داستۇردەن تىس شىعارماشىلىق مۋزىكانى بالا بويىنا دارىتۋ
№21 « التىن كىلت» بالالار باقشاسى
بايانداما
حIV پەداگوگيكالىق وقۋ
تاقىرىبى:« داستۇردەن تىس شىعارماشىلىق مۋزىكانى بالا بويىنا دارىتۋ»
دايىنداعان: ساز جەتەكشى
ايتجانوۆا قۇرالاي بەكبول قىزى
جوسپار:
كىرىسپە ءبولىم:
«ءان، ءان سەن ادام جۇرەگىنە نە ىستەي الاسىڭ؟»
نەگىزگى ءبولىم:
«مۋزىكالىق تاربيە بەرۋ تۇرلەرى جانە ونىڭ جولدارى»
پراكتيكالىق ءبولىم: «داستۇردەن تىس مۋزىكا»
«تاربيەشىنىڭ ورنى»
قورىتىندى ءبولىم:
«شىعارماشىلىق – ەكىنشى رەت ءومىر ءسۇرۋ»
قولدانىلعان ادەبيەتتەر.
«ءان، ءان سەن ادام جۇرەگىنە نە ىستەي الاسىڭ؟»
دميتريي اندرەيەۆيچ فۋرمانوۆ
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا «جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتى – جەكە تۇلعانىڭ ساپالى جوعارعى ءبىلىم الۋعا دەگەن مۇددەلەرىن قاناعاتتاندىرۋعا، ءاربىر ادامعا وقۋدىڭ مازمۇنىن، تاڭداۋعا كەڭىنەن مۇمكىندىك بەرۋ» دەلىنگەن. وسىعان وراي بولاشاق مامانعا، مەكتەپ وقۋشىلارىنا، بالاباقشا تاربيەلەنۋشىلەرىنە ءبىلىم بەرۋ ارقىلى رۋحاني - ەستەتيكالىق دامۋداعى ءرولىن تەرەڭ زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى.
حالىقتىڭ باي تاريحىن، مادەني قۇبىلىستارىنىڭ سان قيلى ەرەكشەلىكتەرىن بىلمەي بۇگىنگى تاربيە جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان بولاشاق مامانداردى كاسىبي دايارلاۋدا مادەني مۇرالاردى پايدالانۋ بارىنشا قاجەت بولىپ وتىر. سەبەبى، ول بولاشاق مامانداردىڭ رۋحاني دۇنيەسىنە بەلسەندى ىقپال ەتىپ، ولاردىڭ ەستەتيكالىق تالعامى مەن ادامگەرشىلىك، تۇلعالىق جانە ساپالىق قاسيەتتەرىنىڭ قالىپتاسىپ دامۋىنا يگى اسەرىن تيگىزەدى. ولاي بولسا، بۇگىنگى ءبىلىم جۇيەسىندەگى ونەردىڭ باستى ماقساتى - ادام بالاسىنىڭ بارلىق ءىس - ارەكەتىندەگى سەرگەك سەزىمتالدىقتى، رۋحاني دۇنيەسىن تاربيەلەۋ.
مەملەكەتىمىزدىڭ مادەنيەت ماسەلەلەرى مەن تاريحي وتكەنىن جاڭعىرتۋ ماقساتىندا 2004 - 2006 جىلدارعا ارنالعان «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ جاسالۋى مادەني مۇرالار سالاسىندا قالىپتاسقان جاعدايعا بارىنشا بەلسەندى تۇردە اسەر ەتۋدىڭ قاجەتتىلىگىمەن بايلانىستى قابىلداندى. بۇل ماسەلەنى زەرتتەۋدىڭ قاجەتتىلىگى مىناداي ناقتى قاراما - قايشىلىقتاردان تۋىندادى. بىرىنشىدەن، قوعامنىڭ مادەني مۇراسىن قايتا جاڭعىرتۋىنا دەگەن قاجەتتىلىكتىڭ ءوسۋى، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىندا ءوز حالقىنىڭ مادەني جانە رۋحاني مۇراسىنا دەگەن جاعىمدى قاتىناسىن مۋزىكالىق ءبىلىم، تاربيە جانە اعارتۋ ىسىندە قالىپتاستىرۋدى وزەكتەۋمەن بايلانىستى. ەكىنشىدەن، مۋزىكالىق ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيەنى دامىتۋدىڭ ايماقتىق ەرەكشەلىكتەرىن قاراستىرۋ مەن بايلانىستى پەداگوگيكا تاريحىندا جيناقتالعان تاجىريبەنىڭ جەتكىلىكتى دارەجەدە زەرتتەلمەۋى جانە عىلىمي نەگىزدەلمەۋى اراسىنداعى قاراما - قايشىلىقتار.
