گلاننىڭ اجالى
گلان اۋلەتى حابار-وشارسىز كەتكەن لەيتەنانت توماس گلان تۋرالى گازەتتەرگە حابارلاندىرۋ قانشا بەرسە دە، ول تابىلمايدى. ول وپات بولعان، ءتىپتى ونىڭ قانداي جاعدايدا قازا تاپقانىن دا بىلەمىن.
بىلايشا ايتقاندا، ونىڭ وتباسىنىڭ ىزدەۋ سالۋداعى تاباندىلىعى قايران قالدىرادى. جالپى توماس گلان ىزدەۋگە تۇرارلىق ادام بولاتىن، كەي جاعدايدا ونى ايىرىقشا ازامات دەۋگە دە تاتيتىن، جۇرتتىڭ ءبارى جاقسى كورەتىن. ءوز باسىم، گلاندى كۇنى وسى ۋاقىتقا دەيىن جەك كورسەم دە، ەسىمە تەك وشپەندىلىكپەن تۇسىرسەم دە، وعان وزىنە لايىق باعاسىن بەرۋ كەرەك قوي. ونىڭ اجار-كوركىن وتە-وتە تارتىمدى بولاتىن، وعان جاستىق جىگەرى قوسىلىپ كەز كەلگەننىڭ باسىن اينالدىرىپ الا قوياتىن. ول ءوزىنىڭ وتتاي جانعان جىرتقىش جانارىن ءبىر اۋدارسا بولدى، ءوزىڭدى بىردەن سونىڭ ىرقىندامىن دەپ سەزىنەسىڭ، ونداي سەزىمدى مەن دە باستان كەشىرگەنمىن. ءبىر كەلىنشەك ايتىپتى دەيدى: "ول ماعان قاراعاندا ءوزىم وزىمدىكى بولماي قالامىن، بەينە ءبىر ۋىسىنا الىپ ۋماجداپ جاتقانداي سەزىنەمىن" دەپ.
الايدا توماس گلاننىڭ وزىنە ءتان كەمشىلىكتەرى دە بولدى. ونىڭ ءوزىن جەك كورەتىن بولعاندىقتان ولارىڭ جاسىرۋدىڭ دا قيسىنى جوق. ارا-تۇرا ول تىم قاراپايىم، كىشكەنتاي بالاداي ۇشقالاق، بارىپ تۇرعان كوڭىلشەك بولاتىن، بالكىم، ايەل زاتىنىڭ سوڭىنان قالماي وعان جابىسىپ جۇرەتىنى دە سودان شىعار. ولارمەن تالاي ساعات مىلجىڭداسىپ، ەرسى قىلىقتارىنا قارقىلداپ كۇلىپ، قالجىڭداسۋدان قاجىمايتىن، ايەلدەرگە دە كەرەگى سول عوي. بىردە ونىڭ ءبازبىر كىسى تۋرالى دامبالىنا ماي تولتىرىپ قويعانداي دەگەنى بار. ول تاپقىرلىعىنا ءوزى ءماز بوپ قارق-قارق كۇلدى، ال مەن بولسام، اۋزىمنان ونداي ءسوز شىعىپ كەتسە، كۇلۋدىڭ ورنىنا ۇيالار ەدىم. سوسىن، ءبىز ءبىر شاتىردىڭ استىنان قونىس تەپكەن كەزدە ونىڭ قاندايلىق اقىماق ەكەنىنە كوزىم كامىل جەتتى. ەرتەڭگىلىك ماعان ءۇيدىڭ قوجايىنى كەلىپ، تاڭەرتەڭگى اسقا نە اكەلەيىن دەپ سۇرادى، اسىعىس وعان ءبىر ءۇزىم نان مەن جۇمىرتقا دەدىم. تۋرا شاتىردىڭ استىنداعى باسپانادا تۇراتىن توماس گلان سول كەزدە مەنىڭ بولمەمدە وتىر ەدى، مەنىڭ سوزىمە ال كەپ قارقىلداپ كۇلسىن. ودان ءبىر جانىنا راقات تاپقانداي "ءبىر ءۇزىم نان مەن جۇمىرتقا" دەپ قايتالاپ تۇرىپ قارقىلدايدى. مەنىڭ تاڭىرقاي تاڭدانىپ، الايا قاراۋىم عانا ونى ساپ باستى.
مۇمكىن ونىڭ وسىنداي بەيشارا قىلىقتارىنىڭ قالعانىن ەسىمە تۇسىرۋىمە قاراي ايتارمىن، ونداي جاعدايدا وعان ءسوزسىز ورالامىن، ويتكەنى ول مەنىڭ دۇشپانىم، اياۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. ءبۇل ارادا ىزگى بولا قالۋدىڭ نە قاجەتى بار؟ راس، ول ماس بولعاندا عانا ەسەرلەنىپ كەتەتىن. ءبىراق ماسكۇنەمدىكتىڭ ءوزى ءبىر جيىركەنىشتى كەسەل ەمەس پە.
مەن ونىمەن 1859 جىلدىڭ كۇزىندە تانىسقانىمدا ول وتىز ەكى جاستا بولاتىن، ەكەۋمىز تۇيدەي قۇرداسپىز. وندا ونىڭ قابا ساقالى بولاتىن، ۇستىندە جاعاسى تىم اشىق توقىما جەيدەسى بار، كوبىنە ونىڭ جوعارعى تۇيمەسى سالىنبايتىن. موينى العاش ماعان ايىرىقشا ادەمى بولىپ كورىنگەن، سوسىن ول مەنىڭ تاراپىمنان ءوزىنىڭ قاس جاۋىن تاپقاننان كەيىن قاراسام، ونىڭ موينى مەنىكىمەن ءتىپتى دە ارتىق ەمەس، مەن قايتا وزىمدىك ءىن جۇرت كورسىن دەپ كوپتىڭ الدىنا تارتا بەرمەيمىن. مەن ونىمەن پارومدا كەزدەسكەنمىن، جولىمىز بىرگە بولدى، الايدا بىرىگىپ اربا جالداۋعا الدىن الا كەلىسپەپپىز، تەمىر جولمەن ول جەرگە جەتە المايسىڭ. ادەيى ءىز تاستاماس ءۇشىن ول جەردىڭ اتىن اتاماي وتىرمىن، ال گلان اۋلەتى ارى الدىندا ارىلعان سوڭ، ونى ىزدەۋدى دوعارسا دا جارايدى، ويتكەنى ول ەكەۋمىز بىرگە بارعان، اتىن ادەيى اتاماي وتىرعان جەردە قازا تاپتى.
جالپى، توماس گلان تۋرالى وزىمەن كەزدەسپەي تۇرىپ ەستىگەن ەدىم. ەستۋىمە قاراعاندا، ول سولتۇستىك نورۆەگيادا اتاقتى ءبىر تۇقىمنىڭ جاپ-جاس مۇراگەر قىزىنا عاشىق بولىپ، ونى جۇرت الدىن¬دا ۇياتقا قالدىرعان سوڭ اجىراسىپ كەتكەن كورىنەدى. ول قىز الدىندا ءوزىمدى-وزىم قۇرتامىن دەپ ەسەرلىكپەن ۋادە بەرىپتى. قىزدىڭ نەسى كەتىپ بارادى، وعان ونداي مۇمكىندىكتى جاساي قويىپتى. بىلايىنشا، توماس گلاننىڭ اتاعى سول كۇننەن باستاپ-اق شىعىپتى، جالعاندى جالپاعىنان باسىپ ءىشىپ، كىم كورىنگەنمەن ءجۇرىپ، داۋ-جانجالداردىڭ بىرىنەن سوڭ بىرىنە كيلىگىپ، اقىرى وتستاۆكاعا شىعىپتى. مۇرنىڭدى بۇزعانى ءۇشىن كەك قايتاردىڭ نە، قايتارمادىڭ نە، جالپى جاقسى ءادىس ەمەس ءبۇل!
