InfoHub Logo

بايقوڭىر قالاسى،№ 275 مەكتەپ كوجاگۋلوۆا گ.

ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاقسى ءسوز – كوڭىل كىلتى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، قاراپايىمدىلىققا، كىشىپەيىلدىلىككە، ادەپتىلىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ءوز حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرىن ۇيرەنە وتىرىپ، جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا، ادام بويىنداعى ۇنامدى، ۇنامسىز قىلىقتاردى اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
فورماسى: تاربيە ساعاتى
كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى سلايدتار تىزبەگى
ساباقتىڭ وتكىزىلۋ بارىسى:
جوسپار.
ءى. كىرىسپە
ءىى. نەگىزگى ءبولىم:
1. ادەپتى بالا – ارلى بالا
2. «جاقسى ءسوز – جانعا قۋات» كورىنىس
3. پوەزيا مينۋتى «جاقسى ءسوز جان سەمىرتەر»
4. «جاقسى مەن جامان» تۋرالى ماقال - ماتەلدەر
5. جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن
ءىىى. قورىتىندى

ازامات: مەيىرىمدى جۇرەكپەن،
اقپەيىلدى تىلەكپەن،
ايىم: امانداسىپ الايىق،
ءبىر جادىراپ قالايىق!

ازامات: - ءقادىرلى ۇستازدار، قىمباتتى وقۋشىلار!
ايىم: - بۇگىنگى بولاتىن 6 «ا» سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ «جاقسى ءسوز – كوڭىل كىلتى» اتتى اشىق تاربيە ساعاتىنا قوش كەلىپسىزدەر!
ازامات: تاربيە ساعاتىمىزدىڭ ماقساتى: ادامگەرشىلىككە، قاراپايىمدىلىققا، كىشىپەيىلدىلىككە، ادەپتىلىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ادام بويىنداعى ۇنامدى، ۇنامسىز قىلىقتاردى اجىراتا بىلۋگە باۋلۋ.
ايىم: تاربيە ساعاتىمىزدىڭ بولىمدەرىمەن تانىس بولىڭىزدار.
1. ادەپتى بالا – ارلى بالا
2.«جاقسى ءسوز – جانعا قۋات» كورىنىس
3. پوەزيا مينۋتى «جاقسى ءسوز جان سەمىرتەر»
4.«جاقسى مەن جامان» تۋرالى ماقال - ماتەلدەر
5. جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن

ازامات: ءسوز – ادام ءۇشىن تاربيە قۇرالى، ءبىلىم - بىلىك، مادەنيەت، ونەر باستاۋى. سوندىقتان دا ءسوزدى شاشپا - توك تەگىن دۇنيە كورىپ، وڭدى - سولدى تالعاۋسىز ايتا بەرسە، جۇعىمى، ءقادىرى بولمايدى.
ايىم: «ءسوز ءقادىرى – ادامنىڭ ءوز ءقادىرى، ءسوزى قۇنسىزدىڭ ءوزى قۇنسىز» دەپ ايتقانداي قالاي دا ءسوزدىڭ ادامعا جاعىمدى نەمەسە جاعىمسىز اسەرى وراسان زور ەكەنى داۋسىز. حالقىمىزدىڭ: «جىلى - جىلى سويلەسەڭ، جىلان ىننەن شىعادى» دەگەن تاماشا ماقالى جىلى دا جاعىمدى سويلەۋدىڭ قانشالىق كەرەمەت كۇشكە يە ەكەندىگىن اڭعارتادى.

1. ازامات: ولاي بولسا، « ادەپتى بالا – ارلى بالا» بولىمىنەن باستالىق.

