بولىمسىزدىق، بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بولىمسىزدىق، بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرى (سلايدىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) بىلىمدىلىك: بەلگىسىزدىك، بولىمسىزدىق ەسىمدىكتەرى جايلى كەڭىنەن تۇسىنىك بەرۋ، ەرەكشەلىكتەرىن تانىستىرۋ، تانىتۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن مولايتۋ، ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
ب) تاربيەلىك؛ وقۋشىلاردى ادالدىققا، ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ميعا شابۋىل، تالداۋ، رەبۋس قۇراۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءسوزجۇمباق شەشۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: باعالاۋ پاراقتارى، ۇلەستىرمەلى پاراقشالار، ينتەراكتيۆتى تاقتا. ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە بالامەن، توپپەن، سىنىپ ۇجىمىمەن جۇمىس جۇرگىزۋ. ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. سالەمدەسۋ.
2. تۇگەلدەۋ.
3. ءۇش توپقا ءبولۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. «ميعا شابۋىل»
2. ساتىلاي كەشەندى تالداۋ
3. تەست تاپسىرمالارى
III. جاڭا ساباق
بۇگىنگى جاڭا ساباقتا وقۋشىلارعا «بولىمسىزدىق، بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرى» تاقىرىبى جايلى تۇسىندىرەمىن.
بولىمسىزدىق ەسىمدىگى: ەشتەڭە، ەشتەمە، ەشبىر، ەشقاشان، ەشقانداي، ەشقايدان، ەشقايدا، ەشقايسىسى، دانەڭە، دانەمە، ت. ب. بولىمسىزدىق ەسىمدىكتەرىنىڭ ەشكىم، ەشقايسىسى، دانەڭە، ەشتەڭە دەگەندەرى زات ەسىمنىڭ ورنىنا، ەشقاشان، ەشقايدا، ەشقايدان دەگەندەرى ۇستەۋ نەمەسە مەزگىلدىك، مەكەندىك ماعىنانى بىلدىرەتىن سوزدەردىڭ ورنىنا جۇمسالادى. مىسالى: ءبۇل جەردە ەشكىم سىرىمدى بىلمەيدى، ايتىپ نەتەيىن؟ دەگەن سويلەمدە ەشكىم دەگەن بولىمسىزدىق ەسىمدىگى كىم؟ (بىلمەيدى)؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، ادام مانىندە قولدانىلعان، سويلەمدە باستاۋىش بولىپ ءتۇر.
بولىمسىزدىق ەسىمدىكتەرى كوبىنەسە ەش ءسوزى مەن ءبىر، كىم، قاشان، قانداي، قايدان، قايسىسى ءتارىزدى ەسىمدىكتەردىڭ بىرىگۋى ارقىلى جاسالعان. سوندىقتان دا ولار بىرىگىپ جازىلادى. ال ەش ءسوزى باسقا سوزدەرمەن (زات ەسىمدەرمەن) تىركەسىپ، بولەك جازىلادى. مىسالى: سەنەن باسقا ەش جەردەن تابا المادىم ورنىمدى (اباي).
بەلگىسىزدىك ەسىمدىگىنە بىرەۋ، كەيبىرەۋ، بىردەمە، اركىم، ارنە، الدەكىم، الدەنە، كىمدە - كىم، ءبىر، ءقايسىبىر، كەيبىر، قايسىبىرەۋ، ءار، ءاربىر، ءقايبىر، بىرنەشە، الدەنەشە، ءبىراز، ءارقالاي، الدەقالاي، الدەقايدا، الدەقاشان، الدەقايدان، ءارقاشان دەگەن سوزدەر جاتادى. بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرىنىڭ مىناداي ەرەكشەلىكتەرى بار:
الدە، ەر، كەي، قاي، ءبىر سوزدەرى باسقا ەسىمدىكتەرمەن (بىرەۋ، كىم، نە، ءبىر، قاشان، قالاي،
قايدا، ت. ب.) تىركەسكەندە، بىرگە جازىلادى دا، باسقا ءسوز تاپتارىمەن (مىسالى، زات ەسىممەن) تىركەسكەندە، بولەك جازىلادى. بەلگىسىزدىك ەسىمدىگى.
