بۇلىڭعىر ءتۇن حيكاياسى
الماتىعا ون جىلدان كەيىن، جازدىڭ شۋاقتى كۇنىندە، ساعات تاڭعى وندار شاماسىندا كەلدىم. تاكسيدەن بايتۇرسىن ۇلى مەن ماقاتايەۆ كوشەسىنىڭ قيىلىسىنان ءتۇسىپ قالعانىم سول، كولىكتەر اعىنىنىڭ ورتاسىندا ءوزىمدى بوتەن، وگەي جانداي سەزىنىپ، قۇلازىپ سالا بەردىم. ستۋدەنت شاقتاعى الدەبىر كومەسكى ەستەلىكتەردى قالپىنا كەلتىرۋگە جۇلىن-جۇيكەم قانشا ۇمتىلعانىمەن، شىتىناعان اينەك سەكىلدى بۇلىڭعىر تارتا بەردى، نەنىڭ وزگەرىپ، نەنىڭ بۇرىنعى قالپىندا ەكەنىن تۇسىنە الار ەمەسپىن. اينالاما باجايلاي قاراپ مەلشيگەن قالپى ءبىراز ۋاقىت وتكىزگەنىمدى كولىكتەر سيگنالى بۇزدى. ەسىمدى ازەر جيىپ، ەكى كوشەنىڭ ءدال قيىلىسىنداعى ەسكى عيماراتقا كوز سالدىم. مەن سوندا عانا ءوزىمنىڭ قالاعا شىنىمەن كەلگەنىمدى، وزگەرمەگەن دۇنيەلەردىڭ ءالى دە بارىن انىق ۇقتىم: سىرتى اقشىل، الدە، سۇرعىلتىم ەكەنىن ايىرۋ قيىن ەسكى عيمارات، ەكىنشى قاباتقا دەيىن كوتەرىلەتىن سىرتقى باسپالداق، تومەنگى قاباتتاعى دۇكەن، جەرتولەدەگى ساۋنا... جولدىڭ قارسى جاعالاۋىنا باعدارشام نۇسقاۋلىعى بويىنشا ءوتتىم دە، ءتورتىنشى قاباتقا كوتەرىلدىم.
— سالەمەتسىز بە!
رەسەپشندە ەگدە جاستاعى ايەل وتىر ەكەن. كوزاينەگىنىڭ استىمەن مەن جاقتى شولىپ، اۋزىن بولار-بولماس جىبىرلاتتى.
— ءسىز ءالى وسىندا ىستەيدى ەكەنسىز عوي...
— «ساعان نە كەرەك»، — ونىڭ كوكشىل جانارىندا جىلت ەتكەن ۇشقىن جوق.
— بوس ورىن بار ما؟ مۇمكىن بولسا №7 بولمە كەرەك ەدى.
— قانشا ۋاقىتقا؟
ول ەرىنە، ەسىنەي جاۋاپ قاتتى.
— تاۋلىككە.
— №7 بولمە ەكى ساعاتتان كەيىن بوسايدى. تاڭ اتپاستان سىلقىمىن ەرتكەن ءبىر سۇمەلەك جالعا العان.
مەن ەكى ساعاتتان كەيىن، ياكي، ءتۇس اۋا كەلەتىنىمدى ايتىپ، بولمەنىڭ اقىسىن تولەدىم.
— جالعىز بولاسىڭ با؟
— ءيا.
— كومانديروۆكامەن كەلدىڭ بە؟
— جوق. قىدىرىپ... الماتىعا كەلمەگەنىمە ون جىل بولىپتى.
— سەندەردى بىلەم عوي، — دەدى ول قالامىمەن الدىنداعى جۋرنالىن شيمايلاپ وتىرىپ، ماعان قاراماستان، — جالعىز بولامىن دەيسىڭدەر دە، تاۋلىك بويى قىز-قىرقىندى اۋىستىرىپ، مازا بەرمەيسىڭدەر.
— ءقوناقۇي سول قالپى ەكەن.
— جىلدا رەمونت جاساماق بولامىز. جاعداي جار بەرمەيدى.
— قالادا وزگەرىس كوپ سياقتى.
— نە وزگەرىس بولۋشى ەدى. باياعى توزعان قالپى، — دەپ، قۇجاتتارىمدى الدى دا، سالدەن سوڭ: — ترامۆاي جوق ءقازىر، — دەدى.
اڭىرىپ قالعانىمدى بايقاعان ول كوشەنى نۇسقادى. بۇل كوشەلەردىڭ ءسانى ترامۆايلار ەدى. وسى قوناقۇيگە كەلگەن سايىن ارلى-بەرلى تارسىلداتا جوڭكيتىن №4، №6 ترامۆايلار مازا بەرمەيتىن. كەي تۇندەرى تاڭ اتا شىرىن ساتتەردەن شارشاپ-شالدىعىپ، ءتاتتى ۇيقىعا كەتكەندە، ولاردىڭ تارسىلى شىرت ۇيقىمىزدى بۇزاتىن. ءبىز جەك كورۋشى ەدىك. ونى ايالاي قۇشاقتاپ، ۇيقىلى-وياۋ قالىپتا قايتادان نازىك سەزىم ارپالىسىنا تۇسەتىنبىز. مامىق تا نىعىز ومىراۋىنان ەمىرەنە يىسكەپ، تۇلا بويىنان جۇرگەن ءدىرىلدى انىق سەزىنىپ، باقىتتى ءبىر كۇيگە باتار ەم...
دەل-سال قالىپتا سىرتقا شىقتىم.
ماقاتايەۆ بويىمەن تۋرا تارتتىم دا، سەيفۋللين كوشەسىن قيىپ ءوتىپ، وڭعا بۇرىلىپ، شاعىن الاڭقايداعى كافەگە باس سۇقتىم. كافە ءىشى قوڭىرسالقىن. ءبىر بۇرىشتا ءۇش-تورت جىگىت وتىر. باسقا ۇستەلدەردە بىردى-ەكىلى ادام.
داياشى قىزعا:
— ءبىر شولمەك سىرا، — دەدىم الدىما قويعان «مەنيۋدى» اشپاستان.
***
مەن كەش تۇسە نيكولسكيي بازارىنىڭ جانىنداعى «نيگارا» كافەسىنە ەندىم. الاكولەڭكە. ىشكى زالداعى ءوزىم ۇنەمى وتىراتىن ورىنعا جايعاستىم. زالدىڭ ءبىر بۇرىشىنداعى ۇستەلدەگى توپ جىگىتتىڭ داۋىستارى جارقىن شىعادى. ۋنيۆەرسيتەتتەگى لەكسيالاردان جالىعىپ، وسىندا كەلگەن بەتىم. مەنىڭ مۇنداي ساتتەردە، ششارشاعان كەزدەرىمدە ۇناتاتىن ادەتىم — جەكە قالۋ، وزىممەن ءوزىم سىرلاسىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋ. بالا كەزدەن قالعان وسى ءبىر داعدىمدى قالا دا وزگەرتە المادى...
سالقىن سىرانى قوڭىرلاتىپ سىمىرۋگە كوشتىم. اۋەلى بىرەر توستاعانىن كوپ بوگەلمەي قىلعىتتىم. ءدامى اۋەلدە سۋ تاتىعانداي، جۇعىمسىز سەزىلگەن، بىرتىندەپ بويىم بالقىپ، ماڭدايىم ءجىپسىپ سالا بەردى.
وزىممەن-وزىم وتىرىپ بايقاماپپىن، جىگىتتەر تەڭسەلە باسىپ سىرتقا بەتتەپ بارادى ەكەن. ءبىرىن-بىرى القاپ، قوشامەتتەپ قويادى. سيدام، ۇزىن بويلى قاراسۇر جىگىت قاسىنداعى دوسىن قۇشاقتاپ، بەتىنەن ءالسىن-السىن سۇيە بەردى. ونىڭ بۇل ارەكەتىنەن ىڭعايسىزدانعان دوسى: «سەن ماس بولساڭ ەلدىڭ ءبارىن ايمالايسىڭ دا جۇرەسىڭ»، — دەر ىرجالاڭداعان. كوپ كىدىرمەستەن توپىرلاپ قايتا ورالدى. ۇندەرى ەندى انىق ەستىلە ءتۇستى. اينالاداعى ادامدارعا نازار سالماستان داۋرىعىسىپ، كەزەك بەرمەي سويلەيدى. سوندا بارىپ بۇلاردىڭ جىرقۇمار جاستار ەكەنىن ءتۇسىندىم. ولەڭ وقۋعا كىرىستى.
— مىنە، ناعىز اقىن! — دەدى بىرەۋى. — ولەڭ جازساڭ، وسىلاي جاز. مەن وسىنداي ولەڭ جازا الماعان سوڭ پروزاعا دەن قويدىم.
— ءبىزدىڭ بۋىن قازاق پوەزياسىنا توڭكەرىس اكەلەدى. ءبىز ءبارىن وزگەرتەمىز!
وزگە ۇستەلدەگىلەردىڭ كەيبىرى توپ جىگىتكە تاڭىرقاي قارايدى. جاقتىرماي وتىرعانداردىڭ دا قاراسى مول. وعان ءمان بەرەتىن سىڭايلارى جوق. ماعان جاقىن ۇستەلدە وتىرعان ەكى قىزدىڭ دا نازارى سول جاقتا. اقىندار الدەنەگە داۋلاسىپ، ءبىرىن-بىرى جوققا شىعارا باستادى.
الگىلەردىڭ شۋىن مۋزىكا ءۇنى باستى. ەكى بويجەتكەننىڭ الدىندا قوپ-قوڭىر شاراپ. قارسى الدىمدا وتىرعان اققۇبا، سۇڭعاق قىزعا تەسىلىپ مەن وتىرمىن. قوڭىرقاي كوزىندە ەركە شۋاق وينايدى. جانارىمىز ءتۇيىسىپ قالدى. مەن ەزۋ تارتتىم، ول جىميدى. «سۇيكىمدىسىڭ» دەدىم كوز ۇشىمەن. «بىلەم...» دەيدى ول دا نازىرقاي. ارباسىپ وتىرعانىمىزدى قاسىنداعى قىز دا سەزسە كەرەك، ماعان بۇرىلىپ، نازىك كۇلىمسىرەدى.
جىگىتتەر ورىندارىنان تۇرىپ، دالاعا بەتتەگەن. ورتا بويلى بىرەۋى تەڭسەلە باسىپ، ەكى قىزدىڭ ۇستەلىنە جاقىنداپ، «قالايسىڭدار، قىزدار؟» — دەدى باسىن كەكجيتە. الابۇرتقان ءجۇزىن تۇسىنىكسىز قۇشتارلىق شارپىعان. ۇنسىزدىك. نە كەتەرىن، نە كەتپەسىن بىلمەي، ابدىراپ قالدى. «ولەڭ وقىڭىز»، — دەدى قۇربىسى. شايىر ماحاببات جايلى الدەبىر ۇزاق ولەڭىن باستادى. عاشىقتىقتان ورتەنگەن، جولى بولماعان، كۇيزەلگەن، اقىرى ءىشىپ كەتكەن «كەيىپكەردىڭ» وبرازىنا ەنىپ، كوزىن جۇمىپ، تەبىرەنە توكتى. وقىپ بولعان سوڭ نە دەر ەكەن دەپ ەكەۋىنە الما-كەزەك زەر سالعان. «راحمەت». باسقا قولپاش بولماعان سوڭ، سىرتقا تايدى.
مەن قىزداردى بىرگە وتىرۋعا شاقىردىم.
— اقىندار، — دەدى ول كۇلىپ، — قىزىق جاندار.
قۇربىسى دا باس يزەدى.
— قىزىق تۇگى جوق. ولاردىڭ اقىن ەكەنىنە كۇمانىم بار.
— نەگە؟
ۇندەمەدىم.
— ءسىز ولەڭ وقىمايسىز با؟
— وقيمىن.
— كىمدى؟
سىناي كوز تاستاعان.
— ماعجاندى.
— وقىڭىزشى.
— ءسۇي، جان ساۋلەم، تاعى دا ءسۇي، تاعى دا،
جىلى، ءتاتتى ۋ تارادى قانىما.
بۇل ءلاززاتتىڭ ءبىر مينۋتىن بەرمەيمىن،
پاتشا تاعى، بۇكىل دۇنيە مالىنا...
اسىقپاي، ىرعاقپەن وقىدىم.
— كەرەمەت، — دەدى ەكەۋى قوسىلا.
— ماعان مۇقاعالي ۇنايدى.
ونىڭ داۋىسىنان شىنايى لەپ ەسەدى.
«نيگارا» كافەسىنەن سىرتقا شىعاردا تەلەفون ءنومىرىن سۇرادىم.
— ءوز ءنومىرىڭىزدى ايتىڭىز، — دەدى ول. — حابارلاسام...
سىڭعىرلاي كۇلدى.
كوكتەم ءتۇنى جانارىما ۇيىپ، قاراۋىتقان تۇيسىگىم ازەر قالپىنا كەلدى. اي ساۋلەسى بوزعىلت مۇناردان ءوتىپ، اسفالتقا كوڭىلسىز شاشىرايدى. تۇنگى ىزعاردان دەمىم بۋ اتادى. ولارمەن قوشتاسىپ، قاراساي باتىر كوشەسىن كەسىپ وتكەنىمدە، الگىندەگى جىگىتتەردىڭ كەرىلدەسىپ تۇرعانىن بايقادىم. ەكەۋى جاعالاسىپ، قالعاندارى اجىراتىپ ءجۇر.
— ولتىرەم، قانىڭدى ىشەم...
— ەي، حالتۋرششيك، شاشتان قويا بەر...
— ءوزىڭ حالتۋرششيك...
مەن تەزدەتىپ تاكسي توقتاتتىم.
***
ءۇش توستاعان سىرا ءىشتىم دە، سىرتقا بەتتەدىم. ماقاتايەۆ پەن ابىلاي حان كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا پاتەر جالعا بەرەتىن ءبىر توپ ايەل تۇر ەكەن. كىلتتەرىن سىلدىر-سىلدىر اينالدىرىپ، «كۆارتيرا كەرەك پە، جىگىتىم؟» — دەستى جامىراي. ونىڭ كوشە بويىنا توقتاعان كولىكتىڭ تەرەزەسىنەن ءۇڭىلىپ، الدەبىرەۋمەن «باعاعا» كەلىسە الماي تۇرعانىن بايقادىم.
— پاتەرىڭىز بوس پا؟ — دەدىم قاسىنا بارىپ.
بۇل كەزدە ماشينا زىرعىپ كەتكەن.
— قاي ماڭداعى؟
— مىنا ماڭداعى.
يەگىممەن جەلتوقسان بويىنداعى ۇيلەردى نۇسقادىم.
— بوس.