قوعام مۇراتىنا ساي جان - جاقتى جاراسىمدى دامىعان تۇلعا تاربيەلەۋدە بارلىق ونەر تۇرلەرى ۇلكەن ماڭىزعا يە. اسىرەسە، ونەر تۇرلەرىنىڭ ىشىندە وسكەلەڭ جاستاردىڭ ەستەتيكالىق دۇنيەتانىمىن، سونىڭ نەگىزىندە مۋزىكالىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋدا جانە دامىتۋدا بالاباقشا، مەكتەپ اياسىندا جۇرگىزىلەتىن مۋزىكا ساباقتارىمەن قاتار، سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ونىڭ ءمانى مىنادا: ءسوز ونەرى ءاربىر ادامنىڭ ادامگەرشىلىك تۇرعىدا تاربيەلەنۋىنە، اسەمدىك الەمىنە ۇيىرسەك قانا بولىپ قويماي، بالا بويىنداعى مۋزىكالىق مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا جانە رۋحاني - مادەني دەڭگەيىن كوتەرۋگە جاعداي جاسايدى.
مۋزىكالىق تاربيە بەرۋ دەگەنىمىز - مۋزىكالىق قىزمەت تۇرلەرىنىڭ ءبىرتۇتاس جۇيە رەتىندە بالالاردىڭ رۋحاني دۇنيەسىن قالىپتاستىرۋشى، مۋزىكالىق قابىلەتتەرى مەن ەستەتيكالىق تالعامىن جەتىلدىرۋشى كەشەندى، كۇردەلى ءۇردىس بولىپ تابىلاتىنى بارشاعا ءمالىم. ونىڭ ماقساتى: وسكەلەڭ ۇرپاقتى تامىرى تەرەڭ ۇلتتىق ونەر قازىنالارىمەن سۋسىنداتۋ، دۇنيەجۇزىلىك ۇزدىك مۋزىكا ونەرىنىڭ شىعارمالارىنا باۋلۋ، ولاردىڭ اسەمدىك ەستەتيكالىق كوزقاراسىن كەڭەيتە وتىرىپ، وعان دەگەن ايالى قاتىناسىن تاربيەلەۋ.
مۋزىكالىق تاربيە بەرۋدىڭ تاربيەلىك - بىلىمدىلىك مىندەتتەرى تومەندەگىدەي:
- مۋزىكانت ەمەس، ءبىراق ىشكى جان - دۇنيەسى باي، العىر، سەزىمتال ادامدى تاربيەلەۋ؛ حالىق سازىنا قۇرمەتپەن قاراۋ، ۇلتتىق سالت - ءداستۇرىمىزدى، ادەت-عۇرپىمىزدى قاستەرلەۋگە تاربيەلەۋ، قازاق سازى مەن ونەرىنىڭ ءوزارا بايلانىسىن اشىپ كورسەتۋ؛
كلاسسيكالىق سازعا جانە دۇنيە ءجۇزىنىڭ ساز ونەرىنە جاڭىلداستىرۋ، بەلگىلى سازگەرلەردىڭ، ورىنداۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ، ولاردىڭ جوعارعى كوركەمدىك دارەجەدەگى وزىق ۇلگىلەرىنە سايكەس وقۋشىلاردىڭ مۋزىكالىق ەستەتيكالىق تالعامىن قالىپتاستىرۋ؛
- مۋزىكا تىڭداۋ جانە ورىنداۋ بارىسىندا وعان شىعارماشىلىقپەن قاراۋعا، تاربيەلەۋ، قىزىعۋشىلىعى مەن قيالىن دامىتۋ، ءومىر قۇبىلىستارىمەن سازدىق ءوزارا تىعىز بايلانىسىن ءتۇسىندىرۋ؛
- وقۋشىلىق جانە تىڭداۋشىلىق بىلىكتىلىگىن دامىتۋ، دۇرىس ساز تالعامىن قالىپتاستىرۋ، سۇلۋلىق پەن اسەمدىك دۇنيەسىنە ءوز تاراپىنان ويلى پايىمداۋلارىن بىلدىرۋگە تاربيەلەۋ؛
- مۋزىكا قابىلەتتەرىن جان - جاقتى دامىتۋ جانە سازدىق تاربيە بەرۋ؛
ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا بالالاردىڭ ەستەتيكالىق، ەتيكالىق جانە ادامگەرشىلىك نورمالارىن مەڭگەرتۋ مىندەتىن جۇزەگە اسىرۋدا ۆوكالدىق ءان سالۋدىڭ دا ورنى ەرەكشە ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. ءان ارقىلى ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋدىڭ تىكەلەي مىندەتى مۋزىكانىڭ يدەيالىق مازمۇنىمەن انىقتالادى. تۇلعانىڭ ماقساتقا باعىتتالعان دامۋ جۇيەسىن قۇرۋدى تالاپ ەتەتىن ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ مۋزىكاسىز، ونىڭ ادامعا كوپ ءتۇرلى اسەرىن، ونىڭ قابىلدانۋى مەن تاربيەلىك ءرولىن زەرتتەلۋسىز مۇمكىن ەمەس.
كوپتەگەن الدىڭعى قاتارلى قوعام قايراتكەرلەرى انشىلىكتىڭ ادام ومىرىندەگى ءرولىن جوعارى باعالاپ كەلەدى. ن. گ. چەرنىشيەۆسكيي انشىلىكتى «جوعارى» جەتىلگەن ونەر قاتارىنا جاتقىزا وتىرىپ « ءان ايتۋ - سويلەۋدىڭ اۋەلى جانە ەلەۋلى نەگىزى ىسپەتتەس» دەپ اتا ايتا كەلە، ءان تىڭداۋشىعا جاراسىمدى مۋزىكا مەن ءسوز ارقىلى اسەر ەتە وتىرىپ، ايتۋشىنىڭ وزىندىك سەزىمىن بىلدىرۋگە مۇمكىندىك تۋعىزىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار وزگەلەردىڭ دە ەموسيالىق ۇلگى، ءتۇسىنۋ سەزىمدەرىن وياتادى. ونىڭ بالالاردىڭ قابىلداۋىنا ايرىقشا وڭاي بولاتىنى دا وسىدان. ادام داۋسىنىڭ اسەرلى ىرعاقتارى مەن بەت - بەينەسىنىڭ ءتيىستى جەردە قۇبىلىپ وتىرۋى بۇلدىرشىندەردى ەلىرتىپ اكەتەدى. بالالار ءبۇلدىرشىن شاعىندا - اق ءاننىڭ مازمۇنىن تولىق تۇسىنبەسە دە دە ونان اسەر الا الادى. ويى مەن سويلەۋىنىڭ جەتىلۋىنە قاراي جيناقتاعان جاڭا ۇعىمدارىنىڭ تولىقتىرىلۋىنا بايلانىستى بالانىڭ تولعانىستارى كۇردەلىلەنەدى، ءسويتىپ، ءان ايتۋعا تالاپتانعانى سياقتى ونىڭ ايتىلۋىنا دا ىنتاسى ارتادى.
بالالاباقشادا تاربيەلەنەتىن بۇلدىرشىندەرگە مۋزىكانىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ءار وقۋ ءىس – ارەكەتتە تۇرلىشە تاجىريبەلەردى قولدانا ءبىلۋى قاجەت. داستۇردەن تىس ادىستەردى پايدالانۋ وقۋ ءىس – ارەكەتتى ودان ءارى جانداندىرا تۇسەدى.
داستۇردەن تىس مەتودتاردى پايدالانباس بۇرىن، ءداستۇرلى جولداردى زەرتتەپ العان ءجون. ءداستۇرلى وقۋ ءىس ارەكەتى ادەتتە؛ اۋەن تىڭداۋ، ءان ايتۋ، مۋزىكالىق ىرعاقتىق قوزعالىس، بالالار اسپابىندا ويناۋ بولىپ تابىلادى. وسىنداي ءداستۇرلى ادىستەرگە مىنانداي داستۇردەن تىس ادىستەردى پايدالانۋعا بولادى.
