“دالا ءۋالاياتىنىڭ گازەتىندەگى” اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرى جانە كوتەرىلگەن ماسەلەلەرى
“دالا ءۋالاياتىنىڭ گازەتى” 1888 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ 1902 جىلدىڭ 12 ساۋىرىنە دەيىن جارىق كورىپ تۇرعان. “دالا ءۋالاياتىنىڭ گازەتى” پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ورگانى بولعانىمەن، قازاق حالقىنىڭ ءومىر-تۇرمىسىندا ۇلكەن ءرول اتقارعان باسىلىم. گازەت اۆتورلارىنىڭ قۇرامىندا قوراباي جاپانوۆ، اسىلقوجا قۇرمانبايەۆ، مۇحامەتجان سەرالين سىندى حالىق اراسىنان شىققان ادامدار دا بولعان. «دالا ءۋالاياتى گازەتىنىڭ» رەداكتورلارى بولعان ي.كوزلوۆ، ك.ميحايلوۆ، گ.ابازا، د.لاۆروۆ. گازەتتى قازاقشا شىعارۋ ءىسىن باسقارۋشىلار: ە.ابىلايحانوۆ، د.سۇلتانعازين. “دالا ءۋالاياتىنىڭ گازەتى” اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىن دە جاريالاپ وتىرعان. اتاپ وتسەك، اباي قۇنانبايەۆ، ىبىراي التىنسارينداردىڭ اۋدارۋىمەن ل.ن. تولستويدىڭ “ۇزاق پەن كوگەرشىن”، “وتپەس پىشاق” سياقتى اڭگىمەلەرى جاريالانىپ وتىرعان. گازەتە ءتىل ماسەلەسى، ايەل تەڭدىگى سىندى حالىقتىق ماسەلەلەر كوتەرىلگەن.
گازەتتىڭ 1891 جىلعى 13-سانىندا تىلگە بايلانىستى ۇستانىمى مەملەكەتتىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنداعى وزەكتى ماسەلە ەكەندىگىن انىقتايتىن “مەملەكەتتىك ءتىل” دەگەن ماقالا جاريالانعان.
“دالا ءۋالاياتى” گازەتىنىڭ 1899 جىلعى 22-23 ساندارىندا جاريالانعان “قازاق ءسوزىن قالايشا جازۋ تۋراسى” اتتى ماقالالاردا ورىس ءارپىن پايدالانۋ پروبلەمالارى كوتەرىلگەن. ماقالا اۆتورى د.سۇلتانعازين بۇل تاقىرىپ بويىنشا گازەت بەتىندە بىرنەشە اۆتورلاردىڭ ماقالالارى جارىق كورگەنىن ايتا كەلىپ، وقىرماندار قاۋىمىنىڭ قازاق ءسوزىن جازۋدا تۋعان پروبلەمالاردى شەشۋگە اتسالىسۋىن سۇراعان ەكەن.
“دالا ءۋالاياتى” گازەتىن جيناقتاپ كىتاپقا تۇسىرۋگە، جالپى وقىرمانداردىڭ اۋديتورياسىنىڭ قولىنا جەتۋىنە اسا زور كۇش-قۋاتىن، ءبىلىمىن جۇمساعان د.سۋحانبەردينانىڭ تۇسىندىرمەسىندە كەلتىرىلگەن ماقالا سوڭىندا “بايقاۋ” اۋدارماشى دۇيسەنبايەۆتىڭ قازاقتاردىڭ ءبىلىم الۋعا ۇمتىلىسىن قۇپتاپ، بىلىمدەنۋ جولىنداعى مىناداي ماسەلەلەرگە كوڭىل ءبولۋدى ۇسىنعاندىعىن اتاپ كورسەتكەن:
1) قازاقتار ازىرشە حات تانۋعا قول جەتكىزدى، ناقتى ءبىلىم مەن عىلىمدى ۇيرەنۋ ءۇشىن جاقسى سالىنعان جانە كەرەكتى قۇرال-جابدىقتارى بار مەكتەپ جانە ءبىلىمدى مۇعالىممەن قامتاماسىز ەتۋ.
2) قۇران كولەمىندە ءبىلىم الۋ ادامنىڭ جالپى دۇنيە-تانىمدىق كوزقاراسىن قالىپتاستىرىپ، يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە جەتكىزگەنىمەن، قوعامدىق قاتىناستار تالاپتارىنا ساي ساياسي، ەكونوميكالىق جانە جالپى الەۋمەتتىك احۋالدار اۋقىمىندا تەرەڭدەپ، كاسىپتىك ءبىلىم الۋدىڭ ومىرشەڭدىگىنە جەتۋ.
قورىتىندىلاي كەلە، گازەتتە ەل مەن جەردى قاستەرلەپ، سالت-داستۇرگە بەرىك بولۋعا جانە وسىلاردىڭ نەگىزىندە قازاق ءتىلى مەن ءدىنىنىڭ، حالىق دەگەن قاسيەتتى ۇعىمدى جوعالتپاي كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋعا پارمەنى بار ماتىندەردىڭ عىلىمي نەگىزدەرى ايعاقتالدى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. "دالا ءۋالاياتى" گازەتى : جەكە تۇلعا جانە قوعام. /مونوگرافيا/ -پاۆلودار: تيپوگرافيا سىتينا،2014.–396 ب.
2. اللابەرگەن قىرىقباي، نۇسقاباي ۇلى جارىلقاسىن، ورازباي فايزوللا. قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ تاريحى. –الماتى: ءبىلىم،2010. –308 ب.
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ بالعابەك قارلىعاش جۋرناليستيكا 1-كۋرس ستۋدەنتى
You Might Also Like
-
1888 جىلدان باستاپ 1902 جىلدىڭ كوكتەم مەزگىلىنىڭ ورتاسىنا دەيىن ومبى قالاسىندا رەسمي تۇردە شىعىپ تۇرعان گازەت ول – «دالا ءۋالاياتى گازەتى». بۇل گازەتتىڭ الدىنا قويعان جالعىز ماقساتى...
