ديكتانتتار جيناعى
ديكتانتتار جيناعى.
قوڭىر كۇز.
جازدان كەيىن قوڭىر، سالقىن كۇز كەل دە كەلىپ جەتەدى. بۇل كەزدە كۇن قىسقا، ءتۇن ۇزاق بولادى. قاراڭعىلىق ەرتە تۇسەدى. اسپاندا قارا بۇلت قاپتاپ، جاۋىن دا ءجيى - ءجيى جاۋادى. كۇز ايلارى – جىل مەزگىلدەرىنىڭ ەڭ مولشىلىق ايلارى. بۇل مەزگىل – كوكونىس، جەمىس - جيدەكتىڭ پىسكەن كەزى. كۇزدە ادامدار قىسقا ازىرلىك جاسايدى. قىسقا كوكونىستەردى تۇزدايدى. وسىنداي كەزدە قىس تا كەلىپ قالادى.(55 ءسوز)
تاپسىرما. 1. قوسىمشالارىن تابىڭدار:
قاراڭعىلىق، مەزگىلدەرىنىڭ، كوكونىستەردى.
2. فونەتيكا تالداۋ: سالقىن، پىسكەن.
ءبىزدىڭ سىنىپ.
ءبىزدىڭ سىنىپ تازا، كەڭ، جارىق. سىنىپتىڭ قابىرعالارى اق، توبەسى بيىك. ەدەنى سارى بوياۋمەن بويالعان. سىنىپتا ءۇش ۇلكەن تەرەزە بار. پارتالار ءۇش قاتار قويىلعان. پارتالاردىڭ ۇستىڭدە داپتەرلەر، كىتاپتار، قارىنداشتار،
كۇندەلىكتەر جاتىر.
سىنىپتا ۇستەل، تاقتا، ورىندىقتار بار. ورىندىق ۇستەلدىڭ جاناندا تۇر. تەرەزەدە كوك پەردەلەر ۇستالعان. ماعان ءبىزدىڭ سىنىپ وتە ۇنايدى.(48 ءسوز)
تاپسىرما: ماتىندەگى سوزدەردىڭ ءتۇبىرىن اجىراتىڭدار.
مەنىڭ دوسىم.
مەنىڭ ەڭ جاقىن دوسىم – اسقار. ونىڭ بويى ۇزىن، شاشى بۇيرا، كوزى قارا، بەت - الپەتى ادەمى. ول – ءتارتىپتى وقۋشى. اسقار ساباقتان كەشىگۋدى بىلمەيدى.
وقۋلىقتارىن تازا ۇستايدى. قىزىقتى كىتاپتى كوپ وقيدى. ساباقتان كەيىن اپاسىنا كومەكتەسەدى. ونىڭ انار ەسىمدى قارىنداسى بار. اسقار قارىنداسىن ويناتادى.
مەنىڭ دوسىم - ادال، سەنىمدى، ءازىلقوي. مەن دوسىمدى ماقتانىش ەتەمىن.(50ءسوز)
تاپسىرما: تاۋەلدىك جالعاۋدى تابىندار.
قىس.
كۇن سۋىق. جەردە قار قالىڭ. ءتۇن ۇزاق، كۇن قىسقا. قىستا مەن تاڭەرتەڭ ساعات جەتىدە تۇرامىن. بەتى - قولىمدى جۋامىن، سۇرتەمىن، شاشىمدى تارايمىن، تاماق ىشەمىن. سونان سوڭ باسىما بورىك، قولىما قولعاپ، ۇستىمە جىلى پالتو، اياعىما ەتىك كيىپ، مەكتەپكە بارامىن. مەكتەپتەن شىققان سوڭ، مەكتەپتىڭ مۇز ايدىنىنا بارامىز. مۇز ايدىنى مەكتەپتەن الىس ەمەس.
(51 ءسوز)
تاپسىرما: باستاۋىشتىڭ استىن سىزىڭدار.
اباي قۇنانبايەۆ.
اباي قۇنانبايەۆ – قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى. ول ەرتە كەزدە ءومىر سۇرەدى. قازاق حالقىن ءار ءتۇرلى ونەر ۇيرەنۋگە، ءبىلىم الۋعا شاقىرادى. حالقىنا ەڭبەكتى ءسۇيۋدىڭ، ەڭبەك ەتە ءبىلۋدىڭ پايداسىن تۇسىندىرەدى. اقىن وسەكشى، وتىرىكشى، جالقاۋ، ماقتانشاق ادامداردى جەك كوردى. اباي ءوز شىعارمالارىندا مۇنداي ادامداردى قاتتى سىنادى. اباي قۇنانبايەۆ – ۇلى اۋدارماشى بولعان. ول بارلىق ادامداردى دوس بولۋعا شاقىردى.
