ەكى سويلەۋ - ەرگە سىن
ەكى سويلەۋ - ەرگە سىن.
ماقساتى: «شىندىق» ۇعىمىنىڭ ادامگەرشىلىك قۇندىلىق رەتىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ. ادالدىققا، شىنشىلدىققا تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
-«شىندىق» ۇعىمىنىڭ ادامگەرشىلىك قۇندىلىق رەتىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ؛
- ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ؛
- ادالدىققا تاربيەلەۋ.
شاتتىق شەڭبەرى.
وقۋشىلار شەڭبەرگە تۇرىپ، وقۋلىقتا بەرىلگەن م. نابييەۆتىڭ «ءومىر دەگەن…» وقۋلىقتا بەرىلگەن ولەڭ جولدارىن وقىپ تالدايدى.
ءومىر دەگەن - وسى سەنىڭ جولداسىڭ،
وندا سەنى ايالاسىن قورعاسىن.
سەندە ونىڭ قادىرىنە جەتە ءبىل،
ءبىر - بىرىڭە جاقىن جولداس بولعاسىن.
ءومىر دەگەن – ول ءبىر نازىك تىرشىلىك،
تاڭ سىيلايدى،
نۇر سىيلايدى كۇن شىعىپ.
قادىرىنە جەتە الماساڭ جەلدىرىپ،
ساعان قارسى ۇمتىلادى جۇلقىنىپ.
ءومىر دەگەن – سەنىڭ جۇرگەن ىزدەرىڭ،
قوڭىر سالقىن،
جايما شۋاق كۇندەرىڭ.
ەگەر ونىڭ بىلگىڭ كەلسە ءقادىرىن،
شاتتىعىڭنان،
جاستىعىڭنان ىزدەگەن.
اڭگىمەلەسۋ.
بۇگىنگى ءوتىلىپ وتىرعان تاقىرىپ جايلى ويلانۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ ماقساتىندا تومەندەگىدەي سۇراقتار قويىلىپ، بالالاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالادى.
• ءسوز بەن ءىستىڭ بىرلىگى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
• ءجيى ۋادە بەرەسىز بە؟
• ۋادە بەرەردەن بۇرىن ويلاناسىز با؟
• باسقالار ۋادەسىندە تۇرماعان كەزدە قانداي سەزىمدە بولاسىز؟
اڭگىمەلەسۋ ادىستەمەلىك ءتاسىلى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ جاڭا تاقىرىپ بويىنشا نە بىلەتىندەرىن، جەكە كوزقاراستارىن انىقتاپ الامىن.
جاڭا اقپارات.
بالالار اڭگىمەلەسۋ ارقىلى ءوز قورىتىندىلارىن جاسايدى، وقۋلىقتاعى جاڭا اقپاراتقا نازار اۋدارامىز. وقۋشى بەرىلگەن اقپاراتتى تەك قانا وقىپ، ءتۇسىنىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار اڭگىمەلەسۋ ادىسىندەگى ءوز شەشىمى مەن ويىنىڭ دۇرىستىعىن، ءتىپتى بولماعاندا ونىڭ باسقا نۇسقالاردىڭ ىشىندەگى ارتىقشىلىعىن تۇسىنەدى. جاڭا اقپاراتتى ماتىنگە قاراپ وقۋشى ءوز جاۋابىن تەرەڭىرەك جانە جان - جاقتى قاراستىرۋدى ويلاستىرادى. وقۋلىقتا بەرىلگەن اقپاراتتى ءمۇعالىم وقىپ بەرەدى. وقۋلىقتا بەرىلگەن اقپاراتتى وقيمىز. وقۋلىقتا «جاڭا اقپارات» ايدارىندا تومەندەگىدەي اقپارات بەرىلگەن:
ۋادە - بەرىلگەن سەرت، ۋاعدا، ياعني ادامنىڭ باسقا بىرەۋگە بەرگەن ارەكەتتىك شارتى، سوزىندە تۇرۋدىڭ بەلگىسى. ۋادە بەرمەستەن بۇرىن جاقسىلاپ ويلانۋ كەرەك. ال بەرىلگەن ۋادە ورىندالۋى ءتيىس. ۋادەدە تۇرۋ جاۋاپكەرشىلىكتىڭ، تارتىپتىلىكتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ بەلگىسى. ۋادەدە تۇرمايتىن ادامدا نامىس بولمايدى. حالقىمىزدا ۋادەدە تۇرۋ، ەكى سويلەمەۋگە ەرەكشە ءمان بەرىلەدى. سوندىقتان ەكى سويلەۋ ەرگە سىن دەپ ايتىلادى.
