ديداكتيكالىق ويىندار جيناعى «ويىندار ەلىنە ساياحات»
ديداكتيكالىق ويىندار جيناعى
«ويىندار ەلىنە ساياحات»
ديداكتيكالىق ويىندار جيناعىندا 3 - 6 جاسىنا دەيىنگى بالالاردى تاربيەلەۋ مەن وقىتۋ. مەملەكەتتىك ستاندارتى بويىنشا بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىگى مەن جەكە مۇمكىندىكتەرىنە قاراي، ولاردىڭ نەگىزگى قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ قاجەتتىلىگىن ەسكەرە وتىرىپ بالالاردىڭ ويلاۋ مەن دامۋ قابىلەتىن انىقتاۋعا ارنالعان ديداكتيكالىق، سيۋجەتتى - رولدىك، دامىتۋشىلىق، دراماتيزاسيالاۋ، قيمىلدى ويىندار، ساۋساقتارمەن ويىن - جاتتىعۋلار ۇسىنىلادى.
تۇسىنىك حات
"ويىن بالا ءۇشىن ويىن ەمەس، ءبىلىم مەن
تاربيە نەگىزىن قالايتىن باستى قۇرال"
ىبىراي التىنسارين
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ جان - جاقتى دامۋى ءۇشىن ويىننىڭ ءرولى ەرەكشە. ويىن بالانىڭ بارلىق قابىلەتىنىڭ، ءتىلىنىڭ دامۋىنا، اينالاسىنداعى دۇنيە جايلى تۇسىنىكتەرىنىڭ كەڭەيۋىنە، قۇربىلارمەن جاقىنداسۋىنا كومەكتەسەدى. بالالار ويىن ارقىلى تەز ءتىل تابىسىپ، جاقسى ۇعىسادى، بىرىنەن - ءبىرى ەپتىلىكتى ۇيرەنەدى.
ويىن ۇستىندە بالا ءوزىن ەركىن ۇستايدى، ال ەركىندىك دەگەنىمىز بارلىق دامۋدىڭ باسپالداعى. سونداي - اق ويىن بالانىڭ بولاشاق ومىرىنە ەسىك اشىپ، ونىڭ ىزدەنىمپازدىق، تاپقىرلىق قابىلەتىن وياتادى، جەكە قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرادى. ويىن كەزىندە بالا اينالاداعى قۇبىلىستى وزىنشە ءتۇسىنىپ، بەينەلەيدى، ءوزىنىڭ كۇش - جىگەرىن، سەزىمىن بىلدىرۋگە مۇمكىندىك تاۋىپ، اينالاداعى قورشاعان ورتامەن قارىم - قاتىناسىن نىعايتىپ، ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ءىس - ارەكەتىنە كوڭىل ءبولىپ، ارالاسا الادى. سوندىقتان ويىندى ساباقتان تىس ۋاقىتتا پايدالانۋ - ۇلكەن ناتيجە بepepi انىق. ويىنعا زەر سالىپ، وي جۇگىرتىپ قارار بولساق، سودان ۇلكەن ءماندى دە ماعىنالى ىستەر تۋىنداپ ءوربيتىنىن بايقايمىز. سەبەبى، ويىندى بار ونەردىڭ باستاۋى دەپ بىلەمىز. ويىن بالانىڭ دامۋ قۇرالى، تانىم كوزى، بىلىمدىك، تاربيەلىك، دامىتۋشىلىق مانگە يە بولا وتىرىپ، ادامنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەدى.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردى تاربيەلەۋ مەن وقىتۋدىڭ مەملەكەتتىك ستاندارتى بويىنشا بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىگى مەن جەكە مۇمكىندىكتەرىنە قاراي، ولاردىڭ نەگىزگى قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ قاجەتتىلىگىن ەسكەرە وتىرا بالالاردىڭ كورۋ، ەستۋ، قابىلداۋ، ەستە ساقتاۋ، زەيىنى مەن ويلاۋ قابىلەتتەرىنىڭ دامۋ بارىسىن انىقتاۋعا ارنالعان ديداكتيكالىق، سيۋجەتتى - ءرولدىr، دامىتۋشىلىق، دراماتيزاسيالاۋ، قيمىلدى ويىندار، ساۋساقتارمەن ويىن - جاتتىعۋلار جيناعىن ۇسىنامىز.