جاڭاشىلدىق تۇرعىسىنان ءبىلىم بەرۋدىڭ كوپتەگەن ماقساتتارى تابىلىپ وتىر. جاڭاشا ءبىلىم بەرۋدىڭ شەكاراسىنا نەگىزگى ءبىلىم بەرۋمەن قاتار شىعارماشىلىق، جەكە جانە ۇجىمدا جۇمىس جاساۋ جاتقىزىلىپ وتىر. داستۇردەن تىس وقىتۋ ءادىسى – ەڭ ماڭىزدى ءادىس ءتۇرى بولىپ تابىلىپ وتىر. ول بالانىڭ وقۋعا دەگەن تۇراقتى قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرىپ، پسيحولوگيالىق، فيزيكالىق تۇرعىسىنان شىڭداپ، بىلىمگە دەگەن تەرەڭ كوز قاراس قالىپتاستىرادى.
داستۇردەن تىس وقىتۋ ءمۇعالىمنىڭ بالا ءومىرىن ءار ءتۇرلى ءوزىن ءوزى تانۋ، جەكە شىعارماشىلىق، ەموسيالىق تۇرعىسىنان دامىتۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي وقۋ ءىس – ارەكەتىن وتكىزۋ ءمۇعالىمنىڭ تاجىريبەسىنە دە بايلانىستى. نەگىزگى مەتوديكاعا سۇيەنە وتىرىپ جاڭاشا باعىت اشۋ تاجىريبەنىڭ ارقاسى. ەسكەرە كەتەتىن جاي، داستۇردەن تىس ادىسپەن بۇكىل وقىتۋ پروسەسسىن قۇرۋ مۇمكىن ەمەس.
داستۇردەن تىس وقىتۋ - بۇل وقىتۋدىڭ جاڭاشا تۇرعىسىنان ويلاستىرىلعان سيستەما. بۇل سيستەما مۇعالىممەن بالا اراسىنداعى ءوز ارا بايلانىس، ءمۇعالىم ديريجەر، ال بالالار – انسامبل. وسىنداي قۇرىلىمنىڭ ارقاسىندا بىرەۋى «سوليست» قىزمەتىن اتقارادى، بىردە ءمۇعالىم، بىردە بالا.
تاقىرىپ تاڭداۋدا كەزدەيسوقتىق ەمەس. جاڭاشىل زامان، جاڭا سۇراقتار. قوعام وزگەرگەن سوڭ، وقۋعا دەگەن، پانگە دەگەن كوز - قاراس وزگەرەدى. قوعامدا، پرەسسادا، تەلەديداردا، كىتاپتاردا ءار ءتۇرلى وقىتۋ تۇرلەرى پايدا بولدى. بارىندە ءبىر سۇراق، ورتاق پروبلەما. بۇگىنگى تاڭدا كوپ ادام وسى پروبلەمانىڭ شەشىمىن ىزدەۋدە.
پەداگوگتى ءار قاشان ءبىر سۇراق مازالايدى، قالايشا وقۋ ءىس – ارەكەتىمدى بارىنە قىزىقتى ەتىپ وتكىزسەم ەكەن؟!
ءوزىمنىڭ ءار ءتۇرلى سۇراقتارىما ءبىر جاۋاپ تاپتىم. ول – داستۇردەن تىس ادىسپەن وقىتۋ. ونىڭ نەگىزگى ماقساتى تىرىدەي، كوزبە كوز وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتى دامىتۋ، تاربيەلەۋ جانە ويناي وتىرىپ جەتىلدىرۋ.
داستۇردەن تىس وقۋ ءىس – ارەكەتىن وتكىزۋ ءۇشىن دايىن ماتەريالدى پايدالانعان ءجون جانە مۇنداي ادىسپەن قورىتىندى وقۋ ءىس - ارەكەتىن وتكىزگەن ىنعايلى. ۇنەمى داستۇردەن تىس ادىسپەن وتكىزۋ ناتيجەسىندە، ءداستۇرلى ءادىستىڭ جويىلۋى ابدەن مۇمكىن.