ماتىنمەن جۇمىس.
وقۋلىقتا «وقىپ ۇيرەنەيىك» ايدارىندا ج. بالاساعۇننىڭ «قۇتتى بىلىك» داستانىنان الىنعان ءۇزىندىسى تالقىلاۋعا ارنالعان سۇراقتارىمەن بەرىلگەن. ول سۇراقتار وقۋشىلاردى ءماتىن بويىنشا تالقىلاۋ جۇرگىزە الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ەستىنىڭ ءسوزى - حاۋازدىڭ لەبىندەي ەسەر،
ەستەردىڭ ءسوزى - سۇيرەڭدەپ ءوز باسىن كەسەر
تياناق جوق اسىرەسە قىزىل سوزىڭدە،
ءپاتۋا جوق كوك مىلجىڭنان وزىندە.
ايتار بولسا، ءار ويىڭدى قاداپ ايت،
ءبىر ءسوزىڭدى مىڭ تولعامعا بالاپ ايت.
ءبىر سوزبەن - اق ۇلى بولىپ شىعارسىڭ،
كوپ مىلجىڭمەن كۇلكى بولىپ شىعارسىڭ،
ءار ساۋالىڭ اسىل بولسىن جاسىنداي،
اۋىر ءتيسىن ديىرمەننىڭ تاسىنداي.
نادان - مىلقاۋ، داڭقىڭ قالار سوڭىندا،
كوزى ناشار، سوقىر - مىلقاۋ بولسا ولار.
باسىڭ بولسا، داڭقىڭ قالار سوڭىندا،
ءىزىڭ قالار، حاتىڭ قالار جولىڭدا.
وسەك - وتىرىك قور قىلماسىن ءتىلىڭدى،
تەليتىن ءتىل ساناڭا اكەپ ءبىلىمدى.
بىلەر بولساڭ، مەن ايتايىن اشىعىن،
ءتىل كەسىلسە، ەس كەتەدى بىرىنەن.
ۋ مەنەن تەڭ ءزارلى ءسوزى ناداننىڭ،
كۇيە - جالا - قانى زۇلىم ادامنىڭ.
ويلى ءسوزدى، قۇلاق قۇرىشىن قاندىرار،
ءبىلىم عانا، ماي قۇيعانداي جاندىرار.
قورعا جۇرتتى، قورعاعانداي ارىڭدى،
ءتىل تيگىزدىڭ - بايلاعانىڭ باعىڭدى.
قالار اتىڭ مىناۋ جارىق جالعاندا،
قايىرىمدى ءسوز، قايىرىمدى ءىسىڭ قالعاندا.
ولسەڭ ءبىر كۇن، كۇلگە اينالار ءتانىڭ دە،
ءسوزىڭ قالار ءتىلى باردىڭ بارىندە.
وسيەت ەتتىم ساۋلەسى بار پەندەگە،
زەرىككەننەن ەمەس، تۇيگىن زەردەڭە.
ەل ارالاپ، سىرىن اشسام ءبىلىمنىڭ -
سول عانا ارمان - ءمانى كۇن مەن ءتۇنىمنىڭ.
ءتۇپتى بىلمەۋ - ودان اسقان سور بولماس،
بىلەر بولساڭ - ودان داڭعىل جول بولماس.
*شىعارمانى وقىعان سوڭ قانداي وي ءتۇيدىڭىز؟
*ماتىننەن ويلاماي سويلەۋدىڭ ادامعا تيگىزەتىن زالالدارىن تاۋىپ، ءتۇسىندىرىڭىز.
دايەكسوز.
وقۋلىقتا «ينە كوزىنەن سىنادى، ادام سوزىنەن سىنادى» ماقالى دايەكسوز رەتىندە بەرىلگەن. دايەكسوزدى وقۋشىلارمەن بىرگە تالقىلاپ، ماعىناسىن تۇسىندىرەمىن.
