بوزبالالار مەن بويجەتكەن قىزداردىڭ جەتىلۋى. بيولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك جەتىلۋ. وتباسىن قۇرۋدى جوسپارلاۋ. انا مەن بالانى قورعاۋ.
بيولوگيا 8 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بوزبالالار مەن بويجەتكەن قىزداردىڭ جەتىلۋى. بيولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك جەتىلۋ. وتباسىن قۇرۋدى جوسپارلاۋ. انا مەن بالانى قورعاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: بوزبالالار مەن بويجەتكەن قىزداردىڭ جىنىستىق جەتىلۋى
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ءوز بەتىمەن ىزدەنىسىن قالىپتاستىرۋ، ويلاۋ قابىلەت دامىتۋ.
تاربيەلىك: تەز ويلاۋعا العان بىلىمدەرىن ومىردە اسىرا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، تاپسىرمالار، وقۋلىق
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ءىى.. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ءىV. بەكىتۋ.
V. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
VI. باعالاۋ
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
امانداسۋ. ساباققا ازىرلەۋ. تۇگەلدەۋ، ساباق ماقساتىمەن تانىستىرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
كوبەيۋدىڭ ماڭىزى، كوبەيۋ مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسى مەن قىزمەتى. جىنىس حروموسومالارى. انالىق جىنىس جۇيەسى. جۇمىرتقا جاسۋشاسىنىڭ دامۋى. اتالىق جىنىس جۇيەسى. سپەرماتوگەنەز.
1. انالىق جىنىس جۇيەسى؟
2. اتالىق جىنىس جۇيەسى؟
3. جىنىس حروموسومالارى؟
جىنىس — ورگانيزمنىڭ ەركەك نە ۇرعاشى داراباسقا (وسوبقا) جاتاتىندىعىن بىلدىرەتىن بەلگىلەر جيىنتىعى. جىنىس بەلگىلەرى بويىنشا اجىراتۋ تەك جىنىستىق جولمەن كوبەيەتىندەرگە عانا ءتان. ج - تىق ايىرماشىلىقتار جانۋارلارعا، وسىمدىكتەرگە جانە ميكروورگانيزمدەرگە دە ءتان، ولار بولار - بولماس نە ايقىن دا ءبىلىنۋى مۇمكىن. ەركەك پەن ۇرعاشى ج - ى اراسىنداعى نەگىزگى ايىرماشىلىق – ەركەك پەن ۇرعاشى داراباستارى ءار ءتۇرلى جىنىس جاسۋشالارىن – گامەتالاردى تۇزەتىندىگىندە (ق. جىنىسسىز كوبەيۋ. جىنىستىق كوبەيۋ). ادامدار مەن جانۋارلاردا گامەتالار ارنايى جىنىس ورگاندارىندا – جىنىس بەزدەرىندە (گونادالاردا) تۇزىلەدى. ەركەك داراباستاردا بۇل – ەن (اتالىق بەز)، ول اتالىق جىنىس جاسۋشالارىن (ەنۋىز) تۇزەدى، ال ۇرعاشىلارىندا – انالىق بەز، بۇلار انالىق جاسۋشاسىن تۇزەدى. ادەتتە، انالىق جاسۋشا قوزعالىسسىز بولادى (اتالىق جاسۋشاداي قوزعالعىش ەمەس) جانە اتالىق جاسۋشادان كولەمدىرەك كەلەدى، ويتكەنى وندا ۇرىقتىڭ باستاپقى دامۋ ساتىسىنا قاجەتتى قورەكتىك زاتتار قورى بولادى. ءار جىنىسقا ءتان جانە جىنىستىق زات تۇزەتىن بەزدەردى جىنىس بەزدەرى دەپ اتايدى. بۇلار ىشكى جانە سىرتقى سەكرەسيا بولەدى. اتالىق جىنىس بەزىنىڭ سىرتقى سەكرەسياسىنا اتالىق جىنىس جاسۋشاسى – سپەرماتوزويد جاتادى. بۇل ادامدا 15 جاس شاماسىندا تۇزىلە باستاپ، 55 – 60 جاستا توقتالادى. انالىق جىنىس بەزىنىڭ سىرتقى سەكرەسياسىنا انالىق جىنىس جاسۋشاسى جاتادى. بۇل 12 – 15 جاستان باستاپ، 45 – 50 جاسقا دەيىن تۇزىلەدى. ورگانيزمنىڭ العاشقى جانە سوڭعى جىنىس بەلگىلەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا، جىنىستىق ارەكەتتەردىڭ ورىندالۋىنا اسەر ەتەتىن جانە زات الماسۋ پروسەسىنە قاتىساتىن جىنىس بەزدەرىنەن بولىنەتىن بيول. اكتيۆتى زاتتار جىنىس گورموندارى دەپ اتالادى. جىنىس گورموندارى حيم. قۇرامى جاعىنان – ستەرويدتار جانە پوليپەپتيدتەر دەپ بولىنەدى.