ءۇشىنشى پودەزدبەن جوعارى كوتەرىلدىك. قاڭسىرىق ءيىس قولقانى قابادى. قابىرعالارى شيماي-شاتپاق جازۋعا تولى. بويىمدى پاتەرگە ەمەس، تۋرا ءبىر جىندىحاناعا كىرىپ بارا جاتقانداي سۋماقى ۇرەي بيلەپ الدى. ءتورتىنشى قاباتقا كوتەرىلگەنشە ازەر شىدادىم. ول 17ء-شى پاتەردى اشتى. كوزىم قاراۋىتىپ، كولەڭكەلەر ۇيمەلەگەن پاتەرگە ەنۋگە دارمەنىم جەتپەي، تابالدىرىقتا كىدىرگەن قالپى تۇرىپ قالدىم، كۆارتيرانت ءبيبىنىڭ سۇقتانا قاراعان تاڭعالىسقا تولى يشاراسىنان كەيىن شاراسىز ىشكە ەندىم. كىرەبەرىستەگى كيىم ىلگىش، اسۇيدەگى توڭازىتقىش، شاعىن ۇستەل، جاتىن بولمەدەگى ەسكى توسەك، بوزعىلت تىسپەن قاپتالعان كورپە-جاستىق، قىزىل-الا كورپە، قوڭىر شكاف، تەرەزەدەگى سۇرعىلت پەردە، ءتىپتى تەلەديدارعا دەيىن ءباز-باياعىداي، ەش وزگەرىس جوق.
— «ەشتەڭە وزگەرمەپتى...»
بۇل ءسوزدى ول ەستىدى مە، الدە ىشىمنەن كۇبىرلەدىم بە، وزىمە دە تۇسىنىكسىز.
— ءسىز دە بۇرىنعىداي سۇلۋ قالپىڭىزدا ەكەنسىز.
اجارى تايماعان، قاراتورى، سۇلۋ كەلىنشەك جىمىڭ قاعادى. مەنى شىرامىتقانىمەن، جىعا تانىمادى. ونىسىنا مەن دە قۋاندىم.
— قايدام... — دەدى ول ءاسۇي جاققا ءۇڭىلىپ، — قايدام... قانشا ۋاقىتقا جالدايسىز؟
— ءبىر تاۋلىك.
— شۋىلداپ، كورشى-قولاڭنىڭ مازاسىن الماسسىزدار.
— جالعىزبىن.
— ەسىكتى ءىلىپ الىڭىز. بوتەن كىسىگە اشپاعانىڭىز دۇرىس.
— مازانى الاتىن ەشكىم جوق شىعار.
— مىنا 16-شى پاتەردە ءبىر ايەل تۇرادى. ۇزاق جىل بولدى. ءوزىنىڭ ازداپ ۇرتتاپ قوياتىنى بار. ءبىر باستاسا، سالىنىپ كەتەدى... ال ىشپەسە، ناعىز سىلقىمنىڭ ءوزى. كەي تۇندەرى وسى ءۇيدىڭ ەسىگىن قاعادى ەكەن. ەسكەرتكەنىمە قويمايدى...
— ول كىم؟
— ءبىر ايەل... ەسىندە ءسال اقاۋ بار ما دەيمىن. ءوزى سۇلۋ. تۇراقتى كليەنتتەرى بار...
— «تۇنگى كوبەلەك» پە؟
— ولاي دەپ ايتپاس ەم... پاتەر اقىسىن تولەۋ ءۇشىن... — ءۇيدىڭ ءىشىن شولىپ شىقتى دا، ەسىككە تاياعاندا: — ونى كىرگىزبەڭىز. شىعارا المايسىز. ەگەر قىز كەرەك بولسا...
جانارىندا لىپىل قاققان ەركە تولقىن جۇگىرە جونەلدى.
— جوق. كەرەك ەمەس.
ول شىعىپ بارا جاتىپ، ەسىكتى اشپاۋىمدى، كورشى ايەلدى ىشكە كىرگىزبەۋىمدى قايتالاي ىجداعاتتادى.
ءۇي ءىشىن اسىقپاي باجايلاپ قارادىم. سىرتتان كىرەر ەسىكتىڭ تۋرا قارسىسىندا ءاسۇي، ونىمەن جاپسارلاس شاعىن بولمە (باياعىسىنداي قۇلىپتاۋلى)، جاتىن بولمەدەگى توسەكپەن قاتار تۇرعان قوڭىر ديۆان — ءبارى مەنىڭ ەسكى تانىستارىم سەكىلدى، جابىرقاڭقى، جۇپىنى قالىپتا سامارقاۋ مۇلگىپ تۇر. ديۆانعا وتىرىپ، ەلەس تورلاعان الەمگە سۇڭگىگەندەي الدەبىر وتكەن شاقتارعا وي جۇگىرتتىم...
***
ول ءۇش كۇننەن سوڭ حابارلاستى. «نيگارا» كافەسىندە جولىقتىق. جالعىز كەلدى. ۇستىندە قىپ-قىزىل كويلەك، قىزىل تۋفلي، قولىندا قىزىل سومكە.
— قۇلپىرىپ كەتىپسىڭ!..
بەتىنەن ءسۇيدىم. سىپ-سيدام تۇلعاسىنا اڭسارىم اۋىپ بارادى. اپپاق موينىن، جىميعاندا بەتىنە ورنەكتەلە كەتەتىن ويماقتاي شۇقىرىن، جىپ-جىڭىشكە قاسىن، كەڭ ماڭدايىن مەيىرلەنە كوزبەن ءوپتىم.
— راحمەت، — دەدىم وعان.
— نەگە؟
— سەن حابارلاسپايتىن شىعار دەپ ويلاپ ەم.
— ۆينو ىشەمىز بە؟
— قالاۋىڭ ءبىلسىن.
ۇستەلگە قىزىل ۆينو مەن بىرنەشە سالات ءتىزىلدى.
— ءسىز تىم سالقىن كورىندىڭىز.
— جالعىزدىقتان بولار...
— قىزىڭىز جوق پا؟
— بولعان. ءقازىر جوق.
— مۇمكىن ەمەس...
ول قۋاقىلانا ءارى سەنىمسىزدىكپەن كوز تاستادى.
— شىن ايتام.
— كينوعا بارعىم كەلەدى.
— بارالىق.
— «رەكەتيردى» ماقتاپ جاتىر.
«سەليننىي» كينوتەاترىندا ادام كوپ ەكەن. ساعات 20.00.
«قىزىل زالعا» كىرىپ، كينونىڭ باستالۋىن كۇتتىك. اقىرىن قولىنان ۇستاپ ەم، قارسىلىق بىلدىرمەدى. الاقانى جىپ-جىلى، جۇمساق. ساۋساقتارىمىزدى ايقاستىرىپ، وزىمە قاراي تارتىپ، سامايىنان يىسكەدىم. جارىق ءسونىپ، كينو باستالدى. ونى وزىمە ودان ارى جاقىنداتىپ، ماڭدايىنان ءسۇيدىم. ول «تىنىش وتىر» دەگەندەي نازدانا ىم قاقتى.
***
پاتەردەن شىققان بەتتە كافەگە ورالدىم. اتىنا ەندى كوزىم ءتۇستى: «پاندا». ادام قاراسى ءالى از. بۇرىنعى ورنىم بوس ەكەن. قارنىم اشا باستاعانىن سەزىپ، شاشلىكقا جانە سىراعا تاپسىرىس بەردىم. مەنەن بۇرىن وسى ءبىر شاعىن كافەدەن ورىن تەپكەن جىگىتتەر اڭگىمەنىڭ يىرىمىنە ءالى تولىق ەنە قويماعان سىڭايلى.
كوڭىلىمدى ءبىرتۇرلى ماعىناسىزدىق جاۋلاپ الدى. ەشتەڭەنىڭ ءمانى قالماعانداي قامىرىقتى كۇيگە باتتىم. ءوز ويىمدى ءوزىم جيناقتاي الماي الەكپىن. سالقىن سىرانىڭ ءدامى دە ۇنار ەمەس. سۋ ىشكەندەي ءسىمىرىپ قويامىن. كافەنىڭ ىشىندە وتىرعان كىسىلەر دە وزدى-وزىمەن. ءبارى وسى كافەدەن الدەبىر ءمان ىزدەپ كەلگەندەي نەمەسە وزدەرىن جۇباتار بىردەڭەگە قۇمارداي قوڭىركولەڭكەنىڭ ىشىندە ۇنسىزدىككە باتقان. توپ جىگىتتىڭ ورتاسىنداعى ەرەسەكتەۋى باپپەن سويلەپ، ءىش پىستىرارلىق كەپتەن قۇتىلۋدىڭ امالىن تاپقانداي ءدىن تۋرالى، اعىمدار جايىندا سىزدىقتاتىپ اڭگىمە باستادى. مەنى قۇرساعان كوڭىلسىزدىك ودان بەتەر اۋىرلاي تۇسكەنىن سەزدىم. «بۇدان ارى وتىرۋ مۇمكىن ەمەس».
قوناقۇيگە جەتتىم. ەگدە جاستاعى ايەلدىڭ كوكشىل جانارى قارسى الدى.
— كەلدىڭ بە؟
ساعات 15.00ء-دى كورسەتىپ تۇر.
№7 بولمەگە باردىق. مۇنتازداي ەتىپ تازالاپتى. مۇندا دا باعزى ەسكىلىك. ەشتەڭە وزگەرمەگەن سەكىلدى. ءتىپتى، باياعى شاقتىڭ ەستەلىكتەرىن قاز-قاتار ءتىزىپ قويعانداي ما-اۋ... توسەك، كوك كورپە، سارى پەردە، قارا تەلەديدار، اياققا ىلەتىن ەسكى سۇيرەتپە.
— تەليەۆيزور ىستەمەيدى.
— بىلەم.
باجىرايا قارادى. كوكشىل جانارىنىڭ تەرەڭىنە شوككەن بەيمالىم ىزا كىرپىگىندە ءدىر ەتكەندەي بولدى.
ودان شامپۋن، سابىن سۇرادىم. «ءقازىر اكەلەم...». قايتا اينالىپ كىرگەندە كورشى بولمەدەن قىزدىڭ ماۋىققان ءۇنى ەستىلدى.
— اسىقپاي كەلگەنىڭ دۇرىس بولدى. الگىندەگىلەر تاعى ەكى ساعات ارپالىستى... بىردەڭە كەرەك بولسا ايتارسىڭ، — دەدى شىعىپ بارا جاتىپ. — كورشىلەرىڭ ورىمدەي جاستار...
مەن ايالداماستان استىعا ءتۇسىپ، ءبىر قۇتى اراق پەن «كولا» اكەلدىم.
اراقتى ستاقانعا تولتىرا قۇيدىم دا، قاعىپ سالدىم. تەرەزەنى اشىپ، كولىكتەر اعىلعان كوشەگە قاراپ ءسال تۇردىم دا، قايتا جاۋىپ قويدىم. سارى ءتۇستى پەردەدەن كۇن شۋاعى ەركىن ساۋلايدى. كولىكتەردىڭ توقتاۋسىز شۋىلى تىنشىر ەمەس. «تەك ترامۆاي جوق، — دەپ ويلادىم مەن. — ولار بولسا، مەنىڭ كوكىرەگىمنىڭ مۇڭ كەۋلەگەن كەڭىستىگىن ەستەلىككە تولتىرىپ، جانىما مەدەۋ بولار ما ەدى؟». «بۇل ويدىڭ دا تۇك ءمانى جوق، — دەيمىن تاعى تىقىرشىپ. — ءبىراق... نەگە ويلاماۋىم كەرەك؟ ترامۆايلار... سارى ترامۆايلار. ءوزىم سوعان وتىرىپ كوردىم بە؟ ءيا، بىر-ەكى رەت. وندا دا قايدا بارعانىم ەسىمدە قالماپتى». كەنەت، ونى سوڭعى رەت وسى ءقوناقۇيدىڭ الدىنداعى ايالدامادان شىعارىپ سالعانىم ويىما ورالدى. ارامىزداعى ءزىلماۋىر ۇنسىزدىكتى بۇزىپ، ماقاتايەۆ كوشەسىنەن يىندەي بۇرىلعان ترامۆايعا ءمىندى دە، سوڭعى ورىندىقتاردىڭ بىرىنە وتىرىپ، ماعان قوش دەمەستەن، جونەي بەرگەن...
كورشى بولمەدەن ءماز بوپ كۇلگەن قىزدىڭ داۋىسى ەستىلدى، ماۋقىن باسىپ، ىستىق قۇشاقتىڭ ءلاززاتىنا بالقىپ جاتقان-اق بولار.
ءوزىمدى قويارعا جەر تاپپادىم. سوتكامدى اشىپ، كوڭىلدىرەك اۋەن ىزدەدىم. ەشقايسىسىنىڭ ۇنار ءتۇرى جوق. بەتحوۆەننىڭ سوناتالارىن بوزداتىپ، اراقتى لىپىلدەتىپ قۇيىپ، وزىمە ءوزىم دەنساۋلىق تىلەپ، كومەيگە لاقتىردىم. كوزىمنەن جاس بۇرق ەتە ءتۇستى. بەتى-قولىمدى جۋدىم دا، تاعى دا ستاقاندى تولتىرا جۇتتىم. «ماعان نە بولدى؟!» وسى سۇراقتى وزىمە قويعانىم مۇڭ ەكەن، كوكىرەگىم ۇلىپ قويا بەردى. ءوزىمدى نەمەن جۇباتارىمدى، نە ءۇشىن جۇباتارىمدى بىلەر حال كەمشىن. الدەنەنى ىڭىلداپ، ەسكى ءبىر اۋەندى ىزدەگەندەي بولام. كورپەلەردى اقتارىستىرىپ، اراسىنان بىردەڭە كەزىگەردەي الاسۇرامىن. مۇنىمنىڭ ەسى دۇرىس جاننىڭ تىرلىگى ەمەس ەكەنىن بىلسەم دە، اق جايمانى سىپىرىپ، شكافقا تىعىپ تاستادىم. قانشا جۋسا دا كەتپەيتىن سارعىلتىم داقتار كوڭىلىمە كىربىڭ تۇسىرگەندەي وزگەشە ءبىر سەزىم لاۋلادى. كوكشىل ءتۇستى كورپەنى ۇستىمە جامىلىپ، جاستىقتى قۇشاقتاپ توسەككە سۇلاي كەتتىم دە، قايتا اتىپ تۇردىم. اۋەن جۇباتپادى. ول قامىرىقتى مۇڭىمدى ەسەلەپ، ودان ارمان قاراڭعى تۇكپىرگە سۇيرەپ، الدەبىر ەلەستەر كەزگەن تىلسىم دا ۇرەيلى مەكەنگە جەتەلەپ، يىرىمىنە ەنگەن سايىن شىڭىراۋدى نۇسقاپ، قالىقتاپ ۇش دەيتىندەي... كورشىلەردىڭ دامىلسىز اۋەيىلىگى تۇرپايى سەزىلدى. جەك كورە باستاعاندايمىن. مەنى بۇل شاقتان سىرتتاعى جارىق كۇن قۇتقارار دەپ ويلاپ ۇلگەرمەستەن، سىرتقا ۇمتىلدىم.