- تاقتاداعى سۋرەتكە قارايمىز، سۋرەتتە نە بەينەلەنگەن؟
- كىمدە قانداي پىكىر بار؟ ءوز ويلارىڭدا ايتۋعا بولادى.
وقۋشىلار پىكىرىنەن كەيىن:
- ارماننىڭ ىستەگەن ءىسى دۇرىس پا؟
- ادەپتىلىككە جاتا ما؟
ايىم: دەمەك، ادام بويىندا جاقسى - جامان قاسيەتتەر بولادى ەكەن. بىزگە اقىلدىلىقتى، ادالدىقتى، قاراپايىمدىلىق پەن كىشىپەيىلدىلىكتى يناباتتىلىقتى، شىنشىلدىقتى اتا - انالارىمىز، ۇستازدارىمىز ۇيرەتەدى ەكەن.
ازامات:- ال ءبىز، وسىنداي جاقسى قاسيەتتەردى انانىڭ اق سۇتىمەن، بال تىلىنەن بويىمىزعا سىڭىرەمىز. جاقسى بالا وسى قاسيەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان مىنەز، ادەتتەردەن، ۇنامسىز قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا تىرىسۋىمىز كەرەك.
ايىم:- ال، بالالار، تاقتاعا نازار اۋدارامىز. ادەپتى بالا قانداي بولادى، ادەپسىز بالا قانداي بولاتىنىن باقىلايمىز.

ادەپتى شىنشىل
ءتارتىپتى ءبىلىمدى
مەيىرىمدى
تازا جۇرەدى ۇقىپتى
ءتىل المايدى ناشار وقيدى
وتىرىكشى ەرىنشەك
ادەپسىز

ازامات:- ادەپتى جانە ادەپسىز بالا تۋرالى تاقپاق ايتاتىن وقۋشىلارعا ءسوز كەزەگىن بەرەيىك.

كىم ۇلكەندى سىيلاسا،
كىم ۇلكەندى تىڭداسا،
سىيلى بولماق ءوزى دە،
ۇلكەن بولعان كەزىندە.

مەنى ۇلكەندەر ادەپتى دەپ ماقتايدى،
مىنەزىمنەن تەرىس قىلىق تاپپايدى.
ال ەگەر سەن جالقاۋ بولساڭ ءتىلازار،
ونداي ادەت جاقسىلىققا جاتپايدى.

- قارسى الدىنان كەسىپ وتپەي كولدەنەڭ،
قاشان دا مەن ۇلكەندەرگە جول بەرەم.
ابايسىزدا قالسا بىرەۋ ءسۇرىنىپ،
سول زاماتتا سۇيەنىش بوپ قول بەرەم.

ءتىلىن الىپ كىشىنىڭ دە كارىنىڭ،
كوڭىلىنەن شىعىپ ءجۇرمىن ءبارىنىڭ،
اتا - انانىڭ ايتقان ءسوزىن تىڭداۋدى،
ادەپتىلىك بەلگىسى دەپ تانىدىم.

سىيلاستىقتى ىزدەگەن،
ادەپ ساقتار ىزگى ورەن.
سىپايىلىق بەلگىسى،
ۇلكەندەرگە «ءسىز» دەگەن.

جاقسىلىقتان ۇيرەنىپ،
بولامىز ءبىز جاقسى ادام.
جاماندىقتان جيرەنىپ،
ۇلگى الامىز جاقسىدان.

ءبىز وتاننىڭ بالدىرعان ۇلدارىمىز،
ادەپتىلىك، باتىلدىق ۇرانىمىز.

ايىم: - ادەپتىلىك، تاربيەلىلىك - اسىل قاسيەتتەر. ادامداردى ءبىر - بىرىنەن وسىنداي جاقسى قاسيەتتەرى ارقىلى باعالايدى.
ولاي بولسا، ويىمىزدى، بويىمىزدى ءبىر سەرگىتىپ الايىق. سىنىبىمىزداعى ەر بالالاردىڭ ورىنداۋىندا بي «دجاباوكەس»
ازامات: ادامعا جاقسى ءسوز ايتىپ، جانىنا قۋات بەرەتىن ءسوزدىڭ ءبىر ءتۇرى بۇل - سالەمدەسۋ، سالەم بەرۋ. سالەمدەسۋ - كەزدەسكەن ادامداردىڭ ءبىر - ءبىرىنىڭ اماندىعىن ءبىلىپ، قۋانىشقا بولەنۋى.
ايىم: ءبىر - بىرىنە امان - ساۋلىق تىلەپ، تىلەكتەستىگىن، نيەتتەستىگىن ءبىلدىرۋ، ادەپتىلىك پەن ىزەتتىلىك نىشانىن كورسەتۋ. ءاربىر ادام «قايىرلى تاڭ»، «قايىرلى كۇن»، «قايىرلى كەش» دەگەن سوزدەردى امانداسۋعا قوسىپ، تاۋلىكتىڭ ءۇش مەزگىلىندە ءبىر - بىرىمەن اقجارقىن امانداسۋى ءتيىس.
ازامات: امانداسقان ادام قازاق سالتىندا وڭ الاقانىن جۇرەگىنىڭ ۇستىنە قويىپ، باسىن يزەيدى. نە بولماسا قول بەرىپ امانداسادى. ول «ءسىزدى شىن جۇرەكتەن قۇرمەتتەپ، اماندىعىڭىزدى تىلەپ، وزىڭىزگە باس يەمىن» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
ولاي بولسا، «جاقسى ءسوز - جانعا قۋات»تاقىرىبىنداعى شاعىن ەكى كورىنىستى تاماشالايىق.
كورىنىس №1

