بۇلشىق ەت تۋرالى 10 قىزىقتى دەرەك
ءبىر قادام جاساعاننىڭ وزىندە 200 بۇلشىق ەت قيمىل-قوزعالىستا بولادى. اعزاداعى ەڭ ءتوزىمدى بۇلشىق ەت – جۇرەك. ول ۇنەمى جۇمىس ىستەپ تۇرادى. بۇلشىق ەتتى وسىرۋگە، جاتتىقتىرۋعا بولادى، ول تۋرالى كوپتەگەن ادەبي كىتاپتار بار. ال ءبىز ەڭ قىزىقتى دەرەكتەر جايلى ايتامىز.
1. جالپى قانشا بۇلشىق ەت بار؟
ادام اعزاسىندا بارلىعى 640-تان باستاپ 850-گە دەيىن بۇلشىق ەت بار. ادام جاي جۇرگەننىڭ وزىندە 200 بۇلشىق ەت قيمىلدايدى. بۇلشىق ەت ءتىنى مايعا قاراعاندا 15%-عا تىعىز، سوندىقتان جاتتىققان ادامنىڭ سالماعى ودان دا تولىق، ءبىراق جاتتىقپاعان ادامنان كوبىرەك بولادى. دەنەنىڭ ورتاشا ەسەپپەن 40% سالماعى بۇلشىق ەتكە تۇسەدى.
2. ەڭ-ەڭ بۇلشىق ەتتەر
ادامنىڭ ەڭ ءتوزىمدى بۇلشىق ەتى – جۇرەك، ەڭ قىسقاسى – ۇزەڭگى (ول قۇلاقتاعى دابىل جارعاعىن قاتايتادى). ونىڭ ۇزىندىعى – 1،27 ميلليمەتر. ادام دەنەسىندەگى ەڭ ۇزىن بۇلشىق ەت – تىگىن. ەڭ جىلدام بۇلشىق ەت – جىپىلىقتاتقىش. اعزاداعى ەڭ مىقتى بۇلشىق ەت قايسى دەگەنگە ءتۇرلى پىكىر ەستۋگە بولادى. كوبىنە ەڭ مىقتى بۇلشىق ەت – ءتىل دەپ جاتادى، ءبىراق ءتىل بىرنەشە بۇلشىق ەتتەن تۇراتىندىقتان بۇل پىكىر قاتە. شايناۋ بۇلشىق ەتتەرى وتە مىقتى بولىپ كەلەدى (ونىڭ كۇش قىسىمى 100 كيلوگراممعا دەيىن جەتەتىن كەزدەر بولادى)، سونىمەن قاتار بالتىر مەن جامباس بۇلشىق ەتتەرى دە مىقتى بولادى.
3. سان ءتۇرلى بۇلشىق ەت
ادامنىڭ بۇلشىق ەتتەرى بىردەي بولمايدى. سوندىقتان ولاردىڭ ءارقايسىن تۇرلىشە جاتتىقتىرۋ قاجەت، جانە دە بۇلشىق ەت توپتارىنىڭ ءارقايسىنىڭ قايتا قالپىنا كەلۋىنە كەتەتىن ۋاقىت تا ءارتۇرلى بولادى. ءۇشباستى بۇلشىق ەت ەڭ جىلدام قايتا قالپىنا كەلەدى، ال ارقا بۇلشىق ەتتەرى ەڭ باياۋ. جاتتىعۋ كەزىندە وسىنى ەسەپكە الۋ كەرەك، جۇكتەمەمەن قاتار بۇلشىق ەتكە دەمالىس تا قاجەت، ويتكەنى بۇلشىق ەت تالشىقتارىنىڭ ءوسۋى ورنىن باسۋ اسەرىنەن بولادى. قارقىندى جۇكتەمەدەن كەيىن بۇلشىق ەتتەردىڭ تولىقتاي قايتا قالپىنا كەلۋى 48 ساعاتتان سوڭ ىسكە اسا باستايدى.