(54 ءسوز)
تاپسىرما: “اقىن، ادام، دوس، حالىق”- دەگەن سوزدەرىڭ كوپتىك جالعاۋلارىن جازىڭدار.
ىبىراي التىنسارين.
ىبىراي التىنسارين – قازاق حالقىنىڭ بەلگىلى اعارتۋشى، جاڭاشىل پەداگوگى، جازۋشى، قوعام قايراتكەرى. ول جاسىنان ىنتالى، زەرەك بولدى. ىبىراي التىنسارين ورىس ادەبيەتىن كوپ وقىدى. حالقىنا ءبىلىم بەرۋدى ارمان ەتتى. بالالار ءۇشىن ورىسشا - قازاقشا مەكتەپتەر اشتى. وعان ارناپ وقۋلىقتار جازدى. ونىڭ ولەندەرىن وقۋشىلار جاتقا بىلەدى. قوستانايدا ىبىراي التىنسارين ارنالىپ مۇراجايلار اشىلىپ، ەسكەرتكىشتەر ورناتىلدى. ول – بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى.
(53 ءسوز)
تاپسىرما: كوپتىك جالعاۋدى تابىندار.
قورقىت.
قازاق مۋزىكاسىمەن، ءان - كۇيمەن بىرلىكتە اتالاتىن ەسىمنىڭ ءبىرى - قورقىت اتا. ول ەۇللى تۇركى حالىقتارىنا ورتاق دانىشپان ادام. قورقىتتىڭ مازارى سىرداريا بويىمەن ءجۇرىپ وتىرساڭىز، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قارماقشى اۋدانىندا تۇر. تەمىرجولمەن، باسقا كولىكپەن ءارى - بەرى وتكەندەر اتا ارۋاعىنا سىيىنىپ، ىشپەي دۇعا وقيدى. دانالىعىمەن ەل ەسىندە ساقتالعان قاسيەتتى بابامىزدىڭ بويىنداعى دارىنى - كەيىنگى ۇرپاقتارىنا دا ۇلكەن وسيەت. ول - ءوزىنىڭ ومىرىندە حالقى ءۇشىن جانىن اياماعان ءور تۇلعا.
(60 ءسوز)
تاپسىرما: “دانالىعىمەن” ءسوزدى ءسوز قۇرامىنا تالدا.
الماتى كولى.
الاتاۋدىڭ سۇلۋ جەرلەرى كوپ. ونىڭ ىشىندە الماتى كولىنىڭ ورنى بولەك. بۇل كول تاۋلىكتىڭ ءار مەزگىلىندە ءار ءتۇرلى بولىپ قۇلپىرايدى. تاڭ اتىپ، كۇن شىققان كەزدە، كول جاپ - جاسىل بولىپ كەتەدى. سوندىقتان حالىق ونى “جاسىل كول” دەپ ايتادى. بۇدان ءجۇز جىل بۇرىن وسى كولگە كەلگەن ورىستىڭ اتاقتى ساياحاتشىسى - سەمەنوۆ – تيان-شانسكيي ونى كورىپ تاڭ - تاماشا بولعان. ول بۇل كول جايىندا بىلاي دەپ جازعان: “جاسىل كولدىڭ” عاجاپ كورىنىسى ەش ۋاقىتتا مەنىڭ ويىمنان كەتپەيدى”. الاتاۋ وڭىرىندە مۇنداي كولدەر، سۇلۋ جەرلەر وتە كوپ.
(78 ءسوز.)
ناۋرىز مەرەكەسى.
ناۋرىز حالىق مەيرامى. ناۋرىز مەرەكەسى – جىل باسى، كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلگەن كۇنى. مەيرام كۇنى ەجەلگى ءداستۇر بويىنشا تال، اعاش، گۇل ەگەدى. ناۋرىز مەيرامىندا ءان ايتىلادى، ادامدار ادەمى كيىم كيەدى، ءتۇرلى ۇلتتىق ويىندار وتكىزىلەدى، كوجە پىسىرەدى. كوجە ءپىسىرۋ جەتى تاعامعا دەگەن سىي، كۇرمەت كورسەتۋ. ول سۋ، ءسۇت، ەت، ءدان، ۇن، تۇز، مايدان جاسالادى.