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
«وتباسىن جوسپارلاۋ ورتالىعىنا كەلگەندە، ەڭ ءبىرىنشى، بولاشاق اتا - انانىڭ انا مىنەزى قارالادى، ياعني، ولاردىڭ تۋعان - تۋىستارى تۋبەركۋلەزبەن، باسقا دا تۇقىم قۋالايتىن، پسيحيكالىق اۋرۋلارمەن اۋىرعان - اۋىرماعانى تەكسەرىلەدى. ول ءۇشىن وتباسىن جوسپارلاۋ ورتالىعىنا بالانىڭ اتا - اناسى قوسا كەلگەندەرى دۇرىس، سەبەبى بالانىڭ بويىنداعى گەنەتيكالىق اقپارات ەكەۋىنەن بىردەي داريدى. ەكىنشىدەن، بولاشاق اتا - انا قازىرگى كەزدە اۋىرىپ جۇرگەن اۋرۋلار تۋرالى انامنەز الىنادى. ودان كەيىن ولاردىڭ جۇمىسىنداعى جاعدايلارى ەسكەرىلەدى، سەبەبى دەنساۋلىققا زيان كەلتىرەتىن جۇمىستار دا بار. ەگەر اتا - انانىڭ ءبىرى سونداي وندىرىستە قىزمەت ىستەسە، بالا جوسپارلاماس بۇرىن دەمالىس الىپ، دەنساۋلىعىن تۇزەتۋ ءۇشىن شيپاجاي نەمەسە كۋرورتقا بارۋعا كەڭەس بەرىلەدى.
بوزبالالار مەن بويجەتكەن قىزداردىڭ جەتىلۋى. بيولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك جەتىلۋ. وتباسىن قۇرۋدى جوسپارلاۋ. انا مەن بالانى قورعاۋ. جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بوزبالالار مەن بويجەتكەن قىزداردىڭ جەتىلۋى. بيولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك جەتىلۋ. وتباسىن قۇرۋدى جوسپارلاۋ. انا مەن بالانى قورعاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: بوزبالالار مەن بويجەتكەن قىزداردىڭ جىنىستىق جەتىلۋى
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ءوز بەتىمەن ىزدەنىسىن قالىپتاستىرۋ، ويلاۋ قابىلەت دامىتۋ.
تاربيەلىك: تەز ويلاۋعا العان بىلىمدەرىن ومىردە اسىرا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، تاپسىرمالار، وقۋلىق
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ءىى.. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ءىV. بەكىتۋ.
V. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
VI. باعالاۋ
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
امانداسۋ. ساباققا ازىرلەۋ. تۇگەلدەۋ، ساباق ماقساتىمەن تانىستىرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
كوبەيۋدىڭ ماڭىزى، كوبەيۋ مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسى مەن قىزمەتى. جىنىس حروموسومالارى. انالىق جىنىس جۇيەسى. جۇمىرتقا جاسۋشاسىنىڭ دامۋى. اتالىق جىنىس جۇيەسى. سپەرماتوگەنەز.