***
كينوتەاتردان شىققان سوڭ «نيگاراعا» قاراي جاياۋ اياڭدادىق.
— كينو ۇنادى ما؟
— كينودان گورى، سەن ۇنايسىڭ.
— اكتريسا شە؟.. سۇلۋ، ءيا؟..
سىناي قاراعان.
— سەنىڭ سۇلۋلىعىڭ ودان گورى شىنايى.
— شىن ايتاسىڭ با؟
ەركەلەي كۇلىپ، سەكىرە جونەلدى دە، ءۇش اتتام جەرگە بارىپ، كەرى بۇرىلدى. جانارىنداعى الاڭسىز قۋانىش پەن رياسىز بەيعامدىققا ءتانتى كوڭىلىم الابۇرتىپ: «ادام بالاسىندا وسىنداي قامسىز شاقتار كوپ بولمايتىن شىعار»،— دەپ ويلادىم مەن. قاسىنا تەز ادىمداپ باردىم دا، ونى بەلىنەن قۇشاقتاپ، موينىنان يىسكەپ، ۇزاق تۇردىم. وسىلاي تۇرا بەرگىم كەلدى. ەشكىم بۇزباسا ەكەن دەپ تىلەدىم. جۇرەگىم لۇپىلدەپ، ونىڭ ءدىرىل قاققان دەنەسىن وزىمە جاقىنداتا ءتۇستىم. ول جۇرەلىك دەگەندەي يشارات ءبىلدىردى.
«نيگارا» كافەسىنىڭ ەسىگىن اشقاندا بىزگە قاراي زال تولى ادامنىڭ قىزۋ اڭگىمەسى مەن مۋزىكا شۋى لاپ بەردى. بوس ورىندى ازەر تاپتىق. وعان ۆينو، وزىمە سىرا الدىم.
— بيلەسەك قايتەدى؟
ول جارق-جۇرق ەتكەن كەڭ زالعا ءوتىپ، توپ ادامنىڭ ورتاسىندا ەركىن، شيراق، مۇڭسىز، پاك قالپىندا شىر كوبەلەك اينالادى. مەنى يىعىمەن سۇيكەي ءوتىپ، كەرى بۇرىلادى دا، جانارىنان مازداعان شۋاققا شومدىرادى. ونىسىنا ءوزى ءماز. كەزەك باياۋ سىڭسىعان اۋەنگە بەرىلدى. ۆالس. ءبىز قۇشاقتاسا كەتتىك.
تۇنگى بىرلەر شاماسىندا تىسقا شىقتىق.
— بۇگىن قاسىمدا بولشى.
— ۇيگە قايتۋىم كەرەك. اعام مەن جەڭگەمنەن ۇيات.
— ءبىر سىلتاۋ تاپ.
— بولمايدى.
ۇيلەرى سول ماڭدا ەكەن. قيا الماي از-كەم بوگەلدىك.
بايتۇرسىن ۇلى بويىمەن قۇلديلاپ كەلەمىن. ونىڭ ەركە ءمۇسىنى كوز الدىمنان كەتەر ەمەس. نازىك، تالدىرماش. «پەرىشتە شىعار» دەيمىن ىشتەي. كەنەت تەلەفونىم بەزىلدەپ قويا بەردى.
— كەتىپ قالدىڭ با؟
— جوق.
— مەن ۇيگە كىرمەدىم...
قۋانىشىم قوينىما سىيماي، كەرى قايتتىم دا، ول قالىپ كەتكەن ماڭعا تەزدەتىپ جەتتىم. جولدىڭ قارسى بەتىنە ءوتىپ تاكسي ۇستاپ، لەزدە وسى قوناقۇيگە زىرلادىق.
— بۇل جەرگە ءجيى كەلەسىڭ بە؟
— ءبىر رەت كەلگەم.
ول رەسەپشنگە جاقىنداماي، باسپالداقتا تۇردى.
تالايىمىزعا وراي، №7 بولمە بوس ەكەن. تەرەزەسى بايتۇرسىن ۇلى كوشەسىنە قاراعان. جۇقا سارى پەردەدەن تۇسكەن ايدىڭ كۇڭگىرت شۇعىلاسى بولمەنى وزگە تۇسكە بوياپ تۇر. ەسىكتى ىلمەستەن قۇشاعىمىز ايقاسا كەتتى. كەرەگەگە سۇيەنگەن كۇيى ءتاتتى ءبىر تىلسىم شاققا مالتىدىق. تالدىرماش دەنەسىن اقىرىن سيپاپ، قىزىل ءدۇرياسىن ەپپەن شەشتىم. سۋسىمالى كويلەكتىڭ قۇرساۋىنان قۇتىلعان ءمىنسىز ءمۇسىنى اي ساۋلەسىمەن نۇرلانىپ، تەك كىتاپتاردان كورەتىن جالاڭاش ءتان بەينەلەنگەن كارتينا سەكىلدى ەستەن تاندىردى. تۇلا بويىن كەرنەگەن ىستىق الاۋ ورتەپ بارادى. توسەككە سۇيىسكەن قالپىمىزدا قۇلاپ، شىرىنعا قۇمار سەزىممەن توقتاۋسىز ايمالاستىق. ومىراۋىنان دامىلسىز وبە بەردىم.
— سەن قانداي سۇلۋ ەدىڭ!
ول ەكى كوزى جۇمىلعان قالپى ءۇنسىز. ودان ارعى قيمىلعا اقىرىن قارسىلىق تانىتاتىنداي.
— مەن پاكپىن...
قۇلاعىما ۇزدىگە سىبىرلادى.
— مەن دە...
ول كوزىن جۇمعان قالپى ءالسىز كۇلىمسىرەدى.
ءبىزدىڭ ىنتىققا تولى سۇيىسىمىزدەن كورشى بولمەدەگىلەر اسەرلەنسە كەرەك، قىزدىڭ ۇزدىككەن ءۇنى، جىگىتتىڭ ەركىن قيمىلى «ىرعاققا» باستى. بوساڭسىعان سەزىم قىلدارى قايتا سەرپىلىپ، بىر-بىرىمىزگە ورالا كەتتىك...
***
تەلەفونىمدا بەتحوۆەن بوزداپ تۇرعانىن «پاندانىڭ» الدىنا قالاي جەتكەنىمدى اڭعارماي اڭتارىلعان ساتىمدە — سانامدا قيقىمدالعان ۋاقىت تىزبەگى قالپىنا كەلگەندەي، ءبىر تىنىشتىق ورناعاندا بارىپ اڭدادىم. «مۇندا قالاي تەز جەتتىم؟» دەگەن وي قيال تۇكپىرىنەن قانات قاقتى. ىشكە كىرسەم بە، كىرمەسەم بە؟
«كىرگەنىم دۇرىس». ءوز ورنىم ءالى بوس تۇرعانىن كورىپ، كوڭىلىمدە كىلكىگەن كىربەڭ سەزىم ايىعىپ سالا بەردى. ادام بۇرىنعىدان كوبەيە تۇسكەن. مۋزىكا باياۋ سىڭسيدى. «كونياك، — دەدىم داياشى قىزعا. — ءبىر قۇتىسىن». ول جۇزىمە ويلانا قاراپ ءسال تۇردى دا، بۇرىلىپ جۇرە بەردى. توپ جىگىتتىڭ قاراسى مولايعان. التاۋ. ماعان جاقىن ۇستەلگە ورىن اۋىستىرىپتى. ءدىني تاقىرىپتان ءالى ۇزاماعان.
— ءار ادامنىڭ ءوز جىنى بولادى.
— جىن ءبىزدىڭ الەمنەن تىسقارى دەپ ەستىگەم.
— پاراللەل الەمدە. ءبىز ولار تۋرالى ويلاعان ساتتە، ورتاداعى پەردەنى ىسىرىپ تاستاپ، ءبىزدىڭ الەمگە وتەدى...
— وندا بىزبەن بىرگە ءسىمىرىپ وتىرعان بولدى عوي.
ءبارى قارقىلداي كۇلىستى.
— ىشىنە جىن كىرگەن پەندەلەردى بىردەن تانيمىن، — دەدى بىرەۋى. — ولاردىڭ اياقتارى جەرگە تولىق تيمەيدى. قايدا، قاشان، قالاي جەتكەندەرىن اڭعارماي قالادى.
مەن بۇل ءسوزدى ماعان قاراتىپ ايتىپ وتىرعانداي ىڭعايسىزداندىم.
— ينتەرنەتتە ءورىپ ءجۇر عوي جىن شىعارۋ تۋرالى.
— ءبارىمىز بارىپ، تەكسەرىلسەك قايتەدى؟
تاعى دا دۋ كۇلكى.
مەن ودان ارى تىڭداي المادىم. «وسىلاردىڭ وزدەرى جىن بولىپ جۇرمەسىن». كونياكتان ەكى رومكە ءىشتىم دە، قالعانىن قۇتىسىمەن الىپ، سىرتقا شىقتىم.
قابات ءۇيدىڭ باسپالداعىمەن تەز باسىپ، ءوز پاتەرىمە جەتكەندە، 16-شى پاتەردىڭ سىرتقى ەسىگى ءسال اشىلىپ تۇرعانداي كورىندى. مىسىقتىڭ مياۋلاعان ءۇنى ەستىلەدى. ىشكە تەز ەنىپ، ەسىكتى قۇلىپتاۋعا اسىقتىم. جۇرەگىم تۋلاپ، الدەبىر قورقىنىش لەبى كەۋدەمدى كەزىپ كەتتى.
بولمەدە تەرەزەدەن قيىس تۇسكەن كەشكى شاپاق نۇرىمەن القىزىل الاۋ تەربەلەدى. اسۇيدەن كونياك ىشەرگە قاجەتتى جالعىز ستاقاندى ازەر تاپتىم.
***
ءبىر اپتادان سوڭ، كەلەسى سەنبى كۇنى كەشكە «نيگارادا» جولىقتىق. بۇل جولى ەكەۋمىز دە ۆينو ىشتىك. «تاعى دا قوناقۇيگە بارالىق» دەگەن ۇسىنىسىم وعان ۇنامادى. باسقا جەردى قولاي كورەتىنىن جەتكىزدى. ءبىز «سۋمعا» كەلدىك تە، 17ء-شى پاتەردى جالدادىق. پاتەر يەسى سىمباتتى، اق جارقىن جاس كەلىنشەك ەكەن. ەكەۋمىزدى كۇلىپ قارسى الىپ، «ءتۇن تىنىشتىعىن» تىلەپ جونىنە كەتتى. وعان شاراپ قۇيدىم.
— وتكەن جولى نەگە جىلادىڭ؟ — دەدىم مەن سۇقتانا ءتۇسىپ. — سەن جىلاعاندا نە دەپ جۇباتارىمدى بىلمەدىم.
— كەشىر، — دەدى ول باسىن يىعىما سۇيەپ. — مەن سولاي بولار دەپ ويلاماعان ەم...
— وكىنەسىڭ بە؟
— ەندى ودان نە قايىر؟ — ول كۇرسىندى. — مەن ساعان بارىمدى سىيلادىم...
مۇڭايا تومەن قاراعان. ورىندىعىمدى قاسىنا جاقىنداتىپ، يەگىن جوعارى كوتەردىم دە:
— وكىنبە. ءبىزدىڭ باقىتتى شاعىمىز ەندى باستالدى، — دەدىم.
— شىن با؟!
— ءيا...
— ىشىمدىككە ءۇيىر بولما.
— ۆينو ءىشۋدى ازايت.
كۇلىمدەدى.
— كوپ ەمەس، اندا-ساندا عانا. جەڭگەمنەن ۇيرەندىم. قۇربىلارىم دا باس قوسساق، ۆينو ىشەدى. اراق، پيۆو ىشەتىندەرى دە بار.
— شەتتەرىنەن سۇلۋ شىعار.
— تانىستىرايىن با؟ — تومسارىپ تەرىس بۇرىلدى. — سەندەر، جىگىتتەر، شەتتەرىڭنەن سوندايسىڭدار...
— بۇرىنعى جىگىتتەرىڭ دە سونداي ما ەدى؟
جالت بۇرىلدى.
— جىگىتپەن جۇرگەن ەمەسپىن.
— قالجىڭ عوي... ايتپاقشى، جاسىڭ قانشادا؟
— 18.
— قايدا وقيتىنىڭدى دا سۇراماپپىن.
— مەدكوللەدجدە. 2-كۋرس.
وتكەندە ءوزىمنىڭ پوليتەحتا 4-كۋرستا وقيتىنىمدى ايتقانمىن. مەنىڭ «اقپاراتتىق تەحنولوگيالار» ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الىپ جاتقانىمدى ەستىگەن ول قىزىعىپ، ءوزىنىڭ سۋرەت سالۋعا ىنتالى بولعانىمەن، قالاعان ماماندىعىنا تۇسە الماعانىن جەتكىزگەن.
— اعاڭ ۇرىسپادى ما؟
— ول ۇيگە قونباپتى. جەڭگەم ەشتەڭە دەگەن جوق. ايتپا دەدىم. سەنبى سايىن قۇربىمنىڭ پاتەرىنە بارىپ تۇراتىنمىن. بۇگىن دە سولاي باراتىنىمدى ەسكەرتتىم...
— اقىلدىم مەنىڭ!..