ايتقانداي، ونىڭ جاس بيكەشپەن قارىم-قاتىناسى جايىندا باسقا دا سىبىس بار: ول جالپى، قىزدى ۇياتقا قالدىرماعان، بۇل ولاردىڭ اتا-اناسىنا ۇناماي، تابالدىرىقتان اتتاتپاي قويىپتى، بويجەتكەن دە ولارعا قارسى تۇرا الماعان، ويتكەنى اتىن اتاۋدىڭ قاجەتى جوق، ءبىر شۆەد گرافى وعان قۇدا ءتۇسىپتى. بۇعان مەن ونشا سەنىڭكىرەمەيمىن، توماس گلاندى سۋقانىم سۇيمەگەندىكتەن العاشقى سىبىسقا كوبىرەك دەن قويامىن، سەبەبى بۇدان ءبارى شىعادى. قالاي بولعانمەن دە ول اتاقتى اقسۇيەك بيكەش جايىندا اۋىز اشقان ەمەس، ونى ەجىكتەپ مەن دە سۇراعانىم جوق. ونىڭ ماعان قاجەتى قانشا!
ال انا جولى پارومدا ءبىز ءوزىمىز بارا جاتقان مەكەن تۋراسىندا عانا سۇرادى، سەبەبى وندا بۇرىن ەكەۋمىز دە بولماعان ەكەنبىز.
— وندا مەيمانحانا بار بولۋى كەرەك، — دەپ توماس گلان دەرەگىن كارتادان تەكسەرىپ جاتتى. — ءساتىن سالسا، سوندا قونىستايمىز؛ ايتۋعا سەنسەك، قوجايىنى كارى اعىلشىن كەمپىرى، انىعىراعى، بۇدان. كوسەمى كورشى مەكەندە تۇرادى ەكەن، ونىڭ ايەلدەرى كوپ كورىنەدى، كەيبىرەۋلەرى ون جاسقا دا جەتپەگەن دەيدى.
كوسەمنىڭ قانشا ايەلى بارىن، ەلدى مەكەندە مەيمانحانانىڭ بار-جوعىن دا بىلمەۋشى ەدىم، سوندىقتان ۇندەمەدىم، ال گلان جىميىپ كۇلدى، كۇلكىسى وندا ماعان تىم تاماشا كورىندى.
ءيا، ۇمىتىپ بارادى ەكەنمىن. ول ءوزىنىڭ سۇلۋ سىر-سىمباتىندا كىناراتسىز دا بولمايتىن، سول اياعىندا باياعىداعى ءبىر وق تيگەن جارانىڭ ورنى بار، كۇن بۇزىلسا-اق قاقساي باستايدى دەپ ونىڭ ءوزى ايتقان.
II
اراعا اپتا سالىپ جارتىلاي اعىلشىن كەمپىردىڭ مەيمانحانا اتالاتىن ۇلكەن لاشىعىنا ورنالاستىق. مەيمانحانا دەگەن اتى عانا، قابىرعالارىنىڭ دەنى بالشىقتان سوعىلعان، جارتىلاي اعاش، اعاشى قۇرسىن قۇجىناپ جۇرگەن قۇرت-قۇمىرسقا. مەن زالعا جاپسارلاس بولمەدە تۇردىم، كوشەگە شىعاتىن كىشىرەك كومەسكى جاسىل تەرەزەسى بار، ال گلان شاتىردان ايتەۋىر ءبىر تەسىك تاڭداپ الدى، ونىڭ دا تەرەزەسى بار، ءبىراق مەنىكىن ەن قاراڭعى، ۇسقىنسىزداۋ. سابان شاتىردى كۇن قىزدىرىپ، گلاننىڭ تۇراعى كۇنى-تۇنى قاينايدى دا تۇرادى، ونىڭ ۇستىنە باسپالداعى جانە جوق، ءتورت-اق تەپكىشەگى بار ەسكى ساتىسىم اقتان ورمەلەپ جۇرگەنى. ءبۇل ارادا مەنىڭ ەشبىر كىنام جوق. تاڭداۋدى گلاننىڭ وزىنە ۇسىنىپ:
— مۇندا ەكى بولمە بار ەكەن، ءبىرى — جوعارىدا، ءبىرى — تومەندە، كانە، ايسىن تاڭدايسىڭ؟ — دەگەنمىن.
گلان ەكەۋىن دە قاراپ شىعىپ، جوعارىداعى سىن تاڭدادى، مۇمكىن ءتاۋىرى نە مەن كىرسىن دەگەن بولار، ول ءۇشىن رازىلىق ءبىلدىرىپ، راحمەتىمدى ايتقانمىن. دەمەك، بىر-بىرىمىزگە كەتكەن ەسەمىز جوق.
ەڭ ىستىق كۇندەرى اڭعا شىقپاي، ۇيدە وتىراتىنبىز. ايتارى جوق، ىستىق ادام توزگىسىز بولاتىن. تۇندە ماسا-سونادان تور كوزدەر ارقىلى قورعاناتىنبىز، كەيدە جارقاناتتار كوزى كورمەي تورعا سوعىپ، بىت-شىتىن شىعاراتىن؛ گانگا ونداي وقيعالار ءجيى ۇشىراستى، ويتكەنى ول ىستىقتان شاتىرداعى تەرەزەنى جابا المايتىن، مەنى، ايتەۋىر قۇداي ايادى. كۇندىز ءبىز لاشىق الدىنداعى شي توسەنىشتە جاتىپ، شىلىم شەگىپ، اينالاداعى ءومىردى شولامىز. ءتۇز ەمدىكتەر قارا ءتۇستى، قالىڭ ەرىندى كەلەدى، ءبارىنىڭ كوزى قاپ-قارا، تۇڭعيىق، قالاقتارىندا سىرعا، ولار مۇلدەم جالاڭاش دەرلىكتەي جۇرەدى، بەلىنە بايلاعان شۇبەرەك نەمەسە جاپسىرىپ العان جاپىراق بولادى، ايەلدەرىنىڭ بەلدەمشەلەرى قىپ-قىسقا. بالالار كۇنى-تۇنى تىر جالاڭاش جۇگىرىپ جۇرەدى، قارىندارى قاباقتاي بولىپ، جالت-جالت ەتەدى.
— ايەلدەرى تىم سەمىز ەكەن، — دەدى گلان.