تاپسىرما.
وقۋلىقتا تومەندەگىدەي تاپسىرما بەرىلگەن:
تومەندەگى تىرەك سوزدەردى پايدالانىپ، «ەكى سويلەۋ - ەرگە سىن» تاقىرىبىندا شاعىن اڭگىمە قۇراستىرىڭىزدار.
تىرەك سوزدەر: ۋادە، انت، سەرت، ار - نامىس، شىندىق، ازاماتتىق، قىمبات، ءومىر، جەڭىل، وي، پەيىل، نيەت، اقيقات، وتىرىك، ۇيات، ابىروي، ارتىق ءسوز، ماقتانشاقتىق.
بۇل تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا وقۋشىلار تاقىرىپ بويىنشا ءتۇيىندى سوزدەردى پايدالانا وتىرىپ، ءوز بەتىمەن ءماتىن قۇراستىرادى. تاپسىرمانى توپپەن نەمەسە جۇپپەن ورىنداۋعا بولادى.
نازار اۋدارايىق.
ساباقتا وتكەن ماتەريالداردى تياناقتاپ، ەستە ساقتاپ الۋ ماقساتىندا وقۋلىقتا تومەندەگىدەي اقپارات بەرىلگەن.
ءسوزىڭدى جەرگە تاستاما. جەڭىل ويلىلىقپەن ۋادە بەرمە. ءوز سوزىڭە ءوزىڭ يە بول. سوزىڭە، انتىڭا بەرىك بولۋعا جاستايىڭنان ۇيرەن. سوزىڭە بەرىكتىك – ءوز مەرەيىڭ، ءوز ابىرويىڭ.
(ۆ. ا. سۋحوملينسكيي)
شىعارماشىلىق جۇمىس.
وقۋلىقتا تومەندەگىدەي شىعارماشىلىق جۇمىس بەرىلگەن. «مەن بىلەتىن ەڭ ءادىل ادام» تاقىرىبىندا وچەرك جازىڭىز.
اڭگىمەلەسۋ.
«ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك» ايدارىندا بەرىلگەن تومەندەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى وقۋشىلار ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، وزگەلەردىڭ دە پىكىرلەرىن، كوزقاراستارىن تىڭدايدى.
*ءوز - ءوزىڭىزدى الداعان كەزىڭىز بولدى ما؟
*بولسا، ونداي كەزدە قانداي سەزىمدى باسىڭىزدان وتكىزدىڭىز؟
*ادامدار نەلىكتەن ءوزىن الدايدى دەپ ويلايسىز؟
ادام ءوزىنىڭ جالقاۋلىعىن، ەرىك - كۇشىنىڭ السىزدىگىن بۇركەمەلەۋ ءۇشىن ءتۇرلى سىلتاۋلار ىزدەپ، ءوزىن - ءوزى الدايدى. ءوزىن - ءوزى الداعاندا ادام ءبىر ساتكە كوڭىلى ورنىققانداي سەزىمدە بولادى. الايدا مۇنداي وزىنە كوڭىلى تولۋ ادامعا ەشقانداي جاقسىلىق اكەلمەيدى. سوندىقتان ءوز ار - ۇياتىڭنىڭ الدىندا ادال بولۋىڭ كەرەك. سول ءۇشىن ءوز ەركىڭدى جەتىلدىرىپ، نامىسىڭ مەن ار - ۇجدانىڭدى بارلىعىنان جوعارى قويا ءبىلۋ ماڭىزدى.
دايەكسوز.
«وتىرىكشى ءبىرىنشى ءوزىن الدايدى» ماقالى ساباقتىڭ دايەكسوزى رەتىندە تۇسىندىرىلەدى. دايەكسوز وقىپ، تالقىلانادى..
ماتىنمەن جۇمىس.
«شىندىق» ۇعىمىنىڭ ادامگەرشىلىك قۇندىلىق رەتىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا وقۋلىقتا «وقىپ ۇيرەنەيىك» ايدارىندا بەرىلگەن م. ماقاتايەۆتىڭ «شىندىق تۋرالى» اتتى ولەڭىنىمەن تانىستىرادى.