تەلەفون شىرىلدايدى. (تەلەفوندى سامالدىڭ اناسى الادى)

اسەل:
- سامال ۇيدە مە؟ تەلەفونعا شاقىرىپ جىبەرىڭىزشى. تەلەفوندى اناسى سامالعا بەرەدى.
- ءاي، سامال، ماتەماتيكا پانىنەن قانداي تاپسىرما بەردى؟
سامال: - سالەم، اسەل! حالىڭ قالاي؟ كەشىر مەن دە كەشە ساباققا بارا المادىم.
اسەل: - نەگە؟
سامال: - كەشە كىشكەنە قىزۋىم كوتەرىلىپ تۇرعان سوڭ انام ءبىر كۇنگە ۇيدە بول، قىزۋىڭ ءتۇسسىن، ساباقتا اۋىرىپ قالارسىڭ دەدى.
اسەل: - جارايدى وندا، باسقا قىزدارعا تەلەفون سوعىپ بىلەرمىن.

كورىنىس №2
دۇكەنگە ءبىر قارت ادام كەلە جاتادى. جەر تايعاق ەدى، ول كىسى تايىپ جىعىلىپ قالادى. اسحات پەن الىبەك مەكتەپكە كەلە جاتقان ەدى. اسحات الىبەككە سومكەسىن بەرىپ، قارت كىسىنى كوتەرىپ تۇرعىزىپ جىبەرەدى. ول راقمەت ايتىپ، كەتىپ قالادى. الىبەك ودان:
- انا كىسى سەنىڭ اتاڭ با؟
- جوق، اتام ەمەس.
- اعاڭ با؟
- جوق، اعام ەمەس.
- الدە اكەڭ بە؟
- جوق، اكەم ەمەس.
- تانيسىڭ با؟
- جوق تانىمايمىن. ءجاي ءبىر ادام عوي. الىبەك تاڭىرقاپ قالادى.

ءمۇعالىم: 1 - كورىنىس بويىنشا نە تۇسىندىك؟ - اسەل قانداي كەمشىلىك جىبەردى؟ وسى ەكى بالانىڭ ورنىندا وزدەرىڭ بولساڭدار نە ىستەر ەدىڭدەر؟
2 - كورىنىستەن نە تۇسىندىڭدەر؟ (بالالار ءوز ويلارىن ايتادى). اجە نە دەدى بالاعا؟

وي قوزعاۋ.
- قانداي كەزدە جاقسى سوزدەردى قولداناسىڭدار؟
- جاقسى ءسوز ەستىگەندە قانداي سەزىمدە بولاسىڭدار؟
- جامان، دورەكى ءسوز ەستىگەندە قانداي سەزىمدە بولاسىڭدار؟
- جاقىن ادامدارىڭا قانداي جاقسى سوزدەر ايتقىلارىڭ كەلەدى؟
ايىم: جاقسى ءسوز، جىلى تىلەك ءار ادامنىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ، ولاردىڭ جۇرەگىنە جىلۋ بەرەدى، كوڭىلىنە قۋانىش سىيلايدى. جىلى ءسوز ادامداردى تاتۋلاستىرادى، دوستاستىرادى.
جاقسى سوزدەردى ءبىر - بىرىنە ءجيى ايتۋ ناتيجەسىندە ءوزارا سىيلاستىق ارتادى.
ازامات: «جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس» دەيدى حالقىمىز. جاقسى ءسوز ەستىسەڭ، جانىڭ جادىرايدى. جاقسى ءسوز اشۋ شاقىرمايدى، جۇرەگىڭدى جىلىتادى. تەك قانا جاقسىلىققا جەتكىزەدى، باقىتقا كەنەلتەدى، قۋانىشقا بولەيدى. جاقسى ءسوز قۋات بەرەدى، كوڭىل كوتەرەدى