ويىن جيناعىنىڭ ماقساتى: بالالاردىڭ وي - ءورىسىن، ءتىل بايلىعىن دامىتۋ، زاتتاردى بەلگىلەرى بويىنشا تانۋ، ءتۇيسىنۋ، زەرتتەپ سالىستىرۋ قابىلەتىن ۇشتاپ، سوزدىك قورىن مولايتۋ؛ ىزدەنىمپازدىق، تاپقىرلىق، بايقاعىشتىق، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن وياتۋ، قىراعىلىعىن، زەرەكتىلىگىن، تاپقىرلىعىن، ەپتىلىگىن ارتتىرىپ، سەزىمتالدىققا، دوستىققا، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ
ويىن جيناعىنا قويىلاتىن مىندەتتەر:
1. ويىن تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ، بالالارعا جەتكىزە ءبىلۋ
2. بالالاردى ويىن شارتىن بۇزباي ويناۋعا داعدىلاندىرۋ
3. ويىن كەزىندە ءبىر - بىرىنە دەگەن دوستىق قارىم - قاتىناستارىن قالىپتاستىرۋ
4. ويىنداردى بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى قولدانۋ
5. بالالاردىڭ ويىن كەزىندە جەڭىمپازدىققا ۇمتىلىسىن تۋدىرۋ
6. بالالاردىڭ وزدەرىنە ۇناعان ويىندى، ءرولدى ءوزى تاڭداي ءبىلۋى
ويىن جيناعىن قولدانۋ بارىسىندا كۇتىلەتىن ناتيجە:
ءبىلۋ: بالالاردىڭ ويىن تۇرلەرىن ءبىلىپ، زاتتاردى بەلگىلەرى بويىنشا تانىپ، سالىستىرا ءبىلۋى
بولۋ: ءاربىر ويىننىڭ شارتى بولاتىندىعى جايلى تۇسىنىكتەرىنىڭ بولۋى
قولدانۋ: بالالاردىڭ ءوز بەتتەرىنشە ويىندى ۇيىمداستىرا ءبىلۋى، ءوز ويلارىن تولىق جەتكىزە ءبىلۋى، بالالارمەن قارىم - قاتىناستا بولىپ، ويىن شارتىن بۇزباي ويناۋى
بۇل جيناق 5 بولىمنەن تۇرادى:
1. ديداكتيكالىق ويىندار. ونىڭ ماقساتى – بالانى وقىتۋ، ولاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن جاتتىقتىرۋ جانە دامىتۋ، يگى قاسيەتتەردى تاربيەلەۋ. ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ مازمۇنى قانداي دا بولماسىن اقىل – وي مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋعا نەگىزدەلەدى. ەرەجەنى ورىنداۋ ويدى، قيالدى، ەستى دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. ءاربىر ويىننىڭ مازمۇنى، شارتى، ديداكتيكالىق ماقساتى، كەرەكتى قۇرالدارى بەرىلگەن. «تانىم» قاراپايىم ماتەماتيكالىق ءتۇسiنiكتەردi قالىپتاستىرۋ، «تانىم» ەكولوگيا نەگىزدەرى، «قاتىناس» ءتىل دامىتۋ، «الەۋمەتتىك ورتا» قورشاعان ورتامەن تانىستىرۋ ءبىلىم بەرۋ سالالارى بويىنشا بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ماقساتىن ەكى نۇسقا تۇرىندە ۇسىنامىز.
2. سيۋجەتتى – رولدىك ويىندار. سيۋجەتتi - ءرولدiك ويىندار مەكتەپكە دەيiنگi بالالارعا ءتان، ەڭ سيپاتتى ويىندار بولىپ تابىلادى. ولار بالالاردىڭ وي - ءورىسىن، تانىمىن كەڭەيتىپ، ولاردىڭ ءىس - تاجىريبەلەرىن تولىقتىرا تۇسەدى.
3. دراماتيزاسيالانعان ويىندار. دراماتيزاسيالانعان ويىندار بالالارعا كەرەكتى سوزدەر مەن سويلەمدەردى مەڭگەرۋدى، ينتوناسيانى دۇرىس پايدالانۋدى، مانەرلەپ جانە كوركەمدەپ وقىتۋدى دامىتۋدا كوپ اسەرىن تيگىزەدى.
4. قيمىلدى ويىندار. بۇل ويىنداردا بالانىڭ دەنە كۇشى ارتادى، قولى قاتايىپ، دەنەسى شىڭدالا تۇسەدى، كوزى قىراعىلانادى، زەرەكتىگى، تاپقىرلىعى، ىنتاسى ارتىپ، جەتىلە تۇسەدى. سونىمەن قاتار ويىن - بالالاردىڭ وقۋعا، ەڭبەككە دەگەن بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋداعى باستى قۇرال. بالالار ويىن ەرەجەلەرىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا ۇيرەنەدى، ولاردىڭ ساناسىندا دوستىق، جولداستىق سەزىمدەردىڭ العاشقى ەلەمەنتتەرى قالىپتاسا باستايدى، ۇجىمدىق قارىم - قاتىناسقا ءتۇسۋ مادەنيەتىن مەڭگەرەدى.