شىندىق كوزگە شۇقيدى قاشاننان دا،
شىبىن جانىڭ شىندىقتان قاشا العان با.
ار اقيقات ۇكىمى جالعاندا،
قولعا تۇرار نوقتاسىز اساۋلار دا.
قولعا تۇرار قۋلار دا، زۇلىمدار دا،
ات جالىنان مال تاپقان جىلىمدار دا.
ارامزانى، ۇرىنى جۇلىپ تۇسپەي،
اقيقاتتىڭ الماسى سۋىنعان با!
شىندىق دەگەن شىمىلدىق بىرەۋلەرگە،
قالقا قىلىپ شىندىقتى جۇرەر پەندە.
شىمىلدىعىن شىندىق كەپ جۇلىپ السا،
شىبىنى ۇشىپ، بيشارا كىرەر جەرگە.
*شىعارماداعى شىندىققا قاتىستى ءسوز تىركەستەرىن تەرىپ الىپ، ونىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرىڭىزدەر.
شىعارماشىلىق جۇمىس.
وقۋشىعا تەك قانا اقپاراتتار بەرىپ قانا قويماي، ءوز بەتىمەن ىزدەنۋگە، تەوريانى ومىرمەن سالىستىرا قاراۋىنا كومەكتەسۋ ماقساتىندا وقۋلىقتا تومەندەگىدەي شىعارماشىلىق جۇمىس بەرىلگەن.
ءوز قۇرداستارىڭىزدىڭ اراسىندا «ءوزىڭدى الدايسىڭ با» تاقىرىبىندا ساۋالناما جۇرگىزىڭىز. ساۋالنامانىڭ قورىتىندىسىمەن سىنىپتاستارىڭىزبەن ءبولىسىڭىز.
ساحنالاۋ.
وقۋلىقتا ساحنالاۋ ايدارىندا تومەندەگىدەي تاپسىرما بەرىلگەن:
تومەندەگى كەيىپكەرلەردىڭ قاسيەتتەرىنە سايكەس، ءوزارا ديالوگ قۇراستىرىپ، «وتىرىكشىگە سىلتاۋ كوپ……» تاقىرىبىندا شاعىن قويىلىم قويىڭدار.
1. ۋادە بەرگىش وقۋشى؛
2. اقتالۋعا دايىن تۇراتىن وقۋشى؛
3. جالقاۋ وقۋشى؛
4. جىگەرلى وقۋشى؛
5. ادال وقۋشى.
جۇرەكتەن جۇرەككە.
وقۋشىلارمەن بىرگە ءۇنتاسپاعا قوسىلىپ ب. تاجىبايەۆتىڭ «اسىل ارمان» ولەڭىن ورىندايدى.
ارمانىم، اق ساۋلەلى كۇنىمبىسىڭ،
الدەبىر الاۋلاعان گۇلىمبىسىڭ.
الدەبىر جەلپىپ وتكەن سامال ما ەدىڭ،
ارمانىم، ايتارىم كوپ ساعان مەنىڭ.
قايىرماسى:
اسىل ارمان، اسىل ارمان.
كوگىمدە شالقىپ ۇشقان قۇسىم با ەدىڭ.
اسىل ارمان، اسپانىمدا جارقىلداعان
قۇسىم با ەدىڭ.
مەن سەنىڭ قۇدىرەتىڭە، مەن سەنىڭ
قۇدىرەتىڭە تۇسىنبەدىم.
ارمانىم، قۇزدان قۇلار بۇلاقپىسىڭ.
الدەبىر كۇلىمدەگەن شىراقپىسىڭ.
الدەبىر البىراعان اي ما ەكەنسىڭ،
ارمانىم، ايتشى ماعان قايدا ەكەنسىڭ؟
قايىرماسى:
اسىل ارمان، اسىل ارمان،
كوگىمدە شالقىپ ۇشقان قۇسىم با ەدىڭ.