زاتتى، سىندىق بەلگىنى، سان - مولشەردى بەلگىسىز ەتىپ جورامالداپ، تۇسپالداپ كورسەتۋ ءمانىن بىلدىرەتىن ەسىمدىكتىڭ ءتۇرى بەلگىسىزدىك ەسىمدىگى دەپ اتالادى. مىسالى: بۇندايدى بىرەۋ كۇشىن، بىرەۋ ءتۇسىن (اباي). بۇل سويلەمدەگى بىرەۋ ەسىمدىگى «بەلگىسىز ءبىر ادام» دەگەن ماعىنادا قولدانىلعان.
سلايد بويىنشا تۇسىندىرەمىن
مىنە، وسىلايشا جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرىپ بولعان سوڭ جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىنداتامىن.
IV. وقۋلىقپەن جۇمىس 203 - جاتتىعۋ. ءماتىندى وقىپ، ەسىمدىكتەردى ماعىنالىق تۇرىنە قاراي اجىراتۋ
V. رەبۋس قۇراۋ 3 توپ رەبۋس قۇرايدى.
205 - جاتتىعۋ ولەڭ شۋماقتارىن مانەرلەپ وقۋ. بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرىن قاتىستىرا وتىرىپ سويلەم قۇراتۋ.
VI. ەسىمدىكتەردى سەپتەۋ
3 توپ «ەشكىم»،«اركىم»، «كەيبىرەۋ»ەسىمدىكتەرىن سەپتەيدى
VII. ءسوزجۇمباق شەشۋ
VIII. ساباقتى قورىتۋ
IX. ۇيگە تاپسىرما: 206 - جاتتىعۋ تاقىرىپتى وقۋ، انىقتاما جاتتاۋ
باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالايمىن
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) بىلىمدىلىك: بەلگىسىزدىك، بولىمسىزدىق ەسىمدىكتەرى جايلى كەڭىنەن تۇسىنىك بەرۋ، ەرەكشەلىكتەرىن تانىستىرۋ، تانىتۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن مولايتۋ، ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
ب) تاربيەلىك؛ وقۋشىلاردى ادالدىققا، ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ميعا شابۋىل، تالداۋ، رەبۋس قۇراۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءسوزجۇمباق شەشۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: باعالاۋ پاراقتارى، ۇلەستىرمەلى پاراقشالار، ينتەراكتيۆتى تاقتا. ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە بالامەن، توپپەن، سىنىپ ۇجىمىمەن جۇمىس جۇرگىزۋ. ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. سالەمدەسۋ.
2. تۇگەلدەۋ.
3. ءۇش توپقا ءبولۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. «ميعا شابۋىل»
2. ساتىلاي كەشەندى تالداۋ
3. تەست تاپسىرمالارى
III. جاڭا ساباق
بۇگىنگى جاڭا ساباقتا وقۋشىلارعا «بولىمسىزدىق، بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرى» تاقىرىبى جايلى تۇسىندىرەمىن.
بولىمسىزدىق ەسىمدىگى: ەشتەڭە، ەشتەمە، ەشبىر، ەشقاشان، ەشقانداي، ەشقايدان، ەشقايدا، ەشقايسىسى، دانەڭە، دانەمە، ت. ب. بولىمسىزدىق ەسىمدىكتەرىنىڭ ەشكىم، ەشقايسىسى، دانەڭە، ەشتەڭە دەگەندەرى زات ەسىمنىڭ ورنىنا، ەشقاشان، ەشقايدا، ەشقايدان دەگەندەرى ۇستەۋ نەمەسە مەزگىلدىك، مەكەندىك ماعىنانى بىلدىرەتىن سوزدەردىڭ ورنىنا جۇمسالادى. مىسالى: ءبۇل جەردە ەشكىم سىرىمدى بىلمەيدى، ايتىپ نەتەيىن؟ دەگەن سويلەمدە ەشكىم دەگەن بولىمسىزدىق ەسىمدىگى كىم؟ (بىلمەيدى)؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، ادام مانىندە قولدانىلعان، سويلەمدە باستاۋىش بولىپ ءتۇر.
