InfoHub Logo

ۇلت بولىپ ۇيىپ، حالىق بولىپ قالىپتاسا الامىز با؟

ەڭ اۋەلى ءبىر شۇكىرشىلىك ەتىپ، ءتاۋبا دەيتىنىمىز - ءتاڭىر-اللا ءساتىن سالىپ، ايدىڭ كۇنىنىڭ امانىندا تاريح تەگەرشىگى وزدىگىنەن كەرى اينالىپ، تاۋەلسىزدىككە بەيبىت جولمەن قول جەتكىزگەنىمىز. بۇل بىزگە كوك ءتاڭىردىڭ تارتۋى، بەكەت اتامىزدىڭ جار بولعانى. مەن ءوزىم سولاي دەپ ويلايمىن.

ارينە، سان عاسىرلىق بۇرالاڭى مول جولدا بۇل قازاقتىڭ كورمەگەن ازابى مەن توزاعى، زاۋالى مەن مازاعى از ەمەس! ءبىز نەشە عاسىر تەپكى كورگەن، ءوز جەرىنەن تەنتىرەگەن، بورداي توزا جازداعان حالىقپىز. ءبىراق، ءبىزدى زار زامان دا، تار زامان دا، اشارشىلىق پەن جوقشىلىق، سوعىس پەن ستاليندىك اتىپ-اسۋ، كەڭەستىك اپەرباقان ساياسات پەن شوۆينيستىك وركوكىرەكتىك تە جەڭە الماعان ۇلى كۇرەسكەر حالىقپىز. مەنىڭ ماقتانارىم دا، مارقاياتىنىم دا سول: تۋلاقتاي جەر ءۇشىن جانىن دا، قاسىقتاي قانىن دا اياماعان ەرجۇرەك ەرلەر، ەسىل بابالار! سولاردان قالعان ۇلى مۇرا - ۇلى دالا! وسىناۋ كەڭ دالانى كەزىپ، قيىرىنا كوز سالعان سايىن تولعانامىن دا تەبىرەنەمىن، ال بۇل دالا، الىپ تا دانا - بوز دالا ىلعي دا كۇڭىرەنىپ جاتقانداي كورىنەدى ماعان. ءيا، كۇڭىرەنىپ جاتىر!..بەينە دومبىرادان توگىلگەن، قۇيقىلجىعان قۇدىرەتتى قوڭىر كۇي سياقتى. كۇي بولسا، اساۋ دا ارىندى!.. كەي-كەيدە دۇلەي دە ازالى!.. ويتكەنى، كۇي دەگەنىڭ تاريحتىڭ ناعىز ءوزى، كوكەسى عوي.

ول تاريح تىلسىمدارىنان سىر شەرتەدى، بابالاردىڭ قايتالانباس ءور بولمىسى مەن بەرەن قاسيەتتەرىنەن، كەسەك مىنەزدەرىنەن حابار بەرەدى. بابالار بولمىسى - شىڭىراۋدىڭ ءتۇپسىز تەرەڭىندەگى قۇلاقتى جارارداي مۇزداي دا ءموپ-مولدىر، تۇنىق تا كاۋسار سۋداي اينىماس قازاقى جاراتىلىس. بابالاردىڭ باياعى باتىر بەينەسىندە قازاق ۇلتىنىڭ اينا-قاتەسىز ارعى تامىر تەگى مەن مۇندالايدى. ول كەزدەگى قازاق باسقا ەدى-اۋ!..

ودان بەرى تۇتاستاي ءداۋىر، عاسىرلار ءوتتى. ابىروي بولعاندا بۇگىنگى ۇرپاق ەڭ ۇلكەن باقىت، اسقاق ارمان - ەگەمەندىككە جەتتى. سول داڭقتى بابالاردان قالعان قاسيەتتى قازاق جەرىنە يەلىك ەتتى. ەندىگى ماقسات سول جەر - انانى ەشكىمگە دە ساتپاۋ، قارىس سۇيەمىنە دەيىن كىرشىكسىز ساقتاۋ، ونى ماپەلەي ءبىلۋ، ەلدىڭ ىرىس-نەسىبەسىن ايدالاعا شاشپاۋ. بارىمىزدى باعالاي، بازارلاي، ۇقساتا بىلسەك، مۇلدە ۇتىلماس ەدىك. كەڭ شالقار دالامىز - بايلىقتىڭ شىلقىعان كوزى. الايدا، سول بايلىعىمىز بۇعىپ جاتىر. ونى تولىق يگىلىگىمىزگە جاراتىپ ىلگەرى باسۋعا ىلكى ىزدەنىسىمىز، باتىل بەتبۇرىسىمىز جەتپەي جاتىرعانداي ما قالاي؟ وسىنداي كول-كوسىر بايلىق، مول عىلىمي-ينجەنەرلىك-ادامي كۇش-قۋاتقا يە بولا تۇرا قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ كۇرت وسە الماۋى، ەلدىڭ الەۋمەتتىك جاعداياتىنىڭ تىم السىرەۋى حالىقتى الاڭداتپاي قويمايدى. ادامدى تۇرمىستىق جاعداي بيلەيدى دەمەكشى، وزەگى تالىپ جارتىلاي اشقۇرساق جۇرگەندەر سانا-سەزىمى ءبىرىنشى كەزەكتە ەل مۇددەسىن ويلاۋعا جەتە الا ما؟ ال بازار توڭىرەكتەگەن بالالار مەن جاس جەتكىنشەكتەردىڭ بىلىم-بىلىگىنە، تالىم-تاربيەسىنە كىم جاۋاپ بەرمەكشى؟