ناۋرىز – كوكتەم مەزگىلىنىڭ، كوركى، بەرەكەسى رەتىندە سانالادى. ءبىز ناۋرىزدى اسىعا كۇتەمىز.
(63ءسوز)
تاپسىرما: ەكىنشى سويلەمدى اۋدار.
قوشاقان.
داۋلەت پەن حاسەن قۇمنان جۋا تەردى. ولار جولدىڭ شەتىندە قالعان اق قوزىنى كوردى. قوشاقاننىڭ ەنەسى جوق ەكەن. قوشاقان ءوز اياعىمەن جۇرە المادى. ول وتە ءالسىز ەدى. ەكى بالا قوزىنى كەزەكتەسىپ كوتەردى. ەكى دوس ءتۇس اۋا قوشاقاندى اۋىلعا امان - ەسەن جەتكىزدى.
ولار قوزىنى اعا شوپانعا اكەلىپ بەردى.
شوپان بالالارعا العىس ايتتى.
(50ءسوز)
تاپسىرما: 1.“اق، ءتۇس”ءسوزىنىڭ ءومونيمىن تاپ “ءالسىز”ءسوزىنىڭ ءانتونيمىن تاپ
2”. بالالارعا” – ءسوزدىڭ ءسوز قۇرامىنا تالدا.
كوكتەم.
قار ەرىپ بولدى. كوكتەم كەلە جاتىر. كۇن جىلىنىپ، جەر كوگەرىپ كەلەدى. بالالاردىڭ قۋانىشى قويىنىنا سىيماي ءجۇر. ولاردىڭ ۇيگە كىرگىلەرى كەلمەيدى. اۋىلدى جەردە ەگىن سالۋ باستالادى. مەن ساقاعا وتىرىپ جەر جىرت -
تىم. مارات تراكتورمەن ەگىن ەكتى. كەشكە دامىلسىز جاڭبىر جاۋىپ، جۇمىس از ىستەلدى. بۇعان ءبىز رەنجىدىك. بۇگىن كۇن باتتى، ءبىراق جۇمىس بىتكەن جوق. كەشكە
باسقا ادامدار كەلدى.
ديكتانتتار جيناعى. جۇكتەۋ
قوڭىر كۇز.
جازدان كەيىن قوڭىر، سالقىن كۇز كەل دە كەلىپ جەتەدى. بۇل كەزدە كۇن قىسقا، ءتۇن ۇزاق بولادى. قاراڭعىلىق ەرتە تۇسەدى. اسپاندا قارا بۇلت قاپتاپ، جاۋىن دا ءجيى - ءجيى جاۋادى. كۇز ايلارى – جىل مەزگىلدەرىنىڭ ەڭ مولشىلىق ايلارى. بۇل مەزگىل – كوكونىس، جەمىس - جيدەكتىڭ پىسكەن كەزى. كۇزدە ادامدار قىسقا ازىرلىك جاسايدى. قىسقا كوكونىستەردى تۇزدايدى. وسىنداي كەزدە قىس تا كەلىپ قالادى.(55 ءسوز)
تاپسىرما. 1. قوسىمشالارىن تابىڭدار:
قاراڭعىلىق، مەزگىلدەرىنىڭ، كوكونىستەردى.
2. فونەتيكا تالداۋ: سالقىن، پىسكەن.
ءبىزدىڭ سىنىپ.
ءبىزدىڭ سىنىپ تازا، كەڭ، جارىق. سىنىپتىڭ قابىرعالارى اق، توبەسى بيىك. ەدەنى سارى بوياۋمەن بويالعان. سىنىپتا ءۇش ۇلكەن تەرەزە بار. پارتالار ءۇش قاتار قويىلعان. پارتالاردىڭ ۇستىڭدە داپتەرلەر، كىتاپتار، قارىنداشتار،
كۇندەلىكتەر جاتىر.
سىنىپتا ۇستەل، تاقتا، ورىندىقتار بار. ورىندىق ۇستەلدىڭ جاناندا تۇر. تەرەزەدە كوك پەردەلەر ۇستالعان. ماعان ءبىزدىڭ سىنىپ وتە ۇنايدى.(48 ءسوز)
تاپسىرما: ماتىندەگى سوزدەردىڭ ءتۇبىرىن اجىراتىڭدار.
مەنىڭ دوسىم.
مەنىڭ ەڭ جاقىن دوسىم – اسقار. ونىڭ بويى ۇزىن، شاشى بۇيرا، كوزى قارا، بەت - الپەتى ادەمى. ول – ءتارتىپتى وقۋشى. اسقار ساباقتان كەشىگۋدى بىلمەيدى.