داستۇردەن تىس شىعارماشىلىق مۋزىكانى بالا بويىنا دارىتۋ. جۇكتەۋ
بايانداما
حIV پەداگوگيكالىق وقۋ
تاقىرىبى:« داستۇردەن تىس شىعارماشىلىق مۋزىكانى بالا بويىنا دارىتۋ»
دايىنداعان: ساز جەتەكشى
ايتجانوۆا قۇرالاي بەكبول قىزى
جوسپار:
كىرىسپە ءبولىم:
«ءان، ءان سەن ادام جۇرەگىنە نە ىستەي الاسىڭ؟»
نەگىزگى ءبولىم:
«مۋزىكالىق تاربيە بەرۋ تۇرلەرى جانە ونىڭ جولدارى»
پراكتيكالىق ءبولىم: «داستۇردەن تىس مۋزىكا»
«تاربيەشىنىڭ ورنى»
قورىتىندى ءبولىم:
«شىعارماشىلىق – ەكىنشى رەت ءومىر ءسۇرۋ»
قولدانىلعان ادەبيەتتەر.
«ءان، ءان سەن ادام جۇرەگىنە نە ىستەي الاسىڭ؟»
دميتريي اندرەيەۆيچ فۋرمانوۆ
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا «جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتى – جەكە تۇلعانىڭ ساپالى جوعارعى ءبىلىم الۋعا دەگەن مۇددەلەرىن قاناعاتتاندىرۋعا، ءاربىر ادامعا وقۋدىڭ مازمۇنىن، تاڭداۋعا كەڭىنەن مۇمكىندىك بەرۋ» دەلىنگەن. وسىعان وراي بولاشاق مامانعا، مەكتەپ وقۋشىلارىنا، بالاباقشا تاربيەلەنۋشىلەرىنە ءبىلىم بەرۋ ارقىلى رۋحاني - ەستەتيكالىق دامۋداعى ءرولىن تەرەڭ زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى.
حالىقتىڭ باي تاريحىن، مادەني قۇبىلىستارىنىڭ سان قيلى ەرەكشەلىكتەرىن بىلمەي بۇگىنگى تاربيە جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان بولاشاق مامانداردى كاسىبي دايارلاۋدا مادەني مۇرالاردى پايدالانۋ بارىنشا قاجەت بولىپ وتىر. سەبەبى، ول بولاشاق مامانداردىڭ رۋحاني دۇنيەسىنە بەلسەندى ىقپال ەتىپ، ولاردىڭ ەستەتيكالىق تالعامى مەن ادامگەرشىلىك، تۇلعالىق جانە ساپالىق قاسيەتتەرىنىڭ قالىپتاسىپ دامۋىنا يگى اسەرىن تيگىزەدى. ولاي بولسا، بۇگىنگى ءبىلىم جۇيەسىندەگى ونەردىڭ باستى ماقساتى - ادام بالاسىنىڭ بارلىق ءىس - ارەكەتىندەگى سەرگەك سەزىمتالدىقتى، رۋحاني دۇنيەسىن تاربيەلەۋ.
مەملەكەتىمىزدىڭ مادەنيەت ماسەلەلەرى مەن تاريحي وتكەنىن جاڭعىرتۋ ماقساتىندا 2004 - 2006 جىلدارعا ارنالعان «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ جاسالۋى مادەني مۇرالار سالاسىندا قالىپتاسقان جاعدايعا بارىنشا بەلسەندى تۇردە اسەر ەتۋدىڭ قاجەتتىلىگىمەن بايلانىستى قابىلداندى. بۇل ماسەلەنى زەرتتەۋدىڭ قاجەتتىلىگى مىناداي ناقتى قاراما - قايشىلىقتاردان تۋىندادى. بىرىنشىدەن، قوعامنىڭ مادەني مۇراسىن قايتا جاڭعىرتۋىنا دەگەن قاجەتتىلىكتىڭ ءوسۋى، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىندا ءوز حالقىنىڭ مادەني جانە رۋحاني مۇراسىنا دەگەن جاعىمدى قاتىناسىن مۋزىكالىق ءبىلىم، تاربيە جانە اعارتۋ ىسىندە قالىپتاستىرۋدى وزەكتەۋمەن بايلانىستى. ەكىنشىدەن، مۋزىكالىق ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيەنى دامىتۋدىڭ ايماقتىق ەرەكشەلىكتەرىن قاراستىرۋ مەن بايلانىستى پەداگوگيكا تاريحىندا جيناقتالعان تاجىريبەنىڭ جەتكىلىكتى دارەجەدە زەرتتەلمەۋى جانە عىلىمي نەگىزدەلمەۋى اراسىنداعى قاراما - قايشىلىقتار.