5. ساۋساقتارمەن ويىن - جاتتىعۋلار. بۇل جاتتىعۋلاردى ساۋساق قيمىلىمەن كورسەتىپ جانە ولەڭ جولدارىمەن قوسا ورىندايدى. ساۋساقتارىمەن ءارتۇرلى جاتتىعۋلاردى ورىنداي وتىرىپ، بالا قولىنىڭ ۇساق موتوريكاسى جاقسى داميدى. بۇل ءتىلدىڭ دامۋىنا عانا اسەر ەتپەي، بالانى بەينەلەۋگە جانە جازۋعا دايىندايدى. ساۋساقتارىن شىنىقتىرۋ ارقىلى بالانىڭ تەك قيمىلىن عانا ارتتىرماي، ونىڭ وي - قابىلەتىن، قيال، ەس پروسەسستەرىن دە دامىتۋعا بولادى. بۇل جيناقتاعى ويىندار 3 - تەن 6 جاسقا دەيىنگى بالالارعا ارنالادى. تاربيەشىلەر ويىنداردى بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى تاڭداپ الىپ، وقۋ - تاربيە ۇردىسىندە قولدانادى.
ديداكتيكالىق ويىندار
ديداكتيكالىق ويىن كەزىندە بالانىڭ جەكە قاسيەتتەرى قالىپتاسادى. ويىن ءىس - ارەكەتىندە بالا اينالاداعى قۇبىلىستى وزىنشە ءتۇسىنىپ، بەينەلەيدى، ءوزىنىڭ كۇش - جىگەرىن، سەزىمىن بىلدىرۋگە مۇمكىندىك تاۋىپ، اينالاداعى قورشاعان ورتامەن قارىم - قاتىناسىن نىعايتىپ، ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ءىس - ارەكەتىنە كوڭىل ءبولىپ، ارالاسا الادى. ارەكەت – ويىننىڭ نەگىزگى بولىگى. ارەكەتسىز ويىننىڭ ماقساتىن جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. ءاربىر ديداكتيكالىق ويىننىڭ مىندەتى ءاربىر بالانىڭ مىنەز – قۇلقىن انىقتاپ، ۇيىمداستىرىپ، ءبىرتۇتاس ۇجىمعا بىرىكتىرەتىن ارەكەت ارقىلى ىسكە اسادى. ول بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ، ولاردىڭ ويىنعا دەگەن ەموسيالىق قاتىناسىن انىقتايدى.
ديداكتيكالىق ويىندار قورشاعان ورتامەن تانىستىرۋ، ماتەماتيكا، ءتىل دامىتۋ، ساۋات اشۋ ساباقتارىندا ءجيى قولدانىلادى. ديداكتيكالىق ويىننىڭ ورتالىعى ويىنشىقتار مەن ويىن قۇرالدارى.
بالاباقشادا وسىنداي ديداكتيكالىق ويىنداردى جۇيەلى تۇردە قولدانۋ ارقىلى بالانىڭ: اقىل – ويىن جۇيەلەۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋ، دالدىككە ۇيرەتۋ، شىندىققا تاربيەلەۋ، لوگيكالىق قابىلەتتەرىن دامىتۋعا بولادى.
قۇرىلىم رەتى:
«تانىم» قاراپايىم ماتەماتيكالىق ءتۇسiنiكتەردi قالىپتاستىرۋ، «تانىم» ەكولوگيا نەگىزدەرى، «قاتىناس» ءتىل دامىتۋ، «الەۋمەتتىك ورتا» قورشاعان ورتامەن تانىستىرۋ ءبىلىم بەرۋ سالالارى بويىنشا بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ماقساتىن ەكى نۇسقا تۇرىندە ۇسىنامىز:
1 نۇسقا - 3تەن 5 جاسقا، 2 نۇسقا - 5تەن – 6 جاسقا دەيىن.
«تانىم»
قاراپايىم ماتەماتيكالىق ءتۇسiنiكتەردi قالىپتاستىرۋ
«ۇقساس زاتتى تاپ»
1 نۇسقا (3 - 5 ):
ويىن ماقساتى: قورشاعان ورتادان گەومەتريالىق پىشىندەرگە (تىكتورتبۇرىش، سوپاقشا، تراپەسيا) ۇقساس زاتتاردى تاۋىپ، ولاردى تۇرمىستاعى زاتتارمەن (كىرپىش، قيار، ءۇيدىڭ شاتىرى) سايكەستەندىرە بىلۋگە ۇيرەتۋ.
2 نۇسقا (5 - 6 ):
ويىن ماقساتى: گەومەتريالىق پىشىندەرگە، دەنەلەرگە ۇقساس زاتتاردى تاۋىپ، اتىن اتاي بiلۋگە ۇيرەتۋ. بالانىڭ تۇستەردi، پiشiندi اجىراتۋداعى وي - قيالىن دامىتۋ.
قاجەتتى قۇرالدار: گەومەتريالىق پىشىندەر، دەنەلەر، سۋرەتتەر.
