جاقسىلىقتىڭ وتەۋى جايلى حيكايا
(نوۆەللا)
اماكاۆا دزيننايدىڭ اڭگىمەسى
مەنىڭ ەسىمىم دزينناي. تولىق ءاتى-جونىم، اتا-تەگىم بە؟ ەس بىلگەلى ەل مەنى اماكاۆا دزينناي دەپ اتايتىن سياقتى. اماكاۆا دزينناي اتى سىزگە تانىس پا؟ جوق، ۇرەيلەنە كورمەڭىز! ءوزىڭىز دە بىلەسىز، مەن باۋكەسپە ۇرىمىن. ءبىراق وسى ءتۇن ۇرلىق جاساۋ ءۇشىن كەلگەم جوق. بۇل جاعىنان الاڭداماۋىڭىزدى وتىنەم.
ەستۋىمشە، جاپونياداعى ءپىرادارلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قايىرىمدىسى ءسىز كورىنەسىز. ۇرى اتانعان اداممەن از ۋاقىت بولسا دا بىرگە وتىرۋ سىزگە جاعىمسىز دا تيەر. ءبىراق مەنى ۇرلىقتان باسقا ەشتەڭە بىلمەيدى دەپ ويلاماڭىز. دزيۋراكۋ سارايىنا شاقىرىلعان ليۋسوننان شىققان سۋكەدزاەموننىڭ ءبىر قىزمەتشىسىنىڭ اتى دزينناي بولعان! ال ريكيۋكودزي جوعارى باعالاعان "قىزىل باس" اتانعان قۇمىرا شە؟ وسى قۇمىرانى جاساعان قىششى شەبەردىڭ دە ەسىمى دزينناي كورىنەدى. وسىدان ەكى-ۇش جىل بۇرىن "اماكاۆا — نيككي" كىتابىن جازعان ومۋرلىق ءتارجىماشىنىڭ ەسىمى دە دزينناي ەمەس پە ەدى؟ ال ەندى ساندزەگيەۆارانىڭ جانىنداعى توبەلەس كەزىندە كاپيتان مايدونادونى قۇتقارىپ قالعان جيھانكەز فلەيتاشى شە، ساكانداعى مەكۋدزي حرامىنىڭ قاقپاسىنىڭ الدىندا جاتەلدىك دارى-دارمەك ساتاتىن ساۋداگەر شە؟ ەگەر ولاردىڭ شىن اتىن انىقتاسا، ءسوزسىز دزينناي بولىپ شىعار ەدى. ول از دەسەڭىز، بۇلاردان دا بەدەلدىرەك ادامدار بار — وتكەن جىلى سانتو — فرانسيسكو حرامىنا تۇمسىعىندا اۋليە — انا ماريانىڭ تىرناعى بەينەلەنگەن التىن قايىق سىيلاعان ءدىنداردىڭ ەسىمى دە دزينناي!
ءبىراق بۇگىن، وكىنىشكە وراي، جايلاسىپ اڭگىمە ايتۋعا جاعدايىم جوق. تەك اماكاۆا دزيننايدىڭ وزگە پەندەلەردەن ەش ايىرماشىلىعى جوعىنا نانىڭىز. جاراي ما؟ ەندى سىزگە قانداي بۇيىمتايمەن كەلگەنىمدى قىسقاشا ءتۇسىندىرىپ كورەيىن. مۇمكىن بولسا، ءبىر ادامنىڭ كۇناسىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن دۇعا وقىساڭىز... جوق، ول مەنىڭ تۋىسىم دا، تۋعانىم دا ەمەس. مەنىڭ قىلىشىم ونىڭ قانىنا دا بىلعانعان جوق. اتى؟ اتى... اتىن ايتار — ايتپاسىمدى انىق بىلە الماي تۇرمىن. مەن ءبىر ادامنىڭ جانى جانناتقا بارۋى ءۇشىن، پاۋلو ەسىمدى جاپوننىڭ جانى و دۇنيەدە دە جاي تابۋى ءۇشىن دۇعا وقىتسام دەپ ەدىم. بولمايدى دەيسىز بە؟ ارينە، وزگە ەمەس، اماكاۆا دزينناي ءوتىنىش قىلىپ تۇرعاندا ويلانباي كەلىسە سالۋ وڭاي ەمەس. وندا امال قانشا، اقيقاتىن ايتايىن، ءبىراق ەش ۋاقىتشا ەشكىمگە بۇل جايىندا ءتىس جارماسقا ۋادە بەرىڭىز. موينىڭىزعا ىلىنگەن كرەستى كۋالىككە تارتىپ انت ەتەسىڭ بە؟.. جوق... كەشىرە كورىڭىز. (قىسىلا كۇلىمسىرەيدى). ۇرى اتىممەن سىزگە سەنبەۋگە قانداي قاقىم بار، ءپىرادار. ءبىراق بەرگەن ۋادەڭىزدى بۇزساڭىز (كەنەتتەن سالماقتى بولا قالىپ)، توزاق وتىنا جانۋعا جەتپەيسىز، جازاڭىزدى وسى تىرلىكتە تارتاسىز.