قوعام مۇراتىنا ساي جان - جاقتى جاراسىمدى دامىعان تۇلعا تاربيەلەۋدە بارلىق ونەر تۇرلەرى ۇلكەن ماڭىزعا يە. اسىرەسە، ونەر تۇرلەرىنىڭ ىشىندە وسكەلەڭ جاستاردىڭ ەستەتيكالىق دۇنيەتانىمىن، سونىڭ نەگىزىندە مۋزىكالىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋدا جانە دامىتۋدا بالاباقشا، مەكتەپ اياسىندا جۇرگىزىلەتىن مۋزىكا ساباقتارىمەن قاتار، سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ونىڭ ءمانى مىنادا: ءسوز ونەرى ءاربىر ادامنىڭ ادامگەرشىلىك تۇرعىدا تاربيەلەنۋىنە، اسەمدىك الەمىنە ۇيىرسەك قانا بولىپ قويماي، بالا بويىنداعى مۋزىكالىق مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا جانە رۋحاني - مادەني دەڭگەيىن كوتەرۋگە جاعداي جاسايدى.
مۋزىكالىق تاربيە بەرۋ دەگەنىمىز - مۋزىكالىق قىزمەت تۇرلەرىنىڭ ءبىرتۇتاس جۇيە رەتىندە بالالاردىڭ رۋحاني دۇنيەسىن قالىپتاستىرۋشى، مۋزىكالىق قابىلەتتەرى مەن ەستەتيكالىق تالعامىن جەتىلدىرۋشى كەشەندى، كۇردەلى ءۇردىس بولىپ تابىلاتىنى بارشاعا ءمالىم. ونىڭ ماقساتى: وسكەلەڭ ۇرپاقتى تامىرى تەرەڭ ۇلتتىق ونەر قازىنالارىمەن سۋسىنداتۋ، دۇنيەجۇزىلىك ۇزدىك مۋزىكا ونەرىنىڭ شىعارمالارىنا باۋلۋ، ولاردىڭ اسەمدىك ەستەتيكالىق كوزقاراسىن كەڭەيتە وتىرىپ، وعان دەگەن ايالى قاتىناسىن تاربيەلەۋ.
مۋزىكالىق تاربيە بەرۋدىڭ تاربيەلىك - بىلىمدىلىك مىندەتتەرى تومەندەگىدەي:
- مۋزىكانت ەمەس، ءبىراق ىشكى جان - دۇنيەسى باي، العىر، سەزىمتال ادامدى تاربيەلەۋ؛ حالىق سازىنا قۇرمەتپەن قاراۋ، ۇلتتىق سالت - ءداستۇرىمىزدى، ادەت-عۇرپىمىزدى قاستەرلەۋگە تاربيەلەۋ، قازاق سازى مەن ونەرىنىڭ ءوزارا بايلانىسىن اشىپ كورسەتۋ؛
كلاسسيكالىق سازعا جانە دۇنيە ءجۇزىنىڭ ساز ونەرىنە جاڭىلداستىرۋ، بەلگىلى سازگەرلەردىڭ، ورىنداۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ، ولاردىڭ جوعارعى كوركەمدىك دارەجەدەگى وزىق ۇلگىلەرىنە سايكەس وقۋشىلاردىڭ مۋزىكالىق ەستەتيكالىق تالعامىن قالىپتاستىرۋ؛
- مۋزىكا تىڭداۋ جانە ورىنداۋ بارىسىندا وعان شىعارماشىلىقپەن قاراۋعا، تاربيەلەۋ، قىزىعۋشىلىعى مەن قيالىن دامىتۋ، ءومىر قۇبىلىستارىمەن سازدىق ءوزارا تىعىز بايلانىسىن ءتۇسىندىرۋ؛
- وقۋشىلىق جانە تىڭداۋشىلىق بىلىكتىلىگىن دامىتۋ، دۇرىس ساز تالعامىن قالىپتاستىرۋ، سۇلۋلىق پەن اسەمدىك دۇنيەسىنە ءوز تاراپىنان ويلى پايىمداۋلارىن بىلدىرۋگە تاربيەلەۋ؛
- مۋزىكا قابىلەتتەرىن جان - جاقتى دامىتۋ جانە سازدىق تاربيە بەرۋ؛
ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا بالالاردىڭ ەستەتيكالىق، ەتيكالىق جانە ادامگەرشىلىك نورمالارىن مەڭگەرتۋ مىندەتىن جۇزەگە اسىرۋدا ۆوكالدىق ءان سالۋدىڭ دا ورنى ەرەكشە ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. ءان ارقىلى ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋدىڭ تىكەلەي مىندەتى مۋزىكانىڭ يدەيالىق مازمۇنىمەن انىقتالادى. تۇلعانىڭ ماقساتقا باعىتتالعان دامۋ جۇيەسىن قۇرۋدى تالاپ ەتەتىن ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ مۋزىكاسىز، ونىڭ ادامعا كوپ ءتۇرلى اسەرىن، ونىڭ قابىلدانۋى مەن تاربيەلىك ءرولىن زەرتتەلۋسىز مۇمكىن ەمەس.
كوپتەگەن الدىڭعى قاتارلى قوعام قايراتكەرلەرى انشىلىكتىڭ ادام ومىرىندەگى ءرولىن جوعارى باعالاپ كەلەدى. ن. گ. چەرنىشيەۆسكيي انشىلىكتى «جوعارى» جەتىلگەن ونەر قاتارىنا جاتقىزا وتىرىپ « ءان ايتۋ - سويلەۋدىڭ اۋەلى جانە ەلەۋلى نەگىزى ىسپەتتەس» دەپ اتا ايتا كەلە، ءان تىڭداۋشىعا جاراسىمدى مۋزىكا مەن ءسوز ارقىلى اسەر ەتە وتىرىپ، ايتۋشىنىڭ وزىندىك سەزىمىن بىلدىرۋگە مۇمكىندىك تۋعىزىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار وزگەلەردىڭ دە ەموسيالىق ۇلگى، ءتۇسىنۋ سەزىمدەرىن وياتادى. ونىڭ بالالاردىڭ قابىلداۋىنا ايرىقشا وڭاي بولاتىنى دا وسىدان. ادام داۋسىنىڭ اسەرلى ىرعاقتارى مەن بەت - بەينەسىنىڭ ءتيىستى جەردە قۇبىلىپ وتىرۋى بۇلدىرشىندەردى ەلىرتىپ اكەتەدى. بالالار ءبۇلدىرشىن شاعىندا - اق ءاننىڭ مازمۇنىن تولىق تۇسىنبەسە دە دە ونان اسەر الا الادى. ويى مەن سويلەۋىنىڭ جەتىلۋىنە قاراي جيناقتاعان جاڭا ۇعىمدارىنىڭ تولىقتىرىلۋىنا بايلانىستى بالانىڭ تولعانىستارى كۇردەلىلەنەدى، ءسويتىپ، ءان ايتۋعا تالاپتانعانى سياقتى ونىڭ ايتىلۋىنا دا ىنتاسى ارتادى.
بالالاباقشادا تاربيەلەنەتىن بۇلدىرشىندەرگە مۋزىكانىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ءار وقۋ ءىس – ارەكەتتە تۇرلىشە تاجىريبەلەردى قولدانا ءبىلۋى قاجەت. داستۇردەن تىس ادىستەردى پايدالانۋ وقۋ ءىس – ارەكەتتى ودان ءارى جانداندىرا تۇسەدى.
داستۇردەن تىس مەتودتاردى پايدالانباس بۇرىن، ءداستۇرلى جولداردى زەرتتەپ العان ءجون. ءداستۇرلى وقۋ ءىس ارەكەتى ادەتتە؛ اۋەن تىڭداۋ، ءان ايتۋ، مۋزىكالىق ىرعاقتىق قوزعالىس، بالالار اسپابىندا ويناۋ بولىپ تابىلادى. وسىنداي ءداستۇرلى ادىستەرگە مىنانداي داستۇردەن تىس ادىستەردى پايدالانۋعا بولادى.