ويىن بارىسى:
ويىنعا باسشىلىق. تاربيەشi ءۇش ءتۇرلi پiشiندەردi كورسەتiپ، اتتارىن سۇرايدى. ولاردى اتاعان سوڭ، تۇستەرiن سۇرايدى. بۇدان كەيiن بالالارعا تاپسىرما بەرەدi. تاربيەشi: - تاراتىپ بەرiلگەن سۋرەتتەرگە قاراڭدار، مەن ءۇشبۇرىشتى كورسەتەمiن، سوعان ۇقساس سۋرەت تاۋىپ كورسەتiڭدەر. (تىكتورتبۇرىشتى كورسەتەدi، دوڭگەلەكتi كورسەتەدi). بالالار وزدەرiندەگi ۇقساس زاتتى كورسەتكەندە، ولاردان نە ەكەنiن، ءتۇر - ءتۇسiن سيپاتتاپ ايتۋدى تالاپ ەتەدi. (ءۇشبۇرىش سىزعىش، ءۇيدiڭ توبەسi). توپ بولمەسiندە ءۇشبۇرىشقا ۇقساس زات بار ما؟
تiك ءتورتبۇرىش: كiتاپ، تەرەزە، ەسiك ت. ب.
دوڭگەلەك: دوپ، الما، شار ت. ب.
سۋرەتتەگi زاتتار جايىندا كiمنiڭ قانداي ولەڭ، تاقپاقتار، جۇمباقتار بiلەتiنiن سۇراۋ. ەندi بالالاردى ءۇش توپقا ءبولiپ، ءۇش ءتۇرلi پiشiندi تاراتىپ بەرەدi. “ءوز ورنىڭدى تاپ” قيمىلدى ويىنى ۇيىمداستىرىلادى. بالالار جينالاتىن ورىنداعى پiشiندەر كولەمi جاعىنان قولىنداعىلارىنان ۇلكەن بولادى. ويىن اياقتالعان سوڭ بالالاردىڭ iس - ارەكەتiن بەكiتiپ، تالداۋ جاسايدى.
“قاي قولىمدا كوپ»
1 نۇسقا (3 - 5 ):
ويىن ماقساتى: زاتتاردى سيپاپ سەزۋ جانە كورۋ تاسىلدەرى ارقىلى سالىستىرىپ زەرتتەۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ.
2 نۇسقا (5 - 6 ):
ويىن ماقساتى: زاتتىڭ ەكi جيىنتىعىن سالىستىرا بiلۋگە ۇيرەتۋ. كوز مولشەرىن دامىتۋ، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
قاجەتتى قۇرالدار: ۇساق نارسەلەر.
ويىن بارىسى: توپ ەكi توپقا ءبولiنەدi، ونىڭ ءارقايسىسى الما - كەزەك تاربيەشiنiڭ ستولىنا ءوز توپ باسشىسىن جiبiرەدi. ستول باسىنا كەلگەن بالا قولىن ارتىنا ۇستايدى. الدىمەن تاربيەشi، ودان سوڭ بالالاردىڭ بiرi ونىڭ قولىنا كۋبيك، تۇيمە، شاريك سەكiلدi ءارتۇرلi ۇساق نارسەلەردi ۇستاتادى، بiراق ولار بiر قولدا كوپ، ەكiنشiسiندە از بولۋى تيiس. بالا الدىمەن كوز مولشەرiمەن نارسەنiڭ قاي قولىندا كوپ ەكەنiن انىقتاۋى، ودان كەيiن نارسەلەردi بiرiنiڭ ارتىنا بiرiن قويىپ، قايسىسىنىڭ قاتارىندا كوپ، قاي قاتاردا از ەكەنiن سالىستىرۋى تيiس.
تاربيەشi ەكi قاتارداعى نارسەلەردiڭ سانىن تەڭەستiرۋ ءۇشiن نە iستەۋ كەرەكتiگiن 2 ءتاسiلمەن ورىنداۋى كەرەك.
«كىم العىر؟»
ماقساتى (5 - 6 ): تاڭبالار اراسىنداعى بايلانىستى جەتە تۇسىنۋىنە، سان قۇرامىن انىقتاي بىلۋگە، جازباشا ەسەپتەۋگە داعدىلاندىرۋ.
قولدانىلاتىن كورنەكىلىكتەر: ( + - = ) تاڭبالارى 10 كولەمىندەگى ساندار.
ويىننىڭ بارىسى: بالالاردىڭ قولىندا ساندار مەن تاڭبالار ۇلەستىرىلەدى. ويىن مازمۇنىن تۇسىندىرگەندە كەز كەلگەن تۇپكى ناتيجەمەن تاڭبانى ەسكەرە وتىرىپ، ورنەكتەرلى قۇراستىرۋ. ويلاعان ورنەكتەرىن تاقتادا جازباشا ورىندايدى.
مكقك «قوستاناي قالاسى اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
كوستاناي قالاسى اكىمدىگىنىڭ№8 بوبەكجاي - باقشاسى»
قۇراستىرۋشىلار: ەسەنالينا ءا. ق.