بۇل ومىردە، بۇل ومىردە،
مەن جايقالعان الاۋ گۇلمىن،
ارمانىم، كۇندە سەنى، ارمانىم كۇندە سەنى
ىزدەپ ءجۇرمىن
ماقساتى: «شىندىق» ۇعىمىنىڭ ادامگەرشىلىك قۇندىلىق رەتىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ. ادالدىققا، شىنشىلدىققا تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
-«شىندىق» ۇعىمىنىڭ ادامگەرشىلىك قۇندىلىق رەتىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ؛
- ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ؛
- ادالدىققا تاربيەلەۋ.
شاتتىق شەڭبەرى.
وقۋشىلار شەڭبەرگە تۇرىپ، وقۋلىقتا بەرىلگەن م. نابييەۆتىڭ «ءومىر دەگەن…» وقۋلىقتا بەرىلگەن ولەڭ جولدارىن وقىپ تالدايدى.
ءومىر دەگەن - وسى سەنىڭ جولداسىڭ،
وندا سەنى ايالاسىن قورعاسىن.
سەندە ونىڭ قادىرىنە جەتە ءبىل،
ءبىر - بىرىڭە جاقىن جولداس بولعاسىن.
ءومىر دەگەن – ول ءبىر نازىك تىرشىلىك،
تاڭ سىيلايدى،
نۇر سىيلايدى كۇن شىعىپ.
قادىرىنە جەتە الماساڭ جەلدىرىپ،
ساعان قارسى ۇمتىلادى جۇلقىنىپ.
ءومىر دەگەن – سەنىڭ جۇرگەن ىزدەرىڭ،
قوڭىر سالقىن،
جايما شۋاق كۇندەرىڭ.
ەگەر ونىڭ بىلگىڭ كەلسە ءقادىرىن،
شاتتىعىڭنان،
جاستىعىڭنان ىزدەگەن.
اڭگىمەلەسۋ.
بۇگىنگى ءوتىلىپ وتىرعان تاقىرىپ جايلى ويلانۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ ماقساتىندا تومەندەگىدەي سۇراقتار قويىلىپ، بالالاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالادى.
• ءسوز بەن ءىستىڭ بىرلىگى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
• ءجيى ۋادە بەرەسىز بە؟
• ۋادە بەرەردەن بۇرىن ويلاناسىز با؟
• باسقالار ۋادەسىندە تۇرماعان كەزدە قانداي سەزىمدە بولاسىز؟
اڭگىمەلەسۋ ادىستەمەلىك ءتاسىلى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ جاڭا تاقىرىپ بويىنشا نە بىلەتىندەرىن، جەكە كوزقاراستارىن انىقتاپ الامىن.
جاڭا اقپارات.
بالالار اڭگىمەلەسۋ ارقىلى ءوز قورىتىندىلارىن جاسايدى، وقۋلىقتاعى جاڭا اقپاراتقا نازار اۋدارامىز. وقۋشى بەرىلگەن اقپاراتتى تەك قانا وقىپ، ءتۇسىنىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار اڭگىمەلەسۋ ادىسىندەگى ءوز شەشىمى مەن ويىنىڭ دۇرىستىعىن، ءتىپتى بولماعاندا ونىڭ باسقا نۇسقالاردىڭ ىشىندەگى ارتىقشىلىعىن تۇسىنەدى. جاڭا اقپاراتتى ماتىنگە قاراپ وقۋشى ءوز جاۋابىن تەرەڭىرەك جانە جان - جاقتى قاراستىرۋدى ويلاستىرادى. وقۋلىقتا بەرىلگەن اقپاراتتى ءمۇعالىم وقىپ بەرەدى. وقۋلىقتا بەرىلگەن اقپاراتتى وقيمىز. وقۋلىقتا «جاڭا اقپارات» ايدارىندا تومەندەگىدەي اقپارات بەرىلگەن:
ۋادە - بەرىلگەن سەرت، ۋاعدا، ياعني ادامنىڭ باسقا بىرەۋگە بەرگەن ارەكەتتىك شارتى، سوزىندە تۇرۋدىڭ بەلگىسى. ۋادە بەرمەستەن بۇرىن جاقسىلاپ ويلانۋ كەرەك. ال بەرىلگەن ۋادە ورىندالۋى ءتيىس. ۋادەدە تۇرۋ جاۋاپكەرشىلىكتىڭ، تارتىپتىلىكتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ بەلگىسى. ۋادەدە تۇرمايتىن ادامدا نامىس بولمايدى. حالقىمىزدا ۋادەدە تۇرۋ، ەكى سويلەمەۋگە ەرەكشە ءمان بەرىلەدى. سوندىقتان ەكى سويلەۋ ەرگە سىن دەپ ايتىلادى.