پوەزيا مينۋتى «جاقسى ءسوز جان سەمىرتەر»
جاقسى ءسوز جان سەمىرتەر، سەرگىتەر دە،
كوڭىلدى شۇيگىتەر دە ءور كۇتەرگە.
تۇس - تۇستان قۇلىنداتىپ، شۇرقىراتىپ،
جىبەك جال سايگۇلىك وي وربىتەر دە.

جاقسى ءسوز – جان سۋسىنى ءشول قاناتىن،
وي مەن ءتان قۋات الىپ تولعاناتىن.
شابىتقا قايراتپەنەن قومداتاتىن
قىمقاپتاي ساۋدىر - ساۋدىر زور قاناتىن.

جاقسى ءسوز – جارىم ىرىس ساعىناتىن،
قيىننان قيۋلاسىپ تابىلاتىن.
قىمبات ول، اياۋلى ول اۋليەدەي،
تەك جۇرەك امىرىنە باعىناتىن.

جاقسى ءسوز ايتا الادى جاقسى عانا،
ءار جاقسى – التى الاشقا ب ا ق سىباعا.
جاقسى ءسوز تىڭداۋ ءۇشىن ءار جاقسىعا
بولۋدان ارلانبايمىن اتشى بالا.

جاقسى ءسوز – كوپشىك قويىپ ماقتاۋ ەمەس،
ادەپتەن، ۇياتتان دا اتتاۋ ەمەس.
جىلۋىن جۇرەگىڭنىڭ اق جارىلعان
شىم بۇركەپ، ىشكە بۇگىپ ساقتاۋ ەمەس.

جاقسى ءسوز – اققۋ سەزىم بالاپانى،
ىپ - ىستىق ىزگى ۇعىمنىڭ الاقانى.
كوڭىلدەن كولەڭكەنى قۋىپ شىعار –
نۇر شاشار شۇعىلالى دالا تاڭى.

جاقسى ءسوز – سارا كوڭىل اڭعارعانى،
ءسۇيسىنىپ، مەيىرلەنىپ تاڭعالعانى.
ەمدەيدى ول جۇلىندى دا جۇيكەنى دە،
جوتا، جون جادىراتىپ بال بارماعى.

جاقسى ءسوز ءىز تۇسىرسە زەردەدە وياۋ،
قاي - قاشان كوڭىلگە ءباز سالماس قاياۋ.
قۇلاعىن كوپ بۇرايمىن زەيىلىمنىڭ،
قالما دەپ پاراساتتان قارا جاياۋ.
ءبىر توپ قىزداردىڭ ورىنداۋىندا بي «رلوي - پولي» قابىل الىڭىزدار!

ايىم:
وي - جۇيرىك، ءتىل - شەبەر،
تانىتسا شىندىقتى.
ءماندى ويدى تىلمەن بەر،
ءسوزدى تاۋىپ ۇقىپتى.
ازامات:
«ءسىز»، «ءبىز»دەگەن جىلى ءسوز،
جاقسىلىقتىڭ مەيىرى.
ءبىر - بىرىنە بولىپ كوز،
كەڭ بولسىن ادام پەيىلى.