***
ماسايىپ قالعاندايمىن. بولمەدەگى ءولى تىنىشتىق ەڭسەمدى ەزە ءتۇستى. كورشى پاتەرگە قۇلاعىمدى توسقانداي بولام. تىم-تىرىس. تەلەديداردى قوسىپ ەم، بىجىلداپ ەشتەڭە انىق كورىنبەدى. پاتەر ءىشىن قاراڭعىلىق كەۋلەپ بارادى. كونياكتىڭ تۇبىندە قالعان جالعىز ستاقاندى قۇيدىم دا، لىق ەتكىزدىم. ورتاداعى شاعىن بولمەنىڭ قۇلپىن ۇستاپ، نەگە بۇلاي ەتكەنىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن، ەسىككە قۇلاعىمدى توسەپ، تىڭ تىڭدادىم. قابىرعادا ءىلۋلى ەسكى ساعات بولسا كەرەك، تەك سونىڭ عانا تىقىلى ەستىلەدى. ونىڭ تىنىمسىز تىقىلى دەگبىرىمدى الدى. قۇلىپتى اقىرىن تارتىپ كورىپ ەم، ەسىككە بەكىتكەن تەمىر شىعىرشىق ءۇزىلىپ كەتتى. ەسىكتى ىشكە يتەردىم دە، قاراڭعىلىق تۇمشالاعان بولمەگە قاراعان بەتى ۇزاق تۇردىم. بولمەنى قاپىرىق كەرنەپ تۇر. ساعات... ەڭ الدىمەن ساعاتتى ىزدەدىم. وڭ جاقتاعى قابىرعادا ەكەن. تىلشىكتەرى قاتىپ قالعان. دىبىس جوق. «باعاناعى تىقىل قايدان شىقتى؟». بۇل بولمە مۇلدەم تەرەزەسى جوق، ۇرەيلى ۇڭگىر ىسپەتتى ساڭلاۋسىز ەكەن. ەسىكتەن كىرگەن جارىق قاپاستى كۇڭگىرت تۇسكە بولەدى. ساعاتتىڭ ءجۇزىن شاڭ باسىپتى. قارسى قابىرعاعا جالاڭاش قىزدىڭ سۋرەتى ىلىنگەن. جانارىندا الدەبىر مۇڭ بار. سۇلۋلىعىنا مۇڭدىلىعى، مۇڭدىلىعىنا سۇلۋلىعى جاراسىمدى كورىنەدى. اقىرىن قولىمدى سوزىپ، سۋرەتتى باپپەن سيپالادىم. ەكى ومىراۋىنىڭ ورتاسىنداعى ويماقتاي مەڭدى سۇق ساۋساعىممەن اينالدىرىپ از تۇردىم. كوز الدىما ول ەلەستەدى. ونىڭ دا كەۋدەسىنىڭ وسى تۇسىندا مەڭ بار ەدى... ءتور جاقتا شاعىن قارا ديۆان تۇر. وعان ءۇيۋلى ەسكى-قۇسقى كورپە-جاستىق. قاراقوشقىل ءتۇستى كىشكەنە شكافتىڭ ۇستىندە توزعان توم-توم كىتاپتار، كىتاپتاردى وراعان ورمەكشى تورى... بولمەدەن كوگەرگەن ءيىس شىعاتىنداي. ەسىكتى اسىعىس جاۋىپ، جاتىن بولمە مەن ءاسۇيدىڭ اراسىندا ساندالۋمەن بولدىم. شكافتاردى اقتاردىم. قاڭىراپ تۇر. مۇندا دا ەسكى كورپە، كىر-قوجالاق جايمالار... اسۇيگە قايتا كىرىپ، توڭازىتقىشتىڭ ەسىگىن اشقانىمدا، جۇرەك اينىتار جاعىمسىز ءيىس مۇڭكىدى: جارتى نان، اۋزى اشىلعان قالبىردا شاباق بالىقتىڭ جۇعىندىسى، پاكەتتەگى ءسۇت... كوگەرىپ كەتىپتى. جۋىناتىن بولمە: ۆاننا جيەگىندە اق سابىننىڭ جۇقاناسى. باسقا دانەمە كوزگە شالىنبايدى.
بالكون. «نە ىزدەپ ءجۇرمىن، نە جەتپەيدى؟». «شىلىم». تاڭنان بەرى شىلىم شەكپەگەنىمە وكىندىم. قالتامنان تەمەكىمدى الىپ، تۇتاتتىم دا، قۇشىرلانا سوردىم. ءبىر ءسات ءزىل مۇڭنان ايىققانداي، الىسقا كوز تاستاپ قويامىن. قالانى قاراڭعىلىق قاۋمالاپ كەلەدى ەكەن. كوشە شىراقتارى، پاتەر شامدارى جانا باستاعان. قارنىم شۇرىلداپ، باسىم اينالا باستادى. تەمەكى دە جۇبانىش بولار ەمەس.
***
— اڭگىمە ايتشى، — دەدى ول البارىندى ساتتەن ەس جيعانىمىزدا، — بالا كەزىڭ تۋرالى.
— جايلاۋ ءومىرى قىزىق پا ساعان؟ مەنىڭ ەڭ ۇمىتىلماس ساتتەرىم، بالكىم، ەڭ باقىتتى كۇندەرىم شىعار، جايلاۋدا، ۋايىمسىز ۋىز دۇنيەدە قالىپ قويعان.
ءبىز العاش ءار سەنبى مەجەلى ۋاقىتتا كەزىگىپ جۇردىك. ول دا جولىققانشا اسىق. كينوعا، تەاترعا، ياكي كافەگە باراتىنبىز. سودان كەيىن ءوزىمىز باۋىر باسىپ قالعان ءقوناقۇي مەن پاتەردىڭ بىرىنە باعىت الامىز. كەيىندەپ كەزىككەن بەتتە تۋرا تارتاتىن بولدىق. وزىمىزگە كەرەكتىنىڭ ءبارىن دۇكەننەن الا كەلەمىز. ءقوناقۇي مەن پاتەردىڭ قايسىسىن تاڭداۋ — ونىڭ ەركىندە. كوڭىلى قايسىسىن قۇپ كورسە، مەن سوعان پەيىلمىن. كەيدە ءبىز ۇنەمى باراتىن ءقوناقۇيدىڭ №7 بولمەسى بوس بولماي شىعادى، وندايدا پاتەر بيبىسىنە حابارلاسامىز. ءبىر اپتادا قوناقۇيگە بارساق، كەلەسى جولى پاتەرگە بارۋىمىز مۇمكىن. كەيدە ونىڭ قوناقۇيگە بارعىسى كەلمەي، الدىن-الا ماعان حابارلاسىپ، «پاتەرگە بارالىقشى»، — دەۋشى ەدى. ەندى بىردە قاتارىنان ءقوناقۇيدى تۇنەمەل ەتەمىز...
«سەنى ساعىندىم، — دەيتىن ول مەنى قۇشىرلانا ءسۇيىپ جاتىپ، — ازەر شىدادىم». العاشقى كەزدەگىدەي ەمەس، ونىڭ ءوزىن مەنىڭ قاسىمدا ەركىن سەزىنىپ، بار پەيىلىمەن ەركەلەي، ءتاتتى قىلىعىن اياماي، مەنى ودان ارى باۋراي ءتۇسۋدى ماقسات ەتەتىنى، سۇيگەن سايىن ەسى كەتىپ، قيال الەمىنە شومىپ، ىنتى-شىنتىسىمەن بەرىلەتىنى مەنى دە كەزدەسۋگە جەلىكتىرەتىن. تىنىشتىق جايلاعان پاتەردى ءوز ۇيىمىزدەي سەزىنەمىز. ءلاززاتتى، ءتاتتى شاقتا ونىڭ ءوزىن ۇمىتىپ، باسقا ءبىر الەمدە جۇرگەندەي بالقيتىنىن قىزىقتايمىن. مەنىڭ قيمىلىمدى توقتاتىپ، بەتىنە قاراپ جاتقانىمدى سەزگەندە قىزاراقتاپ، «ساعان نە بولدى؟» — دەر ەدى...
ۆاننا، توسەك، ديۆان، ايلى تۇندەردە بالكوننىڭ ءوزىن قالاعان ساتىمىزدە، قالاعان ىڭعايىمىزدا ءلاززات مەكەنى ەتەر ەدىك... ونىڭ تۇتتاي جالاڭاش شەشىنىپ، اي نۇرى ساۋلاعان تۇندەرى شىنتاعىن تەرەزە جاقتاۋىنا سۇيەپ، ماعان ەرەكلەي كۇلىمسىرەپ تۇرار شاعى... قۇلىپتاۋلى بولمەنىڭ ەسىگىنە ارقاسىن بەرىپ، ءدال سول پاك قالپىندا، قوس انارىن الاقانىمەن جاۋىپ، الدەبىر ويعا شومعان بەينەسى ۇزاق جىلدار بويى سانامنان ەش كوتەرىلگەن جوق. كوزىمنىڭ وبەكتيۆىنە ءار قىرىنان مورلەنگەن سول شاقتاعى ءمىنسىز ءمۇسىنىنىڭ مىڭداعان سۋرەتى سانا جادىنىڭ كومەسكى تۇكپىرىندە ءالى دە ساقتاۋلى...
ۋاقىت وتە كەلە بىر-بىرىمىزگە ايىرىلماستاي باۋىر باسىپ، كەيدە اپتاسىنا ەكى رەت، كەيدە كۇن ارالاتىپ جولىعاتىندى ادەت قىلدىق. مۇمكىندىگىمىز بولماي جاتسا، ءقوناقۇي مەن پاتەردى تاڭعا دەيىن ەمەس، ساعاتتاپ جالدايمىز.
— ماعان ۇنايدى، — دەدى ول سالدەن سوڭ. — بالالىق شاقتاعى باقىت ۇنايدى...
— بالا كەزىم، 4-5 جاستا بولارمىن، كوكتەمگى قوي قىرقىم كەزى. اۋىلدان جىراقتاعى قىستاۋلىقتا وتىرعانبىز. اكەم ءبىر مارعاۋ اكەلىپ بەردى.
— مارعاۋ؟
— مىسىقتىڭ بالاسى. ءاپپاق. كوزىن تولىق اشا قويماعان. مەنىڭ سونداعى قاباعات قۋانعانىم ءبىر ءسات جادىمنان وشكەن ەمەس. ءۇيدىڭ ەڭ كىشىسى ەدىم. اينالادا مەنىمەن ويناي قوياتىن بالا بولمادى. مارعاۋدى قولىمنان تاستاماي، مىجعىلايمىن. ناننىڭ جۇمساعى، ءسۇتتىڭ قايماعى سونىكى. بىرەر اپتادا مارعاۋ الدەنىپ، مەنىمەن وينايتىن حالگە جەتتى. ونى قۇشاقتاپ قوراعا اپارىپ تاستايمىن دا، ۇيگە قاراي تۇرا قاشامىن، ارتىمنان قۋا جونەلەدى. تومپاڭ قاعىپ جۇگىرگەنى سونداي سۇيكىمدى ەدى. «مياۋلاپ»، سوڭىمنان قالمايدى. ەندى ويلاسام، قورادان قورقادى ەكەن عوي. ونىڭ سونداعى جۇگىرىسىن وسى كۇنى تەك ەلەستەتە الامىن. ونداي رياسىز شاقتى سودان كەيىن كورمەگەن بولارمىن...
ول ۇستىندەگى جامىلعىسىن جارتىلاي اشتى دا، جاستىققا شىنتاقتاي جاتىپ، ماعان «ارى قاراي ايتشى» دەپ ىنتىزار الپەت تانىتتى.
— وتار قويدى قىرقىپ، ءجۇنىن داعارعا سالىپ، ەسىك الدىنداعى ۇلكەن كلەتكە قوياتىنبىز. جۇزدەگەن داعار. مارعاۋ سولاردىڭ اراسىنان تىشقان اۋلايتىن ادەت تاپتى. بۇرىش پەن قۋىستى اڭدۋ داعدىسى. ءبىر كۇنى سىرتقا كەتىپ، ۇيگە كەش ورالدىم. مارعاۋ جوق. ىزدەمەگەن جەرىم قالمادى. اكەم «قايدا كەتەر دەيسىڭ»، — دەدى، مەنىڭ جانۇشىرا ىزدەگەنىمدى بايقاپ. تۇنىمەن ۇيىقتاي المادىم. ەرتە تۇرىپ قورانى، كلەتتى، ءۇيدىڭ بۇرىش-بۇرىشىن تۇگەل شولدىم. جوق. ۇلكەندەر «يت قۋىپ، تالاپ تاستاعان شىعار» دەستى. تاڭعى شاي ىشۋگە وتىرعانبىز. كەنەت الدەقايدان مياۋلاعان ءۇندى قۇلاعىم شالدى. جۇگىرىپ كلەتكە كىردىم. تىم-تىرىس. قايتا ۇيگە كىرگەنىمدە تاعى دا كلەت جاقتان مارعاۋدىڭ داۋسى شىققانداي بولدى. تاعى جۇگىردىم. داعارلاردىڭ اراسىن قارايمىن. تابىلمادى. ءبىر اپتا بويى ونىڭ داۋىسىن ەستۋمەن بولدىم. كەيدە كلەتتە ۇزاق وتىرامىن. دىبىس شىعارمايدى. ال ۇزاپ كەتسەم، ونىڭ مياۋلاعان ءۇنى قايتا قۇلاعىما جەتەدى. ۇلكەندەرگە «كلەتتەن داۋىسىن ەستىدىم» دەسەم: «ىزدەمە. ەلەس بۋىپ ءجۇر مە سەنى. الدەقاشان جەمتىككە اينالدى، كلەتتە بولسا شىعار ەدى كوزى بوزارىپ»، — دەپ جەكيتىن. ال مەن ونىڭ داۋىسىن انىق ەستيتىنمىن. اقىرى ونىڭ ءۇنى ءوشتى.
— قايدا كەتىپتى؟!
— ءجۇننىڭ وزىمىزگە قاجەتتى بەس داعارىنان باسقاسىن كورپە تىگەمىز دەگەندەرگە ۇلەستىرىپ بەردى. شەشەم ءجۇندى جۋۋ ءۇشىن ءبىر داعارىن ءۇي ىرگەسىندەگى بۇلاق جاعاسىنا اپارىپ اۋزىن شەشىپ، توگىپ جاتىپ:
— ويبۇۋ، قۇرىپ قالعىر، مىنانى قارا. وبال-اي، — دەدى. مارعاۋ داعارداعى ءجۇننىڭ اراسىنا كىرىپ ، قايتا شىعا الماپتى. ءبىر اپتا بويى قالىڭ جۇنگە تۇنشىعىپ، قينالىپ جاتىپ جان ءتاسىلىم ەتىپتى. جۇگىرىپ بارىپ مارعاۋدى قۇشاقتاي الدىم دا، ءۇي اينالىپ جۇگىرە جونەلدىم. جۇگىرىپ كەلەم، جىلاپ كەلەم. شەشەم ازەر قۋىپ جەتىپ:
— يىستەنىپ كەتىپتى، جۇگىرمەك، اۋىراسىڭ، — دەپ قولىمنان جۇلىپ الدى دا، اعاما بەرىپ، ءبىر شۇقىرعا كومىپ تاستاۋدى بۇيىردى. سودان اۋىردىم عوي، تۇماۋ ءتيدى مە، دەنەمە ۇشىق شىقتى ما، ايتەۋىر ىستىق جازدا سەلكىلدەپ جاتاتىنمىن...
— وبال-اي، — دەدى ول دا كوزى جاساۋراپ.
— مەنىڭ اڭگىمەلەرىم وسىنداي. مۇڭدىلاۋ...
ونىڭ مەحرابىنا باسىمدى قويىپ، ومىراۋىنان يىسكەپ، توسىندەگى مەڭىن سيپالادىم.
— ۇيىقتاتشى مەنى...