وقۋلىقتارىن تازا ۇستايدى. قىزىقتى كىتاپتى كوپ وقيدى. ساباقتان كەيىن اپاسىنا كومەكتەسەدى. ونىڭ انار ەسىمدى قارىنداسى بار. اسقار قارىنداسىن ويناتادى.
مەنىڭ دوسىم - ادال، سەنىمدى، ءازىلقوي. مەن دوسىمدى ماقتانىش ەتەمىن.(50ءسوز)
تاپسىرما: تاۋەلدىك جالعاۋدى تابىندار.
قىس.
كۇن سۋىق. جەردە قار قالىڭ. ءتۇن ۇزاق، كۇن قىسقا. قىستا مەن تاڭەرتەڭ ساعات جەتىدە تۇرامىن. بەتى - قولىمدى جۋامىن، سۇرتەمىن، شاشىمدى تارايمىن، تاماق ىشەمىن. سونان سوڭ باسىما بورىك، قولىما قولعاپ، ۇستىمە جىلى پالتو، اياعىما ەتىك كيىپ، مەكتەپكە بارامىن. مەكتەپتەن شىققان سوڭ، مەكتەپتىڭ مۇز ايدىنىنا بارامىز. مۇز ايدىنى مەكتەپتەن الىس ەمەس.
(51 ءسوز)
تاپسىرما: باستاۋىشتىڭ استىن سىزىڭدار.
اباي قۇنانبايەۆ.
اباي قۇنانبايەۆ – قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى. ول ەرتە كەزدە ءومىر سۇرەدى. قازاق حالقىن ءار ءتۇرلى ونەر ۇيرەنۋگە، ءبىلىم الۋعا شاقىرادى. حالقىنا ەڭبەكتى ءسۇيۋدىڭ، ەڭبەك ەتە ءبىلۋدىڭ پايداسىن تۇسىندىرەدى. اقىن وسەكشى، وتىرىكشى، جالقاۋ، ماقتانشاق ادامداردى جەك كوردى. اباي ءوز شىعارمالارىندا مۇنداي ادامداردى قاتتى سىنادى. اباي قۇنانبايەۆ – ۇلى اۋدارماشى بولعان. ول بارلىق ادامداردى دوس بولۋعا شاقىردى.
(54 ءسوز)
تاپسىرما: “اقىن، ادام، دوس، حالىق”- دەگەن سوزدەرىڭ كوپتىك جالعاۋلارىن جازىڭدار.
ىبىراي التىنسارين.
ىبىراي التىنسارين – قازاق حالقىنىڭ بەلگىلى اعارتۋشى، جاڭاشىل پەداگوگى، جازۋشى، قوعام قايراتكەرى. ول جاسىنان ىنتالى، زەرەك بولدى. ىبىراي التىنسارين ورىس ادەبيەتىن كوپ وقىدى. حالقىنا ءبىلىم بەرۋدى ارمان ەتتى. بالالار ءۇشىن ورىسشا - قازاقشا مەكتەپتەر اشتى. وعان ارناپ وقۋلىقتار جازدى. ونىڭ ولەندەرىن وقۋشىلار جاتقا بىلەدى. قوستانايدا ىبىراي التىنسارين ارنالىپ مۇراجايلار اشىلىپ، ەسكەرتكىشتەر ورناتىلدى. ول – بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى.
(53 ءسوز)
تاپسىرما: كوپتىك جالعاۋدى تابىندار.
قورقىت.
قازاق مۋزىكاسىمەن، ءان - كۇيمەن بىرلىكتە اتالاتىن ەسىمنىڭ ءبىرى - قورقىت اتا. ول ەۇللى تۇركى حالىقتارىنا ورتاق دانىشپان ادام. قورقىتتىڭ مازارى سىرداريا بويىمەن ءجۇرىپ وتىرساڭىز، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قارماقشى اۋدانىندا تۇر. تەمىرجولمەن، باسقا كولىكپەن ءارى - بەرى وتكەندەر اتا ارۋاعىنا سىيىنىپ، ىشپەي دۇعا وقيدى. دانالىعىمەن ەل ەسىندە ساقتالعان قاسيەتتى بابامىزدىڭ بويىنداعى دارىنى - كەيىنگى ۇرپاقتارىنا دا ۇلكەن وسيەت. ول - ءوزىنىڭ ومىرىندە حالقى ءۇشىن جانىن اياماعان ءور تۇلعا.
(60 ءسوز)
تاپسىرما: “دانالىعىمەن” ءسوزدى ءسوز قۇرامىنا تالدا.