داۋ جوق، ايەلدەرى ەرەسەن سەمىز كەلەدى ەكەن، ونى العاش گلان ەمەس، مەن بايقاعانمىن، ءبىراق تالاسپاي-اق بىرىنشىلىكتى سوعان-اق بەردىم. سوسىن ولاردىڭ ءبارى سونداي ۇسقىنسىز ەمەس، ارالارىندا سىمباتتىسى دا بار، ءبىراق ءبارىنىڭ بەتى تولىق، تومپاق؛ ايتقانداي، جارتىلاي تالدىق، شاشى ۇزىن، ءتىسى اپپاق ءبىر ايەلمەن تانىسقانىم بار، ول بارىنەن دە ادەمى، ءارى سۇيكىمدى ەدى. مەن وعان بىردە كۇرىش القابىنىڭ شەتىندە تاپ بولدىم، ول ەتبەتىنەن ءتۇسىپ قالىڭ ءشوپتىڭ اراسىندا ەكى اياعىن قايشىلاپ جاتىر ەكەن. ونىمەن بىردەن ۇعىنىسىپ، تاڭ الدىندا ءبىر-اق اجىراستىق، ول ۇيىنە كەتتى، اتا-اناسىنا كورشى مەكەندە قونىپ قالدىم دەيتىن بولدى. گلان ول ءتۇندى تىپتەن جاس شاماسى وننان اسپاعان ەكى قىزبەن وتكىزىپتى. ەسەرسوقتانىپ، سوندايلارمەن اۋەيلەنىپ، كۇرىش اراعىن ءىشۋ دەگەن ونىڭ تالعامى قانداي ەكەنىن كورسەتپەي مە.
ەكى كۇننەن كەيىن ءبىز اڭعا شىقتىق. شاي پلانتاسياسىن، كۇرىش القابىن، شابىندىقتاردى باسىپ، مەكەندەردى وراي ءوتىپ، جاعا بويلاپ عاجايىپ، تۇسىنىكسىز اعاشتارى اياق الىپ جۇرگىسىز ورمانعا سۇعىنا تۇستىك. بامبۋك، مانگو، تاماريند، ديك، مامەد، ءتۇز اعاش سياقتى قۇدايدان باسقاعا بەلگىسىز اعاشتار تۋرالى ەكەۋمىزدىڭ دە تۇسىنىگىمىز شامالى. الايدا وزەندەردىڭ سۋى تىپتەن ساياز ەكەن، قالىڭ جاڭبىرعا دەيىن وسىلاي كەمەرىنە تولماي تۇراتىن كورىنەدى. ءبىز جابايى كەپتەرلەر مەن قىرعاۋىلدار اتىپ الدىق. كەشكە قاراي ەكى ىلگىشىن كوردىك؛ توبەمىزدەن توتىلار اشىپ ءجۇردى، گلان عالامات مەرگەن ەكەن، اتقانى ءمۇلت كەتپەيدى، ءبىراق ونىڭ مىلتىعى مەنىكىنە تاۋىرىرەك قوي، سوعان قاراماستان الدەنەشە رەت مەن دە كوزدەگەنىمە ءدوپ تيگىزدىم. الايدا مەنىڭ ماقتانگويلىك عادەتىم جوق، ال گلان بولسا "مىنانىڭ باسىنا، مىنانىڭ قۇيرىعىنا تيگىزەمىن" دەپ بوسە بەرەدى جانە ونى اتارىنىڭ الدىندا ايتادى، ال قۇس قۇلاعاندا بارىپ قاراساڭ، وق باسىنا نە ءۇيىعىنا تيگەن بولىپ شىعادى. ەكى ىلبىسىنگە تاپ كەلگەندە گلان ولاردى بىتىرا مەن تۇسىرمەك بولدى، قاس قارايدى پاتروندار دا تاۋسىلۋعا جاقىن، قاراڭعىدا قيىن بولادى، دەپ مەن باستىرمادىم. جالپى ول مەن قانداي ەر جۇرەك وجەتپىن، بىتىرا مەن دە ىلگىشىن اتقانمىن دەپ ماقتانعىسى كەلدى اۋ دەپ ويلايمىن.
— اتپاعانىم وكىنىشتى بولدى، — دەدى ول ماعان. — سەندەردىڭ وسى اسىرە اقىلماندىقتارىڭا. سونىڭ نە قاجەتى بار؟ ۇزاعىراق ءومىر سۇرگىلەرىڭ كەلە مە؟
— وزىڭنەن اقىلدىراق ساناساڭ، وعان تەك ماساتتانۋىم كەرەك بولار، — دەپ جاۋاپ قاتتىم.
— جارايدى، بولماشى نارسە ءۇشىن ۇرسىسپايىق، — دەدى ول
ءبۇل سونىڭ ءسوزى؛ ۇرسىسقىسى كەلسە، ەسەمدى جىبەرىپ قاراپ قالار مەن جوق. ونىڭ جەڭىلتەكتىگى مەن بيلەپ-توستەۋشىلىگى سوندا-اق مەنىڭ جىنىمدى ۇستاتا باستاعان. ماسەلەن، وسىنىڭ الدىندا مەن تانىس راميلدىق قىز ماگگيمەن تىپ-تىنىش كەلە جاتقانمىن، ەكەۋمىزدىڭ دە كوڭىل كۇيىمىز كوتەرىڭكى. گلان لاشىقتىڭ الدىندا وتىر ەكەن، باسىن يزەپ جىميدى. ماگگي ونى العاش كورگەن وندا، ال كەپ سۇراسىن مەنەن ول تۋرالى. ونىڭ قىزعا ەسەر ەتكەنى سونداي، اقىرى ەكەۋمىز ايىرىلىسىپ، ەكى جاققا كەتىپ تىندىق.
بارلىعىن گلانعا ايتقانىمدا، ول ءىستىڭ ءوڭىن لەزدە اينالدىرا قويىپ، ءبارىن مەنىڭ ويلاپ تاپقانىم عىپ شىعاردى. الايدا مەن ءبارىن ونىڭ ەسىنە ءتۇسىردىم. وندا ول ماعان ەمەس، قىزعا جىميىپ كۇلدى عوي.
— ونىڭ ۇنەمى بىردەڭە شايناپ جۇرەتىنى نەسى؟ — دەپ سۇرادى ول.
— بىلمەيمىن. ءبىراق ءتىس ادامعا شايناۋ ءۇشىن بەرىلمەي مە؟ — دەپ قايىرىپ تاستادىم.
سول دا جاڭالىق بولىپ پا، ماگگيدىڭ مالجاڭداپ بىردەڭە شايناپ جۇرەتىنىن مەن دە بىلەمىن، ونىسىن جانە بىردەن بايقاعانمىن. ءبىراق ول ساعىز شاينامايدى، ءتىسى ونسىز دا اقتىڭ اعى، ايتكەنمەن ونىڭ كوزىنە تۇسكەندى اۋزىنا سالىپ شايناپ جۇرەتىن ەرسى ادەتى بار. قولىنا نە تۇسسە سونى شاينايدى، اقشا دەپ، قاۋىرسىن دەپ، قاعاز دەپ قارامايدى. مۇندا تۇرعان قانداي ورەسكەلدىك بار؟ ءبارىبىر ول جەرگىلىكتى ءبىرىنشى ارۋ بوپ قالا بەرەدى. گلان انشەيىن ءىشى كۇيىپ مەنەن قىزعانادى. بەلگىلى جاي عوي.
راس، كەلەسى كەشتە ماگگي ەكەۋمىز قايتا تاتۋلاستىق، ءبىراق گلان تۋرالى قايتىپ جۇمعان اۋىزدى اشقان جوقپىز.