بۇل وسىدان ەكى جىل بۇرىن بولعان ەدى. ءتۇن ورتاسى كەزى، اۋا رايى وڭباي تۇرعان. ەل كەزگەن تاقۋانىڭ كيىمىن كيىپ كيوتو كوشەلەرىن اداقتاپ جۇرگەم. كيوتو كوشەلەرىم كەزگەنىمە نەشە ءتۇن بولعان. كەش ءتۇسىپ، كۇزەت قوڭىراۋى العاش رەت قاعىلعاندا دالاعا شىعىپ، ادامداردىڭ كوزىنە تۇسۋدەن قاشقاقتاپ ءۇي-ۇيدىڭ سىرتىن تورۋىلداپ جۇرگەنىمە بەسىنشى كۇن — ءدى. نەگە دەيسىز بە؟ ونى ءتۇسىندىرىپ جاتۋدىڭ قاجەتتىگى بولماس...
سول كەزدەرى از ۋاقىتقا تەڭىزگە، ەڭ قۇرىعاندا، ماريكاعا كەتپەك ويىم بار-تىن، سوندىقتان اقشا اۋاداي قاجەت ەدى.
كوشەلەردە قوزعالىس توقتاپ، تىرشىلىك سايابىرلاعان ءسات تەك جىپىرلاعان جۇلدىزدى اسپان استىندا تولاسسىز سۋىلداعان جەل بولماسا. مەن وگاۆادوريدى بويلاپ، شامى سونگەن ۇيلەردى تۇگەندەپ ءجۇرىپ بۇرىلىسقا جەتتىم ءبىر ۇلكەن ءۇيدى كوردىم. بۇل بۇكىل كيوتوعا اتى تانىمال حودزايا ياسوەموننىڭ قالاداعى مەكەن-جايى ەدى. ارينە، ەكەۋى دە تەڭىز ساۋداسىمەن شۇعىلدانسا دا، "حودزەيانىڭ ساۋدا ءۇيىن"، كادوكۋرانىڭ ۇيىمەن قاتار قويۋعا كەلمەيتىن. ءبىراق قالاي بولعاندا دا حودزەيا كينۋسيامۋروعا دا، ليۋسونعا دا ۇدايى بىردى-ەكىلى كەمە جىبەرىپ تۇراتىن، سوندىقتان دا ايتارلىقتاي اۋقاتتى ەكەنىنە ەش كۇمان جوق-تى. كاسىپ قىلۋعا شىققاندا بۇل ،شىققانىمدا جوق ەدى، ءبىراق ەندى كەلىپ قالعاندىقتان قۇر قول قايتپايىن دەپ ويلادىم. ونىڭ ۇستىنە، اۋەلدە ايتقانىمداي، ءتۇن ورتاسى اۋعان شاق-تى، اياق استىنان جەل تۇردى، قىسقاسى نە كەرەك، مەنىڭ شارۋاما ەڭ وڭتايلى شاق ەدى. توقىما قالپاعىم مەن تاياعىمدى جول جيەگىندەگى جاڭبىر سۋىن جينايتىن قاۋعا ىشىنە جاسىرىپ، بيىك قورشاۋدان اسىپ ىشكە ءتۇستىم.
مەن جايىندا نەندەي الىپ-قاشپا سوزدەر ايتىلمايدى دەسەڭىزشى! اماكاۆا دزينناي كوزگە كورىنبەيتىن ادامعا اينالا الادى دەسەتىن كورىنەدى. قارا حالىق وسىعان كادىمگىدەي-اق نانادى، ءبىراق ءسىز نانباسسىز دەپ ويلايمىن. قالاعان كەزدە كوزدەن عايىپ بولاتىنداي مەنىڭ جىن-شايتانمەن شاتىسىم جوق. تەك ماكاودا جۇرگەنىمدە ءبىر پورتۋگالدىق كەمەنىڭ دارىگەرى زاتتاردىڭ جاراتىلىسى جونىندەگى ىلىمنەن حاباردار ەتىپ، ساۋاتىمدى اشتى. ەگەر سول ءىلىمدى ءىس جۇزىنە اسىرا بىلسەڭ، قولاقپانداي قۇلىپتى اشۋدىڭ، اۋىر تيەكتى كوتەرە سالۋدىڭ ەش قيىندىعى جوق. (كۇلىمسىرەيدى).
ءبىزدىڭ تاعى جاپونيامىز كوز كورمەگەن ۇرلىقشىلىق تاسىلدەردى، كرەست پەن زەڭبىرەكتى العانىنداي ەتىپ، باتىستان قابىلداپ الدى ەمەس پە.