ديداكتيكالىق ويىندار جيناعى «ويىندار ەلىنە ساياحات». جۇكتەۋ
«ويىندار ەلىنە ساياحات»
ديداكتيكالىق ويىندار جيناعىندا 3 - 6 جاسىنا دەيىنگى بالالاردى تاربيەلەۋ مەن وقىتۋ. مەملەكەتتىك ستاندارتى بويىنشا بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىگى مەن جەكە مۇمكىندىكتەرىنە قاراي، ولاردىڭ نەگىزگى قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ قاجەتتىلىگىن ەسكەرە وتىرىپ بالالاردىڭ ويلاۋ مەن دامۋ قابىلەتىن انىقتاۋعا ارنالعان ديداكتيكالىق، سيۋجەتتى - رولدىك، دامىتۋشىلىق، دراماتيزاسيالاۋ، قيمىلدى ويىندار، ساۋساقتارمەن ويىن - جاتتىعۋلار ۇسىنىلادى.
تۇسىنىك حات
"ويىن بالا ءۇشىن ويىن ەمەس، ءبىلىم مەن
تاربيە نەگىزىن قالايتىن باستى قۇرال"
ىبىراي التىنسارين
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ جان - جاقتى دامۋى ءۇشىن ويىننىڭ ءرولى ەرەكشە. ويىن بالانىڭ بارلىق قابىلەتىنىڭ، ءتىلىنىڭ دامۋىنا، اينالاسىنداعى دۇنيە جايلى تۇسىنىكتەرىنىڭ كەڭەيۋىنە، قۇربىلارمەن جاقىنداسۋىنا كومەكتەسەدى. بالالار ويىن ارقىلى تەز ءتىل تابىسىپ، جاقسى ۇعىسادى، بىرىنەن - ءبىرى ەپتىلىكتى ۇيرەنەدى.
ويىن ۇستىندە بالا ءوزىن ەركىن ۇستايدى، ال ەركىندىك دەگەنىمىز بارلىق دامۋدىڭ باسپالداعى. سونداي - اق ويىن بالانىڭ بولاشاق ومىرىنە ەسىك اشىپ، ونىڭ ىزدەنىمپازدىق، تاپقىرلىق قابىلەتىن وياتادى، جەكە قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرادى. ويىن كەزىندە بالا اينالاداعى قۇبىلىستى وزىنشە ءتۇسىنىپ، بەينەلەيدى، ءوزىنىڭ كۇش - جىگەرىن، سەزىمىن بىلدىرۋگە مۇمكىندىك تاۋىپ، اينالاداعى قورشاعان ورتامەن قارىم - قاتىناسىن نىعايتىپ، ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ءىس - ارەكەتىنە كوڭىل ءبولىپ، ارالاسا الادى. سوندىقتان ويىندى ساباقتان تىس ۋاقىتتا پايدالانۋ - ۇلكەن ناتيجە بepepi انىق. ويىنعا زەر سالىپ، وي جۇگىرتىپ قارار بولساق، سودان ۇلكەن ءماندى دە ماعىنالى ىستەر تۋىنداپ ءوربيتىنىن بايقايمىز. سەبەبى، ويىندى بار ونەردىڭ باستاۋى دەپ بىلەمىز. ويىن بالانىڭ دامۋ قۇرالى، تانىم كوزى، بىلىمدىك، تاربيەلىك، دامىتۋشىلىق مانگە يە بولا وتىرىپ، ادامنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەدى.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردى تاربيەلەۋ مەن وقىتۋدىڭ مەملەكەتتىك ستاندارتى بويىنشا بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىگى مەن جەكە مۇمكىندىكتەرىنە قاراي، ولاردىڭ نەگىزگى قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ قاجەتتىلىگىن ەسكەرە وتىرا بالالاردىڭ كورۋ، ەستۋ، قابىلداۋ، ەستە ساقتاۋ، زەيىنى مەن ويلاۋ قابىلەتتەرىنىڭ دامۋ بارىسىن انىقتاۋعا ارنالعان ديداكتيكالىق، سيۋجەتتى - ءرولدىr، دامىتۋشىلىق، دراماتيزاسيالاۋ، قيمىلدى ويىندار، ساۋساقتارمەن ويىن - جاتتىعۋلار جيناعىن ۇسىنامىز.