1. انالىق جىنىس جۇيەسى؟
2. اتالىق جىنىس جۇيەسى؟
3. جىنىس حروموسومالارى؟
جىنىس — ورگانيزمنىڭ ەركەك نە ۇرعاشى داراباسقا (وسوبقا) جاتاتىندىعىن بىلدىرەتىن بەلگىلەر جيىنتىعى. جىنىس بەلگىلەرى بويىنشا اجىراتۋ تەك جىنىستىق جولمەن كوبەيەتىندەرگە عانا ءتان. ج - تىق ايىرماشىلىقتار جانۋارلارعا، وسىمدىكتەرگە جانە ميكروورگانيزمدەرگە دە ءتان، ولار بولار - بولماس نە ايقىن دا ءبىلىنۋى مۇمكىن. ەركەك پەن ۇرعاشى ج - ى اراسىنداعى نەگىزگى ايىرماشىلىق – ەركەك پەن ۇرعاشى داراباستارى ءار ءتۇرلى جىنىس جاسۋشالارىن – گامەتالاردى تۇزەتىندىگىندە (ق. جىنىسسىز كوبەيۋ. جىنىستىق كوبەيۋ). ادامدار مەن جانۋارلاردا گامەتالار ارنايى جىنىس ورگاندارىندا – جىنىس بەزدەرىندە (گونادالاردا) تۇزىلەدى. ەركەك داراباستاردا بۇل – ەن (اتالىق بەز)، ول اتالىق جىنىس جاسۋشالارىن (ەنۋىز) تۇزەدى، ال ۇرعاشىلارىندا – انالىق بەز، بۇلار انالىق جاسۋشاسىن تۇزەدى. ادەتتە، انالىق جاسۋشا قوزعالىسسىز بولادى (اتالىق جاسۋشاداي قوزعالعىش ەمەس) جانە اتالىق جاسۋشادان كولەمدىرەك كەلەدى، ويتكەنى وندا ۇرىقتىڭ باستاپقى دامۋ ساتىسىنا قاجەتتى قورەكتىك زاتتار قورى بولادى. ءار جىنىسقا ءتان جانە جىنىستىق زات تۇزەتىن بەزدەردى جىنىس بەزدەرى دەپ اتايدى. بۇلار ىشكى جانە سىرتقى سەكرەسيا بولەدى. اتالىق جىنىس بەزىنىڭ سىرتقى سەكرەسياسىنا اتالىق جىنىس جاسۋشاسى – سپەرماتوزويد جاتادى. بۇل ادامدا 15 جاس شاماسىندا تۇزىلە باستاپ، 55 – 60 جاستا توقتالادى. انالىق جىنىس بەزىنىڭ سىرتقى سەكرەسياسىنا انالىق جىنىس جاسۋشاسى جاتادى. بۇل 12 – 15 جاستان باستاپ، 45 – 50 جاسقا دەيىن تۇزىلەدى. ورگانيزمنىڭ العاشقى جانە سوڭعى جىنىس بەلگىلەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا، جىنىستىق ارەكەتتەردىڭ ورىندالۋىنا اسەر ەتەتىن جانە زات الماسۋ پروسەسىنە قاتىساتىن جىنىس بەزدەرىنەن بولىنەتىن بيول. اكتيۆتى زاتتار جىنىس گورموندارى دەپ اتالادى. جىنىس گورموندارى حيم. قۇرامى جاعىنان – ستەرويدتار جانە پوليپەپتيدتەر دەپ بولىنەدى.
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
«وتباسىن جوسپارلاۋ ورتالىعىنا كەلگەندە، ەڭ ءبىرىنشى، بولاشاق اتا - انانىڭ انا مىنەزى قارالادى، ياعني، ولاردىڭ تۋعان - تۋىستارى تۋبەركۋلەزبەن، باسقا دا تۇقىم قۋالايتىن، پسيحيكالىق اۋرۋلارمەن اۋىرعان - اۋىرماعانى تەكسەرىلەدى. ول ءۇشىن وتباسىن جوسپارلاۋ ورتالىعىنا بالانىڭ اتا - اناسى قوسا كەلگەندەرى دۇرىس، سەبەبى بالانىڭ بويىنداعى گەنەتيكالىق اقپارات ەكەۋىنەن بىردەي داريدى. ەكىنشىدەن، بولاشاق اتا - انا قازىرگى كەزدە اۋىرىپ جۇرگەن اۋرۋلار تۋرالى انامنەز الىنادى. ودان كەيىن ولاردىڭ جۇمىسىنداعى جاعدايلارى ەسكەرىلەدى، سەبەبى دەنساۋلىققا زيان كەلتىرەتىن جۇمىستار دا بار. ەگەر اتا - انانىڭ ءبىرى سونداي وندىرىستە قىزمەت ىستەسە، بالا جوسپارلاماس بۇرىن دەمالىس الىپ، دەنساۋلىعىن تۇزەتۋ ءۇشىن شيپاجاي نەمەسە كۋرورتقا بارۋعا كەڭەس بەرىلەدى.
بوزبالالار مەن بويجەتكەن قىزداردىڭ جەتىلۋى. بيولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك جەتىلۋ. وتباسىن قۇرۋدى جوسپارلاۋ. انا مەن بالانى قورعاۋ. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: مەن جاستارعا سەنەمىن! 12-تامىز – حالىقارالىق جاستار كۇنi