كوپ ۇزاماي مەن ۇيگە دە كىردىم. ءبىراق قاراڭعى دالىزدەن وتكەن كەزدە بولمەلەردىڭ بىرىندە جارىق جانىپ تۇرعانىن كورىپ تاڭعالدىم. ول ازداي، بىرەۋلەردىڭ سويلەسكەنى ەستىلەدى. جانە ورنالاسۋ ىڭعايىنا قاراعاندا ءوزى شاي ىشەتىن بولمە سياقتى. "جاۋىندى كۇنى جايلاسىپ شاي ىشۋلەرىن!" — دەپ ىشتەي ءبىر مىرس ەتىپ، ەپتەپ باسىپ جاقىنداي ءتۇستىم. شىنىمدى ايتسام، داۋىستاردى ەستىگەن ساتتە شارۋامنىڭ ورايى كەلمەدى — اۋ دەپ ويلاعام جوق، مىنانداي سانمەن جيھازدالعان ءۇي ىشىندە ءۇي يەسى مەن وعان قوناققا كەلگەن دوسىنىڭ قالاي كوڭىل كوتەرىپ وتىرعانىن كورگىم كەلگەنى.
فۋسۋماعا تاقاۋىم مۇڭ ەكەن، ءوزىم كۇتكەندەي-اق قۇلاعىما سۋدىڭ بۇلك-بۇلك قايناعان داۋسى كەلدى. ءبىراق ءبىر عاجابى، الگى دىبىستان باسقا بولمەدەن الدەبىرەۋدىڭ جىلاعانى ەستىلگەندەي بولدى. الدەبىرەۋدىڭ؟ جوق، جىلاعان ايەل ەكەنىن مەن بىردەن ءتۇسىندىم. ەگەر وسىنداي اۋقاتتى ۇيدە، ءتۇن ىشىندە، شاي ىشەتىن بولمەدە ايەل جىلاپ وتىرسا-تەگىن بولماعانى. دەمىمدى ىشىمە تارتىپ ءسال سىرعىتىلعان فۋسۋمانىڭ ساڭىلاۋىنان سىعالادىم.
اسپالى قاعاز شامنىڭ جارىعىمەن كومەسكى عانا كورىنگەن: توكونوماعا قويىلعان ەسكى سۋرەتتەن، گۇل ساۋىتقا سالىنعان حريزانتەمادان... قىسقاسى، بۇكىل بولمەدەن ەسكى ءساننىڭ سيپاتى سەزىلەدى. توكونومانىڭ قاسىندا ماعان بەتىن بەرىپ وتىرعان قارت، سىڭايى، ءۇي يەسى ياسوەموننىڭ ءوزى بولسا كەرەك. ۇستىنە ۇساق بەدەرلى حاوري كيگەن، بەينە شوڭكەنىڭ قالاي بۇلك-بۇلك قايناعانىنا قۇلاق قويعانداي قولىن كەۋدەسىنە ايقاستىرىپ ۇستاپ، قيمىلسىز وتىر.
ياسوەموننان ءسال تومەنىرەك، ماعان ءبىر قىرىن قاراپ، شاشىنا شاش تۇيرەۋىش قاداعان ساليقالى بايبىشە وتىر، ءوزى ءالسىن-السىن كوز جاسىن سۇرتكىشتەيدى.
"نە ىشەم، نە كيەم دەمەيدى، سوندا-داعى بۇلاردىڭ دا قايعىسى بولعانى-اۋ!" — دەپ ويلادىم ءسال كۇلىمسىرەپ. كۇلىمسىرەدىم دەگەنگە ەرلى-زايىپتى ءحودزويالارعا ءبىر وشتىگىم بار ەكەن دەپ ويلاپ قالماڭىز. ماعان جامان اتاق جامالعانىنا، مىنە، قىرىق جىل، مەندە ەندىگى قۇداي سۇيەر قىلىق تا قالماعان بولار. نەگە ەكەنىن، ايتەۋىر، وزگە ادامداردىڭ باقىتسىزدىعى، اسىرەسە سىرت كوزگە باقىتتى كورىنەتىندەردىڭ باقىتسىزدىعى، ءاردايىم كۇلكىمدى كەلتىرەدى. (ءوڭى سۇرلانىپ كەتەدى). بۇل جولى دا ناق ءبىر كابۋكيدىڭ ويىنىن كورگەندەي ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اھىلاپ-ۋھىلەگەنىنە قاراپ راقاتتانىپ قالدىم. (كەلەمەجدەي كۇلىمسىرەيدى). ءبىر مەن عانا بۇنداي ەمەسپىن. كىمنەن بولسىن جاقسى كورىپ وقيتىن كىتابىڭ قايسى دەپ سۇراشى، ونىسى قايتكەندە دە الدەقانداي قايعىلى حيكايا بولىپ شىعادى.
ءسال كىدىرىپ بارىپ، ءبىر كۇرسىنىپ الىپ ياسوەمون ءسوزىن جالعادى:
— اقىرى باقىتسىزدىققا ۇشىراعان ەكەنبىز، بولعان ىسكە بولاتتاي بەرىك بولايىق. قانشا جىلاساڭ دا، اھىلەپ — ۋھىلەسەڭ دە وتكەندى قايتارۋ جوق. مەن ەرتەڭ دۇكەنشىلەردىڭ ءبارىن بوساتام.