ويىن جيناعىنىڭ ماقساتى: بالالاردىڭ وي - ءورىسىن، ءتىل بايلىعىن دامىتۋ، زاتتاردى بەلگىلەرى بويىنشا تانۋ، ءتۇيسىنۋ، زەرتتەپ سالىستىرۋ قابىلەتىن ۇشتاپ، سوزدىك قورىن مولايتۋ؛ ىزدەنىمپازدىق، تاپقىرلىق، بايقاعىشتىق، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن وياتۋ، قىراعىلىعىن، زەرەكتىلىگىن، تاپقىرلىعىن، ەپتىلىگىن ارتتىرىپ، سەزىمتالدىققا، دوستىققا، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ
ويىن جيناعىنا قويىلاتىن مىندەتتەر:
1. ويىن تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ، بالالارعا جەتكىزە ءبىلۋ
2. بالالاردى ويىن شارتىن بۇزباي ويناۋعا داعدىلاندىرۋ
3. ويىن كەزىندە ءبىر - بىرىنە دەگەن دوستىق قارىم - قاتىناستارىن قالىپتاستىرۋ
4. ويىنداردى بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى قولدانۋ
5. بالالاردىڭ ويىن كەزىندە جەڭىمپازدىققا ۇمتىلىسىن تۋدىرۋ
6. بالالاردىڭ وزدەرىنە ۇناعان ويىندى، ءرولدى ءوزى تاڭداي ءبىلۋى
ويىن جيناعىن قولدانۋ بارىسىندا كۇتىلەتىن ناتيجە:
ءبىلۋ: بالالاردىڭ ويىن تۇرلەرىن ءبىلىپ، زاتتاردى بەلگىلەرى بويىنشا تانىپ، سالىستىرا ءبىلۋى
بولۋ: ءاربىر ويىننىڭ شارتى بولاتىندىعى جايلى تۇسىنىكتەرىنىڭ بولۋى
قولدانۋ: بالالاردىڭ ءوز بەتتەرىنشە ويىندى ۇيىمداستىرا ءبىلۋى، ءوز ويلارىن تولىق جەتكىزە ءبىلۋى، بالالارمەن قارىم - قاتىناستا بولىپ، ويىن شارتىن بۇزباي ويناۋى
بۇل جيناق 5 بولىمنەن تۇرادى:
1. ديداكتيكالىق ويىندار. ونىڭ ماقساتى – بالانى وقىتۋ، ولاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن جاتتىقتىرۋ جانە دامىتۋ، يگى قاسيەتتەردى تاربيەلەۋ. ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ مازمۇنى قانداي دا بولماسىن اقىل – وي مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋعا نەگىزدەلەدى. ەرەجەنى ورىنداۋ ويدى، قيالدى، ەستى دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. ءاربىر ويىننىڭ مازمۇنى، شارتى، ديداكتيكالىق ماقساتى، كەرەكتى قۇرالدارى بەرىلگەن. «تانىم» قاراپايىم ماتەماتيكالىق ءتۇسiنiكتەردi قالىپتاستىرۋ، «تانىم» ەكولوگيا نەگىزدەرى، «قاتىناس» ءتىل دامىتۋ، «الەۋمەتتىك ورتا» قورشاعان ورتامەن تانىستىرۋ ءبىلىم بەرۋ سالالارى بويىنشا بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ماقساتىن ەكى نۇسقا تۇرىندە ۇسىنامىز.
2. سيۋجەتتى – رولدىك ويىندار. سيۋجەتتi - ءرولدiك ويىندار مەكتەپكە دەيiنگi بالالارعا ءتان، ەڭ سيپاتتى ويىندار بولىپ تابىلادى. ولار بالالاردىڭ وي - ءورىسىن، تانىمىن كەڭەيتىپ، ولاردىڭ ءىس - تاجىريبەلەرىن تولىقتىرا تۇسەدى.
3. دراماتيزاسيالانعان ويىندار. دراماتيزاسيالانعان ويىندار بالالارعا كەرەكتى سوزدەر مەن سويلەمدەردى مەڭگەرۋدى، ينتوناسيانى دۇرىس پايدالانۋدى، مانەرلەپ جانە كوركەمدەپ وقىتۋدى دامىتۋدا كوپ اسەرىن تيگىزەدى.
4. قيمىلدى ويىندار. بۇل ويىنداردا بالانىڭ دەنە كۇشى ارتادى، قولى قاتايىپ، دەنەسى شىڭدالا تۇسەدى، كوزى قىراعىلانادى، زەرەكتىگى، تاپقىرلىعى، ىنتاسى ارتىپ، جەتىلە تۇسەدى. سونىمەن قاتار ويىن - بالالاردىڭ وقۋعا، ەڭبەككە دەگەن بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋداعى باستى قۇرال. بالالار ويىن ەرەجەلەرىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا ۇيرەنەدى، ولاردىڭ ساناسىندا دوستىق، جولداستىق سەزىمدەردىڭ العاشقى ەلەمەنتتەرى قالىپتاسا باستايدى، ۇجىمدىق قارىم - قاتىناسقا ءتۇسۋ مادەنيەتىن مەڭگەرەدى.