III
تاعى ءبىر اپتا ءوتتى، ءبىز كۇن سايىن اڭعا شىعىپ، قىرۋار قۇس اتىپ الدىق. بىردە ەرتەڭگىلىك ورمانعا كىرەر-كىرمەستەن گلان ماعان: "توقتاي قال!" دەپ سىبىرلادى. زاماتتا مىلتىعىن الا سالىپ، تارتىپ جىبەرىپ ەدى، جاس قابىلاندى سۇلاتىپ ءتۇسىرىپتى. ونى مەن دە ولتىرەتىن ەدىم، ءبىراق گلان بۇرىنىراق اتىپ، ابىرويىن الىپ كەتتى. "ال ەندى ماقتانادى كەپ" دەپ ويلادىم. جىرتقىشتىڭ جانىنا كەلسەك، وڭ بۇيىردەن ءتيىپ، ارقاسىنا قادالىپ تۇرعان جەرىندە سەسپەي قاتىرىپتى.
مەن قولىمنان قاققاندى جاراتپايمىن، سوندىقتان دا:
— مەن دە اتىپ تۇسىرەتىن ەدىم، وسىلاي، — دەدىم.
گلان ماعان قارادى.
— و، نە مەنىڭ دە وسىلاي اتىپ تۇسىرەتىنىمە كۇمانداناسىڭ با؟ — دەپ الگى ءسوزىمدى قايتالادىم.
گلان تاعى دا ءتىس جارعان جوق. بالالىعى ۇستاپ كەتكەندەي، جانسىز جاتقان جىرتقىشقا مىلتىعىن قايتا كەزەپ، ءبۇل جولى باسىنان اتتى. مەن تۇككە تۇسىنبەي، وعان اڭتارىلا قارادىم.
— مىنە، — دەدى ول. — ماعان ونىڭ بۇيىرىنەن تيگىزگەنىم ىڭعايسىز كورىنەدى.
كوردىڭىز عوي، ونىڭ مەنمەندىگىنە الگىندەي جاي عانا اتۋ جوق ەمەس، قاشاندا ول اداقتاپ العا شىعۋى كەرەك. ونى ەسەرلىك دەمەي كور ەندى! ءبىراق وندا مەنىڭ نە شارۋام بار، ونى اشكەرەلەيىن دەپ وتىرعانىم جوق.
كەشكىسىن اتىپ ولتىرىلگەن قابىلاندى الىپ كەلگەندە كۇزەمدىكتەر ءبىزدى القا قوتان قورشاپ الدى. راس، گلان بۇنى ەرتەڭگىلىك اتىپ تۇسىرگەنبىز دەدى دە قويدى، ارتىق-اۋىس سوزگە بارعان جوق. ءبۇل جەردە ماگگي دە بار ەدى.
— ال ونى كىم اتىپ ءولتىردى؟ — دەپ سۇرادى.
— ءوزىڭ دە كورىپ تۇرسىڭ عوي، ونىڭ جاراسى ەكى جەردە، ءبىز ونى تاڭەرتەڭ اتىپ تۇسىرگەنبىز. — ول قابىلاندى اۋدارىپ، وعان ءبۇيىر مەن باستاعى ەكى وقتىڭ دا ورنىن كورسەتتى.
— مىنە، مىناۋ تۇستان مەنىڭ وعىم ءتيدى، — دەپ ول بۇيىردەگى تەسىكتى كورسەتتى، سوندا باستان تيگىزگەن مەن بولىپ شىقتىم. ونى تۇزەتىپ اۋرە بولعام جوق جانە ونىڭ كەرەگى قانشا. سوسىن گلان كۇزەمدىكتەردى ءبىرىن قالدىرماي كۇرىش اراعىمەن سۋاردى.
— دەمەك، ولار بىرگە ولتىرگەن بولدى عوي، — دەپ باياۋ سويلەگەن ماگگي ۇدايى ءبىر عانا گلان جاققا قاراي بەردى.
مەن ونى اۋلاعىراق الىپ كەتىپ:
— سەن نەمەنە ىلعي وعان قاراي بەرەسىڭ؟ — دەدىم. — ال مەنى كوزىڭ كورمەي مە؟
— كورەدى، — دەدى ول. — بەرى قارا مەن بۇگىن كەلەمىن.
تۋرا كەلەسى كۇنى گلان ول حاتتى الدى دا. پاروحودپەن كەلىپ ءجۇز
سەكسەن ميل قۇرىلىقتى اينالىپ وتكەن حات تۋرالى ايتىپ وتىرمىن. حات ايەل قولىمەن جازىلىپتى، سوز جوق، ءبۇل بۇرىنعى قۇربىسى، جوعارعى مارتەبەلى بيكەشتەن كەلگەن دەپ ءتۇيدىم. حاتتى وقىپ گلان ىزادان قارقىلداپ كەپ كۇلدى دە، اكەپ تاپسىرعانى ءۇشىن حات تاسۋشىعا شايلىق بەردى. الايدا ول ۇزاماي تاعى دا تاس بوپ ۇندەمەي قالىپ، تۇنەرگەن قالپى كۇن ۇزاققا ەكى قولىن ايقاستىرىپ، ءبىر نۇكتەگە قادالدى دا وتىردى. كەشكىسىن ول تۇزدىك ءبىر شال مەن ونىڭ ۇلىنىڭ قاۋىمىندا ماس بولعانشا ءىشىپ، مەنى دە قۇشاقتاپ، بىرگە ءىش دەپ قينادى.
— سەن بۇگىن نە ءۇشىن مۇنشا اق كونشەك بولىپ كەتكەنسىڭ، — دەپ سۇرادىم.
ول سول ارادا تاعى دا قارقىلداپ كۇلىپ:
— ءسىز ەكەۋمىز ءۇندىستاننىڭ قويناۋىنا سۇڭگىپ كەتىپ، اڭ اۋلاپ ءجۇرمىز، ءا! وسىنىڭ ءوزى كۇلكى تۋعىزباي ما؟ ءجا، ىشەيىكشى الەمنىڭ بارلىق پاتشالىعى مەن بارلىق ەرلى-ەرسىز، الىس-جاقىن جاقسى ايەلدەر ءۇشىن! حا-حا! ويلاشى ءبىر، بايى بار قاتىن ءوزىن بوگدە ەركەككە ۇسىنادى، كادىمگى نەكەلى ايەل!
— گرافينيا ما؟ — دەپ مىسقىلدادىم. مىسقىلىم نىساناعا ءدوپ ءتۇستى. ول ىرىلداعان يتتەي ءتىسىن اقسيتتى، ويتكەنى مەن سەنىممەن ايتىپ، ۋداي اشىپ تۇرعان جەرىنە ءتيىپ تۇرمىن ەمەس پە. سوسىن ول كەنەت تۇنجىراي قالىپ، قاباعى قايتا-قايتا تارتىپ، تۇنەرىپ وتىردى دا قويدى، — تەگىندە ارتىق لاعىپ كەتتىم بە، مەنىڭ باقىتسىزدىعىم مەن جان قينالىسىم كىمگە قاجەت دەپ ويلاسا كەرەك. سول ءسات ءبىزدىڭ لاشىققا بىرنەشە بالا جۇگىرىپ كىردى ايقايلاپ:
— جولبارىس! وي، جولبارىستار. قالا قورشاۋىنىڭ تۇبىندە وزەنگە بارار جولداعى توعايدا جولبارىس ءبىر بالانى الىپ كەتىپتى.