***
كوشەلەر قاڭىراپ قالعان سەكىلدى، كۇنى بويى تىنىمسىز سابىلعان كولىكتەر ىزىڭى ازايعان. قوناقۇيگە الدە ءۇش، الدە ءتورتىنشى رەت كەلۋىم بولار. ماڭدايىم تەرشىپ، القىنىپ ازەر جەتكەندەي بولدىم. №7 بولمەنى اقىرىن اشتىم. كورشىلەردىڭ ىڭقىلى كەرەگەنى كەرىپ تۇر ەكەن. جاستىقتى قۇشاقتاعان قالپى توسەككە قۇلادىم. قانداي قۇدىرەت ەكەنى بەلگىسىز، ول، تۋرا سونىڭ ءوزى، بولمەدەن اقىرىن شىعىپ، دالىزدە كەتىپ بارا جاتتى. اياعىن جەڭىل باسىپ تىنىس العانى، وزىنە عانا ءتان جۇمساق تا جۇپار ءيىسى جۇرەگىمدى تۋلاتتى. ورنىمنان قارعىپ تۇردىم دا، سىرتقا ۇمتىلدىم. باسپالداقپەن تومەن ءتۇستىم. ەشكىم جوق. قارت ايەل توسىرقاي قاراپ، تاڭعالىسپەن اڭتارىلىپ تۇر. قايتا بولمەگە كەلدىم. ستاقانعا شۇپىلدەتىپ اراق قۇيدىم دا، ويلانىپ تۇرىپ قالدىم. توست ايتقىم كەلدى. «كىمگە؟» ءوز سۇراعىما ءوزىم ۇيالدىم. «دەنساۋلىق ءۇشىن!». جوق. «دوستىق ءۇشىن!». جوق. «ماحاببات ءۇشىن!». جوق!.. «ءوزىم ءۇشىن...». ونىڭ دا ەشقانداي ءجونى جوقتىعىن ويلاپ ۇلگەردىم. ميىمداعى اقپارات «قويماسى» «سەن نە ىستەپ تۇرسىڭ؟!» دەگەن سۇراقتى لاقتىردى. «سەن نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟.. نە ىستەپ تۇرسىڭ؟!» توست ايتۋ قويمالجىڭ وي ەكەنىن انىق ءتۇسىندىم، ەڭ دۇرىسى — ەشتەڭە ويلاماۋ. ءوز ساناما ءوزىم توسقاۋىل قويدىم. اراقتىڭ سوڭعى تامشىسى جۇتقىنشاعىمنان تومەن سىرعىپ بارا جاتتى... جۇرەگىم لوبلىپ، اسقازانىم كوتەرىلدى. جۋىناتىن بولمەگە ەندىم.
***
— اڭگىمە ايتشى.
— ەندى سەنى تىڭدايىن. مەنىكى اۋىل، بالالىق شاق جونىندە عوي، بىلەسىڭ...
— مەندە ايتار تۇك تە جوق... سەن ايتشى، — دەدى ول قيىلىپ، قۇلاعىما ىستىق دەمىن تيگىزە سىبىرلاپ.
— ەسىمدە قالعاندارى مۇڭدى وڭكەي. قىزىق ەمەس.
— ماعان ۇنايدى، سول مۇڭدىلارى ۇنايدى...
ونىڭ جانار شاناعى جاسقا تولىپتى.
— مەكتەپكە ءالى بارماعان شاعىم. كوكتەم ەدى. مارعاۋ ولگەننەن كەيىنگى جىل. اكەم ەكى كۇشىك اكەلدى. ەكەۋى دە دەنەسىندە قىلداي اعى جوق، كومىردەي قارا كۇشىك. مەنىڭ ەندىگى ەرمەگىم سولار بولدى. كوپ وتپەي باۋىرىن كوتەرىپ، شۇناڭداپ، مەنىمەن وينايتىن حالگە جەتتى. مەن قاشامىن، ولار قۋادى. قۋىپ جەتكەن بويدا بالاعىما جارماسادى. ەركەلەگەندەرى عوي. شاڭكىلدەپ، ىزالانعاندارى، ىرىلداعاندارى، مەن سۇيرەتكەن شۇبەرەكتى تىستەلەپ، بىر-بىرىمەن الىسىپ، ويناعاندارى ءالى كوز الدىمدا. ءۇيدىڭ الدىنداعى قوي قوراعا جاسىرىنىپ، ولاردى شاقىرامىن. بىرىنەن كەيىن ءبىرى كىرىپ، مەنى ىزدەيدى. مەن قۋىستارعا، اقىرعا تىعىلىپ، ولار تاپقانشا «كا-كالاپ»، تىعىلماشىمدى جالعاستىرامىن. ەداۋىر ەسەيىپ، قاراقۇلاقتانعاندا بىرەۋىن اتتاي قالاپ، ءبىر تۋىسقانىمىز الىپ كەتتى. مەنىڭ بەرگىم كەلمەگەن. كىم تىڭداسىن، ۇيشىگىنەن قولىنا ىلىنگەنىن سۋىردى دا، قورجىنعا سالىپ، جيرەن قاسقا اتىمەن كەتە باردى. سىڭارىنان ايىرىلعان قارا كۇشىگىمدى قۇشاقتاپ، سوڭدارىنان ۇزاق قارادىم...
مەن اڭگىمەمدى ءۇزىپ، ونىڭ مامىق ومىراۋىن الاقانىممەن اقىرىن سيپادىم.
— جالعاستىرشى، — دەدى ول ءوتىنىپ.
— ازدان سوڭ... مەنى ريزا ەتسەڭ، ايتامىن.
سىقىلىقتاي كۇلدى. ءبىز قاس قارايا پاتەرگە ەنگەندە، دالا قاراقوشقىل تارتىپ، اسپاندى سۇرعىلت بۇلت تورلاعان-تىن. اشىق تەرەزەنى جەلەمىك جەلپىپ، پەردەنى جەلبىرەتتى دە، نوسەر قۇيىپ كەتتى. ەكەۋمىز بالكونعا شىعىپ، سىرتقا قارادىق.
— جاڭبىر... ساعىندىم.
— نەنى؟
— اۋىلىمدى.
— اۋىلىڭ قايدا؟
— الىستا...
— بارىپ تۇراسىڭ با؟
— جوق.
— نەگە؟
— ەشكىم جوق وندا...
— تۋعان جەرىڭ بار عوي.
— جاڭبىر... ءجيى جاۋاتىن ەدى.
— مەن تاۋدىڭ بالاسىمىن. جازدا اشىق كۇننەن جاڭبىرلى كۇن مول. جايلاۋدىڭ راحاتىن ءالى ىزدەيمىن. وقۋ بىتكەندە اۋىلعا كەتەمىن.
بەتىمە تاڭىرقاي قاراعان.
— جالعىز با؟..
— ارينە، سەن ەكەۋمىز...
ونى قۇشاقتاپ، موينىنان ءسۇيدىم. ەكەۋمىز تەرەزەنى جاپتىق تا، ىشكە ەندىك.
***
كافەنىڭ ءىشى سىرا مەن شاشلىقتىڭ، قۋىرىلعان تاماقتىڭ ءيىسى مەن سارعىلتىم دا كۇڭگىرت شىراقتاردىڭ جارىعىندا ماۋجىراڭقى. باياۋ سىڭسىعان الدەبىر ءان. مەنىڭ ورنىم ءالى دە بوس. داياشىعا اراققا تاپسىرىس بەردىم. باسىم زەڭىپ تۇر. ىشۋگە زاۋقىم جوق. دەسە دە، الدانىش كەرەك.
الگىلەر اڭگىمەسىن سىزدىقتاتىپ، كور-جەردى ايتۋعا كىرىسىپتى. كافەنىڭ اۋراسى ۇناماي تۇر. سىرتتاعى شاعىن جازدىق الاڭقايعا بارعىم كەلگەن، وندا بوس ورىن جوق ەكەن جانە ماشينالاردىڭ زۋىلى ۇنامايدى. اسقازانىم وزىنە بارعان سۇيىقتىقتىڭ ءبارىن جاتىرقاي باستادى ما، الدىما كەلگەن اراقتى جيىركەنە قارسى الدىم. قارسى الدىمداعى ۇستەلدە جايقىن ومىراۋ، جالپاق بوكسەلى ءتورت ايەل وتىر. «بازاردىڭ قاتىندارى» دەگەن ويدى ويلاپ ۇلگەرمەستەن، ماعان قارسى وتىرعان بىرەۋى ارباي كوز تاستاپ، قۋتىڭ قاقتى.
— مىنا جىگىت جالعىز وتىر ەكەن، — دەدى قاسىنداعىلارعا مەنى يەگىمەن نۇسقاپ. ايەلدەر بۇرىلا قاراپ، جىمىسقى جىميىپ: «بىزگە كەلسەيشى» دەستى.
سۇلەسوق ەزۋ تارتىپ، قاجەت ەمەستىگىن ايتتىم.
— وندا سەن بار، — دەدى قاسىنداعىلار الگىگە.
— بارسام، بارايىن، — دەپ ورنىنان اۋىر كوتەرىلىپ، بۇراڭداي باسىپ، رۇقسات سۇراماستان ورىندىققا وتىردى. ەتتى-جەندى دەمەسەڭىز، ءبىر كىسىلىك اجارى وزىنە ۇناسىمدى دەرلىكتەي.
— ءيا، جىگىتىم، بۇل نە دەرت؟! — دەدى بەتىمە ۇڭىلە قاراپ بىردەن.
— دەرتى نەسى؟.. جالعىزدىق دەسەڭ جاراسادى.
— ءبارىمىز دە جالعىزبىز. انا ءۇش قاتىن دا جالعىز. قايسىسى ۇنايدى؟
— راحمەت. بۇگىن وڭاشا وتىرۋدى جوسپارلاپ ەم.
— نە، سوپايىپ وتىرۋ ەركەك باسىڭا ءمىن ەمەس پە؟
— كەشىرەرسىز، — دەدىم سىزگە كوشىپ. — ەشتەڭەگە زاۋقىم جوق.
— وي، ىنجىق، — دەدى ول ورنىنان تۇرا بەرىپ. — سۇمىرەيىپ وتىرىسىن ۇناتپاپ ەم. زاۋقىم جوق دەپ بالسىنەدى. سەن كەرەك ەدىڭ بىزگە...
ايەلدەر شيقىلداي كۇلىپ، ستاقان قاعىستىردى.
***
— قارا كۇشىك تەز ەسەيدى. جايلاۋدا تەك ەكى وتباسى عانا وتىراتىنبىز. كۇنگەيى جالاما جارتاس، تەرىسكەيى نۋ ورمان. جاز بويى ەكى ءۇي كەزەكتەسىپ، ءبىر-بىرىمىزدى قوناققا شاقىرامىز. ىشەتىنىمىز تەك قىمىز. قىمىز ءىشىپ كورىپ پە ەڭ؟
— ءيا. بالا كەزىمدە.
— قىمىزعا قىزعان راحات قوي. ۇلكەندەر بالالاردى ماس قىلۋ ءۇشىن قىزىق كورىپ، قىمىز ۇسىناتىن. ءبىر شۋماق جىر ايتادى.
— قانداي؟
— مىسالى، — دەدىم مەن، — شەشەمنىڭ ۇنەمى ايتاتىن ءبىر شۋماق ولەڭى بار ەدى.
سارىالا ۇيرەك، سارى ۇيرەك-وۋ،
سارى الاسى ءبىر بولەك-وۋ.
وسىنشانىڭ ىشىندە،
پالەنشە بالام ءبىر بولەك-وۋ...
وسىلاي دەيدى دە، كورشىنىڭ بالالارىنىڭ بىرىنە نەمەسە الىستان كەلگەن قوناققا ءبىر كەسە قىمىز بەرەدى. شارت — بىرەۋ. قىمىزدى العان ادام توقتاماي ءىشۋى كەرەك.
— قىزىق ەكەن. قانداي ۋايىمسىز ءومىر.
— بۇل جىلدار بويى جالعاسقان ءداستۇر. وسىلاي كۇندەر ءوتىپ جاتتى. كورشىمىزدىڭ ايەلى وتە قاتال كىسى ەدى. نەگە ەكەنىن، قارا كۇشىك، كەيىن ۇلكەيسە دە مەن ونى «قارا كۇشىك» دەيتىن ەم، سولاردىڭ ءۇي ءىشىنىڭ بارىمەن ءوش بولدى. باسقا قوناقتارعا ءماۋ دەپ ۇرمەيدى. تەك كورشىلەر كەلسە ابالاپ، تۇرا ۇمتىلاتىن. مۇندايدا كورشى تاتەي ەرنىن جىمىرىپ، «مىنا سۇمەلەكتىڭ كوزىن قۇرتىڭدار. كورشىگە ۇرگەنى نەسى؟..» — دەپ تىستەنەتىن. كەلەسى جىلى جازدا مەن جايلاۋعا جاي باردىم. ءبىرىنشى كلاستى ءتامامداپ، اۋىلداعى ەگىستىڭ ءشوبىن وتاۋعا قاتىسىپ، كەش شىقتىم. ماۋسىمنىڭ ورتاسى ەدى. قاراعاي اراسىندا وتىراتىنبىز. ۇيگە جەتە سالىپ قارا كۇشىكتى ىزدەدىم. ۇيدەگىلەر: «كورشىنىڭ قىزىن قاۋىپ الدى، انا قاتىن كەپ ۇستاتىپ تۇرىپ سابادى. سودان بەرى جوق. كورىنبەيدى»، — دەستى. «نەگە ساباتاسىڭدار؟!» — دەدىم مەن تۇلان تۇتىپ. ءسويتتىم دە، قارا كۇشىكتى ىزدەۋگە كەتتىم.
— بارما، الىسقا كەتپە، ورماندا جابايى شوشقا كوپ، قاباندارى جارىپ كەتەدى، — دەدى اپەكەم ارتىمنان ايعايلاپ.
«كا-كالاپ» بۇكىل ورماندى كەزدىم. ءوزىمىز ۇنەمى جۇرەتىن جالعىز اياق سوقپاقپەن سىڭسىعان اعاشتار اراسىن كەزىپ كەلەمىن. ورمان اراسىندا ويدىم-ويدىم الاڭقايلار كوپ. جايلاۋدىڭ ءشوبى بويدان اسادى. ءبىر زاماتتا ءشوپتى جاپىرىپ، ماعان قاراي ۇشىپ كەلە جاتقان الدەنەنى بايقادىم. جۇرەگىم زۋ ەتە ءتۇستى. قارا كۇشىك كەلدى دە، مەنىمەن الىسا كەتتى. مەن اۋەلدە شوشىپ، تۇرا قاشىپ ەم، قۋىپ جەتىپ، الدىڭعى اياعىمەن وراپ، تارتىپ قالعاندا، وماقاسا قۇلادىم. تۇرا ساپ، تاعى قاشىپ ەم، تاعى سولاي ىستەدى. ازدان سوڭ باسىنان سيپاپ، موينىنان قۇشاقتاپ، ازەر توقتاتتىم. ۇيگە جەتكەنشە ءشوپتىڭ اراسىن كەزىپ، جوق بوپ كەتەدى دە، باياعىسىنداي اتىلىپ كەپ، مەنىمەن الىسادى. جەڭىمنەن تىستەلەپ، اياعىمەن ءۇستىمدى تىرمالايدى. ءۇش كۇن بويى بىزگە رەنجىپ، ورماندا ءجۇرىپتى، بەيۋاز قارا كۇشىگىم.
