InfoHub Logo

قاراعايعا قاراپ تال وسەر،
قاتارىنا قاراپ ۇل وسەر.
ءبىزدىڭ حالقىمىز ەر - ازاماتتى شاڭىراق يەسى دەسە، ايەل - انانى وتباسىنىڭ التىن قازىعى دەپ باعالاعان. «حالىق ايتسا قالت ايتپايدى» دەگەندەي، ەرلى - زايىپتى ادامدارعا ارناپ ايتىلعان وسى ءبىر تاماشا تەڭەۋ عاسىردىڭ تەرەڭىنەن تولعانىپ، ءومىردىڭ باي تاجىريبەسىنەن شىققان بولسا كەرەك. بۇرىن «ايەل تەڭدىگى» ۇعىمى - ماسەلە بولسا، بۇگىنگى كۇنى ول «گەندەرلىك تەڭدىك» دەگەن ۇلكەن ساياساتقا ۇلاسىپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ قولداۋىمەن وسى گەندەرلىك تەڭدىك اياسىندا «تۇرمىستىق زورلىق - زومبىلىقتىڭ پروفيلاكتيكاسى تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. بۇعان قوسا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىندىعى وتباسى ىستەرى جانە دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا جۇمىس ىستەيدى. جوعارىدا ايتىلعانداي، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ايەلدەر تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ىقپال ەتەتىن 2009 جىلى ەكى زاڭ قابىلداندى. ونىڭ ءبىرى -«ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ تەڭ قۇقىقتارىنىڭ جانە تەڭ مۇمكىندىكتەرىنىڭ مەملەكەتتىك كەپىلدىكتەرى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2009 جىلعى 8 جەلتوقسانىنداعى №223 - ءىۇ زاڭى بولسا، ەكىنشىسى -«تۇرمىستىق زورلىق - زومبىلىق پروفيلاكتيكاسى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2009 جىلعى 4 جەلتوقسانىنداعى №214 - ءىۇ زاڭى.
جالپى، گەندەر - ەرلەر مەن ايەلدەر اراسىنداعى قاتىناستاردىڭ ءومىردىڭ بارلىق سالالارىندا كورىنىس تاباتىن الەۋمەتتىك قىرى دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
مەملەكەت باسشىسى بەكىتكەن گەندەرلىك تەڭدىك ستراتەگياسى نەگىزىنەن ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ تەڭدىگىنە قول جەتكىزۋ ماقساتىنداعى بيلىك پەن قوعامنىڭ ءوزارا ءتيىمدى ارەكەت ەتۋىنە باعىتتالىپ شىعارىلعان زاڭ. قازىرگى كەزەڭدە ازاماتتىق قوعام ۇلتتىق گەندەرلىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋعا جانە ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا گەندەرلىك تەڭدىككە قول جەتكىزۋ تەتىگىن جاساۋعا بەلسەندى تۇردە، كەڭ كولەمدە جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر. ءبىزدىڭ ەلەمىزدە بۇل ماقساتتاعى جۇمىس كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى. بۇل ساياساتقا ەلباسىنىڭ ءوزى تەرەڭىرەك ءمان بەرۋدە. پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ ءوزىنىڭ حالىققا ارناعان جولداۋىندا «قوعامنىڭ وركەنيەتتىك دەڭگەيى ونىڭ ايەلدەرگە دەگەن