ىزادان بۋلىعىپ، ونىڭ ۇستىنە ءىشىپ وتىرعان گلان مىلتىعىن الا سالا ءاي-تۇي جوق، ءتىپتى باسىن دا بۇركەم ەلەستەن توعايعا قاراي تۇرا تارتتى. ءبۇل جولى بىتىرا الماي، ۇلكەن مىلتىقتىڭ وزىمەن تارتقانى قىزىق بولدى، جان كەرەك بولماسا ويتپەس ەدى عوي. وعان وزەننىڭ وتكەلىنەن ءوتۋ كەرەك، جاڭبىر جاۋماي سۋى ساياز دەگەنمەن دە، ونشا ءقاۋىپسىز ەمەس. ۇزاماي ەكى رەت اتىلعان مىلتىق داۋسىن ەستىدىم، ىزىنشە ءۇشىنشى گۇرسىل دە توعاي جاڭعىرىقتىردى. مۇنىمەن ەندى ارىستاندى دا قالپاقتاي ۇشىرۋعا بولادى، ال ءبۇل ارادا نەبارى جولبارىس قانا. ءبىراق ءۇش وق تا دالاعا كەتىپتى، گلان جەتكەنشە بالانىڭ پارا-پاراسى شىعىپ، جەلىنىپ تە قويىپتى، ول ماس بولماسا، ونى قۇتقارامىن دەپ ءتۇنى بويى ول كورشى لاشىقتاعى ءبىر جەسىر ايەلمەن جانە ونىڭ ەكى قىزىمەن سايران سالدى، ناقتى ولاردىڭ قايسىمەن بولعانىن بىلمەيمىن.
تاعى دا ەكى كۇن. گلان ءبىر ساعات تا cay بولعان جوق، شولمەك تەستەر جىرتىلىپ ايىرىلدى. ول مەنى دە شاقىردى، نە ايتىپ، نە قويعانىن بىلمەي، ماعان قىزعاناسىڭ دەپ تە سوقتى.
— قىزعانىش كوزىڭىزگە شەلدەي قاپتاتىپ ءجۇر، — دەدى.
قىزعانىش دەيدى! قىزعاناتىن مىنا مەنمىن بە؟
— كەشىرىڭىز، مىنا مەن قىزعانامىن با! — دەيمىن. — ءيا، سوندا نەدەن قىزعانۋىم، نەنى قىزعانۋىم كەرەك؟
— جوق،، ءسىز، ارينە، قىزعانبايسىڭ، — دەدى ول — ايتقانداي، بۇگىن ماگگيدى كوردىم، ادەتتەگىسىندەي شايناپ ءجۇر.
ءتىلىمدى تىستەپ شەگىنىپ كەتتىم.
IV
ءبىز قايتادان اڭعا شىعا باستادىق. گلان مەنىڭ الدىمدا ءوزىن كىنالى ساناپ، كەشىرىم سۇرادى.
— جالپى مەنى ءبار-بارى ولگەنشە تويعىزىپ ءبىتتى، — دەدى ول — ءمۇلت كەتىپ، وقتى قاق جەلكەمنەن قونجيتساڭىز جاقسى بولار.
"گرافينيانىڭ حاتى نەعىپ ءالى كۇنگە دامىل-تىنىم بەرمەي ءجۇر" دەپ ويلاپ:
— نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ، — دەدىم. كۇننەن كۇنگە ول تۇنجىراپ، ۇندەمەيتىن بولىپ كەتتى، ءىشۋىن توقتاتقانىمەن، جاعى سوپايىپ جۇدەي باستادى. بىردە تەرەزەمنىڭ تۇبىنەن سىقىلىقتاعان كۇلكى مەن كۇبىر-سىبىر ەستىلەدى، قاراسام گلان ءوزىنىڭ الاڭسىز ويناقىلىعىنا قايتا باسىپ، ماگگيمەن سويلەسىپ ءتۇر، ءوزىنىڭ كىسى ارباۋ سيقىرىن ىسكە قوسقان سىڭايلى. زايىرى، ماگگي ۇيىنەن شىققان دا، ءبۇل جولىن تورىپ جۇرگەن. تۋرا مەنىڭ تەرەزەمنىڭ تۇبىندە ەشتەڭەدەن يمەنبەي شۇيىركەلەسىپ ءتۇر. قاراداي قالشىلداپ كەتتىم، مىلتىعىمدى الا سالىپ، اتا شىقتىم دا، ماگگيدى قولىنان ۇستاپ، ءۇنسىز-تۇنسىز تۇرا جونەلدىم. گلان ۇيگە ەنىپ جوق بولدى.
— سەن ونىمەن تاعى دا سويلەسەتىن بولعانسىڭ با؟ نە ءۇشىن؟ — دەپ سۇرادىم ماگگيدەن مەكەندى بويلاپ كەلە جاتىپ.
ول جاۋاپ قايىرمادى. ماعان اۋىر سوقتى، جۇرەگىم ەسسىز تاسىرلاپ كەتتى، تىنىسىم تارىلىپ، دەمىم ءبىتىپ قالا جازدادى ماگگيدى ەشقاشان ءدال قازىرگىدەي سۇلۋ قالپىمەن كورمەگەن شىعارمىن، اق قىزداردىڭ ىشىنەن دە مۇنداي ادەمىسىن كورگەن ەمەسپىن. ونىڭ تامپيلدىك ەكەنىن دە مۇلدەم ۇمىتىپ كەتتىم، جالپى ودان باسقا ەشكىمدى ويلامادىم دا، ەسكە دە المادىم.
— ايتشى، سەن نەگە ونىمەن سويلەستىڭ؟ — دەپ سۇرادىم.
— ول ماعان ۇنايدى، — دەپ جاۋاپ بەردى ول
— ول ساعان مەنەن دە كوبىرەك ۇناي ما؟
— ءيا.
ال، مىنە، قالاساڭىز، ول بۇعان مەنەن دە كوبىرەك ۇنايدى ەكەن، سوندا ودان مەنىڭ نەم كەم؟ بۇعان مەن قاشاندا قايىرىمدى ەدىم، ىلعي اقشا تىقپالاپ، سىيلىق اپەرەتىنمىن، ال ول؟
— ول سەنى كۇلكى ەتىپ ءجۇر، ۇدايى بىردەڭە شايناپ جۇرەدى دەيدى.
ماگگي تۇسىنبەي بارا جاتىر ەندى، وعان ەجىكتەپ بايانداۋعا تۋرا كەلدى. ونىڭ قولىنا تۇسكەننىڭ ءبارىن اۋزىنا سالاتىن ادەتى بارىن، گلان سول ءۇشىن مازاقتاپ كۇلەتىنىن تۇسىنىكتى-اق ەتىپ ايتتىم. اقىرى، وعان ءسوزىم اجەپتاۋىر ەسەر ەتتى.
— بەرى قاراشى، ماگگي، سەن قالاساڭ، ماڭگىلىك مەنىكى بولاسىڭ، — دەدىم ودان ءارى. — مەن ءبارىن دە ويلاندىم: مەن كەتەردە سەنى الا كەتەمىن، ايەلدىككە الامىن، ەستيسىڭ بە، سوسىن ءبىز مەنىڭ وتانىما بارامىز، سوندا ءومىر سۇرەمىز. ال ءبۇل قالاي؟
بۇل دا وعان اسەر ەتتى ماگگي كەرەمەت كوڭىلدەنىپ، بۇكىل كەش بويى اۋىز جاپپاي سويلەۋمەن بولدى. گلاندى ءبىر-اق رەت ەسكە الدى.
— ال گلان دا بىزبەن بىرگە بارا ما؟
— جوق، ول بىزبەن بىرگە بارمايدى، — دەپ جاۋاپ قاتتىم. — سەن وكىنەسىڭ بە؟
— جو-جوق، — دەپ تەز جاۋاپ بەردى. — مەن قۋانىشتىمىن.