جاڭاشىلدىق تۇرعىسىنان ءبىلىم بەرۋدىڭ كوپتەگەن ماقساتتارى تابىلىپ وتىر. جاڭاشا ءبىلىم بەرۋدىڭ شەكاراسىنا نەگىزگى ءبىلىم بەرۋمەن قاتار شىعارماشىلىق، جەكە جانە ۇجىمدا جۇمىس جاساۋ جاتقىزىلىپ وتىر. داستۇردەن تىس وقىتۋ ءادىسى – ەڭ ماڭىزدى ءادىس ءتۇرى بولىپ تابىلىپ وتىر. ول بالانىڭ وقۋعا دەگەن تۇراقتى قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرىپ، پسيحولوگيالىق، فيزيكالىق تۇرعىسىنان شىڭداپ، بىلىمگە دەگەن تەرەڭ كوز قاراس قالىپتاستىرادى.
داستۇردەن تىس وقىتۋ ءمۇعالىمنىڭ بالا ءومىرىن ءار ءتۇرلى ءوزىن ءوزى تانۋ، جەكە شىعارماشىلىق، ەموسيالىق تۇرعىسىنان دامىتۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي وقۋ ءىس – ارەكەتىن وتكىزۋ ءمۇعالىمنىڭ تاجىريبەسىنە دە بايلانىستى. نەگىزگى مەتوديكاعا سۇيەنە وتىرىپ جاڭاشا باعىت اشۋ تاجىريبەنىڭ ارقاسى. ەسكەرە كەتەتىن جاي، داستۇردەن تىس ادىسپەن بۇكىل وقىتۋ پروسەسسىن قۇرۋ مۇمكىن ەمەس.
داستۇردەن تىس وقىتۋ - بۇل وقىتۋدىڭ جاڭاشا تۇرعىسىنان ويلاستىرىلعان سيستەما. بۇل سيستەما مۇعالىممەن بالا اراسىنداعى ءوز ارا بايلانىس، ءمۇعالىم ديريجەر، ال بالالار – انسامبل. وسىنداي قۇرىلىمنىڭ ارقاسىندا بىرەۋى «سوليست» قىزمەتىن اتقارادى، بىردە ءمۇعالىم، بىردە بالا.
تاقىرىپ تاڭداۋدا كەزدەيسوقتىق ەمەس. جاڭاشىل زامان، جاڭا سۇراقتار. قوعام وزگەرگەن سوڭ، وقۋعا دەگەن، پانگە دەگەن كوز - قاراس وزگەرەدى. قوعامدا، پرەسسادا، تەلەديداردا، كىتاپتاردا ءار ءتۇرلى وقىتۋ تۇرلەرى پايدا بولدى. بارىندە ءبىر سۇراق، ورتاق پروبلەما. بۇگىنگى تاڭدا كوپ ادام وسى پروبلەمانىڭ شەشىمىن ىزدەۋدە.
پەداگوگتى ءار قاشان ءبىر سۇراق مازالايدى، قالايشا وقۋ ءىس – ارەكەتىمدى بارىنە قىزىقتى ەتىپ وتكىزسەم ەكەن؟!
ءوزىمنىڭ ءار ءتۇرلى سۇراقتارىما ءبىر جاۋاپ تاپتىم. ول – داستۇردەن تىس ادىسپەن وقىتۋ. ونىڭ نەگىزگى ماقساتى تىرىدەي، كوزبە كوز وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتى دامىتۋ، تاربيەلەۋ جانە ويناي وتىرىپ جەتىلدىرۋ.
داستۇردەن تىس وقۋ ءىس – ارەكەتىن وتكىزۋ ءۇشىن دايىن ماتەريالدى پايدالانعان ءجون جانە مۇنداي ادىسپەن قورىتىندى وقۋ ءىس - ارەكەتىن وتكىزگەن ىنعايلى. ۇنەمى داستۇردەن تىس ادىسپەن وتكىزۋ ناتيجەسىندە، ءداستۇرلى ءادىستىڭ جويىلۋى ابدەن مۇمكىن.
داستۇردەن تىس شىعارماشىلىق مۋزىكانى بالا بويىنا دارىتۋ. جۇكتەۋ
You Might Also Like