«جاقسى مەن جامان تۋرالى» ماقال بىلەتىن وقۋشىلارعا ءسوز كەزەگىن بەرسەك.
1. جاقسىدان تيەر شاپاعات.
جاماننان تيەر كەساپات.
2. جاقسى بايقاپ سويلەر،
جامان شايقاپ سويلەر.
3. جاقسى – تەكشىل،
جامان – كەكشىل.
4. جاقسىعا ەرسەڭ جەتەرسىڭ مۇراتقا،
جامانعا ەرسەڭ قالارسىڭ ۇياتقا.
5. جاقسىنىڭ التىن باسى ەڭكەيسە،
ءبىلىمسىزدىڭ باسى شالقايادى.
6. جاقسى ءسوز جان سۇيىندىرەر،
جامان ءسوز جان كۇيىندىرەر.
7. جاقسى ادام ەلدىڭ ىرىسى،
جاقسى ءسوز جاننىڭ تىنىسى.
8. جاقسى سويلەسە اۋزىنان نۇر توگىلەدى، جامان سويلەسە اۋزىنان جىن توگىلەدى.
9. جاقسىنىڭ ءسوزى نازالى، جاماننىڭ ءسوزى ىزالى.

ازامات: ادامداردىڭ ءبىر – بىرىنە ءجيى جاقسى ءسوز ايتۋى، ولاردى جاقىنداستىرادى، دوستاستىرادى. ولاردىڭ ءبىر – بىرىنە دەگەن سىيلاستىعى ارتادى. ەندەشە سىيلاستىعى مول، دوستىققا بەرىك، ۇيىمشىل سىنىپ ەكەنىمىزدى انزۋرا قالاي جەتكىزەر ەكەن. انزۋرانى تىڭدالىق.

انزۋرا: جۇپ جازباستان جۇرەمىز.
ءبىزدىڭ سىنىپ - ماقتاۋلى
ويتكەنى ءبىز سۇيەمىز
ءدايىم ءتارتىپ ساقتاۋدى
ءبىزدىڭ سىنىپ – ماقتاۋلى

وقۋدا دا الدامىز،
ءبىزدىڭ سىنىپ ونەرلى
جاقسى ۇيرەنىپ العانبىز
تالاي بي مەن ولەڭدى
ءبىزدىڭ سىنىپ - ونەرلى
ەڭبەككە دە قولى ەپتى
ىنتىماقتى دوس ىڭعاي
ءبىزدىڭ سىنىپ ادەپتى
ءبىزدىڭ سىنىپ وسىنداي
ءبىزدىڭ سىنىپ وسىنداي.

ايىم: «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن» - دەگەن ەكەن حالىق. شامامىز جەتكەنىنشە، قولىمىزدان كەلگەنشە ادامدارعا، اينالاعا جاقسىلىق جاساپ، جاقسى ءسوز ايتىپ جۇرەيىك. ويتكەنى جاساعان جاقسىلىق زايا كەتپەيتىنىن، ونىڭ شاراپاتى وزىڭە، جاقىن – تۋىستارىڭا، ءتىپتى ەلىڭە تيەتىنىن سەندەر جاقسى بىلەسىڭدەر. العىسقا بولەنىپ، ريزاشىلىققا كەنەلەسىڭدەر.
ءان
قورىتىندى.
«جاقسىنىڭ ءسوزى نازالى، جاماننىڭ ءسوزى ىزالى» دەگەن ماقالداردىڭ سيپاتتارى تاماشا بەينەلەنگەن. ابايلاپ سويلەۋ - اقىلدىلىق، يناباتتىلىق بەلگىسى. ءوزىڭ وپىق جەپ، وكىنىپ جۇرمەۋ ءۇشىن، وزگەنىڭ جانىنا جازىقسىزدان جارا تۇسىرمەۋ ءۇشىن بايقاپ، باعىمداپ سويلەۋدىڭ ءمانى زور. الدىن - الا ويلانىپ الۋدى ادەتكە اينالدىرۋ جاقسى قاسيەت سانالادى. اتاقتى اكادەميك، عالىم ي. پ. پاۆلوۆ: «ادامداردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋدا اسىرەسە، جۇرەك - قان تامىرلارىنىڭ سىرقاتىنا شالدىقپاۋدا اينالاداعى ادامدار ءسوزىنىڭ اسەرى كۇشتى» — دەپ انىقتاعان. «جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس» دەيدى حالقىمىز. جاقسى ءسوز ەستىسەڭ، جانىڭ جادىرايدى. جاقسى ءسوز اشۋ شاقىرمايدى، جۇرەگىڭدى جىلىتادى. تەك قانا جاقسىلىققا جەتكىزەدى، باقىتقا كەنەلتەدى، قۋانىشقا بولەيدى.