وسى كەزدە جەل كۇشەيىپ كەتىپ، داۋىستاردى كومىپ جىبەردى. ياسوەموننىڭ ايەلىنىڭ نە دەگەنىن ەستىمەدىم. ايتەۋىر، ءۇي يەسى باسىن يزەپ، قولىن تىزەسىنە قويدى، سوسىن شالقايىپ ءۇيدىڭ قامىستان ورىلگەن توبەسىنە قارادى. قالىڭ قاس، شىعىڭقى شىقشىت، قىسىقتاۋ كوز... ونى ءبىر جەردە كورگەنىم كۇمانسىز، نەعۇرلىم ءۇڭىلىپ قاراعان سايىن وسى ويىما بەكي ءتۇستىم.
— و، قۇدىرەتى كۇشتى ەسۋ كيريستو — ساما! جەلەپ-جەبەپ، كۇش-قايرات بەرە كور!
ياسوەمون كوزىن جۇمىپ، اۋزىن جىبىرلاتىپ دۇعا سوزدەرىن ايتا باستادى. كەمپىرى دە كۇيەۋى قۇساپ كوك پاتشاسىنان كومەك سۇراپ سىبىرلاۋعا كىرىستى. مەن كىرپىك قاقپاي ياسوەموننىڭ جۇزىنە قاراۋمەن بولدىم. سودان جەل كۇشەيىپ، توڭىرەكتى جانە ءبىر ۇيتقىتىپ وتكەندە ويىما وسىدان جيىرما جىل بۇرىن بولعان وقيعا ورالىپ، ياسوەموندى قايدا، قالاي كورگەنىم ەسىمە ءتۇستى.
جيىرما جىل بۇرىن... جوق، ءبارىن جىپكە ءتىزىپ بايانداۋدىڭ قاجەتى بولماس... قىسقاسى، بۇل وقيعانىڭ توق ەتەر ءتۇيىنى مىنانداي: ماكاوعا بارا جاتقان ساپارىمدا ءبىر كەمە جاساۋشى جاپوننىڭ مەنى اجالدان الىپ قالعانى بار. ەكەۋمىز وندا ءتىپتى ءاتى-جون دە سۇراسقان جوقپىز، سودان بەرى كەزدەسكەن دە ەمەسپىز، ءبىراق ءوزىم ءقازىر سىرتىنان قاراپ تۇرعان ياسوەمون سول كەمە جاساۋشى-تۇعىن. توسىن كەزدەسۋگە تاڭىرقاعان مەن قارتتىڭ جۇزىنەن كوز الماي اڭىرىپ تۇرىپ قالدىم. ەندى ماعان ونىڭ جالپاق جاۋىرىنى مەن كۇرەكتەي الاقانىنان جاقۇت جارتاستارعا سوعىلعان تولقىن مەن ساندال اعاشىنىڭ ءيىسى اڭقيتىنداي سەزىلگەن.
ۇزاق-سونار دۇعاسىن وقىپ ءبىتىپ، سوڭىن قايىرعان سوڭ ياسوەمون ايەلىنە سابىرلى ءجۇزىن بۇرىپ، بىلاي دەدى:
— بۇدان بىلايعىسىنىڭ ءبارى كوك ءتاڭىرىسىنىڭ قولىندا، جارىلقاسا دا، جوق ەتسە دە ەركى. اقىرى قازانىڭ قايناعان ەكەن، ماعان شاي قۇيىپ بەرسەڭ قايتەدى؟
ءبىراق كەمپىرى تاماعىنا تىعىلعان وكسىكتى ازەر تەجەپ، السىرەگەن داۋىسپەن:
— ءقازىر... ءقازىر... نە دەگەنمەن دە ءىشىڭ اشيدى ەكەن... — دەدى.
— ەندى قايتەمىز، سولاي بولدى ەكەن دەپ تىرلىكتەن تۇڭىلەمىز بە؟ "ءحودزويا-مارۋ" سۋعا باتىپ، وعان جۇمسالعان بار اقشا جەلگە ۇشىپتى ەكەن دەپ بارىنەن بەزەمىز بە؟
— جوق، مەن ول جايىندا ءسوز ەتىپ وتىرعانىم جوق.
ەڭ قۇرىعاندا، جالعىز ۇلىمىز ياسابۋرو قاسىمىزدا بولسا عوي دەپ ويلايمىن دا...
ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ تۇرىپ مەن تاعى دا ميىعىمنان كۇلدىم. ءبىراق بۇل جولى ءحودزويالاردىڭ باقىتسىزدىعىنا قىبىم قانىپ كۇلمەگەن ەدىم. مەن: "باياعىدا كورگەن جاقسىلىعىمنىڭ وتەۋىن قايىراتىن كەز جەتتى"، — دەپ قۋانىپ ەدىم. ماعان، اماكاۆا دزيننايعا دا، جاقسىلىققا جاقسىلىقپەن جاۋاپ قايىرۋ قۋانىش اكەلەتىن-دى... شىنتۋايتىنا كەلگەندە، مەنەن باسقا كىمگە بۇل قۋانىش سونشاما قۇندى، سونشاما ەتەنە تانىس دەيسىڭ. (كەلەمەجدەگەن كەيىپپەن). ءوز باسىم راقىمسىز ادامداردى ايايمىن، ولار جاۋىزدىقتىڭ ورنىنا جاقسىلىق جاساعاننىڭ قانشالىقتى قۋانىش ەكەنىن بىلمەيدى عوي!
— قايتا سونىڭ جوعى جاقسى بولدى ما دەيمىن! — ياسوەمون كۇيزەلگەن كەيىپپەن اسپالى شامعا قارادا... — ەڭ قۇرىعاندا، ول جەلگە شاشقان قىرۋار اقشا امان بولعاندا، ءبىز مىنا قىرسىقتان قۇتىلىپ كەتەر ەدىك. وسى جايىندا ويلاسام-اق، ونى ۇيدەن قۋىپ جىبەرگەنىم ءجون بولعان ەكەن دەپ...
وسى كەزدە ياسوەمون مەنى كورىپ قالىپ، ۇرەيلەنە قارادى. ونىڭ قورقۋى ءجون ەدى، ويتكەنى مەن شەتكى فۋسۋمانى سىلت ەتكىزبەي سىرعىتىپ، جىمىمدى بىلدىرمەي كىرىپ كەلگەن ەدىم. ونىڭ ۇستىنە كيگەنىم تاقۋانىڭ كيىمى، دالادا قالدىرىپ كەتكەن قالپاعىمنىڭ ورنىنا باسىمدى كۇلاپارامەن بۇركەي سالعام.
— ءۇي يەسى قايسىڭ؟
ياسوەموندى شال دەيتىن ەمەس، لەزدە ورنىنان قارعىپ تۇردى.
— قورقاتىن ەشتەڭە جوق! مەنى اماكاۆا دزينناي دەپ اتايدى. تەككە ابىرجي كورمەڭىزدەر. اماكاۆا دزيننايدىڭ ۇرى ەكەنى راس، ءبىراق وسى ءتۇن سىزدەردىڭ ۇيگە وزگە نيەتپەن ەندى.
مەن كۇلاپارانى قايىرىپ تاستاپ، ياسوەموننىڭ قارسىسىنا كەلىپ وتىردىم.
ودان ارى نە بولعانىن مەنىڭ ايتۋىمسىز-اق بولجالداعان بولارسىز. مەن جاقسىلىققا جاقسىلىق جاسايمىن دەپ ۋادە قىلدىم: ءحودزويالاردى قيىن جاعدايدان قۇتقارۋ ءۇشىن، ءۇش كۇن ىشىندە التى مىڭ كۇمىس قان تاپپاققا ءسوز بەردىم.
"بايقاۋىمشا، ەسىك سىرتىنان بىرەۋدىڭ اياق دىبىسى ەستىلەتىن سياقتى. وندا وسى تۇنگە قوش ايتىسايىق. ەرتەڭ، ءيا بۇرسىگۇنى تۇندە قايتا كەلەرمىن. ماكاو اسپانىندا "ۇلكەن كرەست" شوقجۇلدىزى جارقىرايدى، ال جاپونيا اسپانىنان ونى كورە المايسىڭ. ەگەر مەن دە سول شوقجۇلدىز ءتارىزدى جاپونيادان كەتپەسەم، ءوزىم سىزگە دۇعا باعىشتاۋدى وتىنگەن پاۋلونىڭ رۋحى الدىندا كىنالى بولامىن. نەمەنە؟ "قالاي كەتەسىڭ" دەيسىز بە؟ ول ءۇشىن قام جەمەڭىز. مەن ەش قينالماي-اق مىنا بيىك تەرەزەدەن شىعامىن نەمەسە انا ۇلكەن وشاق ارقىلى دا كەتە الامىن. سىزدەن تاعى دا وتىنەمىن، جارىلقاۋشى پاۋلونىڭ رۋحى ءۇشىن ەش جانعا وسى كەزدەسۋ جونىندە ءتىس جارا كورمەڭىز!"
