 ەتىستىككە مورفولوگيالىق تالداۋ جاساۋ.
گ) جەكە وقۋشىمەن جۇمىس.
تاراتپامەن جۇمىس.
№1 تاراتپا.
1. ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
2. دارا ەتىستىك قالاي جاسالادى؟
3. بەرىلگەن سويلەمدەردەن كۇردەلى ەتىستىكتى تاۋىپ، قايسىسى نەگىزگى، قايسىسى كومەكشى ەتىستىك ەكەنىن اجىرات.
امان قۇس ۇنىنەن ويانىپ كەتتى. وسى كەشتە ەربول بوكەنشى جاققا قايتپاق ەدى.
№2 تاراتپا
1. كۇردەلى ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟ مىسال كەلتىر.
2. بولىمسىز ەتىستىك قالاي جاسالادى؟
3. نەگىزگى ەتىستىككە 5 ءسوز، تۋىندى ەتىستىككە 5 ءسوز جاز.
ع) شىعارماشىلىق جۇمىس.
1 - توپ. تىيىم سوزدەر جازۋ.
2 - توپ. باتالى سوزدەر جازۋ.
3 - توپ. پايدالى كەڭەس جازۋ.
4 - توپ. ادەپتىلىك ەرەجەسىن جازۋ تاپسىرىلادى.
6. ءبىلىمدى بەكىتۋ كەزەڭى.
سۇراقتار:
1. بولىمدى ەتىستىك نەنى بىلدىرەدى؟
2. بولىمسىز ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
3. بولىمسىز ەتىستىك قالاي جاسالادى؟
4. بولىمسىز ەتىستىك زات ەسىممەن ومونيمدەس بولعاندا قالاي اجىراتامىز؟
7. باعالاۋ كەزەڭى.
باعالاۋ بەلگىشەلەرى ارقىلى
8. ءۇي تاپسىرماسى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بولىمدى ەتىستىكتەر جانە بولىمسىز ەتىستىكتەر
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك. قيمىل، ءىس - ارەكەتتىڭ بولۋ - بولۋ مۇمكىندىگىنە قاراي ەتىستىكتىڭ بولىمدى جانە بولىمسىز بولىپ ءبولىنۋىن، جاسالۋىن ءوز بەتىنشە تۇجىرىم جاساۋ ارقىلى مەڭگەرتۋ، ولاردى سالىستىرا وقىتىپ، ماعىنالىق ايىرماشىلىعىنا كوڭىل ءبولۋ؛
2. دامىتۋشىلىق. دۇنيەتانىمىن، قابىلداۋىن، ەستە ساقتاۋىن، كوركەم جازۋىن دامىتۋ؛
3. تاربيەلىك. بايلانىستىرا سويلەۋگە، حالىق دانالىعىنىڭ ءمانىن ۇعىنۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: وقىتا ۇيرەتۋ
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: توپپەن جۇمىس، ويىن، پروبلەمالى ىزدەنىس، تالداۋ، سۇراق - جاۋاپ، بايقاۋ.
كورنەكىلىگى: ديداكتيكالىق ماتەريالدار، تاراتپالار، باعالاۋ پاراقشاسى، سلايدتار.
ءپانارالىق بايلانىس: ورىس ءتىلى، اعىلشىن ءتىلى
ساباقتىڭ بارىسى.
1. ۇيىمداستىرۋ.
وقۋشىلارمەن امانداسىپ، كەزەكشى ارقىلى تۇگەندەۋ. وقۋ جابدىقتارىنىڭ دايىندىعىن تەكسەرۋ، ساباققا نازار اۋدارتۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
3. وتكەن تاقىرىپتى پىسىقتاۋ.
1. وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە قارسى توپقا 2 سۇراقتان قويعىزۋ؛
2. «ولجالى بەستىك» ويىنى. 5 ءسوز دايىنداپ، ولاردىڭ ارتىنا سۇراق جاسىرۋ جانە ءبىر ءسوزدىڭ ارتىنا تەك قانا «5» باعاسىن قويۋ.
1. «مىقتى بولساڭ، تاۋىپ كور»- ۇنەمى كومەكشى ەتىستىك بولاتىن ەتىستىكتەردى اتا.
2. «جۇيرىك بولساڭ، شاۋىپ كور» - كومەكشى ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟ مىسال كەلتىر.
3. «ويلى بولساڭ، وزىپ كور»- ەتىستىك قۇرامىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى؟
4. «العىر بولساڭ، الىپ كور»- قۇتتىقتايمىن، سەن «بەستىك» باعاسىن الدىڭ!
5. «زەرەك بولساڭ، ايتىپ كور» - ەتىستىك تۇلعاسىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى؟ مىسال كەلتىر.
4. ساباقتىڭ ماقساتىن قويۋ.
كۇن رەتىن، ساباق تاقىرىبىن حابارلاۋ.
5. جاڭا ساباق.
ا) ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى.
ءا) تاقتامەن جۇمىس.
اباي بوجەيدىڭ ءپىشىنىن جاڭا جاقسىلاپ كوردى. جان - جانۋارلاردىڭ ازىعى قاردىڭ استىندا قالدى.
وي تاستاۋ.
