جاپىراقتاردان اپپليكاسيا دايىنداۋدى مەڭگەرتۋ
جاپىرقتاردان اپپليكاسيا دايىنداۋدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى: 1. وقۋشىلاردىڭ تابيعي ماتەريالدار – اعاش، اعاشتىڭ جاپىراقتارىنىڭ ماڭىزى جونىندەگى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ. بۇيىمدى تالداۋ. جۇمىس جوسپارىن قۇرۋ.
2. جاپىراقتاردان اپپليكاسيا دايىنداۋدى ۇيرەتۋ. داعدىلارىن، ىسكەرلىكتەرىن داعدىلاندىرۋ.
3. تابيعاتتى ايالاۋعا، جۇمىستى تازا، ادەمى ورىنداۋعا تاربيەلەۋ.
جابدىقتار: ا) ماتەريالدار: جاپىراقتار، بۇيىمدار ۇلگىلەرى
ءا) قۇرالدار: قايشى، قارىنداش، جەلىم ءۇشىن قىلقالام.
ب) كورنەكىلىك: بۇيىمدار ۇلگىلەرى، اعاشتار، يلليۋستراسيالارى.
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. وقۋشىلاردىڭ جۇمىس ورىندارىنىڭ دايىندىعىن تەكسەرۋ
3. سۇراقتار قويۋ.
- تابيعي ماتەريالدار قالاي جىكتەلەدى؟
- تابيعي ماتەريالداردى اتا؟
4. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋ.
1) ساباقتىڭ تاقىرىبىن جانە ماقساتىن ايتۋ.
بۇگىن ءبىز وسەتىن تابيعي ماتەريالدارمەن جۇمىس جاسايمىز، قانداي تابيعي ماتەريال ەكەنىن تاۋىپ كورىڭدەر (جۇمباق ايتۋ). جاپىراقتاردان اپپليكاسيا دايىندايمىز.
2) ءمۇعالىم اڭگىمەسى.
اعاش – ءتىرى ورگانيزم، ول بىرنەشە مۇشەلەردەن تۇرادى: جاپىراقتار، بۇتاق، دىڭگەگى جانە تامىرى. ءار مۇشە ەرەكشە قىزمەت اتقارادى. اڭداردىڭ ءوزى اۋانى لاستايدى ەكەن، مۇنى حVIII عاسىردا عالىمدار دالەلدەپ بەرگەن، ال وسىمدىكتەر اۋانى تازارتادى. جاسىل وسىمدىكتەر كۇن ساۋلەسى شىققاندا عانا اۋانى تازالايدى. كۇن تۇسكەندە وسىمدىكتەر وتتەگىن شىعارادى. مۇنىمەن ادامدار جانە جانۋارلار دەمالادى. سونىمەن قاتار وسىمدىكتەر كومىرقىشقىل گازىن سورادى. جاپىراقتار كومىرقىشقىل گازىن سورۋعا جاقسى بەيىمدەلگەن. جاسىل جاپىراق – پلانەتاداعى ءومىردىڭ قاينار كوزى. ەگەردە جەر بەتىندەگى وسىمدىكتەر بولماسا، ادامدار مەن جانۋارلار بولماۋشى ەدى. وسىمدىكتەر جانۋارلار الەمىنىڭ تاماعىنىڭ نەگىزگى كوزى بولىپ تابىلادى. تۇسكەن جاپىراقتار جەر قىرتىسى ءۇشىن ورگانيكالىق تىڭايتقىش بولىپ تابىلادى. كومىر جانە مۇناي ەرتە كەزدە ءومىر سۇرگەن وسىمدىكتەردىڭ حيميالىق وزگەرگەن قالدىقتارىنان قۇرالعان. اپپليكاسيا بەينەلەۋ تەحنيكاسى. نەگىزگى فونعا فورمالاردى جاپسىرۋ نەمەسە بەزەندىرۋ.
3) بۇيىمدى تالداۋ.