الماتى كولى.
الاتاۋدىڭ سۇلۋ جەرلەرى كوپ. ونىڭ ىشىندە الماتى كولىنىڭ ورنى بولەك. بۇل كول تاۋلىكتىڭ ءار مەزگىلىندە ءار ءتۇرلى بولىپ قۇلپىرايدى. تاڭ اتىپ، كۇن شىققان كەزدە، كول جاپ - جاسىل بولىپ كەتەدى. سوندىقتان حالىق ونى “جاسىل كول” دەپ ايتادى. بۇدان ءجۇز جىل بۇرىن وسى كولگە كەلگەن ورىستىڭ اتاقتى ساياحاتشىسى - سەمەنوۆ – تيان-شانسكيي ونى كورىپ تاڭ - تاماشا بولعان. ول بۇل كول جايىندا بىلاي دەپ جازعان: “جاسىل كولدىڭ” عاجاپ كورىنىسى ەش ۋاقىتتا مەنىڭ ويىمنان كەتپەيدى”. الاتاۋ وڭىرىندە مۇنداي كولدەر، سۇلۋ جەرلەر وتە كوپ.
(78 ءسوز.)
ناۋرىز مەرەكەسى.
ناۋرىز حالىق مەيرامى. ناۋرىز مەرەكەسى – جىل باسى، كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلگەن كۇنى. مەيرام كۇنى ەجەلگى ءداستۇر بويىنشا تال، اعاش، گۇل ەگەدى. ناۋرىز مەيرامىندا ءان ايتىلادى، ادامدار ادەمى كيىم كيەدى، ءتۇرلى ۇلتتىق ويىندار وتكىزىلەدى، كوجە پىسىرەدى. كوجە ءپىسىرۋ جەتى تاعامعا دەگەن سىي، كۇرمەت كورسەتۋ. ول سۋ، ءسۇت، ەت، ءدان، ۇن، تۇز، مايدان جاسالادى.
ناۋرىز – كوكتەم مەزگىلىنىڭ، كوركى، بەرەكەسى رەتىندە سانالادى. ءبىز ناۋرىزدى اسىعا كۇتەمىز.
(63ءسوز)
تاپسىرما: ەكىنشى سويلەمدى اۋدار.
قوشاقان.
داۋلەت پەن حاسەن قۇمنان جۋا تەردى. ولار جولدىڭ شەتىندە قالعان اق قوزىنى كوردى. قوشاقاننىڭ ەنەسى جوق ەكەن. قوشاقان ءوز اياعىمەن جۇرە المادى. ول وتە ءالسىز ەدى. ەكى بالا قوزىنى كەزەكتەسىپ كوتەردى. ەكى دوس ءتۇس اۋا قوشاقاندى اۋىلعا امان - ەسەن جەتكىزدى.
ولار قوزىنى اعا شوپانعا اكەلىپ بەردى.
شوپان بالالارعا العىس ايتتى.
(50ءسوز)
تاپسىرما: 1.“اق، ءتۇس”ءسوزىنىڭ ءومونيمىن تاپ “ءالسىز”ءسوزىنىڭ ءانتونيمىن تاپ
2”. بالالارعا” – ءسوزدىڭ ءسوز قۇرامىنا تالدا.
كوكتەم.
قار ەرىپ بولدى. كوكتەم كەلە جاتىر. كۇن جىلىنىپ، جەر كوگەرىپ كەلەدى. بالالاردىڭ قۋانىشى قويىنىنا سىيماي ءجۇر. ولاردىڭ ۇيگە كىرگىلەرى كەلمەيدى. اۋىلدى جەردە ەگىن سالۋ باستالادى. مەن ساقاعا وتىرىپ جەر جىرت -
تىم. مارات تراكتورمەن ەگىن ەكتى. كەشكە دامىلسىز جاڭبىر جاۋىپ، جۇمىس از ىستەلدى. بۇعان ءبىز رەنجىدىك. بۇگىن كۇن باتتى، ءبىراق جۇمىس بىتكەن جوق. كەشكە
باسقا ادامدار كەلدى.
ديكتانتتار جيناعى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
وتباسى - ادام ومىرىندەگى ەڭ ماڭىزدى نارسە. وتباسى قينالعاندا قايعىڭمەن قۋانعاندا قۋانىشىڭا ورتاق بولاتىن، اياۋلى جاندار. وتباسىنىڭ تىرەگى - سۇيىسپەنشىلىك، بىرلىك جانە سەنىم. وتباسى جوق ادام، قاناتسى...
