عاسىر دەرتى
ماقساتى: وقۋشىلارعا تەمەكى، اراق، ەسىرتكى، سپيد - ءتىڭ قازىرگى تاڭداعى ادامزاتتىڭ باستى پروبلەماسى ەكەنىن، ونىڭ زياندى جاقتارىن ءتۇسىندىرۋ، عاسىر دەرتىنە اينالىپ وتىرعان كەسەلدەردىڭ زالالىن جان - جاقتى مەڭگەرتۋ، زياندى زاتتاردان بارىنشا اۋلاق بولۋعا شاقىرۋ، سانا - سەزىمدەرىن دامىتا ءتۇسۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: كونفەرەنسيا ساباق
كورنەكىلىكتەرى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سىزبالار مەن ارنايى دايىندالعان ديسك
بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
- وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءمۇعالىم: قوش كەلدىڭىزدەر، بۇگىنگى كونفەرەنسياعا جينالعان قاۋىم! ءسىز بەن ءبىز بۇگىن 9 - 10 - 11 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اراسىندا وتكەلى وتىرعان «عاسىر دەرتى» اتتى كونفەرەنسياعا جينالىپ وتىرمىز. بۇل كونفەرەنسيانىڭ ماقساتى – تەمەكى، اراق، ناشاقورلىق، سپيد تۋرالى ماعلۇماتتار بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردى وسى زياندى ادەتتەردەن قورعاۋ، قارسى كۇرەسە بىلۋگە شاقىرۋ.
قۇرمەتتى وقۋشىلار! قازىرگى تاڭدا بۇكىل الەمدى تولعاندىرىپ وتىرعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ادام دەنساۋلىعى. جالپى دەنساۋلىق دەگەنىمىز نە؟ قىسقاشا تۇسىنىك بەرىپ وتسەك: دەنى ساۋ ادام دەگەنىمىز ول فيزيكالىق، پسيحولوگيالىق جانە رۋحاني جان دۇنيەسى تازا ادام.
ءمۇعالىم: ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا «جالپى ادامدار نەلىكتەن ءوز دەنساۋلىقتارىن قۇرتىپ، ونى ۋلايتىندارعا توزىممەن قاراۋعا ءتيىس؟ مەن بارلىقتارىڭىزدى شىلىم شەگۋشىلەرگە ىمىراسىز بولۋعا شاقىرامىن»، - دەپ ەسىرتكى، شىلىم، ىشىمدىك سياقتى دەنساۋلىققا زيان كەلتىرەتىن ادەتتەرگە قارسى كۇرەس بار ەكەنىن ايتقان. سوندىقتان ەلباسىمىزدىڭ ايتقان سوزدەرىنە ءمان بەرىپ سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا ات سالىسايىق.
ادام ومىرىنە ءقاۋىپ توندىرەتىن جاعدايلارعا سوعىس، اشارشىلىق، ەكولوگيالىق جاعدايلار جانە ادام اعزاسىن ازعىندايتىن زياندى ارەكەتتەر جاتادى.
وسى جاعدايلار ىشىندە بىزگە تۇسىنبەۋشىلىك تۋدىراتىن سوڭعىسى، ياعني ادام اعزاسىن ازعىندايتىن زياندى ارەكەتتەر.
بۇلار قانداي ارەكەتتەر؟
بۇلار: شىلىمقورلىق، ىشىمدىك، ناشاقورلىق جانە XXI – عاسىر ىندەتىنە اينالىپ وتىرعان سپيد اۋرۋى. بۇگىنگى ساباعىمىزدا ءبىز وسى زياندى ارەكەتتەر تۋرالى اڭگىمە قوزعاپ، سولاردان ساقتانۋ جولدارىن قاراستىرامىز.
وسى كونفەرەنسياعا شاقىرىلعان قوناقتارمەن تانىستىرىپ وتەيىن:
1.
2.
3.
4.
ءمۇعالىم: وسى وتىرىستا ءوز ويلارىڭىزدى، سىزدەردى تولعاندىرىپ جۇرگەن ماسەلەلەردى تولىق شەشۋگە، قينالعان سۇراقتارىڭىزعا قاتىسىپ وتىرعان قوناقتارىمىزدان جاۋاپ الۋعا بولادى.
ەندەشە الدىڭعى كەزەكتە تەمەكىنىڭ زيانىنا توقتالايىق.
ءى ءبولىم: «تەمەكىنى تارتقانىڭ، ءوزىڭدى - ءوزىڭ قۇرتقانىڭ»
ادام العاش رەت تەمەكى تارتقاندا ۋلانادى، باسى اينالادى، جۇرەگى قاعادى، قۇسادى، قول - اياعى دىرىلدەيدى. تەمەكى تىنىس الۋ مۇشەلەرىنىڭ بارىنە زياندى اسەر ەتەدى. نيكوتين تىنىس الۋ جولدارىنىڭ سىلەمەيلى قابىقشاسىن تىتىركەندىرىپ، ونى قابىندىرادى. نيكوتين قان تامىرلارىن تارىلتادى. بۇل اۋا تامىر جانە وكپە، راك اۋرۋلارىنا شالدىقتىرادى. شىلىم شەگەتىندەردىڭ 97% وكپە راگىمەن اۋىرادى. تەمەكى ءتۇتىنى وكپە تارامدارىمەن تىنىس جولدارىن بىتەپ، ادام اعزاسىنا قاجەتتى وتتەكتى مولشەرىمەن قامتاماسىز ەتە المايدى. راديواكتيۆتى زاتتار دا بار. كۇنىنە 1 قوراپ تەمەكى تارتقان ادام جىلىنا وكپەسىنە 1 ليتر قارا ماي جينايدى.