— سەنىڭ اڭگىمەلەرىڭنىڭ ءبارى وسىنداي ما؟..
— «قىزىق» جەرى ءالى الدا...
— قارا كۇشىك جايىندا ما؟
— ءيا.
— ايتشى.
— اسىقپاي ايتامىن.
— ءقازىر ايتشى.
— «جالعاسى كەلەسى ساندا».
— تۋح. مەنىڭ دە كۇشىگىم بولسا عوي.
— مىسىق پەن ءيتتى ۇناتپايمىن.
— نەگە؟...
— ...
ول اڭگىمەمدى جالعاستىرۋىمدى وتىنگەن. مەنى ۇيقى قىسىپ، جونارقامدى وعان بەرىپ جاتىپ قالدىم.
— جان، بىردەڭە ايتايىنشى...
— ۇيقىم كەپ تۇر.
— ايتايىن دەگەنىم...
— كەيىن...
***
«پاندا» قىزىپ تۇر ەكەن. بايىرعى ورنىما جايعاستىم. جىگىتتەر سىرتتا تەمەكى شەگىپ تۇردى.
— قالايسىڭ، براتان؟! — دەدى ءبىرى ءتىلىن شايناپ.
مەن ۇندەمەي وتە شىعىپ ەم:
— مىناۋ تاعى كەلدى-ەي، — دەپ دۋ كۇلىستى.
داياشىعا مانتى جانە ءجۇز گرامم اراققا تاپسىرىس بەردىم. توپ جىگىت ىشكە ەندى. ولار دا سىرادان وپا تاپپاعان سىڭايلى، اراققا اۋىسىپتى. ىشىندەگى جاسى ۇلكەندەۋى ولەڭ وقىدى. «اقىندار بولدى عوي. بۇلار وزگەرسەيشى. قايدا بارسام، الدىمنان شىعادى». وسى ويدى ويلاۋىمدى كۇتىپ وتىرعانداي، ءبىر-بىرىن قولپاشتاۋعا كوشتى.
— ءبىز جاڭا بۋىنبىز. ءبىز ءبارىن وزگەرتەمىز!
— ءالى-اق الەم ورتا ازياعا، بىزگە نازار اۋداراتىن بولادى. قۇددى لاتىن امەريكالىقتار سەكىلدى... توپ بولىپ شايقايمىز.
— بىزگە ەندى شەگىنەرگە جول جوق. بۇرىنعى سۇردەكتەن باس تارتۋعا ءتيىسپىز. ءبىزدى ءداستۇرلى ادەبيەت، كەڭەستىك شەڭبەر قۇرتتى.
— ادەبيەت دامۋ ءۇشىن جۇيە وزگەرۋ كەرەك. بيلىك... بۇلار كەڭەستىك شەكپەندى تەرىس اۋدارىپ كيە سالعاندار... شەتتەرىنەن كوممۋنيست...
ولاردىڭ دابىرىن مۋزىكا داۋىسى الا قاشىپ، ۇزىك-ۇزىك جەتەدى.
— ايتىس كورەسىڭدەر مە؟ وبال!.. سولاردى اسپەتتەۋدى قويعان كۇنى پوەزيامىز داميدى...
بايىز تابا الار ەمەسپىن. مۇنداي ورتادا وڭاشا ويلانۋعا مۇرسات كەم.
***
ەكەۋمىز بۇل جولى كوشەدە كەزىكتىك. ول بىردەن «نيگاراعا» بارعىسى كەلمەيتىنىن ايتتى. «نە ءۇشىن؟» دەگەن سۇراعىما ءجوندى جاۋاپ قاتپادى. ءوڭى سولعىن. كوڭىل-كۇيى جوق. سوندا وسى «پانداعا» ءبىرىنشى رەت كەلىپ ەدىك. ول كەزدە كافەنىڭ اتى باسقا ما ەدى، بىلمەيمىن. ءبىز سىرا الدىردىق. «نەگە؟» — دەدىم تاعى دا. «سۇراماشى، ءوتىنىش...»، — دەدى ول. الدەنەشە ساعاتتى بىر-بىرىمىزگە تومسارا قاراپ، تىلدەسپەي وتكىزدىك. ول ماسايىپ قالدى. شاعىن كافەنىڭ داڭعىرلاق مۋزىكاسى جۇيكەمە ءتيىپ ءبىتتى. ال ول اياقاستىنان كوڭىلدەنىپ، «بيلەيىكشى»، — دەدى. تار ورتادا ءۇش-تورت ايەل جان-جاعىنا ارباي قاراپ، سىلاڭ قاعىپ ءجۇر.
— كەتەلىك، — دەدىم ونى اقىرىن قۇشاقتاپ. — سەنى ساعىنىپ تۇرمىن.
— قاسىڭدامىن عوي...
— سوندا دا... وڭاشالىق كەرەك بىزگە.
— ساعان نە كەرەك ەكەنىن بىلەم عوي... سودان باسقانى ويلامايسىڭ سەن؟..
— ساعان نە بولدى؟
— ەشتەڭە...
— ەرتەك ايتىپ بەرەم...
— قارا كۇشىك تۋرالى ايتشى.
ءبىز پاتەرگە كەلدىك.
— جالعاستىرشى.
— الدىمەن...
— زاۋقىم جوق. سەن كۇشىگىڭ تۋرالى «ەرتەگىڭدى» ايتىپ ءبىتىر.
— قارا كۇشىك كورشىلەرگە ودان ارمان وشىكتى. ولاردى كورگەن جەردەن اشۋعا باسىپ، جالعىز-جارىم كەلسە، ۇيگە جاقىنداتپايتىن. يەن تاۋدا ەكى ءۇي. ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز شاقىرماي تۇرا المايمىز. كورشى تاتەمىز قارا ءيتتى كورسە، ىزبارلانىپ: «وسىدان باسقا يت جوق پا؟! نە دەگەن جىلان شاققىر پالە ەدى. الايىپ قاراۋىن قاراشى» دەۋىن قويمايتىن. اقىرى...
ارى قاراي ايتا الماي، تاماعىما وكسىك تىعىلا بەردى.
— اقىرى، نە بولدى؟
— سول جىلى كۇزدە...
— ايتشى ەندى، — دەدى ول قۇتقۋىرلاپ.
— بىلەسىڭ بە، ءبىز جايلاۋدا ەكى-اق وتباسى وتىراتىن ەدىك قوي.
— ونى ايتتىڭ عوي.
— سيىر جاپالاپ كەتپەس ءۇشىن كيىزۇيدى اعاشپەن قورشايتىنبىز. كۇزگە سالىم ەكىنشى جۇرتقا باراتىن ەدىك. وتە جاقىن وتىراتىنبىز. كورشىمىزدىڭ جەتىم ءبىر قوزىسى جۇرەتىن، ءوزى قولدان ءسۇت ءىشىپ ۇيرەنگەن، كىسى كورسە ماڭىراپ، سوڭىنان قالمايتىن. كۇز كەزى عوي...
— ءيا، كۇز ەكەنىن دە ايتتىڭ!..
— سول قوزىنى قاسقىر تارتىپ كەتىپتى.
— قاسقىر كوپ پە ەدى؟!
— ءبىز جايلاۋدا مالعا قارامايتىنبىز. ءبىر-اق اسۋ بار ەدى. وزگە جاقتان پەندە بالاسىنا كەلۋ مۇمكىندىگى جوق. جابايى شوشقا مەن يتقۇس كوپ بولاتىن. جاڭبىر جاۋسا، اپتالاپ توقتامايتىن. تۇمان دا ءبىر شوكسە، ايىقپايتىن ەدى. بىلەسىڭ بە، تاۋدىڭ توبەسىنەن ەڭىسكە قاراپ تۇرامىز. تۋ شاتقالدان اپپاق بۇلت كوتەرىلىپ كەلە جاتادى... انە-مىنە بىزگە جەتەدى. اق مامىق بۇلتتىڭ قولجەتىم جەرگە تاقاعانىن كوزىڭمەن كورىپ، ونىڭ ءدال وسى شاقتا ماڭدايىڭدى سيپاي ءوتىپ كەتەتىنىن انىق سەزىپ تۇرۋ... راحات ەدى عوي. سەنى يتەرىپ، باسقا جاققا الىپ كەتەتىندەي بالاڭ قيال سان-ساققا جەتەلەپ ۇلگەرەدى. بۇلت كوز الدىڭدى تۇمشالاپ، قاسىڭنان وتە شىعادى دا، بوزعىلت مۇنار جان-جاعىڭدى قاۋمالاپ الادى. بىرتە-بىرتە قويۋلاپ، ماڭايىڭدى سوقىر تۇمان باسادى. ءتۇن بولسا، اتتاپ باسۋ مۇمكىن ەمەس. اپتا بويى ايىقپايتىن كەزى بولادى. ورتاسىندا نوسەر قۇيادى... بىردە اشىلىپ، بىردە جاۋىپ... كۇن كوتەرىلىپ، تۇمان سەيىلگەنى دە قىزىق. شاتقالداردا، بەتەگەلى ويپاتتاردا ويدىم-ويدىم بۇلت قالقىپ قالاتىن. نوسەرلى تۇندەردە يتتەر ابالاپ ءۇرىپ، ءۇيدىڭ اينالاسىنان شىقپايتىن. يت داۋىسىمەن جارتاس قوسا جاڭعىرادى. نايزاعاي شاتىرلاعاندا بار عوي، زارەمىز ۇشاتىن. نوسەردىڭ تولاسسىز قۇيعانى قارا ءتۇندى تۇنەككە اينالدىرىپ، قورقىنىشقا بولەۋشى ەدى. كەيبىر تۇندەردە ابالاعان ءيتىمىزدىڭ ءۇنى ءوشىپ، قىڭسىلاپ، بۇتىن قۇيرىعىنا قىسقان كۇيى ۇيگە كىرىپ كەتە جازدايتىن. ءدال ءۇيدىڭ ىرگەسىن شوشقا ءتۇرتىپ كەتۋشى ەدى. بۇل تۇماندى، جاڭبىرلى تۇندەردە بولاتىن وقيعا. سونداي نوسەرلى اپتالاردىڭ بىرىندە الگى جەتىم قوزى جوعالدى. كورشى تاتەمىز وزانداپ ىزدەدى. سويتسەك... ءۇيدىڭ ماڭىنداعى بەتكەيدىڭ ءبىر قۋىسىندا قاسقىر تارتىپ كەتىپتى. باسىن قۇشاقتاپ، اتتانداعان كۇيى بىزگە كەلدى.
— مۇنى سەندەردىڭ مىنا سۋماقايلارىڭ جەدى، — دەپ، جەر تەپكىلەپ پالە سالدى. ۇلكەندەر ونىڭ مالعا تيىسپەيتىنىن، كورشىنىڭ ءۇيىنىڭ ماڭىنا اتتاپ باسپايتىنىن قانشا ايتسا دا، كونبەدى. اقىرى...
— نە بولدى؟! تەزىرەك ايتشى...
— اقىرى ەكى ءۇي جانجالداسپايىق، «كورشى اقىسى — ءتاڭىر اقىسى» دەدى دە، قارا كۇشىكتى «ولىمگە ۇكىم» ەتتى...
— نە دەيدى، قۇداي-اۋ...
— ءتۇس الەتى. ەكى ءۇيدىڭ ەركەكتەرى جينالدى دا، قارا كۇشىكتىڭ موينىنا جىڭىشكە قىل ارقان سالىپ، تۋرا ەسىك الدىنداعى بەتكەيدە وسكەن جالعىز قاراعايعا اپارا جاتتى. سەن تۇسىنەسىڭ بە؟.. مەنىڭ كوزىمشە اسىپ ءولتىردى... شىرقىراپ جىلاعانىما ەشكىم پىسقىرىپ تا قاراعان جوق. ارقاننىڭ ءبىر ۇشىن قاراعايدىڭ بۇتاعىنا ءىلدى دە، ءتورت جىگىت اسا ءبىر ىنتامەن تارتقىلاي بەردى. يت قىڭسىلاپ، قىرىلداپ، اياعىن ونشاقتى رەت سەرمەدى دە، سىلق ەتە ءتۇستى...
— نە دەگەن جاۋىز ەدى؟! وڭشەڭ جاۋىز ەكەن عوي...
ول وكسىپ-وكسىپ جىلاي بەرگەن. مەن بولسام، سول شاقتا تىڭداۋشىمدى «قىزىقتىرا» ءتۇسۋ ءۇشىن ولاردىڭ ءيتتى ءولتىرىپ، ولەكسەسىن سۇيرەتىپ، جارتاس باسىنان شاتقالعا اعىزىپ جىبەرىپ، دابىرلاسا ۇيگە كىرىپ، قام-قايعىسىز شاي ىشكەندەرىن، ارتىنان كورشىلەردى شاقىرىپ، جىرعا باسىپ، كەردەن تولى قىمىزدى توڭكەرگەندەرىن باياندادىم. بۇل جيىرما جىل بۇرىنعى وقيعا بولعاندىقتان با ەكەن، الدە ەسەيىپ كەتتىم بە، الدە وسى ءبىر وقيعانى ويلاماۋعا تىرىسىپ، ۇزاق ۋاقىت ەستەن شىعارعاندىعىمنان با، بىلمەيمىن، سول ءتۇنى ءيتتى اسىپ ولتىرگەن كۇنگىدەي ەش ازاپتانعام جوق. جارتاس باسىنان ءتۇۋ ەڭىسكە كوز سالىپ، قارا كۇشىكتىڭ ولەكسەسىن قۇماي-قۇزعىنداردىڭ شوقىپ، ءبىر-بىرىن قازداڭداي قۋالاپ، دالباڭداپ ۇشقاندارىن كۇنى بويى باقىلاعان بالانى الدەقاشان ۇمىتىپ تا كەتكەنمىن. ەگىز كۇشىكتىڭ ەسىك الدىندا قۇلدىراڭداپ جۇگىرگەندەرىن ويلاۋمەن ۇزاق مەزگىلدەردى وتكىزگەن كەزدەردىڭ قاي ۋاقىتتا ساپ تيىلعانىن دا ەسىمە تۇسىرە الماس ەدىم... كەرىسىنشە، وسى ءبىر حيكايانىڭ كۋاگەرى بولعانىمدى ماقتان تۇتقان الدەبىر ساناسىز تاكاپپارلىق قيالىمدى جاۋلاپ الدى. سوڭىندا ونى جۇباتقان بوپ، وتىرىك ەسىركەپ، قوس ەمشەگىنىڭ تومپيعان ۇشىن مۇرنىممەن تۇرتكىلەدىم...