قارىم - قاتىناسىمەن ولشەنەدى…» دەپ تۇجىرىمداۋىندا ۇلكەن ءمان جاتىر. «وتباسى - تۇرمىستىق زورلىق - زومبىلىقتىڭ پروفيلاكتيكاسى تۋرالى» زاڭ تەك ايەلدەرگە عانا ەمەس، وتباسىنىڭ باسقا دا مۇشەلەرىنىڭ تەڭ قۇقىقتارىن ساقتاپ، تۇرمىستاعى، قىسىمدى بولدىرماۋعا ىقپال ەتەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، ايەلدەر قاي سالادا قىزىمەت ەتپەسىن، ءوز بەدەلدەرىمەن قاتار، سول سالا جاۋاپكەرشىلىگىن دە ارتتىرىپ، جۇرتشىلىق قۇرمەتىنە بولەنۋدە. ءاربىر جۇمىستىڭ قيىنشىلىع مەن قىزىقشىلىعى، جەتىستىگى مەن جەمىسى بولادى. جاقسى ءىس ارىدەن باستاۋ الادى. اتاپ ايتقاندا، تۇڭعىش رەت قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ 1998 جىلعى قاراشا ايىنداعى جارلىعىمەن وسى وتباسى جانە ايەلدەر ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا دۇنيەگە كەلدى. ايەلدەردى ساياساتقا، ۇكىمەتتىك بيلىك ورگاندارىنا، ەكونوميكاعا، بيزنەسكە قاتىستىرۋ، انا مەن بالا دەنساۋلىعىن قورعاۋ، سونىمەن قاتار وتباسىنداعى زورلىق - زومبىلىققا قارسى تۇرۋ. ايەلدەر قولى تيمەگەن سالا جوق دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. مەملەكەت قايراتكەرى، باتىر، ەل باسقارۋشىسى بولعان كورنەكتى ايەل تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرى بەلگىلى. ءقازىر قوعام بولىپ ۇستاز قاۋىمىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە كۇش سالۋدا. ءبىلىم زاڭىنا دا «ۇستاز مارتەبەسى» دەگەن ارنايى باپ ەنگىزىلدى. ۇستاز ادامنىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋىنا ىقپال جاسايتىن بىردەن ءبىر مامان. وسى ورايدا ۇستاز ەڭبەگىنىڭ باعالانۋى وتە دۇرىس. بۇل مەن ءۇشىن زور قۇرمەت. ءقازىر كوپ اتا - انا «بالانى كيىندىرىپ، ىشكىزىپ، اتا - انالىق مىندەتىمدى ورىندادىم» دەپ ويلايدى. ال ءوسىپ كەلە جاتقان وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن ەڭ باستى، كەرەك نارسە اتا - انالىق جىلىلىق ەكەنىن تۇسىنبەيدى. اتا - انانىڭ بالا الدىنداعى باستى پارىزى، كيىندىرىپ، ىشكىزۋدەن دە بۇرىن - دۇرىس تاربيە بەرۋى. ۇرپاق تاربيەسىنىڭ جاقسى بولۋى - ەلدىڭ جارقىن بولاشاعىنىڭ كەپىلى.

ەگەر وتباسىندا ءبارى جەتىپ تۇرسا ايەل ادام سىرتتان گورى ءۇيدىڭ ءىشىنىڭ ءسانىن كىرگىزگەنى دۇرىس قوي. ايەل ادام ومىرگە ءسابي اكەلىپ، سونى جاقسىلاپ تاربيەلەسە باستى مىندەتىن ورىنداعانى دەر ەدىم. راس ىسكەرلىك، اقىلدىلىق، بىلىمدىلىك جاعىنان الدا تۇرعان ايەلدەرىمىز بارشىلىق. ءبىراق كوپ ەمەس. سوندىقتان ەر ادامداردىڭ وقبويى وزىپ تۇرعانى جاراسىمدى دا. ءوزىم گەندەرلىك ساياساتتى قولدامايمىن.
ۇستاز باقىتى شاكىرتىڭمەن بىرگە قۋانا ءبىلۋ. ءبىز ءۇشىن باستى ماراپات - اتا - انا مەن وقۋشىنىڭ العىسى.