حودزەيا ياسوەموننىڭ اڭگىمەسى
مەيىرباندى ءپىرادار! الدىڭىزعا اعىمنان جارىلىپ، اقتارىلۋعا كەلدىم، قۇلاق قويۋىڭىزدى وتىنەمىن. نە قيلى ىستەرىمەن ەلدى شۋلاتقان اماكاۆا دزينناي اتتى ۇرىنىڭ بار ەكەنىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز. ەستۋىمشە، نەگورودەرا عيباداتحاناسىنىڭ شاتىرىن مەكەن ەتكەن دە، كامپاكۋدىڭ سەمسەرىن ۇرلاعان دا، شالعايداعى تەڭىزدە ليۋسوننىڭ نامەستنيگىنە شابۋىل جاساعان دا سول كورىنەدى. مۇمكىن، بۇل جاڭالىق سىزگە دە جەتكەن بولار، جاقىندا ونى قولعا ءتۇسىرىپ، مودوريباسي كوپىرىنىڭ قاسىنداعى يتيدزودە باسىن كورنەكتى جەرگە ءىلىپ قويعان. ماعان سول اماكاۆا دزينناي وراسان زور جاقسىلىق جاسادى. ءبىراق ەندى سول جاقسىلىقتىڭ ازابىن تارتىپ ءجۇرمىن. سوندىقتان دا بار ايتارىمدى اياعىنا دەيىن تىڭداپ، كوك ءتاڭىرىسى كۇناكار ءحودزويا ياسوەمونعا راقىمشىلىق جاساۋىن سۇراپ دۇعا وقۋىڭىزدى وتىنەمىن.
بۇل وسىدان ەكى جىل بۇرىن، قىستا بولعان ەدى. تولاسسىز داۋىلدىڭ كەسىرىنەن مەنىڭ "ءحودزويا-مارۋ" اتتى كەمەم تەڭىزگە باتىپ، قىرۋار شىعىنعا ۇشىرادىم، سودان ءبىر اينالدىرعان قىرسىق شىر اينالدىرىپ، ءىسىم وڭعا باسپاي قويدى. "ءحودزويانىڭ ساۋدا ءۇيى" جۇتاپ، ءتىپتى مۇلدەم جابىلۋعا اينالدى. ءوزىڭىز دە بىلەسىز، ساۋداگەردە دوس دەگەن بولمايدى، تەك ساتىپ الۋشىلارى عانا بار. اقىرى نە كەرەك، يىرىمگە ءتۇسىپ شىر اينالعان قايىق قۇساپ، بۇكىل شارۋامنىڭ شات-شالەكەيى شىقتى. سودان ءبىر كۇنى تۇندە، جاۋىندى-شاشىندى ءتۇنى ەكەنى ءالى كۇنگە دەيىن ەسىمدە، ايەلىمىز ەكەۋمىز ۋاقىتتىڭ تىم كەشەيىپ كەتكەنىنە قاراماستان اڭگىمەلەسىپ وتىرعانبىز. كەنەت ۇيگە ەل كەزگەن تاقۋانىڭ كيىمىن كيىپ، باسىنا جات ەلدىك كۇلاپارا جاپقان بىرەۋدىڭ كىرىپ كەلگەنى. ول الگى اماكاۆا دزينناي ەدى. مەن اۋەلى قورقىپ، سوڭىنان قاتتى اشۋلاندىم. ءبىراق ونىڭ ءسوزىن اياعىنا دەيىن تىڭداعان سوڭ اشۋىم قايتتى. ول مەنىڭ ۇيىمە ۇرلىق قىلۋ ءۇشىن كىرگەن ەكەن، ءبىراق شاي ىشەتىن بولمەدە شام جانىپ تۇرعانىن كورىپ، بىرەۋلەردىڭ سويلەسكەن داۋىستارىن ەستىپ فۋسۋمانىڭ ساڭىلاۋىنان ىشكە كوز سالادى دا، ءحودزويا ياسوەموننىڭ ءوزىن، دزيننايدى، جيىرما جىل بۇرىن اجالدان قۇتقارعان ادام ەكەنىن تانيدى.
ول وسىنى ايتقاندا مەن ماكاوعا كەمە ايداپ بارىپ جۇرگەن تەڭىزشى كەزىمدە ءالى ساقال وسىرۋگە جەتپەگەن ءبىر جاپ-جاس جاپوندى الدەقالاي اجالدان قۇتقارعانىمدى ەسىمە ءتۇسىردىم، ءوزىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، توبەلەس ۇستىندە ءبىر ماس قىتايدى ءولتىرىپ، ەندى قۋعىننان قاشىپ جۇرگەن كورىنەدى. سويتكەن جىگىتىم ەندى اتاقتى ۇرى اماكاۆا دزيننايعا اينالىپتى! قالاي بولعاندا دا دزيننايدىڭ ايتقانىنىڭ ويدان شىعارىلماعانىنا ناندىم دا، نەندەي نيەتپەن كەلگەنىن سۇرادىم. ابىروي بولعاندا، ەلدىڭ ءبارى ۇيقىدا ەدى دە، ءبىزدىڭ اڭگىمەگە بوگەت بولار ەشكىم جوق-تى.