بولىمسىزدىق ەسىمدىكتەرى كوبىنەسە ەش ءسوزى مەن ءبىر، كىم، قاشان، قانداي، قايدان، قايسىسى ءتارىزدى ەسىمدىكتەردىڭ بىرىگۋى ارقىلى جاسالعان. سوندىقتان دا ولار بىرىگىپ جازىلادى. ال ەش ءسوزى باسقا سوزدەرمەن (زات ەسىمدەرمەن) تىركەسىپ، بولەك جازىلادى. مىسالى: سەنەن باسقا ەش جەردەن تابا المادىم ورنىمدى (اباي).
بەلگىسىزدىك ەسىمدىگىنە بىرەۋ، كەيبىرەۋ، بىردەمە، اركىم، ارنە، الدەكىم، الدەنە، كىمدە - كىم، ءبىر، ءقايسىبىر، كەيبىر، قايسىبىرەۋ، ءار، ءاربىر، ءقايبىر، بىرنەشە، الدەنەشە، ءبىراز، ءارقالاي، الدەقالاي، الدەقايدا، الدەقاشان، الدەقايدان، ءارقاشان دەگەن سوزدەر جاتادى. بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرىنىڭ مىناداي ەرەكشەلىكتەرى بار:
الدە، ەر، كەي، قاي، ءبىر سوزدەرى باسقا ەسىمدىكتەرمەن (بىرەۋ، كىم، نە، ءبىر، قاشان، قالاي،
قايدا، ت. ب.) تىركەسكەندە، بىرگە جازىلادى دا، باسقا ءسوز تاپتارىمەن (مىسالى، زات ەسىممەن) تىركەسكەندە، بولەك جازىلادى. بەلگىسىزدىك ەسىمدىگى.
زاتتى، سىندىق بەلگىنى، سان - مولشەردى بەلگىسىز ەتىپ جورامالداپ، تۇسپالداپ كورسەتۋ ءمانىن بىلدىرەتىن ەسىمدىكتىڭ ءتۇرى بەلگىسىزدىك ەسىمدىگى دەپ اتالادى. مىسالى: بۇندايدى بىرەۋ كۇشىن، بىرەۋ ءتۇسىن (اباي). بۇل سويلەمدەگى بىرەۋ ەسىمدىگى «بەلگىسىز ءبىر ادام» دەگەن ماعىنادا قولدانىلعان.
سلايد بويىنشا تۇسىندىرەمىن
مىنە، وسىلايشا جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرىپ بولعان سوڭ جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىنداتامىن.
IV. وقۋلىقپەن جۇمىس 203 - جاتتىعۋ. ءماتىندى وقىپ، ەسىمدىكتەردى ماعىنالىق تۇرىنە قاراي اجىراتۋ
V. رەبۋس قۇراۋ 3 توپ رەبۋس قۇرايدى.
205 - جاتتىعۋ ولەڭ شۋماقتارىن مانەرلەپ وقۋ. بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرىن قاتىستىرا وتىرىپ سويلەم قۇراتۋ.
VI. ەسىمدىكتەردى سەپتەۋ
3 توپ «ەشكىم»،«اركىم»، «كەيبىرەۋ»ەسىمدىكتەرىن سەپتەيدى
VII. ءسوزجۇمباق شەشۋ
VIII. ساباقتى قورىتۋ
IX. ۇيگە تاپسىرما: 206 - جاتتىعۋ تاقىرىپتى وقۋ، انىقتاما جاتتاۋ
باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالايمىن
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