5. ساۋساقتارمەن ويىن - جاتتىعۋلار. بۇل جاتتىعۋلاردى ساۋساق قيمىلىمەن كورسەتىپ جانە ولەڭ جولدارىمەن قوسا ورىندايدى. ساۋساقتارىمەن ءارتۇرلى جاتتىعۋلاردى ورىنداي وتىرىپ، بالا قولىنىڭ ۇساق موتوريكاسى جاقسى داميدى. بۇل ءتىلدىڭ دامۋىنا عانا اسەر ەتپەي، بالانى بەينەلەۋگە جانە جازۋعا دايىندايدى. ساۋساقتارىن شىنىقتىرۋ ارقىلى بالانىڭ تەك قيمىلىن عانا ارتتىرماي، ونىڭ وي - قابىلەتىن، قيال، ەس پروسەسستەرىن دە دامىتۋعا بولادى. بۇل جيناقتاعى ويىندار 3 - تەن 6 جاسقا دەيىنگى بالالارعا ارنالادى. تاربيەشىلەر ويىنداردى بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى تاڭداپ الىپ، وقۋ - تاربيە ۇردىسىندە قولدانادى.
ديداكتيكالىق ويىندار
ديداكتيكالىق ويىن كەزىندە بالانىڭ جەكە قاسيەتتەرى قالىپتاسادى. ويىن ءىس - ارەكەتىندە بالا اينالاداعى قۇبىلىستى وزىنشە ءتۇسىنىپ، بەينەلەيدى، ءوزىنىڭ كۇش - جىگەرىن، سەزىمىن بىلدىرۋگە مۇمكىندىك تاۋىپ، اينالاداعى قورشاعان ورتامەن قارىم - قاتىناسىن نىعايتىپ، ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ءىس - ارەكەتىنە كوڭىل ءبولىپ، ارالاسا الادى. ارەكەت – ويىننىڭ نەگىزگى بولىگى. ارەكەتسىز ويىننىڭ ماقساتىن جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. ءاربىر ديداكتيكالىق ويىننىڭ مىندەتى ءاربىر بالانىڭ مىنەز – قۇلقىن انىقتاپ، ۇيىمداستىرىپ، ءبىرتۇتاس ۇجىمعا بىرىكتىرەتىن ارەكەت ارقىلى ىسكە اسادى. ول بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ، ولاردىڭ ويىنعا دەگەن ەموسيالىق قاتىناسىن انىقتايدى.
ديداكتيكالىق ويىندار قورشاعان ورتامەن تانىستىرۋ، ماتەماتيكا، ءتىل دامىتۋ، ساۋات اشۋ ساباقتارىندا ءجيى قولدانىلادى. ديداكتيكالىق ويىننىڭ ورتالىعى ويىنشىقتار مەن ويىن قۇرالدارى.
بالاباقشادا وسىنداي ديداكتيكالىق ويىنداردى جۇيەلى تۇردە قولدانۋ ارقىلى بالانىڭ: اقىل – ويىن جۇيەلەۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋ، دالدىككە ۇيرەتۋ، شىندىققا تاربيەلەۋ، لوگيكالىق قابىلەتتەرىن دامىتۋعا بولادى.
قۇرىلىم رەتى:
«تانىم» قاراپايىم ماتەماتيكالىق ءتۇسiنiكتەردi قالىپتاستىرۋ، «تانىم» ەكولوگيا نەگىزدەرى، «قاتىناس» ءتىل دامىتۋ، «الەۋمەتتىك ورتا» قورشاعان ورتامەن تانىستىرۋ ءبىلىم بەرۋ سالالارى بويىنشا بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ماقساتىن ەكى نۇسقا تۇرىندە ۇسىنامىز:
1 نۇسقا - 3تەن 5 جاسقا، 2 نۇسقا - 5تەن – 6 جاسقا دەيىن.
«تانىم»
قاراپايىم ماتەماتيكالىق ءتۇسiنiكتەردi قالىپتاستىرۋ
«ۇقساس زاتتى تاپ»
1 نۇسقا (3 - 5 ):
ويىن ماقساتى: قورشاعان ورتادان گەومەتريالىق پىشىندەرگە (تىكتورتبۇرىش، سوپاقشا، تراپەسيا) ۇقساس زاتتاردى تاۋىپ، ولاردى تۇرمىستاعى زاتتارمەن (كىرپىش، قيار، ءۇيدىڭ شاتىرى) سايكەستەندىرە بىلۋگە ۇيرەتۋ.
2 نۇسقا (5 - 6 ):
ويىن ماقساتى: گەومەتريالىق پىشىندەرگە، دەنەلەرگە ۇقساس زاتتاردى تاۋىپ، اتىن اتاي بiلۋگە ۇيرەتۋ. بالانىڭ تۇستەردi، پiشiندi اجىراتۋداعى وي - قيالىن دامىتۋ.
قاجەتتى قۇرالدار: گەومەتريالىق پىشىندەر، دەنەلەر، سۋرەتتەر.