سويتسەم دزينناي باياعىداعى كورگەن جاقسىلىعىنىڭ وتەۋى ءۇشىن قولىنان كەلسە "ءحودزويانىڭ ساۋدا ءۇيىن" قىرسىقتان قۇتقارماق ويدا كورىنەدى، ول ءۇشىن قانشا اقشا كەرەكتىگىن بىلگىسى كەلەدى ەكەن. مەن ەرىكسىز كۇيزەلە كۇلۋگە ءماجبۇر بولدىم. سونشاما اقشانى ۇرى قايدان تاۋىپ بەرە قويسىن. اقشاسى بار ادامنىڭ، ءتىپتى اتاقتى اماكاۆا دزينناي بولسا دا، مەنىڭ ۇيىمە ۇرلىق قىلۋ ءۇشىن ءتۇسىپ نەسى بار. ءبىراق قانشا اقشا كەرەكتىگىن ايتقانىمدا، دزينناي باسىن سول ءبىر جاق يىعىنا قاراي قيسايتىپ تۇرىپ تابۋعا ۋادە ەتتى، تەك بۇل ءتۇنى ەمەس، ءۇش كۇننەن كەيىن اكەلەمىن دەدى. ءبىراق شارۋانى وڭداۋعا قاجەتتى اقشا باقانداي التى مىڭ كان بولعاندىقتان ونىڭ تابا قوياتىنىنا سەنۋ قيىن-دى. بۇل سۇيەك ويىنى كەزىندە ۇپاي جيناپ، ۇتىس الىپ قالامىن با دەپ قۇر ەمەكسۋمەن بىردەي ەدى، دۇرىسى، ەشتەڭەدەن ۇمىتتەنبەگەن.
ول ءتۇنى دزينناي ايەلىم قۇيىپ بەرگەن شايدى اسىقپاي ءىشىپ، قولايسىز اۋا رايىنا قاراماستان كەتىپ قالدى. كەلەسى كۇنى ۋادە ەتكەن اقشاسىن اكەلمەدى. ەكىنشى كۇنى دە كەلمەدى. ال ءۇشىنشى كۇنى... ول كۇنى قار جاۋعان-دى، كۇتە-كۇتە ءتۇن بولدى، ءبىراق ودان ەش حابار بولمادى.
مەن: دزيننايدىڭ ۋادەسىنە سەنبەدىم دەپ اۋەلدە ايتتىم عوي. الايدا دۇكەندەگى قىزمەتكەرلەرىمنىڭ ەشقايسىسىن جۇمىستان بوساتقان جوق ەدىم، دەمەك، ىشتەي ۇمىتتەنگەنىم دە. شىنىندا دا، ءۇشىنشى ءتۇنى شاي ىشەتىن بولمەدەگى اسپالى شامنىڭ استىندا وتىرىپ، سىرتتا قار سىقىرلاعان سايىن ەلەڭدەپ الدەكىمدى كۇتۋمەن بولدىم.
سودان كۇزەت قوڭىراۋى ءۇشىنشى مارتە قاعىلعاندا شاي ىشەتىن بولمەنىڭ تەرەزەسىنىڭ تۇسىنان الدەبىر دىبىس ەستىلدى، بەينە بىرەۋلەر الىسىپ جاتقان سياقتى. دەرەۋ بۇل قولعا ءتۇسىپ قالعان دزينناي ەمەس پە ەكەن دەگەن وي ساپ ەتكەنى. مەن ب ا ق جاققا شىعاتىن ءسودزيدى سىرعىتىپ، قول شاممەن سىرتتى جارىق قىلدىم. شاي ىشەتىن بولمەنىڭ تۇسىندا، ومبى قار ۇستىندە، بامبۋك اعاشىنىڭ تۇبىندە ەكى ادام الىسىپ جاتىر ەكەن، مەن باجايلاپ قارايىن دەگەنشە ەكەۋدىڭ ءبىرى قارسىلاسىن يتەرىپ تاستاپ، اعاش-اعاشتىڭ اراسىمەن قورشاۋعا قاراي جۇگىردى. اعاش باسىنان ساۋدىراعان قار سۋسىلى، قورشاۋدىڭ سىقىرى، سوسىن توڭىرەكتىڭ تىپ-تىنىش بولىپ تىنا قالۋى الگى ادامنىڭ قورشاۋعا ورمەلەپ شىعىپ، ارى قاراي سەكىرىپ تۇسكەنىن ايعاقتاعانداي ەدى. ءبىراق قارسىلاسى ونى قۋعان دا جوق، ۇستىندەگى قارىن قاققىشتاپ، ماعان تاقادى.
— بۇل مەن، اماكاۆا دزيننايمىن.
مەن اڭ-تاڭ بولىپ دزيننايعا قاراپ قالىپپىن. سول اۋەلگى تۇنگىدەي جات ەلدىك كۇلوپارا مەن تاقۋانىڭ كولەڭدەگەن كويلەگىن كيىپتى.
— توڭىرەكتى دۇرلىكتىرە جازدادىڭدار عوي! ايتەۋىر، ابىروي بولعاندا، ۇيدەگىلەردىڭ ەشقايسىسى ويانا قويعان جوق.
بولمەگە كىرە بەرىپ دزينناي ميىعىنان كۇلدى.
— تۇك تە ەتپەيدى! ۇيگە كىرە بەرگەنىمدە بىرەۋدىڭ باسپالاپ، ءۇيدى توڭىرەكتەپ جۇرگەنىن كورگەنىم. كىم ەكەنىن بىلەيىن دەپ جولىن بوگەدىم، ءبىراق ول قاشىپ قۇتىلدى.