قايتىپ ول ونى اۋىزعا العان جوق، مەن دە تىنىشتالدىم. سوسىن
ونى وزىمە شاقىرعاندا ول ءتىل قايىرعان جوق.
ەكى ساعاتتان كەيىن جالعىز قالعانىمدا گلاننىڭ شاتىرىنا ورمەلەپ شىعىپ، شي ەسىكتى قاقتىم. ول ۇيىندە ەكەن.
— سىزگە ادەيى ەسكەرتكەلى كەلدىم، ەرتەڭ اڭعا شىعۋىمىزدىڭ ەشبىر رەتى، البەتتە، جوق.
— نە ءۇشىن؟ — دەپ سۇرادى گلان.
— ويتكەنى وزىمە-وزىمنىڭ سەنىمىم جوق، كەنەت ءمۇلت كەتىپ وقتى ءسىزدىڭ جەلكەڭىزگە ۇرىپ جىبەرۋىم كادىك.
گلان جاۋاپ قاتپادى، ال مەن ءوز بولمەمە ءتۇستىم. وسىنداي ەسكەرتۋدەن كەيىن مەنىمەن بىرگە اڭعا بارماۋى وزىنە دە ءتيىمدى، سوسىن نە ءۇشىن ول مەنىڭ تەرەزەمنىڭ تۇبىندە سەندە ءتىلىپ، ماگگيمەن داۋىستاپ ازىلدەپ تۇردى دەگەن سۇراق تۋادى. جالپى وعان وتانىنا نەگە كەتپەسكە، ونىڭ ۇستىنە حات جازىپ ونى شىنىمەن شاقىرىپ جاتسا. الدە شاقىرعانى بەكەر مە؟ ءبىراق ول ەڭسەسى ءتۇسىپ، ءتىسىن شىقىرلاتىپ: "سەبەپسىزدەن سەبەپسىز بە! ەش جازىقسىز با! جوق، ودان دا مەنى تورتكە ءبولسىن مەيلى!" دەپ ايقاي سالدى ەمەس پە.
الگىندەي ەسكەرتۋدەن كەيىن ەرتەڭگىلىك گلان، مىنە، مەنىڭ توسەگىمنىڭ جانىندا ايقايلاپ تۇر:
— ۋاقىت بولدى، قاريا، ۋاقىت بولدى! اۋا رايى دەگەنىڭ تاماشا. اڭ اۋلاۋ ءۇشىن تۋعان كۇن. ال كەشتەگىڭىز ەندى بوس مىلجىڭ. ءالى ساعات ءتورتتى دە سوققان جوق، سوندا دا تاباندا اتىپ تۇرىپ، جينالا باستادىم، مەنىڭ ەسكەرتۋىمدى اياقاستى ەتىپ مۇرنىن شۇيىرگەنى مە ەكەن بۇل. مىلتىعىمدى ونىڭ كوز الدىندا وقتادىم، ول قوزعالماستان قاراپ تۇردى. ونىڭ ۇستىنە ەشقانداي تاماشا كۇن دە جوق، قايتا جاڭبىر سىركىرەپ ءتۇر. ول تۋراسىن ايتقاندا، مەنى مازاق ەتىپ كەلەكەلەپ ءتۇر. الايدا ءتىس جارىپ، ەشتەڭە ايتقانىم جوق. كۇنى بويى ورماندى شارلاپ جۇردىك تە قويدىق. ءارقايسىمىزدىڭ قامشى باسار وز ويىمىز بار. سونىمەن قۇستاردى قويا بەرگەنىمىز بولماسا، ەشتەڭە اتىپ جارىتقانىمىز جوق. ءبىزدى اڭشىلىقتان گورى باسقا بىردەڭە الاڭداتاتىن سياقتى. تۇستەن كەيىن گلان الدىما ءتۇسىپ، اجەپتاۋىر ىلگەرىلەپ كەتتى. مەنىڭ قولايىما تۋرا بولسىن دەگەنى شىعار، مەنىڭ مىلتىعىمنىڭ اۋزى الدىندا ءجۇردى دە وتىردى، مەن ءبۇل مازاعىنا دا شىدادىم. ءبىز ولجاسىز ورالدىق. وقاسى جوق، ءوزىن ازداپ اۋىزدىقتاپ، ماگگيدى جايىنا قالدىرار دەپ ويلادىم.
— بۇگىن مەنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ ۇزاق كۇن بولدى، — دەدى گلان كەشكىسىن لاشىققا تاقاپ كەلگەندە.
ودان وزگە بىر-بىرىمىزگە ءسوز كاتىسقان جوقپىز.
بالكىم، حاتتىڭ اسەرى بولار، كەلەسى كۇندەرى ول قاباعى قارس جابىلىپ تۇنجىرادى دا ءجۇردى.
— بۇدان ءارى شامام جوق، بۇلاي ءومىر سۇرە المايمىن، جوق، شامام جوق، — دەپ ءتۇن بالاسى ايقايلاپ شىعادى، ول داۋسى بۇكىل ۇيگە ەستىلەدى. تۇنەرىپ تۇنجىراعان بويىمەن ول قوجايىنىمىزدىڭ يگى نيەتتى ساۋالدارىنا دا جاۋاپ بەرمەي، ۇيىقتاعاندا ah ۇرىپ، اۋىر كۇرسىنىپ جاتادى.
"ءيا، ونىڭ ارى تازا ەمەس! — دەپ ويلايمىن. — ۇيىنە نەگە كەتپەيدى! سوز جوق، ءبۇل ارادا قۋىپ جىبەرگەن جەرگە قايتىپ بارۋدى نامىس كورەدى، تاكاپپارلىعى بوساتپايدى.
ماگگيدى مەن كەش سايىن كورىپ ءجۇرمىن، ال گلان ونىمەن سويلەسپەيدى. ونىڭ شايناۋدى ازايتقانىن، ءتىپتى دوعارعانىن بايقاپ قۋانىپ قالدىم، ءبىر كەمشىلىگىنەن ارىلعان ەكەن، سوندىقتان ونى ەسەلەپ سۇيەمىن" دەپ ويلادىم. بىردە ول گلان تۋرالى سۇرادى جانە ابايلاي اۋىرىپ قالعان جوق پا؟ — دەپ سۇرادى. كەتىپ قالعان جوق پا؟
— ەگەر ول ورەم قاپپاسا، كەتىپ قالماسا، ءسوز جوق، ءوز ۇيىندە اۋناقشىپ جاتقان شىعار، — دەپ جاۋاپ بەردىم. — ماعان ونىڭ بار-جوعىنىڭ ءبارىبىر. دىڭكەلەتىپ ءبىتتى.
ۇيگە تاياپ كەلگەنىمىزدە گلان شي توسەنىشتە قولىن باسىنا توسەپ، اسپانعا قاراپ جاتىر ەكەن.
— ىزدەسەڭ، انە جاتىر عوي، — دەدىم.
ماگگي تاباندا وعان جۇگىرىپ باردى، ۇستاپ ۇلگەرمەي قالدىم:
— ەندى مەن ەشتەڭە شاينامايمىن: قاۋىرسىندى دا، اقشانى دا، قاعازدى دا، — دەدى ول قۋانىشتى ۇنمەن.