4. بۇلشىق ەتتەردىڭ توزىمدىلىگى
توزىمدىلىك – بۇل بۇلشىق ەتتەردىڭ بىرنەشە ساعات بويى جۇمىسقا قابىلەتتىلىگىن ساقتاپ تۇرۋى. ايتىپ وتكەنىمىزدەي، ادام اعزاسىنىڭ ەڭ ءتوزىمدى بۇلشىق ەتى – جۇرەك. دارىگەرلەردىڭ ەسەپتەۋى بويىنشا، ورتا ەسەپتەگى جۇرەكتىڭ «توزىمدىلىك قورى» 100 جىلدان كەم ەمەس. بۇلشىق ەتتەر ولاردىڭ قۇرامىنداعى گليكوگەننىڭ شەكتەلۋىنە بايلانىستى شارشاي باستايدى، سونىمەن قاتار شارشاۋدى بۇلشىق ەتتەگى كالسيي مولشەرىنىڭ ارتا باستاۋىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. بۇرىندارى شارشاعاندىققا ءسۇت قىشقىلى كىنالى دەپ ەسەپتەگەن. كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىندە جاسالعان تاجىريبەدە تىشقاندار ءۇش اپتا بويى ءجۇزىپ، ال شاباندوزدار ءۇش كۇن بويى جاتتىعاتىن بولعان. ناتيجەسىندە، فيزيكالىق جاتتىعۋلاردان كەيىن بۇلشىق ەتتەردىڭ جيىرىلۋىنا جاۋاپ بەرەتىن ريانوديندىك رەسەپتوردىڭ حيميالىق قۇرىلىمىندا ايتۋلى وزگەرىستەر ورىن العان – جاسۋشا قابىقشاسىندا ساڭىلاۋ پايدا بولىپ، سول ارقىلى كالسيي بۇلشىق ەتتەرگە ەنگەن.
5. بۇلشىق ەتتەر جانە ەموسيالار
بەت بۇلشىق ەتتەرىنىڭ قيمىل-قوزعالىسى ادامنىڭ ەموسياسىمەن تىكەلەي بايلانىستا ەكەنى بەلگىلى. وتكەن عاسىردىڭ باسىندا-اق ورىس عالىمى يۆان سيكورسكيي بەت بەينەگە جىكتەۋ جاساعان: كوز اينالاسىنداعى بۇلشىق ەتتەر اقىلدىلىققا جاۋاپ بەرسە، اۋىز اينالاسىنداعى بۇلشىق ەتتەر – ەرىك ارەكەتىن بەينەلەۋگە جاۋاپ بەرەدى، ال سەزىمدى بەتتىڭ بارلىق بۇلشىق ەتتەرى بەينەلەيدى. 2011 جىلى عالىمدار ادامنىڭ بەت قيمىلى ول تۋىلعانعا دەيىن پايدا بولاتىنىن دالەلدەگەن. بالا قۇرساقتا جاتقان كەزدە دە بەت بۇلشىق ەتتەرىن قيمىلداتىپ، جىميىپ، تاڭدانعان كەيىپ تانىتقانداي قاسىن كوتەرىپ نەمەسە تۇيە الادى. بۇلشىق ەتتەردىڭ جالپى سانىنىڭ 25%-ىن بەت بۇلشىق ەتتەرى قۇرايدى، كۇلگەن كەزدە بۇلشىق ەتتەردىڭ 17 توبى جۇمىس ىستەيدى، اشۋلانعان نەمەسە جىلاعان كەزدە – 43. بەت تەرىسى تەگىستىگىن ساقتاۋدىڭ بىردەن-بىر امالى – ءسۇيىسۋ. ول كەزدە 29-دان 34-كە دەيىن بۇلشىق ەت توبى جۇمىس ىستەيدى.
6. بۇلشىق ەتتەر جانە تۇقىم قۋالاۋ
تاڭقالارلىق جاعداي، ءبىراق بۇلشىق ەتتەردى جاتتىقتىرۋ ادامعا عانا ەمەس، ونىڭ تۇقىمىنا دا اسەر ەتەدى. ولاردا جاڭا جۇكتەمە ءۇشىن بۇلشىق ەت تالشىقتارىنا كومەكتەسەتىن موديفيكاسيا جۇرەدى. مۇنى دالەلدەۋ نەمەسە جوققا شىعارۋ ءۇشىن ورحۋس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى 20 ەرىكتىدەن قۇرالعان توپتى جيناقتايدى جانە ولارعا ۆەلوجاتتىقتىرعىشتا 20 مينۋتتىق اەروبتىق جۇكتەمە جاساۋ ۇسىنىلادى. زەرتتەۋدەن كەيىن زەرتتەلۋشىلەردىڭ تۇقىمىنداعى جاسۋشالار قالاي وزگەرگەنىن بايقاۋ ءۇشىن ولاردىڭ ءتورت باستى بۇلشىق ەتتەرىنەن بيوپسيا الىنادى. ناتيجەسىندە، فيزيكالىق جۇكتەمە بۇلشىق ەتكە قاتىستى گەندەردى بەلسەندى ەتەتىنى انىقتالعان. بۇل جاسۋشالاردىڭ دنق-نى مەتيل توپتارىنىڭ كومەگىمەن ساقتاپ تۇراتىنىمەن تۇسىندىرىلەدى. ەگەر ولاردى الىپ تاستاسا، كالوريالاردى كەتىرۋگە، بۇلشىق ەت جيناۋعا جانە وتتەگىن تۇتىنۋعا قاجەتتى تۇقىم اقپاراتى ەنزيمدەر مەن پروتەيندەرگە اينالادى. جاسالعان تاجىريبەدەن كەيىن تاجىريبەگە قاتىسقان قاتىسۋشىلاردىڭ بارلىعىنىڭ مەتيل توپتارىنىڭ سانى كەمىگەن – ياعني بۇلشىق ەتتەر مەتابوليزمنىڭ جوعارىلاۋىنا داعدىلانعان.