بالالار، بۇل سويلەمدەردە وزدەرىڭ بايقاعانداي ءىس - ارەكەت جۇزەگە استى ما؟ بەرىلگەن سويلەمدەردە نە ايتىلادى؟
ال ەندى بۇل سويلەمدەردەگى ءىس - ارەكەت جۇزەگە اسپاسا، سويلەمدى قالاي قۇرار ەدىڭدەر؟
تىيىم سوزدەرمەن جۇمىس. بالار، قازاقتىڭ ىرىم، تىيىم سوزدەرى - كەز كەلگەن ادامدى جاماندىق جاساماۋعا، ادەپتى بولۋعا ۇيرەتەتىن ءتالىمى مول سوزدەر. ەندەشە، تىيىم سوزدەر ايتىپ كورەيىك.
بوس بەسىكتى تەربەتپە.
مالدى تەپپە.
ءۇي ىشىندە ىسقىرما.
كوپكە توپىراق شاشپا.
ب) تۇجىرىم جاساۋ.
دەمەك، ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسۋ - اسپاۋىنا قاراي ەتىستىك بولىمدى جانە بولىمسىز ەتىستىك بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
بولىمدى ەتىستىك قيمىل، ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسۋىن بىلدىرەدى. مىسالى، كەلدى، ءجۇردى، سويلەدى ت. ب.
بولىمسىز ەتىستىك قيمىل، ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسپاۋىن بىلدىرەدى.
بولىمسىز ەتىستىكتىڭ جاسالۋىنا نازار اۋدارايىق.
1. بولىمسىز ەتىستىك نەگىزگى نەمەسە تۋىندى ءتۇبىر ەتىستىكتەرگە – ما، - مە، - با، - بە، - پا، - پە جۇرناقتارىنىڭ جالعانۋى ارقىلى جاسالادى. مىسالى، ايت+پا، قال+ما، وينا+ما، سۋار+ما، ازسىن+با ت. ب.
2. ەتىستىكتىڭ ەسىمشە تۇلعاسى مەن «جوق»، «ەمەس» سوزدەرىنىڭ تىركەسۋى ارقىلى جاسالادى. مىسالى، وشىرگەن جوق، وشىرگەن ەمەس ت. ب.
بولىمدى، بولىمسىز ەتىستىكتى ورىس تىلىندە مىنا تۇردە كەزدەستىرۋگە بولادى: سكازال - نە گوۆوريل، پيسال – نە پيسال، سپالا - نە سپالا. بۇلار ورىس تىلىندە پولوجيتەلنايا فورما گلاگولا جانە فورما وتريسانيە گلاگولا بولىپ كەلەدى دە، «نە» پرەدلوگ ارقىلى جاسالادى.
سونداي - اق، اعىلشىن تىلىندە دە سايكەس كەلەدى. مىسالى، Do you speak English؟
No. I do not speak English. مۇنداعى ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسپاۋىن «not» ءسوزى ارقىلى بىلەمىز.
سونداي - اق بولىمسىز ەتىستىك جۇرناقتارى زات ەسىم تۋدىرۋشى جۇرناقتارمەن ومونيمدەس بولىپ كەلەدى. ولاردى قالاي اجىراتۋعا بولادى؟ بولىمسىز ەتىستىك جۇرناعىنا ەكپىن تۇسپەيدى، ال زات ەسىم تۋدىرۋشى جۇرناققا ەكپىن تۇسەدى. مىسالى، كور - مە، كور+مە، شال+ما،
ۆ) وقۋلىقپەن جۇمىس.
220 - جاتتىعۋ. اۋىزشا ورىندالادى.
221 - جاتتىعۋ. جازباشا ورىندالادى.
225 - جاتتىعۋ. بولىمسىز ەتىستىك جاساڭدار. 1 ەتىستىككە مورفولوگيالىق تالداۋ جاساۋ.
گ) جەكە وقۋشىمەن جۇمىس.
تاراتپامەن جۇمىس.
№1 تاراتپا.
1. ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
2. دارا ەتىستىك قالاي جاسالادى؟
3. بەرىلگەن سويلەمدەردەن كۇردەلى ەتىستىكتى تاۋىپ، قايسىسى نەگىزگى، قايسىسى كومەكشى ەتىستىك ەكەنىن اجىرات.
امان قۇس ۇنىنەن ويانىپ كەتتى. وسى كەشتە ەربول بوكەنشى جاققا قايتپاق ەدى.
№2 تاراتپا
1. كۇردەلى ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟ مىسال كەلتىر.
2. بولىمسىز ەتىستىك قالاي جاسالادى؟
3. نەگىزگى ەتىستىككە 5 ءسوز، تۋىندى ەتىستىككە 5 ءسوز جاز.
ع) شىعارماشىلىق جۇمىس.
1 - توپ. تىيىم سوزدەر جازۋ.
2 - توپ. باتالى سوزدەر جازۋ.
3 - توپ. پايدالى كەڭەس جازۋ.
4 - توپ. ادەپتىلىك ەرەجەسىن جازۋ تاپسىرىلادى.
6. ءبىلىمدى بەكىتۋ كەزەڭى.
سۇراقتار:
1. بولىمدى ەتىستىك نەنى بىلدىرەدى؟
2. بولىمسىز ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
3. بولىمسىز ەتىستىك قالاي جاسالادى؟
4. بولىمسىز ەتىستىك زات ەسىممەن ومونيمدەس بولعاندا قالاي اجىراتامىز؟
7. باعالاۋ كەزەڭى.
باعالاۋ بەلگىشەلەرى ارقىلى
8. ءۇي تاپسىرماسى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: 21 - دەن 100 - گە دەيىنگى سانداردى پىسىقتاۋ.