***
پاتەرگە كىرگەن بويدا ورتاڭعى بولمەنى — قاراڭعىلىق قۇرساۋىنداعى بولمەنى اشقىم كەلدى. اڭسارىم سوعان اۋدى. جابىق. الگىندە عانا ءىشىن اشىپ، ارالاپ كورگەن ەدىم عوي. قۇلپى. سول قالپى، بۇزىلماعان. مەن ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەي، قاتتىراق يتەرىپ كورىپ ەم، قوزعالمادى. ەسىككە ماڭدايىمدى تىرەپ، الدەنەلەردى كۇبىرلەپ، ۇزاق تۇردىم. وسى ەسىككە سۇيەنىپ، الدەبىر نۇكتەگە قادالعان ونىڭ بەينەسىن تىرىلتكىم كەلىپ، قانشا تىرىسسام دا، ەشتەڭە ونبەدى. باسىمدى، بەتىمدى، يىعىمدى، تىزەمدى ۇستاپ كوردىم. ساۋ ەكەنىم انىق. ال بۇل بولمە نەگە جابىق؟ ەسىگىن اشقام. ديۆان... ساعات... كورپە... جالاڭاش قىزدىڭ سۋرەتى... تاعى نەلەر بار ەدى؟ كىتاپتار... ورمەكشىنىڭ تورى. تەرەزە؟ جوق، تەرەزە بولماعان. بۇل نە سيقىر؟ قويشى، دەپ جۇباتتىم ءوزىمدى، نەم بار وندا؟ بىرەۋدىڭ ءۇيى. ەرتەڭ كەتەمىن.
***
ەكەۋمىزدىڭ كەزدەسۋىمىز سوڭعى ۋاقىتتارى سيرەي باستادى. اندا-ساندا، ەكى اپتا، كەيدە ءۇش اپتادا ءبىر جولىعاتىندى تاپتىق. مەنىڭ دە، ونىڭ دا وقۋى باستالعان. جازدىق دەمالىستاعى سايراننان جالىققاندايمىز. ونىڭ مەنى ءجيى ىزدەيتىنى دە جۇيكەمە تيەتىن. كور-جەردى سىلتاۋراتىپ، كەيىنگە ىسىراتىن ەدىم.
كۇزدىڭ سوڭى، قاراشانىڭ ورتاسىندا «پاندادا» جولىقتىق. سامارقاۋ. ءسال تولىسىپ قالعانداي كورىندى. ءجۇزى سىنىق. ماردىمدى اڭگىمە ايتا المادىق. كوپ بوگەلمەي، پاتەرگە تارتتىق.
ول ەگىلىپ ۇزاق جىلادى. جۇباتارعا ءسوز تابا الار ەمەسپىن.
ءبىز بۇل جولى كوڭىلسىز، وتە اۋىر قوشتاستىق. ماعان ءوزى سالعان مىسىق پەن كۇشىكتىڭ سۋرەتتەرىن بەردى. ءاپپاق قاعازعا مارعاۋدىڭ جانە قارا كۇشىكتىڭ سۋرەتىن سالىپتى...
— سويلەسەيىكشى...
— سەن ۇنەمى وتكەندى ايتاسىڭ، بولاشاق تۋرالى ماعان ءبىر اۋىز ءسوز ايتقان جەرىڭ جوق. مەن سۇراسام، سىرعاقتايسىڭ.
سول ءسوزدى ايتتى دا، ارتىنا بۇرىلماستان ترامۆايعا وتىرىپ كەتە باردى.
ءتىلىم بايلانىپ، قاتتىم دا قالدىم.
بۇل ءبىزدىڭ سوڭعى جۇزدەسۋىمىز دەگەن وي مۇلدەم بولعان ەمەس. «ءوزى-اق ىزدەيدى»، — دەدىم دە، مەن دە جايىما كەتتىم.
ارادا ءبىر اي ءوتتى. تىم-تىرىس. ونى كورگىم كەلدى. ەندى كەزىكسە عوي، ونىڭ مامىق ءتوسىن ايمالاپ، مەڭىنەن ءسۇيىپ، بالقىپ ءبىر جاتسام عوي دەپ قيالعا بەرىلدىم. تەلەفون كوتەرمەيدى، SMS جازبايدى. امالىم تاۋسىلعان مەن ءار اپتانىڭ سوڭىندا ونى «نيگارا» مەن «پاندادان» كۇتەتىندى شىعاردىم. سەنبى كۇندەرى ءتۇس اۋا ءوزىم جالعىز كەلەم دە، كافەنىڭ وڭاشا ءبىر مۇيىسىندە بارقىن سىرانى سوراپتاپ، ءتۇن ورتاسى بولعانشا وتىرار ەدىم. ونى قالايدا ءبىر كەزىكتىرەمىن دەگەن ءۇمىت كوكىرەگىمدە قالىقتايتىن دا تۇراتىن. كەيىن اۋىلعا كەتتىم. بىرەر جىلدان سوڭ تۇسىمدە ونىڭ ترامۆايدا كەتىپ بارا جاتقانىن الدەنەشە رەت كوردىم. يەن، قار قۇرساعان اپپاق دالادا جالعىز ءوزى، سوڭعى ورىندىقتاردىڭ بىرىنە وتىرىپ، الدەبىر جاققا كەتىپ بارا جاتاتىن. وسى ءتۇس وڭىمدە دە قايتالاناتىن ەدى. كۇندىز، تاپا تال تۇستە سول ءبىر كورىنىستى تۋرا سول قالپىندا كورەتىنمىن. اپپاق دالانى كەشىپ زىمىراپ بارا جاتقان سارى ترامۆايدىڭ ىشىندە الدىنا ءاپپاق مارعاۋدى وتىرعىزىپ (الدە اق پاراقتى تىزەسىنە قويىپ پا ەكەن، ول جاعى بۇلىڭعىر ەدى)، الىسقا كوز تىككەن قالپى قيمىلسىز وتىراتىن... وياۋ ەكەنىمە كۇماندانىپ، كوزىمدى ۋقالاعان كەزدەرىم دە كوپ... بۇل ءتۇسىمدى (الدە ءوڭىم بە ەدى؟) زورعا ۇمىتتىم.
***
قوناقۇيگە ءتۇن ورتاسى تاعى كەلدىم.
— ساعان نە بولدى؟ — دەدى ايەل. — ءبىر كەلىپ، ءبىر كەتىپ. جىن سوققانداي. مازا بەرمەدىڭ عوي.
ۇندەمەستەن بولمەگە كىردىم. كوز الدىم قاراۋىتىپ، توسەككە وتىردىم. جۋىناتىن بولمەنىڭ سۋى اعىپ تۇر ەكەن. ۆاننا تولايىن دەپتى. سۋدى ءوشىردىم دە، تەڭسەلە باسىپ، قايتا سىرتقا جۇگىردىم.
— ءاي، جۇگىرمەك... ۇيقى بەرمەدىڭ عوي. قانداي پەندەسىڭ ءوزى.
ونىڭ داۋىسى قاڭعىرلاپ باسپالداقتار كەڭىستىگىندە قالىپ كەتتى.
ماقاتايەۆ بويىمەن شىعىستى بەتكە الىپ از جۇرگەندە، قول ۇستاسقان قىز بەن جىگىتكە قارسى ۇشىراستىم. ولار ماعان الايا قاراپ، سوستيىپ تۇرىپ قالدى. ءوتىپ بارىپ، كەرى بۇرىلسام، ءالى ماعان قاراپ تۇر ەكەن. قىز كەنەت «باج» ەتتى دە، وتىرا كەتتى. مەن جۇگىرە جونەلدىم. سول بويى ەشقايدا سوقپاي پاتەرگە جەتتىم. ەسىكتى اشتىم دا، كىرۋگە كوڭىلىم داۋالاماي، كەرى بۇرىلدىم.
«پانداعا» كىرەيىن دەپ ەم، ولار جابىلىپتى. اقىنداردى سۇيرەلەپ ءجۇرىپ شىعاردى. از تۇردىم دا، قايتادان پاتەرگە باعىت تۇزەدىم. كافەدەن ازەر شىققان جىگىتتەر ەرەگەسىپ، بىر-بىرىمەن جاعا جىرتىسىپ جاتقانداي كورىندى.
ناۋرىزباي كوشەسىن قيىپ وتكەنىمدە، تومەننەن باقىرتا قۇيعىتىپ كەلە جاتقان ماشينا كەنەت ءرولىن وڭعا بۇردى دا، اعاشتار اراسىنا قويىپ كەتتى. اۆاريا. داۋىسى قاتتى شىققانى سونشا، قۇلاعىم بىتەلىپ قالدى. ىزعىتقان كۇيى پاتەردىڭ پودەزدىنە سۇڭگىدىم. باسپالداقپەن ءتورتىنشى قاباتقا قالاي كوتەرىلگەنىم ەسىمدە جوق.
كەنەت... كورشى پاتەردەن جىلاعان داۋىس شىقتى. بىردە ىشقىنا، بىردە بوزداي، بىردە زار ەڭىرەپ... كەيدە جوقتاۋ ايتقانداي سۇڭقىلدايدى. ءۇيدىڭ كەرەگەلەرىن توپەشتەيدى. ءدۇرس-دۇرس. دەگبىرىم قاشىپ، ۇرەي بيلەدى، قايتا سىرتقا بەتتەدىم. ماقاتايەۆقا جەتكەنىمدە، بايتۇرسىن ۇلى جاققا جۇزدەگەن، الدە، مىڭداعان با ەكەن، انىعىن بىلمەيمىن، توبىر ءبىر باعىتتا اعىلىپ بارا جاتقانىن كوردىم. سىلەيىپ تۇرمىن. كوزىمدى ۋقالاپ، ۇيىقتاپ كەتپەگەن بولارمىن دەپ، ءوز قالپىمدى تابۋعا تىرىستىم. ەكىنشى جاعالاۋعا ءوتىپ، ناۋرىزبايعا جەتە بەرگەنىمدە ادامدار ءنوپىرى ماعان قارسى كەلە جاتتى. «جول جابىق» دەدىم ىشتەي. شوشىعانىمنان ارتقا شەگىندىم. بەزىلدەپ كەلە جاتىپ، قۇلاپ ءتۇستىم، ارى قاراي كۇڭگىرت دۇنيەگە مالتىعىپ قالا بەردىم. مۇزداپ جاتىر ەكەم، سۇيرەتىلە ورنىمنان تۇردىم. قايدا جاتقانىمدى ناقتىلاي الماي، جول جيەگىندە وڭ-سولىما ۇزاق تەلمىردىم. بۇلىڭعىر دۇنيە ايقىندالا ءتۇستى. كوشەدە قاپتاعان ماشينا. يۋ-قيۋ، ىزىڭ-شۋ. زىتقان بويى پاتەرگە تىعىلدىم. تەك مىسىقتىڭ توقتاماي مياۋلاعانى بولماسا، كورشىم تىنشىپتى. بولمەنى ءولى تىنىشتىق باسىپتى. توسەككە سۇلاي قۇلاپ، كورپەنى وراندىم. قالش-قالش ەتەمىن. ونەبويىم مۇزداپ، تىسىم-تىسىمە تيمەي ساقىلدايدى. كوزىمدى تارس جۇمىپ، «تەزىرەك ۇيىقتاسام ەكەن» دەپ تىلەدىم تاڭىردەن. ەستەلىككە اينالعان ءار سەكۋندىمدى جادىمدا جاڭعىرتىپ، كومەسكى دۇنيەلەردى قايتا تىزبەكتەپ، ويىمدى جيناقتاۋعا تىرىسىپ باقتىم. مەن قانشا تالپىنسام دا، سانام بۇلىڭعىر تارتا بەردى...
***
ەكى شەكەم لىق-لىق. تەرەزەدەن تۇسكەن جارىق ساۋلە كوز قارىقتىرادى. كيىمىم شىلقا سۋ. تۇلا بويىمنان تەر ساۋلايدى. ورنىمنان سۇيرەتىلە تۇرىپ، سۋ ءىشتىم. باسىم قارا تاس سەكىلدى.
ەسىك تارس-تارس قاعىلدى. پوليسەيلەر ەكەن. ەكەۋ. ىشكە ەندى. مەن سوزگە كەلمەستەن قۇجاتىمدى كورسەتتىم.
— تۇنىمەن نە ىستەدىڭ؟!
— ەشتەڭە...
— ەشتەڭە؟ ! — كەكەسىنمەن جىميدى.
— ءىشتىم...
— جاي ىشكەن جوقسىڭ، — دەپ باسىن شايقادى. — قالانىڭ الكاگولىن تۇگەل تاۋىسارداي ءىشتىڭ.
— ونى قايدان بىلەسىڭ؟ — دەدىم داۋىسىم قۇمىعىپ.
— بەتىڭدى جۋ. ءالى ماسسىڭ.
مەن بەتى-قولىمدى جۋىپ، اسۇيدەن تاعى سۋ ءىشتىم. ولار اياقتارىن شەشپەستەن، ديۆانعا وتىرىپتى.
— قوناقۇيمەن ەكى ورتادا ءتۇن ورتاسى اۋعانشا بەزىلدەپ ءجۇردىڭىز، — دەدى بىرەۋى. — 12 رەت. كەمى. ەكى ورتا 1000 مەترگە تاياۋ. بارعانسىز، كەلگەنسىز. كەلگەنسىز، بارعانسىز... سوندا 24 شاقىرىمنان ارتىق جول باسىپسىز. رەكورد.
— مۇنى، — دەدى ەكىنشىسى سۇق ساۋساعىمەن مەنى مۇسىركەي نۇسقاپ، — وليمپياداعا اپارۋ كەرەك سەكىلدى. ءوزىنىڭ اياعى اياعىنا تيمەيدى ەكەن.
— ونى قايدان بىلدىڭدەر؟
— كامەرادان. ءار كوشەنىڭ، ءار عيماراتتىڭ بۇرىشىنا، قوناقۇيگە، كەرەك بولسا، مىنا پودەزگە دە ۆيدەوباقىلاۋ ورناتىلعان.
مەن الدەبىر قىلمىس جاساعانداي وزىمنەن ءوزىم كۇدىكتەنە باستادىم. دەنەمدى ءدىرىل سوقتى.
— باسىڭىز سىنىپ تۇر ما؟ — دەدى ەكىنشىسى. ۇندەمەدىم.
— كيىن، — دەدى قاتقىل بۇيرىقپەن تاعى ءبىرى. — بولىمشەگە بارامىز.