«ايەل ءبىر قولىمەن بەسىكتى تەربەتسە، ەكىنشى قولىمەن الەمدى تەربەتەدى» دەمەي مە؟ بۇگىنگى كۇنى ايەلدەر قوعامىمىزدىڭ بارلىق سالالارىندا دا، بەلسەندىلىك تانىتۋدا. ولار قانداي قىزىمەت اتقارسا دا، انالىق قۇقىعىن گۇلدەندىرە وتىرىپ، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك پەن سەنىمدىلىكتىڭ، جوعارعى كاسىبيلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ، ۋاقىت كوشىنەن قالماي، بولاشاققا دەگەن سەنىمنىڭ زور ۇيىتقىسى بولۋدا.

ۇل تاربيەسى
جاس اكەلەرگە ارنالعان كەڭەستەر ۇسىنىپ وتىرمىز. كىم دە بولسا ءوزىنىڭ، اتقا مىنەر، ءۇيدىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتەر ۇلىنىڭ تاربيەلى بولعانىن قالايدى. سونداي اكەلەرگە ارنالعان ۇلداردىڭ تاربيەسى جايىندا وي بولىسپەكپىز.
ۇل تاربيەسىندە، ۇلدارعا بولاشاق ەل مەن جۇرتتىڭ قورعانى، وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى، حالىققا باقىت - بايلىق، جاراتۋشى ەكەندىگىن شىنايى ۇعىندىرۋ باستى ماقسات ەتىلەدى. ەرجىگىتتىڭ قالاي بولۋ كەرەك ەكەندىگىن شىنايى ۇعىندىرۋ باستى ماقسات ەتىلەدى. ەرجىگىتتىڭ قالاي بولۋ كەرەكتىگى، ەل - جۇرت، ۇلكەن كىشى، كارى - جاس الدىندا ءوزىن قالاي ۇستاپ، ايەلدەر مەن بالالارعا قالاي قامقورلىق جاساۋ، وتباسى مەن ەل - جۇرتىنا قالاي ۇلگى - ونەگە بولۋ، قيىن ساتتەر مەن ەل باسىنا كۇن تۋعان سىن ساعاتتاردا قالاي ەرلىك كورسەتىپ، قالاي ازاماتتىق تانىتۋ سەكىلدى ىستەردىڭ بارلىعى مۇقيات ۇيرەتىلەدى.
«ۇلىم جاقسى بولسىن دەسەڭ، بىلىكتىمەن اۋىل بول» دەيتىن حالىق دانالىعىنا ساي، ۇلدارى تايعا ءمىنىپ ءوز تىزگىنىن ءوزى ۇستاپ جۇرۋگە جاراي باستاعان سوڭ، ادامگەرشىلىگى جوعارى، ءبىلىمى تەرەڭ جاقسى ادامدارمەن كورشى بولىپ، ونەرلى، ۇلگى - تاعىلىمدى كىسىلەرمەن ءجيى بارىس - كەلىس جاساپ، ۇرپاقتارىنىڭ تاماشا ۇلگى – ونەگە الىپ وسۋىنە تاماشا شارت - جاعداي ازىرلەپ بەرەدى. ارلى، ادال، ونەرلى، ءبىلىمدى ازامات بولىپ شىعۋعا تالپىندىرادى، ءتۇرلى جيىن - تويلار مەن ۇلكەن كىشى ورتاسىندا ادەپتى، يبالى، ءتارتىپتى، مادەنيەتتى بولۋعا، ءوزىن دۇرىس ۇستاپ، جامان مىنەز، جاعىمسىز قىلىق كورسەتپەۋگە داعدىلاندىرادى. ۇلكەن كىشى ورتاسىندا بەي - ادەپ ءسوز سويلەپ، اسىپ - تاسپاۋعا، اشىق – شاشىق جۇگىرمەۋگە ۇيرەتەدى. قاي جەردە جۇرسە دە، قانداي قىزمەت ىستەسە دە كىشپەيىل، قاراپايىم، قاجىرلى بولىپ، ەر ازاماتقا لايىق ەرلىك، سەرىلىك تانىتىپ، ەركەكتىك مىنەز، ازاماتتىق تۇرعىدان جازباۋعا جەتەلەيدى. «ەركەك مىنەزدى ايەلدەن، ايەل مىنەزدى ەركەكتەن بەز» دەپ ەركەكتە ەركەكتىك، ايەلدە ايەلدىك قاسيەت بولۋىن دارىپتەيدى.