گلان وعان ارەڭ كوز اۋدارىپ، سوسىن اسپانعا قايتا تەسىلدى، ماگگي ەكەۋمىز كەتىپ قالدىق. ونى ۋادەسىن بۇزىپ گلانمەن قايتا سويلەسكەنى ءۇشىن كىنالاعانىمدا، ول وعان تويتارىس بەرگىسى كەلگەنىن ايتتى.
— وندا ءجون! — دەدىم. — ءبىراق سەن شايناۋىڭدى سول ءۇشىن قويعان جوقسىڭ با؟
ول جاۋاپ قاتپادى، ال جاۋاپ قاتپاۋىندا نە سىر بار وسىنىڭ؟
— كانە، ايتشى، سول ءۇشىن قويدىڭ با، الدە باسقا ما؟
— جوق، — دەپ شىرىلدادى ول. — سەن ءۇشىن قويدىم. ءوزىم دە وسىلاي ويلاپ ەدىم. گلان ءۇشىن بىردەڭە جاسايتىنداي وندا نە حاقىسى بار؟
ماگگي كەشكىسىن كەلەمىن دەپ ۋادە ەتكەن ەدى، كەلدى دە.
V
ول وعان ساعات وندا كەلدى، داۋسىن ەستىدىم. ءبىر بالانى جەتەلەي كەلىپ، قاتتى-قاتتى بىردەڭەلەر ايتتى. بالانى نەگە ەرتىپ اكەلدى، ۇيگە نەعىپ كىرمەدى ەكەن؟ ونى اڭدىپ وتىرمىن، مەنىمشە بالاعا داۋىستاپ جاتقانى جاي عانا بەلگى بەرۋ، بايقايمىن، ەكى كوزى شاتىردا، گلاننىڭ تەرەزەسىندە. تومەندەگى داۋىستى ەستىپ، ول جوعارىدان باسىن يزەدى مە، قولىن بۇلعادى ما — ايتەۋىر بىردەڭە جاسادى. ءبىر-اق نارسە ايقىن — بالامەن سويلەسكەندە شالقالاپ جوعارى قاراۋدىڭ قاجەتى قانشا — مۇنى تۇسىنۋگە اقىلىم جەتەدى. جۇگىرىپ شىعىپ، ونى قولىنان شاپ بەرمەك ويىم بار ەدى، ول بالانى قويا بەرىپ، ءوزى ءبىزدىڭ ەسىكتەن كىردى. مىنە ەندى ونىڭ سازايىن وڭداپ تۇرىپ بەرەمىن. ماگگيدىڭ ەسىكتەن قالاي كىرگەنىن ەستىپ تۇرمىن قاتەلىك بولماۋعا كەرەك، ول مەنىڭ بولمەمە كەلدى. الايدا ىشكە كىرۋدىڭ ورنىنا ساتىمەن ورمەلەپ شاتىرعا، گلاننىڭ ۇيشىگىنە بارا جاتقانىن بايقادىم. ەسىگىمدى ايقارا اشقانشا ماگگي جوعارىعا شىعىپ كەتتى. ونىڭ سوڭىنان شي ەسىك جابىلدى دا، مەن قايتىپ ەشتەڭە ەستىمەدىم. بۇنىڭ ءبارى ساعات وندا بولدى.
بولمەمە كىرىپ، مىلتىقتى الىپ، ءتۇن بولعانىنا قاراماستان، وتىرا قالىپ وقتاي باستادىم. ءتۇن ورتاسىندا جوعارىعا كوتەرىلىپ، گلاننىن ەسىگى سىرتىنان تىڭ تىڭدادىم، ماگگيدىڭ سوندا ەكەنىن، ولاردىڭ جاراسىپ قالعانىن ءبىلدىم دە، قايتا ءتۇستىم. ساعات بىردە كايتا كوتەرىلسەم، ءبارى تىپ-تىنىش. ەسىكتىڭ تۇبىندە ولاردىڭ ويانۋىن كۇتىپ وتىرمىن. ساعات ءۇش، سوسىن تورت بولدى. ساعات بەستە ولار وياندى. "جاقسى بولدى" دەپ ويلادىم، ويىمدا باسقا ەشتەڭە دە جوق، ماعان كەرەگى ولاردىڭ وياۋ ەكەنى. سول ءسات قوجايىننىڭ بولمەسىنەن ءبىر شۋ شىقتى، كوزگە ءتۇسىپ قالماس ءۇشىن جۇگىرىپ تومەن ءتۇستىم. گلان مەن ماگگي وياندى، نە ىستەيتىنىن تىڭداپ تۇرا ءتۇرۋ كەرەك ەدى، ءبىراق كەتىپ قالۋعا تۋرا كەلدى.
تومەندە تۇرىپ: — مىنە، ول وسى ارادان ءوتتى، يىعىمەن ەسىگىمدى جاناي كەتتى، ءبىراق اشقان جوق، ساتىمەن ورمەلەپ جوعارىعا شىقتى، ساتىسى ءىلدالدا تورت تەپكىشەگىمەن انە ءتۇر" دەپ ويلادىم. توسەگىم قوزعالماعان قالپى، بۇگىن وعان جاتقانىم جوق، تەرەزەنىڭ تۇبىندە وتىرىپ مىلتىعىمدى سايلاۋمەن بولدىم.
جارتى ساعاتتان كەيىن ساتىمەن ءتۇسىپ كەلە جاتقان ماگگيدىڭ اياق سىقىرى ەستىلدى. تەرەزەدەن باسىمدى شىعارىپ، ونىڭ ۇيدەن قالاي شىققانىن كوردىم. ونىڭ ۇستىندە تىزەسىنە دە جەتپەيتىن سيسا بەلدەمشەسى بار، يىعىنا گلاننىڭ ءجۇن شارفىن سالىپتى. ۇستىندە وزگە ەشتەڭە جوق، بەلدەمشەسى مىج-مىج. ادەتتەگىسىندەي باياۋ باسىپ كەتىپ بارادى، ءتىپتى مەنىڭ تەرەزەمە بۇرىلىپ تا قاراعان جوق. سول قاراماعان كۇيى كەتتى.
ۇزاماي تومەنگە گلان ءتۇستى، قولىندا مىلتىق، بەس قارۋى بويىندا، اڭعا شىققان بەتى، ءبىراق قاباعى قاتىڭقى. ماعان ول باسىن دا يزەگەن جوق. ونىڭ كيىم كيىسى بۇگىن ەرەكشە، اسا ءساندى. "كۇيەۋ قۇساپ ساندەنۋىن!" دەپ ويلادىم.