سىرتقا شىقتىق. قاپىرىق. بولىمشەگە جەتكەنشە، ولار الدەبىر ايەل تۋرالى ايتىستى. سوزدەرىنەن 16-پاتەردەگى سىلقىم تۋرالى ەكەنىن اڭعارعانداي بولدىم.
— كىرىپ شىقپادىڭىز با؟ — دەدى رولدەگى پوليسەي ىرجىڭداپ.
— كەزەك سەنىكى ەدى عوي... — دەدى قاسىنداعى. — سىمباتتى-اق ەدى، جارىقتىق...
— ساۋ كەزىندە تارتىمدى ەدى. سايقالىڭ جانىڭدى شىعاراتىن...
ەكەۋى دە كۇلدى.
— تۇسىنىكسىز جان ەدى، — دەدى سالدەن سوڭ بىرەۋى. — پاتەرىنە كىرسەڭ جانىڭ تۇرشىگەتىن. شيماي-شاتپاق سۋرەتتەرمەن قابىرعالاردىڭ ءبارىن الەمىشتەپ تاستاعان.
— ءيا... العاشىندا ءسال قورقاتىن ەم. كەيىن بويىم ۇيرەنىپ كەتتى.
— انا مىسىعىن ايتسايشى، جىنعا تيەتىن. بىردە ءتۇس مەزگىلىندە كەلدىم. اسىعىس ەم، شارۋامدى تەز بىتىرەيىن دەپ، كىرە سالىپ توسەككە الىپ ۇرىپ، ارپالىسىپ جاتقانمىن. مىسىعى كورپەنى تىرمالاپ، مازامدى الدى. موينىنان ۇستادىم دا، لاقتىرىپ جىبەردىم. كەرەگەگە سوعىلىپ، ەدەنگە توپ ەتە ءتۇستى. مياۋلاعان كۇيى بالكونعا بەزدى. اناۋ استىمنان ىتقي شىعىپ، بوزداپ قويا بەرسىن. «وعان تيىسپەشى، مەنى ولتىرسەڭ دە وعان تيىسپەشى»، — دەپ ماڭدايىن جەرگە ۇرىپ جالىندى. ازەر جۇباتتىم.
— ءيا، — دەدى ەكىنشىسى. — مىسىعىنىڭ كوزىن ايتسايشى. تۇزداي عوي... ادامعا تەسىلە قاراعاندا، وڭمەنىڭنەن وتەتىن. مەن ءبىر جولى حابارلاسىپ ەم، «كەلىڭىز»، — دەدى. الىپ-ۇشىپ جەتتىم. ەسىك اشىق ەكەن. كىرسەم، ۇستىندە لىپا جوق، تۋمبۋچكانىڭ الدىندا ايناعا قاراپ، وزىمەن ءوزى سويلەسىپ تۇر. ءبىر ۇلكەن كىسى مەن بالانىڭ سۋرەتىن ايناعا سۇيەپ قويىپتى. مەنى كورىپ شوشىپ كەتتى...
— وي، — دەدى ەكىنشىسى تاعى دا، — مىناداي ءبىر قىزىق بولعان. وسىدان بەس جىل بۇرىن-اۋ دەيمىن. دوستارىممەن تويلاتىپ جۇرگەم. ولار ماعان: «قىز كەرەك، سەن تاپشى. سەندەر دە كوپ قوي...» دەپ جابىستى. «ءقازىر...» دەدىم دە، زۆونداپ ەم، ماس ەكەن، دەرەۋ كەل دەدى. ءتۇن بولاتىن. ءارقايسىمىز ءۇش رەتتەن كىردىك. ءبارىن مەن ەكەن دەپ ويلاپتى. مەنىڭ اتىمدى ايتىپ: «سەن نە دەگەن شارشامايتىن ايۋانسىڭ»، — دەپ ارقالارىن تىرناپ جاتا بەرىپتى...
ءبىز بۇلىڭ كوشەلەرمەن ەداۋىر جەر جۇردىك.
***
— سەن تۇنگى ساعات 3-تەن وتە، شامامەن 3-تەن 8 مينۋت سىرعىعاندا قوناقۇيدەن ىتقىپ شىقتىڭ. سولاي عوي؟ — دەدى تەرگەۋشى الدىنداعى كومپيۋتەرگە شۇقشيىپ.
— مۇمكىن...
— مۇمكىن؟.. الدىڭنان ەكى قىز، ءبىر جىگىت جولىقتى.
— جوق، ءبىر قىز، ءبىر جىگىت. ول كەزدە ەسىمدى شالا بىلەم. ءبىراق ءبىر قىز، ءبىر جىگىتتى انىق كوردىم.
— قاتەلەسەسىڭ، — دەدى تەرگەۋشى ناراۋ قالىپتا. — ءبىر جىگىت، ەكى قىز. سەن ولاردىڭ ورتاسىن قاق ءبولىپ ءوتتىڭ. ولار ساعان جاقاتپاي قارادى. كەنەت قىزدىڭ بىرەۋى تالىپ ءتۇستى. سەن قاشا جونەلدىڭ. نەگە؟
— ونىڭ داۋىسى وتە قاتتى شىقتى. شوشىپ كەتتىم...
— ال تالىپ قالعان قىز سەنىڭ ارتىڭنان ەرگەن يت پە، الدە، كۇشىك پە، بالتىرىنا جابىسا كەتكەنىن ايتتى.
— مۇمكىن ەمەس. مەندە يت جوق. بولعان ەمەس...
— ءيتتى ءبىز دە تاپپادىق. ول جەردە ۆيدەو جوق. ءبىراق قىزدىڭ بالتىرىنان يت ءتىسىنىڭ ءىزى بايقالمايدى. سەنىمسىز...
ول بەتىمە تىكتەپ قاراپ، كوزىن تايدىرماي، ءبىراز تۇردى.
— ناۋرىزباي كوشەسىنەن وتكەنىڭدە رايىمبەك داڭعىلى جاقتان كەلە جاتقان دجيپ كەلىپ جول جيەگىندەگى اعاشقا سوعىلدى. مەكتەپ جاسىنداعى بالا قايتىس بولعان. اكەسى ءدىن امان. سەن تاعى دا قاشتىڭ. نەگە؟!
ول بۇل جولى ءتۇسىن سۋىتىپ، «شىندىعىڭدى ايت» دەگەندەي نىعىزداي ءتىل قاتتى.
— قاراۋعا جۇرەگىم داۋالامادى.
— شوپىر سەنىڭ سوڭىڭنان شۇبىرىپ وتپەك بولعان قالىڭ مىسىقتى كورىپ، تەجەگىشتى باسۋعا ۇلگىرمەي، ءرولدى وڭعا قالاي بۇرعانىن بىلمەي قالعانىن ايتتى.
— مەن ەشقانداي مىسىق كورگەم جوق.
— ماسەلەنىڭ ءبارى سوندا. ءبىز دە كورمەدىك. ۆيدەودا بۇلىڭعىر بىردەڭە بايقالادى. نە ەكەنىن بىلە المادىق. باقسىلىعىڭ جوق پا ەدى؟ الدە پەرى سوققان جانسىڭ با؟.. پسيح بولنيسادا تىركەۋدە جوق ەكەنسىڭ...
ونىڭ قالجىڭداعانىن، ياكي، شىن سۇراعانىن اجىراتا المادىم.
— جوق...
— ۇيگە كەلدىڭ دە، كوپ وتپەي قايتا شىقتىڭ. ماقاتايەۆ كوشەسىنە بارعان سوڭ سىلەيىپ تۇردىڭ دا، جولدىڭ قارسى بەتىنە ءوتتىڭ. كەنەت شەگىندىڭ. بۇرىلدىڭ دا، زىتىپ جوعالدىڭ.
— قالىڭ توبىردىڭ ورتاسىندا قالدىم. بىركەلكى قارا كيىنگەن. تۋرا ماعان قاراي بەتتەپ كەلە جاتتى.
— مەنى اقىماق قىلىپ تۇرسىڭ با؟! قايداعى ادام؟ قايداعى توبىر؟ ادام تۇگىل، ساپالاق تا بولعان جوق!
ول تۇتىگىپ، ارلى-بەرلى جۇرە باستادى. سالدەن سوڭ ۇستەلدى قولىمەن تىرەي، ماعان ۇڭىلە بوزارىپ:
— ايتپاقشى، «پاندانىڭ» الدىندا ءبىر توپ جىگىت توبەلەسكەن. ءبىرىنىڭ ەسى اۋىپ، اۋرۋحانادا جاتىر. سەن قاستارىنان تۇك كورمەگەندەي بەيعام ءوتىپسىڭ.
— بىلمەيمىن...
— نەگە بىلمەيسىڭ؟ — دەدى ول تىستەنىپ. — سيقىرسىما. شىندىقتى، تەك شىندىقتى، نە كورگەنىڭدى تولىق ايتقانىڭ وزىڭە جاقسى.
— ولار سول كافەدە كۇنى بويى ءىشىپ وتىرعان. مەن كافەدەن شىققاندا كەرىلدەسىپ تۇرعانداي بولدى.
— ەندى تەك شىنىڭدى باياندا، بۇل ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى ءارى وزىڭە دە كومەكتەسەدى. گوستينيسادان №7 بولمەنى، كۆارتيرادان 17 پاتەردى جالداعانسىڭ. نەگە جالعىز ءوزىڭ، نەگە ەكەۋىن بىردەي؟..
ءتۇڭىلىپ كەتتىم. قالاي تۇسىندىرەم؟
— بۇل 10 جىل بۇرىنعى اڭگىمە ەدى...
— ماعان ساندىراعىڭ قاجەت ەمەس! ناقتى فاكت، كەشە تۇندەگى وقيعاعا قاتىستى ارگۋمەنت كەرەك. ۇقتىڭ با؟!
ونىڭ داۋسى وتە ءزىلدى شىقتى. مەنىڭ قوس تىزەم دىرىلدەپ، كوز الدىم بۇلدىر تارتا باستادى.
— بىزگە وسى ماڭنان ءۇش قوڭىراۋ ءتۇستى. تالعان قىز، اۆاريا جانە ەستەن تانعان جىگىت. تاڭ اتا، ءبىر مەزگىلدە. ۇشەۋىندە دە سەنىڭ ءىزىڭ بار. تاڭەرتەڭ ءتورتىنشى قوڭىراۋ بەزىلدەدى. 16-پاتەردەگى ايەل، ياعني، سەنىڭ ءبىر تۇندىك كورشىڭ، ول بىزدە تىركەۋدە ەدى، تۇندە ۆاننادا تۇنشىعىپ ءولىپتى. تاڭەرتەڭ ءۇي يەسى حابارلاستى. سەنىڭ قانداي دا ءبىر قاتىسىڭ جوق پا؟!..
مەن ەستەن تانا جازدادىم.
— جوق... مەنىڭ قاتىسىم جوق. ول تۇندە شىڭعىرىپ جىلاعان... قابىرعانى توپەشتەپ جاتقان. اينالىپ كەلسەم، تىنىشتالىپتى...
— ونى مورگكە اكەتتى، — دەدى پوليسەي. — باستى كۇدىكتى سەنسىڭ. ەگەر كىسى قولىنان نەمەسە قاستاندىقپەن ولگەن بولسا، شيپام ءبىتتى دەي بەر!
— نەگە؟ — دەدىم مەن ورنىمنان ۇشىپ تۇرىپ. — مەنىڭ نە قاتىسىم بار؟..
— ەگەر ول وزىنە قول جۇمساعان بولسا... سەنى اۋرەلەمەيمىز.
— مەن ونىڭ ءجۇزىن دە كورگەم جوق.
— جارايدى. سەن تۋرالى بارلىق اقپارات بار. ەگەر قاجەت بولساڭ، شاقىرامىز. ماسەلە مۇنىمەن اياقتالعان جوق.
ماعان قازىرشە بوس ەكەنىمدى ەسكەرتىپ، «كەتە بەر»، — دەدى. ەسىككە جەتە بەرگەنىمدە: «مىناۋ كىم-ەي؟ جىن با، پەرى مە؟ باس قاتتى عوي...» — دەدى سەرىگىنە ايعايلاپ. مەن ولاردان تەز قۇتىلۋعا اسىقتىم.
***
پوليسيا بولىمشەسىنەن پاتەرگە جەتكەنشە ۇزاق جول ءجۇردىم. ءتۇس پەن ءوڭنىڭ ورتاسىندا شىرمالىپ، شىرما-شاتۋ جولداردىڭ قاق ورتاسىندا جالعىز قالعاندايمىن. كوشە بويىنداعى عيماراتتار بىردە ۇزارىپ، اسپانعا تىرەلسە، ەندى بىردە جەرمەن جەكسەن قيراپ جاتقانداي ەلەستەيدى. دەل-سال قالىپتا سان مىڭ ەلەستەرگە بولشەكتەنگەن ويىمدى ازەر جينادىم. پوليسەيدىڭ ايتقاندارىنا سەنە الار ەمەسپىن. سەنبەيىن دەسەم، ءوزىمنىڭ دە بۇلىڭعىر كولەڭكەلەر ورتاسىندا جۇرگەنىمدى، ول ءساتتىڭ ءتۇسىم ەمەس، ءوڭىم ەكەنىن انىق بىلەمىن. باسىم زەڭىپ تۇر. ءشول. ءتىلىم اۋزىما سيار ەمەس. كوشە بويىنداعى شاعىن دۇكەنگە كىرىپ، سۋ الىپ، قىلقىلداتىپ تۇگەل جۇتتىم. ماڭدايىمنان شۇمەكتەگەن تەر جىقپىلدارمەن تومەن قۇلديلاپ، سوڭىما «ءىز تاستاپ» الەك... كۇن بەسىنگە تاياپتى. پاتەرگە كىرگەن بويدا زاتتارىمدى الىپ، سىرتقا اسىقتىم. پودەزدە مىسىقتىڭ مياۋلاعان ءۇنى قالىپ بارا جاتتى...
You Might Also Like
-
شىمقالانىڭ بارلىق زاۋىتى ءتۇتىنىن بۇرقىراتىپ تۇرعان جىلدارى كوكتەمدە ۇيالايتىن جىل قۇستارى بىرتە-بىرتە ازايىپ، سەكسەنىنشى جىلداردىڭ سوڭىنا تامان مۇلدەم كەلمەي قالدى. مۇنى قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋىنان...
-
بارشا شاكىرتتەرىڭىزدىڭ اتىنان ءسىزدى 63 جاسقا تولعان مەرەيتويىڭىزبەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن! ءسىزدىڭ ەڭبەك جولىڭىز سان قىرلى. ەڭبەككە ەرتە ارالاسىپ، ۇلاعاتتى ءومىر مەكتەبىنەن ءوتتىڭىز. شاكىرت تاربيە...