- اپپليكاسيا قانداي تابيعي ماتەريالدان ورىندالعان؟
- قانداي اعاشتىڭ جاپىراقتارى قولدانىلعان؟
- جاپىراقتارعا كەرەك ءپىشىن قالاي بەرىلگەن؟
دۇرىس جاۋاپ: قايشىنىڭ كومەگىمەن. قايشى ارقىلى جاپىراقتارعا قانداي دا بولماسىن ءپىشىن كەلتىرۋگە بولادى.
- جاپىراقتار نەگىزىنە قالاي بىرىككەن؟
4. پراكتيكالىق جۇمىس.
1) جۇمىس ىستەۋ ەرەجەسىمەن قايشىمەن جۇمىس ىستەۋدەگى قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىن قايتالاۋ.
2) بۇيىمدى دايىنداۋداعى كەزەڭدەردى انىقتاۋ. جۇمىس جوسپارىن قۇرۋ.
- نەنى بەينەلەيتىنىن ويلاستىرۋ،
- ۇقساس جاپىراقتاردى تاڭداۋ جانە نەگىزىنە (فون) ولاردى جايۋ. قايشىمەن كەرەكتى پىشىنگە كەلتىرۋ.
- ءار جاپىراقتىڭ جوعارعى جانە تومەنگى شەكارالارىنا قارىنداشپەن نۇكتە قويۋ ارقىلى بەلگىلەۋ.
- تۇتاس جاپىراقتى جەلىمدەۋ. مۇندا ۇلكەن نەمەسە كىشكەنتاي جاپىراق الىنادى، جاپىراقتىڭ تامىرشىقتارى بار جاعىن تومەن قاراتىپ، جاپىراققا قىلقالاممەن «پۆا» جەلىمىن جاعامىز، ەگەردە جاپىراق كىشكەنتاي بولسا، وندا جەلىمدى تامشىلاپ جاعامىز. قاعازدىڭ بەتىنە نەمەسە باسقاداي جازىقتىق بەتىنە جاپىراقتاردى بەلگىلەنگەن سىزىقتار بويىنشا جانە بەلگىلەۋسىز دە جەلىمدەيدى. جەلىمنىڭ ارتىعىن قاعاز مايلىقپەن سۇرتەمىز، قولىمىزدىڭ كومەگىمەن جاپسىرعان جاپىراقتى قىسا باسامىز. ءار جاپىراقتى كەزەكپەن الىپ ىشكى جاعىنان قىلقالاممەن جەلىم جاعىپ، نەگىزىنە باسۋ ارقىلى جاپىراقتى ءوز ورنىنا جەلىمدەۋ.
بەلگىلەۋ، ولشەۋ، جيناۋ وپەراسيالارىن ورىنداۋ (ءمۇعالىمنىڭ باسشىلىعىمەن ءوز بەتىنشە).
جەلىم جاعۋ رەتى:
1. سول قولىمىزبەن جەلىمدەنەتىن بولشەكتىڭ ءبىر شەتىن ۇستاپ تۇرامىز.
2. وڭ قولىمىزبەن قىلقالاممەن، جەلىمدەنەتىن بولشەكتىڭ ورتاسىنان شەتىنە قاراي ءبىر باعىتتا جەلىم جاعامىز.
3. جەلىمدەنەتىن ءار بولشەككە جەلىم جاققاندا جوعارىداعى ادىسپەن جەلىم جاعىلادى.
جاپىراقتاردى دايىنداۋ: ساباقتان بىرنەشە كۇن بۇرىن جاپىراقتاردى جيناپ، كەپتىرىپ، ەسكى گازەت – جۋرنال بەتتەرىندە ساقتاۋ.
5. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ا) بۇگىن ساباقتا قانداي تابيعي ماتەريالمەن جۇمىس جاسادىق
ءا) اعاشتارعا جاپىراقتار نە ءۇشىن قاجەت؟
ب) ەڭ جاقسى جۇمىستاردى تالداۋ جانە كورمە ۇيىمداستىرۋ
6. جۇمىس ورنىن جيناۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى: 1. وقۋشىلاردىڭ تابيعي ماتەريالدار – اعاش، اعاشتىڭ جاپىراقتارىنىڭ ماڭىزى جونىندەگى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ. بۇيىمدى تالداۋ. جۇمىس جوسپارىن قۇرۋ.