ەندەشە سىزدەرگە قىسقاشا وسى تەمەكىنىڭ زيانى تۋرالى مىنا ديسكىدە كورىنىس بەرىلگەن تاماشالايمىز.
تەمەكى شەگۋ ءبىزدىڭ تۇرمىسىمىزعا عانا كىرىپ قويعان جوق، مادەنيەتىمىزگە دە كىردى. ءبىر كەزدە وي - ءورىسى دامىعان، مادەنيەتتى ادامعا شىلىم شەگۋ جاراسپاعان. ال كىسى ولىمىنە اپاراتىن جامان ادەت قايدان كەلگەن؟ ول تۋرالى بىزگە تاريحشىمىز ايتىپ بەرەدى.
تاريحشى: (ابىلايحان) تەمەكى ادامعا ەرتە كەزدەن باستاپ بەلگىلى بولعان، ونى ءدىني عۇرىپتارعا پايدالانعان. تەمەكىنىڭ شىعۋ تاريحى – تەمەكى ەۋروپا مەن ازياعا 15 عاسىردا كەلگەن. العاشقى كەزدە تەمەكى ءتىس اۋرۋىنا قارسى قولدانىلاتىن ءدارى رەتىندە پايدالانىلىپ جۇرگەن. رەسەيدە تەمەكى تارتۋ داعدىعا اينالىپ، كەڭ ەتەك جايعان مەزگىل – پەتر ءى پاتشالىق ەتكەن كەز.
ەرتەدە تۇركيادا تەمەكى تارتۋشىلاردىڭ قۇلاعىن، مۇرنىن كەسىپ، قولىن شاۋىپ تاستاعان. انگليادا تەمەكى تارتاتىنداردى دارعا اسقان. ال شۆەسيادا 2000 جىلدان بەرى جاس ۇرپاق شىلىم شەگۋدى بىلمەيدى.
ەۋروپالىقتارعا تەمەكى شەگۋدى ۇندىستەر ۇيرەتكەن، ولار تەمەكى ءتۇتىنى ارقىلى ماسالاردى قۋعان. ءۇ دوستاستىق بەلگىسى رەتىندە «ءومىر تۇتىگىن، ياعني تەمەكىنى شەككەن».
ساباقتىڭ ءادىسى: كونفەرەنسيا ساباق
كورنەكىلىكتەرى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سىزبالار مەن ارنايى دايىندالعان ديسك
بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
- وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءمۇعالىم: قوش كەلدىڭىزدەر، بۇگىنگى كونفەرەنسياعا جينالعان قاۋىم! ءسىز بەن ءبىز بۇگىن 9 - 10 - 11 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اراسىندا وتكەلى وتىرعان «عاسىر دەرتى» اتتى كونفەرەنسياعا جينالىپ وتىرمىز. بۇل كونفەرەنسيانىڭ ماقساتى – تەمەكى، اراق، ناشاقورلىق، سپيد تۋرالى ماعلۇماتتار بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردى وسى زياندى ادەتتەردەن قورعاۋ، قارسى كۇرەسە بىلۋگە شاقىرۋ.
قۇرمەتتى وقۋشىلار! قازىرگى تاڭدا بۇكىل الەمدى تولعاندىرىپ وتىرعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ادام دەنساۋلىعى. جالپى دەنساۋلىق دەگەنىمىز نە؟ قىسقاشا تۇسىنىك بەرىپ وتسەك: دەنى ساۋ ادام دەگەنىمىز ول فيزيكالىق، پسيحولوگيالىق جانە رۋحاني جان دۇنيەسى تازا ادام.
ءمۇعالىم: ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا «جالپى ادامدار نەلىكتەن ءوز دەنساۋلىقتارىن قۇرتىپ، ونى ۋلايتىندارعا توزىممەن قاراۋعا ءتيىس؟ مەن بارلىقتارىڭىزدى شىلىم شەگۋشىلەرگە ىمىراسىز بولۋعا شاقىرامىن»، - دەپ ەسىرتكى، شىلىم، ىشىمدىك سياقتى دەنساۋلىققا زيان كەلتىرەتىن ادەتتەرگە قارسى كۇرەس بار ەكەنىن ايتقان. سوندىقتان ەلباسىمىزدىڭ ايتقان سوزدەرىنە ءمان بەرىپ سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا ات سالىسايىق.