ماتىنمەن جۇمىس.
وقۋلىقتا «وقىپ ۇيرەنەيىك» ايدارىندا ج. بالاساعۇننىڭ «قۇتتى بىلىك» داستانىنان الىنعان ءۇزىندىسى تالقىلاۋعا ارنالعان سۇراقتارىمەن بەرىلگەن. ول سۇراقتار وقۋشىلاردى ءماتىن بويىنشا تالقىلاۋ جۇرگىزە الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ەستىنىڭ ءسوزى - حاۋازدىڭ لەبىندەي ەسەر،
ەستەردىڭ ءسوزى - سۇيرەڭدەپ ءوز باسىن كەسەر
تياناق جوق اسىرەسە قىزىل سوزىڭدە،
ءپاتۋا جوق كوك مىلجىڭنان وزىندە.
ايتار بولسا، ءار ويىڭدى قاداپ ايت،
ءبىر ءسوزىڭدى مىڭ تولعامعا بالاپ ايت.
ءبىر سوزبەن - اق ۇلى بولىپ شىعارسىڭ،
كوپ مىلجىڭمەن كۇلكى بولىپ شىعارسىڭ،
ءار ساۋالىڭ اسىل بولسىن جاسىنداي،
اۋىر ءتيسىن ديىرمەننىڭ تاسىنداي.
نادان - مىلقاۋ، داڭقىڭ قالار سوڭىندا،
كوزى ناشار، سوقىر - مىلقاۋ بولسا ولار.
باسىڭ بولسا، داڭقىڭ قالار سوڭىندا،
ءىزىڭ قالار، حاتىڭ قالار جولىڭدا.
وسەك - وتىرىك قور قىلماسىن ءتىلىڭدى،
تەليتىن ءتىل ساناڭا اكەپ ءبىلىمدى.
بىلەر بولساڭ، مەن ايتايىن اشىعىن،
ءتىل كەسىلسە، ەس كەتەدى بىرىنەن.
ۋ مەنەن تەڭ ءزارلى ءسوزى ناداننىڭ،
كۇيە - جالا - قانى زۇلىم ادامنىڭ.
ويلى ءسوزدى، قۇلاق قۇرىشىن قاندىرار،
ءبىلىم عانا، ماي قۇيعانداي جاندىرار.
قورعا جۇرتتى، قورعاعانداي ارىڭدى،
ءتىل تيگىزدىڭ - بايلاعانىڭ باعىڭدى.
قالار اتىڭ مىناۋ جارىق جالعاندا،
قايىرىمدى ءسوز، قايىرىمدى ءىسىڭ قالعاندا.
ولسەڭ ءبىر كۇن، كۇلگە اينالار ءتانىڭ دە،
ءسوزىڭ قالار ءتىلى باردىڭ بارىندە.
وسيەت ەتتىم ساۋلەسى بار پەندەگە،
زەرىككەننەن ەمەس، تۇيگىن زەردەڭە.
ەل ارالاپ، سىرىن اشسام ءبىلىمنىڭ -
سول عانا ارمان - ءمانى كۇن مەن ءتۇنىمنىڭ.
ءتۇپتى بىلمەۋ - ودان اسقان سور بولماس،
بىلەر بولساڭ - ودان داڭعىل جول بولماس.
*شىعارمانى وقىعان سوڭ قانداي وي ءتۇيدىڭىز؟
*ماتىننەن ويلاماي سويلەۋدىڭ ادامعا تيگىزەتىن زالالدارىن تاۋىپ، ءتۇسىندىرىڭىز.
دايەكسوز.
وقۋلىقتا «ينە كوزىنەن سىنادى، ادام سوزىنەن سىنادى» ماقالى دايەكسوز رەتىندە بەرىلگەن. دايەكسوزدى وقۋشىلارمەن بىرگە تالقىلاپ، ماعىناسىن تۇسىندىرەمىن.