7. بۇلشىق ەتتەر جانە تەلەپاتيا
قاراپايىم ادام اعزاداعى بارلىق بۇلشىق ەتتى باسقارۋعا قاۋقارى جەتپەيدى، سوندىقتان بۇلشىق ەتتەردىڭ بەيسانالى جيىرىلۋى بىلگەن ادامعا جاسىرىن وي نەمەسە ويلانعان ارەكەتتەردىڭ ينديكاتورى بولا الادى. جوعارى دەڭگەيلى پسيحولوگتار مەن «تەلەپاتتار» بۇل پروسەسستەر جايلى ءبىلىمدى پايدالانا الادى. تانىمال تەلەپاتتاردىڭ ءبىرى ۆولف مەسسينگ ءوزىنىڭ تاڭعالارلىق قابىلەتىن سيقىر دەپ ەمەس، ادامنىڭ بۇلشىق ەتتەرىنىڭ جۇمىسىن جاقسى بىلگەندىگىمەن تۇسىندىرگەن. ول: «بۇل ويدى وقۋ ەمەس، بىلايشا ايتقاندا «بۇلشىق ەتتى وقۋ»... ادام بىردەڭەنى قاتتى ويلاسا مي جاسۋشالارى اعزاداعى بارلىق بۇلشىق ەتتەرگە يمپۋلس بەرەدى» دەيدى.
8. الاقاننىڭ ۇزىن بۇلشىق ەتى
جەر شارىنداعى التى ادامنىڭ بىرەۋىندە عانا ەكى قولىنىڭ الاقانىندا ۇزىن بۇلشىق ەت ساقتالعان. كەيبىرەۋىنىڭ ءبىر قولىندا عانا بار. جان-جانۋارلاردا بۇل بۇلشىق ەت تىندەرى تىرناقتىڭ شىعۋىنا جاۋاپ بەرەدى. ادامعا بۇل اتقارىمنىڭ قاجەتى جوق ەكەنى بەلگىلى. وسىلايشا حيرۋرگتار بۇلشىق ەتتەردى ترانسپلانتاسيالاۋ قاجەت بولعان جاعدايدا الاقاننىڭ ۇزىن بۇلشىق ەتىن رۋديمەنت رەتىندە پايدالانادى.
9. بۇلشىق ەتتەر جانە شوكولاد
ءبىر قىزىعى، جۇرەك پەن جالپى بۇلشىق ەتكە پايدالى ءونىم اششى شوكولاد ەكەن. دەترويتتاعى ۋەين ۋنيۆەرسيتەتىندە جاسالعان زەرتتەۋلەر اششى شوكولادتىڭ قۇرامىندا بولاتىن ەپيكاتەحين بۇلشىق ەت جاسۋشالارىنداعى ءميتوحوندرييدىڭ وسۋىنە اسەر ەتەتىنىن دالەلدەگەن. اكۆيل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى دا زەرتتەۋ جاساپ، قاتىسۋشىلارعا 15 كۇن بويى ءجۇز گرامم بەرىپ وتىرعان جانە قان قىسىمىن ولشەگەن. تاجىريبە كەزىندە ادامداردىڭ قان قىسىمى تۇراقتانىپ، قان اينالىمى جاقسارعان. دەمەك، اششى شوكولادتى ورىندى ورتاشا تۇتىنۋ جۇرەك اۋرۋلارى مەن ارتەروسكلەروزدىڭ الدىن الۋ شاراسى رەتىندە پايدالانۋعا بولادى.
10. بۇلشىق ەتتەردەن ايرىلۋ
بۇلشىق ەتتەر ماڭگىلىك ەمەس. 40 جاستان كەيىن ولار بەلسەندى تۇردە كەتە باستايدى، ءبىر جىلدا ادام 2-دەن 3 پايىزعا دەيىن بۇلشىق ەت تىنىنەن ايرىلادى، 60 جاستان كەيىن – 5%-عا دەيىن. سوندىقتان قارتايعان شاقتا دا جاتتىعۋلاردىڭ ماڭىزى وتە زور.
You Might Also Like