ادام ومىرىنە ءقاۋىپ توندىرەتىن جاعدايلارعا سوعىس، اشارشىلىق، ەكولوگيالىق جاعدايلار جانە ادام اعزاسىن ازعىندايتىن زياندى ارەكەتتەر جاتادى.
وسى جاعدايلار ىشىندە بىزگە تۇسىنبەۋشىلىك تۋدىراتىن سوڭعىسى، ياعني ادام اعزاسىن ازعىندايتىن زياندى ارەكەتتەر.
بۇلار قانداي ارەكەتتەر؟
بۇلار: شىلىمقورلىق، ىشىمدىك، ناشاقورلىق جانە XXI – عاسىر ىندەتىنە اينالىپ وتىرعان سپيد اۋرۋى. بۇگىنگى ساباعىمىزدا ءبىز وسى زياندى ارەكەتتەر تۋرالى اڭگىمە قوزعاپ، سولاردان ساقتانۋ جولدارىن قاراستىرامىز.
وسى كونفەرەنسياعا شاقىرىلعان قوناقتارمەن تانىستىرىپ وتەيىن:
1.
2.
3.
4.
ءمۇعالىم: وسى وتىرىستا ءوز ويلارىڭىزدى، سىزدەردى تولعاندىرىپ جۇرگەن ماسەلەلەردى تولىق شەشۋگە، قينالعان سۇراقتارىڭىزعا قاتىسىپ وتىرعان قوناقتارىمىزدان جاۋاپ الۋعا بولادى.
ەندەشە الدىڭعى كەزەكتە تەمەكىنىڭ زيانىنا توقتالايىق.
ءى ءبولىم: «تەمەكىنى تارتقانىڭ، ءوزىڭدى - ءوزىڭ قۇرتقانىڭ»
ادام العاش رەت تەمەكى تارتقاندا ۋلانادى، باسى اينالادى، جۇرەگى قاعادى، قۇسادى، قول - اياعى دىرىلدەيدى. تەمەكى تىنىس الۋ مۇشەلەرىنىڭ بارىنە زياندى اسەر ەتەدى. نيكوتين تىنىس الۋ جولدارىنىڭ سىلەمەيلى قابىقشاسىن تىتىركەندىرىپ، ونى قابىندىرادى. نيكوتين قان تامىرلارىن تارىلتادى. بۇل اۋا تامىر جانە وكپە، راك اۋرۋلارىنا شالدىقتىرادى. شىلىم شەگەتىندەردىڭ 97% وكپە راگىمەن اۋىرادى. تەمەكى ءتۇتىنى وكپە تارامدارىمەن تىنىس جولدارىن بىتەپ، ادام اعزاسىنا قاجەتتى وتتەكتى مولشەرىمەن قامتاماسىز ەتە المايدى. راديواكتيۆتى زاتتار دا بار. كۇنىنە 1 قوراپ تەمەكى تارتقان ادام جىلىنا وكپەسىنە 1 ليتر قارا ماي جينايدى.
ەندەشە سىزدەرگە قىسقاشا وسى تەمەكىنىڭ زيانى تۋرالى مىنا ديسكىدە كورىنىس بەرىلگەن تاماشالايمىز.
تەمەكى شەگۋ ءبىزدىڭ تۇرمىسىمىزعا عانا كىرىپ قويعان جوق، مادەنيەتىمىزگە دە كىردى. ءبىر كەزدە وي - ءورىسى دامىعان، مادەنيەتتى ادامعا شىلىم شەگۋ جاراسپاعان. ال كىسى ولىمىنە اپاراتىن جامان ادەت قايدان كەلگەن؟ ول تۋرالى بىزگە تاريحشىمىز ايتىپ بەرەدى.
تاريحشى: (ابىلايحان) تەمەكى ادامعا ەرتە كەزدەن باستاپ بەلگىلى بولعان، ونى ءدىني عۇرىپتارعا پايدالانعان. تەمەكىنىڭ شىعۋ تاريحى – تەمەكى ەۋروپا مەن ازياعا 15 عاسىردا كەلگەن. العاشقى كەزدە تەمەكى ءتىس اۋرۋىنا قارسى قولدانىلاتىن ءدارى رەتىندە پايدالانىلىپ جۇرگەن. رەسەيدە تەمەكى تارتۋ داعدىعا اينالىپ، كەڭ ەتەك جايعان مەزگىل – پەتر ءى پاتشالىق ەتكەن كەز.
ەرتەدە تۇركيادا تەمەكى تارتۋشىلاردىڭ قۇلاعىن، مۇرنىن كەسىپ، قولىن شاۋىپ تاستاعان. انگليادا تەمەكى تارتاتىنداردى دارعا اسقان. ال شۆەسيادا 2000 جىلدان بەرى جاس ۇرپاق شىلىم شەگۋدى بىلمەيدى.
ەۋروپالىقتارعا تەمەكى شەگۋدى ۇندىستەر ۇيرەتكەن، ولار تەمەكى ءتۇتىنى ارقىلى ماسالاردى قۋعان. ءۇ دوستاستىق بەلگىسى رەتىندە «ءومىر تۇتىگىن، ياعني تەمەكىنى شەككەن».
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