تاپسىرما.
وقۋلىقتا تومەندەگىدەي تاپسىرما بەرىلگەن:
تومەندەگى تىرەك سوزدەردى پايدالانىپ، «ەكى سويلەۋ - ەرگە سىن» تاقىرىبىندا شاعىن اڭگىمە قۇراستىرىڭىزدار.
تىرەك سوزدەر: ۋادە، انت، سەرت، ار - نامىس، شىندىق، ازاماتتىق، قىمبات، ءومىر، جەڭىل، وي، پەيىل، نيەت، اقيقات، وتىرىك، ۇيات، ابىروي، ارتىق ءسوز، ماقتانشاقتىق.
بۇل تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا وقۋشىلار تاقىرىپ بويىنشا ءتۇيىندى سوزدەردى پايدالانا وتىرىپ، ءوز بەتىمەن ءماتىن قۇراستىرادى. تاپسىرمانى توپپەن نەمەسە جۇپپەن ورىنداۋعا بولادى.
نازار اۋدارايىق.
ساباقتا وتكەن ماتەريالداردى تياناقتاپ، ەستە ساقتاپ الۋ ماقساتىندا وقۋلىقتا تومەندەگىدەي اقپارات بەرىلگەن.
ءسوزىڭدى جەرگە تاستاما. جەڭىل ويلىلىقپەن ۋادە بەرمە. ءوز سوزىڭە ءوزىڭ يە بول. سوزىڭە، انتىڭا بەرىك بولۋعا جاستايىڭنان ۇيرەن. سوزىڭە بەرىكتىك – ءوز مەرەيىڭ، ءوز ابىرويىڭ.
(ۆ. ا. سۋحوملينسكيي)
شىعارماشىلىق جۇمىس.
وقۋلىقتا تومەندەگىدەي شىعارماشىلىق جۇمىس بەرىلگەن. «مەن بىلەتىن ەڭ ءادىل ادام» تاقىرىبىندا وچەرك جازىڭىز.
اڭگىمەلەسۋ.
«ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك» ايدارىندا بەرىلگەن تومەندەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى وقۋشىلار ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، وزگەلەردىڭ دە پىكىرلەرىن، كوزقاراستارىن تىڭدايدى.
*ءوز - ءوزىڭىزدى الداعان كەزىڭىز بولدى ما؟
*بولسا، ونداي كەزدە قانداي سەزىمدى باسىڭىزدان وتكىزدىڭىز؟
*ادامدار نەلىكتەن ءوزىن الدايدى دەپ ويلايسىز؟
ادام ءوزىنىڭ جالقاۋلىعىن، ەرىك - كۇشىنىڭ السىزدىگىن بۇركەمەلەۋ ءۇشىن ءتۇرلى سىلتاۋلار ىزدەپ، ءوزىن - ءوزى الدايدى. ءوزىن - ءوزى الداعاندا ادام ءبىر ساتكە كوڭىلى ورنىققانداي سەزىمدە بولادى. الايدا مۇنداي وزىنە كوڭىلى تولۋ ادامعا ەشقانداي جاقسىلىق اكەلمەيدى. سوندىقتان ءوز ار - ۇياتىڭنىڭ الدىندا ادال بولۋىڭ كەرەك. سول ءۇشىن ءوز ەركىڭدى جەتىلدىرىپ، نامىسىڭ مەن ار - ۇجدانىڭدى بارلىعىنان جوعارى قويا ءبىلۋ ماڭىزدى.
دايەكسوز.
«وتىرىكشى ءبىرىنشى ءوزىن الدايدى» ماقالى ساباقتىڭ دايەكسوزى رەتىندە تۇسىندىرىلەدى. دايەكسوز وقىپ، تالقىلانادى..
ماتىنمەن جۇمىس.
«شىندىق» ۇعىمىنىڭ ادامگەرشىلىك قۇندىلىق رەتىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا وقۋلىقتا «وقىپ ۇيرەنەيىك» ايدارىندا بەرىلگەن م. ماقاتايەۆتىڭ «شىندىق تۋرالى» اتتى ولەڭىنىمەن تانىستىرادى.