ويىن بارىسى:
ويىنعا باسشىلىق. تاربيەشi ءۇش ءتۇرلi پiشiندەردi كورسەتiپ، اتتارىن سۇرايدى. ولاردى اتاعان سوڭ، تۇستەرiن سۇرايدى. بۇدان كەيiن بالالارعا تاپسىرما بەرەدi. تاربيەشi: - تاراتىپ بەرiلگەن سۋرەتتەرگە قاراڭدار، مەن ءۇشبۇرىشتى كورسەتەمiن، سوعان ۇقساس سۋرەت تاۋىپ كورسەتiڭدەر. (تىكتورتبۇرىشتى كورسەتەدi، دوڭگەلەكتi كورسەتەدi). بالالار وزدەرiندەگi ۇقساس زاتتى كورسەتكەندە، ولاردان نە ەكەنiن، ءتۇر - ءتۇسiن سيپاتتاپ ايتۋدى تالاپ ەتەدi. (ءۇشبۇرىش سىزعىش، ءۇيدiڭ توبەسi). توپ بولمەسiندە ءۇشبۇرىشقا ۇقساس زات بار ما؟
تiك ءتورتبۇرىش: كiتاپ، تەرەزە، ەسiك ت. ب.
دوڭگەلەك: دوپ، الما، شار ت. ب.
سۋرەتتەگi زاتتار جايىندا كiمنiڭ قانداي ولەڭ، تاقپاقتار، جۇمباقتار بiلەتiنiن سۇراۋ. ەندi بالالاردى ءۇش توپقا ءبولiپ، ءۇش ءتۇرلi پiشiندi تاراتىپ بەرەدi. “ءوز ورنىڭدى تاپ” قيمىلدى ويىنى ۇيىمداستىرىلادى. بالالار جينالاتىن ورىنداعى پiشiندەر كولەمi جاعىنان قولىنداعىلارىنان ۇلكەن بولادى. ويىن اياقتالعان سوڭ بالالاردىڭ iس - ارەكەتiن بەكiتiپ، تالداۋ جاسايدى.
“قاي قولىمدا كوپ»
1 نۇسقا (3 - 5 ):
ويىن ماقساتى: زاتتاردى سيپاپ سەزۋ جانە كورۋ تاسىلدەرى ارقىلى سالىستىرىپ زەرتتەۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ.
2 نۇسقا (5 - 6 ):
ويىن ماقساتى: زاتتىڭ ەكi جيىنتىعىن سالىستىرا بiلۋگە ۇيرەتۋ. كوز مولشەرىن دامىتۋ، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
قاجەتتى قۇرالدار: ۇساق نارسەلەر.
ويىن بارىسى: توپ ەكi توپقا ءبولiنەدi، ونىڭ ءارقايسىسى الما - كەزەك تاربيەشiنiڭ ستولىنا ءوز توپ باسشىسىن جiبiرەدi. ستول باسىنا كەلگەن بالا قولىن ارتىنا ۇستايدى. الدىمەن تاربيەشi، ودان سوڭ بالالاردىڭ بiرi ونىڭ قولىنا كۋبيك، تۇيمە، شاريك سەكiلدi ءارتۇرلi ۇساق نارسەلەردi ۇستاتادى، بiراق ولار بiر قولدا كوپ، ەكiنشiسiندە از بولۋى تيiس. بالا الدىمەن كوز مولشەرiمەن نارسەنiڭ قاي قولىندا كوپ ەكەنiن انىقتاۋى، ودان كەيiن نارسەلەردi بiرiنiڭ ارتىنا بiرiن قويىپ، قايسىسىنىڭ قاتارىندا كوپ، قاي قاتاردا از ەكەنiن سالىستىرۋى تيiس.
تاربيەشi ەكi قاتارداعى نارسەلەردiڭ سانىن تەڭەستiرۋ ءۇشiن نە iستەۋ كەرەكتiگiن 2 ءتاسiلمەن ورىنداۋى كەرەك.
«كىم العىر؟»
ماقساتى (5 - 6 ): تاڭبالار اراسىنداعى بايلانىستى جەتە تۇسىنۋىنە، سان قۇرامىن انىقتاي بىلۋگە، جازباشا ەسەپتەۋگە داعدىلاندىرۋ.
قولدانىلاتىن كورنەكىلىكتەر: ( + - = ) تاڭبالارى 10 كولەمىندەگى ساندار.
ويىننىڭ بارىسى: بالالاردىڭ قولىندا ساندار مەن تاڭبالار ۇلەستىرىلەدى. ويىن مازمۇنىن تۇسىندىرگەندە كەز كەلگەن تۇپكى ناتيجەمەن تاڭبانى ەسكەرە وتىرىپ، ورنەكتەرلى قۇراستىرۋ. ويلاعان ورنەكتەرىن تاقتادا جازباشا ورىندايدى.
مكقك «قوستاناي قالاسى اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
كوستاناي قالاسى اكىمدىگىنىڭ№8 بوبەكجاي - باقشاسى»
قۇراستىرۋشىلار: ەسەنالينا ءا. ق.
ديداكتيكالىق ويىندار جيناعى «ويىندار ەلىنە ساياحات». جۇكتەۋ
You Might Also Like