تابان اۋزىندا جينالىپ، ونىڭ سوڭىنان تارتتىم، ەكەۋمىزدى دە ءۇن جوق. العاشقى ەكى قىرعاۋىلدىڭ پارشا-پارشا سىن شىعاردىق، ويتكەنى ولاردى ۇلكەن مىلتىقپەن اتتىق، سوندا دا بىردەڭە عىپ ءۇيتىپ، قۋىرىپ، اعاشتىڭ ساياسىندا وتىرىپ جەپ الدىق. وسىلاي ءتالما-تۇس بولدى. — مىلتىعىڭىزدى وقتاعانىڭىز انىق پا؟ — دەپ ايقايلادى كەنەت گلان. — اياق استىنا بىردەڭەگە تاپ بەرۋىمىز مۇمكىن. — وقتادىم! - دەپ مەن دە داۋىستاپ جاۋاپ بەردىم. وسى ارادا ول ءبىر ساتكە بۇتانىڭ ار جاعىنا بارىپ جوق بوپ كەتتى. و، ءقازىر عوي، مەن ونى يتكە ۇساتىپ قۋانا-قۋانا اتىپ سالار ەدىم! ءبىراق اسىعىسى نە، مەيلى ول وسى ويىمەن جۇرە تۇرسىن، مەنىڭ قانداي پيعىلىم بارىن ول وتە جاقسى بىلەدى، مىلتىعىڭدى وقتادىڭ با، دەپ پىسىقتاپ جاتقانى دا سوندىقتان. ءوزىنىڭ وركوكىرەك تاكاپپارلىعىن تەك بۇگىن كورسەتپەسە ەكەن، جاڭا جەيدە كيىپ العانىن كورمەيسىڭ بە، جۇزىندە كەرەمەت ورلىك بار. ساعات ءبىردىڭ كەزىندە ءوڭى قۇپ-قۋ اشۋلى ول تۋرا بەتىمە: — جوق، بۇعان ءتىپتى دە توزۋگە بولمايدى! اقىر سوڭىندا وق سالعان-سالماعانىڭىزدى، پاتروننىڭ بار-جوعىن تەكسەرىڭىزشى، — دەيدى قازىمىرلانىپ. — ودان دا ءوز مىلتىعىڭىزدى تەكسەرگەنىڭىز ءجون بولار، — دەدىم شامدانىڭقىراپ. الايدا ونىڭ مەنىڭ مىلتىعىم تۋرالى نە ءۇشىن قايتا-قايتا سۇراي بەرەتىنىن سەزىپ تۇرمىن.
ول قايتادان شەگىنىپ، باسقا جاققا بۇرىلدى. ونىڭ ورنىن جەتكىلىكتى ەتىپ ايقىن نۇسقاپ بەردىم-اۋ دەيمىن، ول باسىن سالبىراتىپ ۇندەمەي قالدى. ءبىر ساعاتتان سوڭ ءبىر كەپتەر اتىپ الىپ، مىلتىقتى قايتا وقتادىم. مەن وقتاپ جاتقاندا گلان اعاشتىڭ تاساسىنان شىن وقتادى ما ەكەن، دەپ قادالىپ قارادى دا تۇردى. سودان سوڭ ۇزاماي ول داۋىستاپ دۇعا وقۋعا كىرىستى، اناۋ-مىناۋ ەمەس قالىڭدىق سۇرەسىن سىزىلتتى. "قالىڭدىق تويىنىڭ دۇعاسىن اندەتۋىن قارا، ءوزى دە . بارىن كيىپ، بايلاۋىشىن سالىپ العان، — دەپ ويلايمىن. — شاماسى، بۇگىن ءوزىن ايرىقشا ەر سانايتىن سەكىلدى". سوسىن ول تۋرا مەنىڭ الدىمدا باسىن سالبىراتىپ باياۋ ادىمداپ، اندەتىپ كەتىپ بارا جاتتى. تاعى دا تۋرا مەنىڭ مىلتىعىمنىڭ اۋزىنا ارقاسىن توسەپ بارادى، زايىرى، مىنە ءقازىر، قالىڭدىق تويى دۇعاسىن وقىپ، "كۇتكەنىمنىڭ ءبارى، مىنە، ءقازىر جۇزەگە اسادى" — دەپ ويلاپ بارا جاتقان بولار. الايدا ەشتەڭە دە بولعان جوق، دۇعاسىن بىتىرگەن سوڭ ونىڭ بۇرىلىپ ارتىنا قاراۋىنا تۋرا كەلدى.
— بۇل قيمىلمەن بۇگىن قۇس اتىپ جارىتپاسپىن، — دەپ ول اڭدا ءجۇرىپ اندەتكەنى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ جىميدى. ءتىپتى وسىنىڭ وزىندە ونىڭ كۇلىمدەگەنى عاجاپ بولىپ شىقتى، كوزى جاساۋراپ، ەرنى شىنىندا دا تارتىپ تۇرعانى بەلگىلى بولدى، سونىڭ وزىندە دە وسىنداي قيىن شەشۋشى ساتتە دە ميىعىمنان كۇلكى كەتپەيدى دەگەن ءبىر ەسكەرتۋ بار سياقتى.
مەن قاتىن ەمەسپىن، مۇنداي ارەكەتپەن مەنى الا المايسىڭ. ول شامدانا باستادى، مەنى اينالشىقتاپ بىردە وڭى، بىردە سول جاعىما شىقتى، كەيدە توقتاپ كۇتىپ الدى. ساعات بەستە كەنەت مىلتىق داۋسىن ەسىتتىم، سول جاق قۇلاعىمنىڭ ۇستىنەن وق زۋ ەتە ءتۇستى. با¬سىمدى كوتەرسەم، بىرنەشە قادام جەردە گلان ءتۇر، مەنەن كوز ايىرار ەمەس، مىلتىعى تۇتىندەپ كەتىپتى. امال قايسى، مەنى اتپاق بولعانى عوي.
— ءمۇلت كەتتىڭىز، ءسىز ناشار اتاتىن بولىپسىز، — دەدىم.
الايدا ول ەشقاشان ناشار اتپايدى، بۇل جولى ءمۇلت كەتكەن • جوق، مەنى قاساقانا ىزا قىلعىسى كەلدى.
— وۋ، سايتان، كەگىڭدى الساڭشى ەندى؟ — دەپ ايقاي سالدى ول جاۋاپ ورنىنا.
— ءبارىنىڭ دە ءوز ۋاقىتى بار، — دەدىم ءتىسىمدى شىقىرلاتىپ. وسى¬لاي بىر-بىرىمىزگە قاراپ ارباسىپ از-كەم تۇردىق، كەنەت گلان يىعىن قوزعاپ قويىپ: "قورقاق!" دەپ ايقاي سالدى. اھ، سولاي ما، مەنى سۋ جۇرەك قورقاق دەيسىڭ عوي! قور ەندەشە، دەپ مىلتىعىمدى الىپ تۋرا بەتىنەن كوزدەپ تارتىپ قالدىم. نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ...
گلان اۋلەتىنە بۇل ادامدى ىزدەپ اۋرە-سارساڭعا ءتۇسۋدىڭ، قاجەتى جوق. قايتىس بولعاندار تۋرالى ماعلۇمات بەرگەندەرگە ءبازبىر سىيلىق تاعايىنداپ جاتاتىن حابارلار كوپتەن بەرى جىنىمدى ۇستاتادى. توماس گلان ءۇندىستاندا اڭ اۋلاپ ءجۇرىپ قاڭعىعان وقتان قازا تاپتى. سوت ونىڭ ەسىمى مەن قايتىس بولعان كۇنىن حاتتاماعا ەنگىزدى، حاتتاما پاپكاعا تىگىلدى، وندا ول قاڭعىعان وقتان قازا تاپتى، ەستيمىسىڭ، قاڭعىعان وقتان قازا تاپتى دەپ ايقىن جازىلعان.
You Might Also Like
-
ادامنىڭ ساناسى مەن جۇدىرىقتاي جۇرەگى، تۋىلعاننان ولىمگە دەيىن ءومىردى تانۋمەن بىرگە ءوزىن دامىتۋمەن بولادى. ءومىر ءسۇرۋ، قابىلداۋ، دامۋ، اقىل-پاراساتىن ارتتىرۋ، مىنەز قالىپتاستىرۋ سەكىلدى ۇنەمى دامىپ و...