شىندىق كوزگە شۇقيدى قاشاننان دا،
شىبىن جانىڭ شىندىقتان قاشا العان با.
ار اقيقات ۇكىمى جالعاندا،
قولعا تۇرار نوقتاسىز اساۋلار دا.
قولعا تۇرار قۋلار دا، زۇلىمدار دا،
ات جالىنان مال تاپقان جىلىمدار دا.
ارامزانى، ۇرىنى جۇلىپ تۇسپەي،
اقيقاتتىڭ الماسى سۋىنعان با!
شىندىق دەگەن شىمىلدىق بىرەۋلەرگە،
قالقا قىلىپ شىندىقتى جۇرەر پەندە.
شىمىلدىعىن شىندىق كەپ جۇلىپ السا،
شىبىنى ۇشىپ، بيشارا كىرەر جەرگە.
*شىعارماداعى شىندىققا قاتىستى ءسوز تىركەستەرىن تەرىپ الىپ، ونىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرىڭىزدەر.
شىعارماشىلىق جۇمىس.
وقۋشىعا تەك قانا اقپاراتتار بەرىپ قانا قويماي، ءوز بەتىمەن ىزدەنۋگە، تەوريانى ومىرمەن سالىستىرا قاراۋىنا كومەكتەسۋ ماقساتىندا وقۋلىقتا تومەندەگىدەي شىعارماشىلىق جۇمىس بەرىلگەن.
ءوز قۇرداستارىڭىزدىڭ اراسىندا «ءوزىڭدى الدايسىڭ با» تاقىرىبىندا ساۋالناما جۇرگىزىڭىز. ساۋالنامانىڭ قورىتىندىسىمەن سىنىپتاستارىڭىزبەن ءبولىسىڭىز.
ساحنالاۋ.
وقۋلىقتا ساحنالاۋ ايدارىندا تومەندەگىدەي تاپسىرما بەرىلگەن:
تومەندەگى كەيىپكەرلەردىڭ قاسيەتتەرىنە سايكەس، ءوزارا ديالوگ قۇراستىرىپ، «وتىرىكشىگە سىلتاۋ كوپ……» تاقىرىبىندا شاعىن قويىلىم قويىڭدار.
1. ۋادە بەرگىش وقۋشى؛
2. اقتالۋعا دايىن تۇراتىن وقۋشى؛
3. جالقاۋ وقۋشى؛
4. جىگەرلى وقۋشى؛
5. ادال وقۋشى.
جۇرەكتەن جۇرەككە.
وقۋشىلارمەن بىرگە ءۇنتاسپاعا قوسىلىپ ب. تاجىبايەۆتىڭ «اسىل ارمان» ولەڭىن ورىندايدى.
ارمانىم، اق ساۋلەلى كۇنىمبىسىڭ،
الدەبىر الاۋلاعان گۇلىمبىسىڭ.
الدەبىر جەلپىپ وتكەن سامال ما ەدىڭ،
ارمانىم، ايتارىم كوپ ساعان مەنىڭ.
قايىرماسى:
اسىل ارمان، اسىل ارمان.
كوگىمدە شالقىپ ۇشقان قۇسىم با ەدىڭ.
اسىل ارمان، اسپانىمدا جارقىلداعان
قۇسىم با ەدىڭ.
مەن سەنىڭ قۇدىرەتىڭە، مەن سەنىڭ
قۇدىرەتىڭە تۇسىنبەدىم.
ارمانىم، قۇزدان قۇلار بۇلاقپىسىڭ.
الدەبىر كۇلىمدەگەن شىراقپىسىڭ.
الدەبىر البىراعان اي ما ەكەنسىڭ،
ارمانىم، ايتشى ماعان قايدا ەكەنسىڭ؟
قايىرماسى:
اسىل ارمان، اسىل ارمان،
كوگىمدە شالقىپ ۇشقان قۇسىم با ەدىڭ.
بۇل ومىردە، بۇل ومىردە،
مەن جايقالعان الاۋ گۇلمىن،
ارمانىم، كۇندە سەنى، ارمانىم كۇندە سەنى
ىزدەپ ءجۇرمىن
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اپاما. اناعا سىيلايمىز، زاتتىڭ اتىن بىلدىرەتىن سوزدەر.