ۇلداردى ەڭبەككە تاربيەلەۋدە ءار وتباسى «ەڭبەگىڭ قاتتى بولسا، تاتقانىڭ ءتاتتى بولادى»، «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي»، «ەرتە تۇرعان ەركەكتىڭ ءبىر ءىسى — ىلگەرى«، «ەڭبەك - باقىت، بايلىقتىڭ اتاسى» دەپ ۇرپاقتارى ەس ءبىلىپ، قولعابىسقا جاراي باستاعان كەزدەن باستاپ ەرتە تۇرعىزىپ، ءتۇرلى شارۋالاردى ىستەتىپ، جۇمىستارعا جۇمساپ تاربيەلەي باستايدى.
ەر بالالاردىڭ 7 مەن 10جاس ارالىعىن «قوزى جاسى» دەپ، بۇل جاستاعى بالالارعا ءار تۇلىك مال مەن ونىڭ تولدەرىنىڭ بوگەنايىن، بەلگى، قاسيەتتەرىن جىعا تانۋ تالابىن قويعان. 10جاستان 20جاسقا دەيىنگى جاستى «قوي جاسى»، «قوتان جاسى» دەپ اتاپ، وسى ون مەن جيىرما جاس ارالىعىنداعى ەر بالالارعا قويدىڭ قىرىق قايىرىمىن ءبىلۋ، استىق جيناۋدىڭ «ۇرىق تاڭداۋ، ايداۋ، باپتاۋ، ورۋ، جيۋ، قامبالاۋ» سياقتى التى ءادىسىن، باعباندىقتىڭ كوشەت وتىرعىزۋ، باپتاۋ، جالعاۋ، بۇتاۋ، ءۇزۋ، ساقتاۋ، سياقتى امالدارىن تولىق مەڭگەرۋ تالابى قويىلعان. 20 جاستان 30 جاسقا دەيىنگى جاستى «جىلقىشى جاسى» دەپ اتاپ، بۇل جاستاعى ازاماتتارعا ەل تانىپ، جەر تانىپ، جىلقىنىڭ جيىرماا قاسيەتىن مەڭگەرىپ، جەتى قاراڭعىدا اداسپاي جول تاباتىن، ءقاۋىپ قاتەرگە جولىققاندا ەرلىك كورسەتە الاتىن، باتىل دا باتىر بولۋ تالابى قويىلادى. ۇرپاقتاردى جاسىنا قاراي تالاپ قويىپ تاربيەلەۋ تاربيەنىڭ جۇعىمدىلىعىن ارتتىرادى. ار - نامىستى، اتاق – داڭقتى جەكە باسى مەن ءوز مۇددەسىن جوعارى قويۋداي ۇلى مۇرات، اسقاق ارمان ورناتۋىنا تاماشا نەگىز قالايدى.
بۇل تاربيە ۇل بالالاردىڭ جاۋاپكەرشىلىككە جانە قوجايىندىق سەزىمى بيەلەي باستايدى. مەن وتباسىنا، بالالار مەن انالارعا، ەل - جۇرتىنا قامقورشى، قورعان بولۋ سەزىمىن جوعارىلاتادى. ەسەيگەندە اقىل - ايلا، كۇش - قايرات جاقتا اقاۋسىز ەسەيىپ، تۋعان جەرگە، وتانعا، حالىققا مول ۇلەس قوسۋ ساناسىن جوعارىلاتادى. ءارقاشان وزدەرىن ەل الدىندا ەر ازاماتتىق بيىكتەن كورسەتۋگە تىرىساتىن نامىسقوي، باتىل، باتىر، حالىقشىل ازامات بولىپ شىعادى.
گەندەرلىك ساياسات جانە گەندەرلىك تاربيەنىڭ مازمۇنى مەن ءمانى جۇكتەۋ