2. جاپىراقتاردان اپپليكاسيا دايىنداۋدى ۇيرەتۋ. داعدىلارىن، ىسكەرلىكتەرىن داعدىلاندىرۋ.
3. تابيعاتتى ايالاۋعا، جۇمىستى تازا، ادەمى ورىنداۋعا تاربيەلەۋ.
جابدىقتار: ا) ماتەريالدار: جاپىراقتار، بۇيىمدار ۇلگىلەرى
ءا) قۇرالدار: قايشى، قارىنداش، جەلىم ءۇشىن قىلقالام.
ب) كورنەكىلىك: بۇيىمدار ۇلگىلەرى، اعاشتار، يلليۋستراسيالارى.
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. وقۋشىلاردىڭ جۇمىس ورىندارىنىڭ دايىندىعىن تەكسەرۋ
3. سۇراقتار قويۋ.
- تابيعي ماتەريالدار قالاي جىكتەلەدى؟
- تابيعي ماتەريالداردى اتا؟
4. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋ.
1) ساباقتىڭ تاقىرىبىن جانە ماقساتىن ايتۋ.
بۇگىن ءبىز وسەتىن تابيعي ماتەريالدارمەن جۇمىس جاسايمىز، قانداي تابيعي ماتەريال ەكەنىن تاۋىپ كورىڭدەر (جۇمباق ايتۋ). جاپىراقتاردان اپپليكاسيا دايىندايمىز.
2) ءمۇعالىم اڭگىمەسى.
اعاش – ءتىرى ورگانيزم، ول بىرنەشە مۇشەلەردەن تۇرادى: جاپىراقتار، بۇتاق، دىڭگەگى جانە تامىرى. ءار مۇشە ەرەكشە قىزمەت اتقارادى. اڭداردىڭ ءوزى اۋانى لاستايدى ەكەن، مۇنى حVIII عاسىردا عالىمدار دالەلدەپ بەرگەن، ال وسىمدىكتەر اۋانى تازارتادى. جاسىل وسىمدىكتەر كۇن ساۋلەسى شىققاندا عانا اۋانى تازالايدى. كۇن تۇسكەندە وسىمدىكتەر وتتەگىن شىعارادى. مۇنىمەن ادامدار جانە جانۋارلار دەمالادى. سونىمەن قاتار وسىمدىكتەر كومىرقىشقىل گازىن سورادى. جاپىراقتار كومىرقىشقىل گازىن سورۋعا جاقسى بەيىمدەلگەن. جاسىل جاپىراق – پلانەتاداعى ءومىردىڭ قاينار كوزى. ەگەردە جەر بەتىندەگى وسىمدىكتەر بولماسا، ادامدار مەن جانۋارلار بولماۋشى ەدى. وسىمدىكتەر جانۋارلار الەمىنىڭ تاماعىنىڭ نەگىزگى كوزى بولىپ تابىلادى. تۇسكەن جاپىراقتار جەر قىرتىسى ءۇشىن ورگانيكالىق تىڭايتقىش بولىپ تابىلادى. كومىر جانە مۇناي ەرتە كەزدە ءومىر سۇرگەن وسىمدىكتەردىڭ حيميالىق وزگەرگەن قالدىقتارىنان قۇرالعان. اپپليكاسيا بەينەلەۋ تەحنيكاسى. نەگىزگى فونعا فورمالاردى جاپسىرۋ نەمەسە بەزەندىرۋ.
3) بۇيىمدى تالداۋ.