حالىق دەگەن ءال-اۋقات دارەجەسىنە قاراي ءار ءتۇرلى توپقا ءبولىنىپ تۇرادى. بايلار مەن جارلىلار. ورتاشالاردى ايتپاي وتىرمىن. ال بايلارىمىز قانداي بايلار؟ ولار قازاق جەرىنەن ءتۇرلى شيكىزاتتى وڭدەپ، تاۋار شىعارىپ پايدا تاۋىپ وتىرعان شىن مانىندەگى ەڭبەكقور، جاڭاشىل ىسكەرلەر مە، جوق الدە، بار بولعانى الىپ-ساتارلىقپەن، قۋلىق-سۇمدىقپەن نەمەسە ەلدىڭ ۇستىنەن كۇن كورىپ بايىعاندار ما؟ مۇندايلاردىڭ ەلگە، جەرگە پايداسى دا جوق، پايداسى بولماعاسىن قاجەتى دە شامالى. وسى باي دەگەندەرىمىز، ەلگە، جەرگە، ۇلتىما، حالقىما بولسىن دەپ جاتىر ما؟ ونداي شىنايى پاتريوت، ەلىم دەپ ەڭىرەگەن ەرلەردى تابۋ بۇگىنگى كۇندە تاس قاراڭعىدا جارىق ساۋلە ىزدەگەندەي قيىن شارۋا بولار ەدى.

مۇنىڭ بارلىعىنا ۇلتتىق سانا-سەزىم كەرەك. ۇلتتىق سانا-سەزىم بولۋ ءۇشىن اتا-بابا، انا ءتىلى، اتامەكەن، اتا ءداستۇر، اتا سالت، اتا كاسىپتەردى جەتە مەڭگەرۋ، قانعا ءسىڭىرۋ، ءدىلىمىز بەن ءدىنىمىزدى ساقتاۋ، ناعىز ۇلتتىق پەداگوگيكاعا، حالىق تاعىلىمدارىنا سۇيەنگەن تالىم-تاربيە بولۋى قاجەت. مىنەكي، «مەنمىن» دەپ كەۋدەسىن سوققان كۇنى بۇگىنگى جىگىت اعالارىنىڭ الدىندا قانداي ۇلى مىندەتتەر تۇر. جاڭا باستالۋ قارساڭىنداعى ءجۇزجىلدىقتار مەن مىڭجىلدىقتاردا جاڭا بۋىن ءومىر سۇرەتىن بولادى، بابا-تاريحتان ءدارىس الىپ، وزدەرىنەن كەيىنگى ۇرپاققا قازاقتىڭ وزىنە عانا ءتان بارلىق قادىر-قاسيەتتەرىن جەتكىزەتىن دە سولار. قانشا دەگەنمەن قازىرگى جاس تولقىن جاڭا كەزەڭنىڭ، تاۋەلسىزدىكتىڭ پەرزەنتتەرى. ولاردىڭ سانالارى ۇلتتىق ەزگىدەن تازاراق، شوۆينيزم وكتەمدىگىنە ۇشىراماعان. قازىرگى جاستاردىڭ قيمىلى ەركىن، كوكىرەكتەرى زور. تەك بىلىمدەرى مول، تۇيسىكتەرى تەرەڭ، اقىلدارى كوپ، قارىندارى توق بولسا دەپ تىلەيمىن. ۋايىمدارى جوق بولسىن دەپ ايتا المايمىن، ويتكەنى، ۋايىمسىز، مۇڭسىز، قامسىز ادامنان ەشتەڭە شىقپاق ەمەس. بىزدەگى ۋايىم دا، ءۇمىت تە بىرەۋ: قازاق ەلىنىڭ ەگەمەن، كورەگەن ەل بولۋى، قازاق جەرىنىڭ گۇلدەنۋى. سوندىقتان دا ەلدىڭ جەتىستىگىنە قۋانىپ، كەمىستىگىنە قوسا كۇيزەلەمىز. بۇگىنگى تاڭدا ءاربىر قازاقتىڭ الدىندا ورتاق ءبىر ساۋال بولسا كەرەك: ول - ەلىمە، جەرىمە، حالقىما نە جاسادىم، نە تىندىردىم، جىرتىعىنا جاماۋ، قاجەت جەرىنە كىرپىش بولىپ قالانا الدىم با دەگەندەي. مىنە، وسىنى ويلانايىق، دوستىم. ازاماتتىڭ ناق ازاماتتىعى دا، ابىرويى دا سول ەل-جۇرتى الدىنداعى ارىنىڭ تازالىعىمەن، حالقىنا جاساعان جاقسىلىعى، شاراپاتىمەن ولشەنەدى. «ۇلىق بولساڭ، كىشىك بول!» حالىق ءۇشىن ەمەس، قارا باس ءۇشىن جاسالعان شارۋا ەلەنبەك ەمەس. ەلدىك ورەلى پايىمنان. وتانشىلدىقتان وتباسىلىق تىرلىك. پەندەشىلىك جوعارى تۇرماعاي، اعايىن. ەل ەڭسەسىن كوتەرە الساق، قاي-قايسىمىز دا ەنشىدەن قۇر قالا قويماسپىز ءلايىم!

23.11.1999 جىل.

---