- اپپليكاسيا قانداي تابيعي ماتەريالدان ورىندالعان؟
- قانداي اعاشتىڭ جاپىراقتارى قولدانىلعان؟
- جاپىراقتارعا كەرەك ءپىشىن قالاي بەرىلگەن؟
دۇرىس جاۋاپ: قايشىنىڭ كومەگىمەن. قايشى ارقىلى جاپىراقتارعا قانداي دا بولماسىن ءپىشىن كەلتىرۋگە بولادى.
- جاپىراقتار نەگىزىنە قالاي بىرىككەن؟
4. پراكتيكالىق جۇمىس.
1) جۇمىس ىستەۋ ەرەجەسىمەن قايشىمەن جۇمىس ىستەۋدەگى قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىن قايتالاۋ.
2) بۇيىمدى دايىنداۋداعى كەزەڭدەردى انىقتاۋ. جۇمىس جوسپارىن قۇرۋ.
- نەنى بەينەلەيتىنىن ويلاستىرۋ،
- ۇقساس جاپىراقتاردى تاڭداۋ جانە نەگىزىنە (فون) ولاردى جايۋ. قايشىمەن كەرەكتى پىشىنگە كەلتىرۋ.
- ءار جاپىراقتىڭ جوعارعى جانە تومەنگى شەكارالارىنا قارىنداشپەن نۇكتە قويۋ ارقىلى بەلگىلەۋ.
- تۇتاس جاپىراقتى جەلىمدەۋ. مۇندا ۇلكەن نەمەسە كىشكەنتاي جاپىراق الىنادى، جاپىراقتىڭ تامىرشىقتارى بار جاعىن تومەن قاراتىپ، جاپىراققا قىلقالاممەن «پۆا» جەلىمىن جاعامىز، ەگەردە جاپىراق كىشكەنتاي بولسا، وندا جەلىمدى تامشىلاپ جاعامىز. قاعازدىڭ بەتىنە نەمەسە باسقاداي جازىقتىق بەتىنە جاپىراقتاردى بەلگىلەنگەن سىزىقتار بويىنشا جانە بەلگىلەۋسىز دە جەلىمدەيدى. جەلىمنىڭ ارتىعىن قاعاز مايلىقپەن سۇرتەمىز، قولىمىزدىڭ كومەگىمەن جاپسىرعان جاپىراقتى قىسا باسامىز. ءار جاپىراقتى كەزەكپەن الىپ ىشكى جاعىنان قىلقالاممەن جەلىم جاعىپ، نەگىزىنە باسۋ ارقىلى جاپىراقتى ءوز ورنىنا جەلىمدەۋ.
بەلگىلەۋ، ولشەۋ، جيناۋ وپەراسيالارىن ورىنداۋ (ءمۇعالىمنىڭ باسشىلىعىمەن ءوز بەتىنشە).
جەلىم جاعۋ رەتى:
1. سول قولىمىزبەن جەلىمدەنەتىن بولشەكتىڭ ءبىر شەتىن ۇستاپ تۇرامىز.
2. وڭ قولىمىزبەن قىلقالاممەن، جەلىمدەنەتىن بولشەكتىڭ ورتاسىنان شەتىنە قاراي ءبىر باعىتتا جەلىم جاعامىز.
3. جەلىمدەنەتىن ءار بولشەككە جەلىم جاققاندا جوعارىداعى ادىسپەن جەلىم جاعىلادى.
جاپىراقتاردى دايىنداۋ: ساباقتان بىرنەشە كۇن بۇرىن جاپىراقتاردى جيناپ، كەپتىرىپ، ەسكى گازەت – جۋرنال بەتتەرىندە ساقتاۋ.
5. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ا) بۇگىن ساباقتا قانداي تابيعي ماتەريالمەن جۇمىس جاسادىق
ءا) اعاشتارعا جاپىراقتار نە ءۇشىن قاجەت؟
ب) ەڭ جاقسى جۇمىستاردى تالداۋ جانە كورمە ۇيىمداستىرۋ
6. جۇمىس ورنىن جيناۋ.
You Might Also Like
-
تاربيە باعىتتارى بويىنشا سىنىپتىڭ جىلدىق جوسپارى (4 سىنىپ)