كوڭىلىمدە ءالى دە قاراۋىلدار جايلى كۇدىك تۇرعاندىقتان، الگى ادام كۇزەتشى ەمەس پە ەكەن دەپ سۇرادىم. ءبىراق دزينناي ول كۇزەتشى ەمەس، ۇرى بولار دەگەندى ايتتى. ۇرىنى ۇرىنىڭ ۇستاماق بولعانى كۇلكىلى-اق ەمەس پە؟ ەندى كۇلىمسىرەۋدىڭ كەزەگى ماعان كەلدى. ءبىراق قانشا كۇلدىم دەگەنىممەن، اقشانىڭ جايىن بىلمەي كوڭىلىمنىڭ ورنىعۋى مۇمكىن ەمەس-تى. مەن ءبىر اۋىز ءسوز ايتىپ ۇلگەرگەنشە، دزينناي، بەينە ىشتەگى ويىمدى وقىپ بىلگەندەي، جايلاپ بەلبەۋىن شەشىپ، الدىما اقشا تۇيىلگەن تۇيىنشەك قويدى.
— ەش قام جەمەڭىز. التى مىڭ كان الدىڭىزدا. تابۋىن كەشە تاپقام، ءبىراق ەكى ءجۇز كان جەتپەگەسىن ءبىر كۇن كەشەۋىلدەتۋگە تۋرا كەلدى. مىنەكيىڭىز، الىڭىز. كەشەگە دەيىن جينالعان اقشانى وسى شاي ىشەتىن بولمەنىڭ ەدەنىنىڭ استىنا تىققان ەدىم. سىڭايى الگى ۇرى سونى ءبىلىپ قالسا كەرەك.
مەن ونىڭ ءسوزىن ءتۇس كورىپ وتىرعانداي جارىم-جارتىلاي عانا ەستىدىم. ۇرىنىڭ قولىنان اقشا الۋ بالەندەي جاقسى ءىس ەمەس ەكەنىن ءوزىم دە تۇسىنەم. الايدا اقشا تابىلا ما، جوق پا دەپ ۋايىمداپ، بىردە ۇمىتتەنىپ، بىردە كۇدەر ءۇزىپ ەكى ۇداي كۇيدە جۇرگەندە بۇنىڭ جاقسى ءيا جامان ەكەنىن ويلاماپپىن، ال ەندى باس تارتۋعا ءتىپتى دە مۇمكىندىگىم جوق ەدى. ونىڭ ۇستىنە، ەگەر اقشادان باس تارتسام، ءوزىم عانا ەمەس، بۇكىل وتباسىمدى قاڭعىرتام عوي. مەنىڭ جاعدايىمدى ۇعىپ، كەشىرىممەن قاراۋىڭىزدى وتىنەمىن. قولىمدى ەدەنگە باسىپ، دزيننايدىڭ الدىندا باسىمدى ءيىپ، ءبىر اۋىز ءتىل قاتۋعا دارمەنىم جەتپەي جىلاپ جىبەردىم.
سودان كەيىن ەكى جىلداي دزينناي جايىندا ەشتەڭە ەستىمەدىم. ءبىراق سونىڭ ارقاسىندا قايىرشىلانۋدان قۇتىلىپ، ەتەك-جەڭىمدى جيناپ، ەسىمدى جيعاندىقتان جۇرتتان جاسىرىپ ماريا-ساماعا قۇلشىلىق قىلىپ، دزيننايدىڭ باقىتتى بولۋىن تىلەيتىنمىن. ءبىراق تىلەگىم قابىل بولمادى، جۋىردا قالادا اماكاۆا دزينناي ۇستالىپتى، مودوريباسي كوپىرىنىڭ قاسىندا، كورنەكتى جەردە باسى ءىلۋلى تۇر ەكەن دەگەن قاۋەسەت شىقتى. مەن قاتتى كۇيزەلدىم. جاسىرىن كوز جاسىمدى توكتىم. ءبىراق تولىپ جاتقان ءتۇرلى زۇلىمدىقتارى ءۇشىن، ايتەۋىر، ءبىر جازالانۋعا ءتيىس ەدى عوي. قايتا وسىنشاما ۋاقىت قۇدايدىڭ قاھارىنا ىلىكپەي كەلگەنى تاڭعالارلىق. سولاي بولعانمەن دە ماعان ىستەگەن جاقسىلىعى ءۇشىن باسىنا بارىپ دۇعا وقىعىم كەلدى. وسى ويمەن بۇگىن قاسىما ەشكىمدى ەرتپەي، ىلىنگەن باستى كورۋ ءۇشىن اسىعىس مودوريباسيعا جونەلدىم.
مەن كوپىرگە كەلىپ جەتكەندە، باس ىلىنگەن جەرگە حالىق جينالىپ قالعان ەكەن. قىلمىسكەردىڭ ىستەگەن قىلمىستارىن تىزگەن بويالماعان اعاشتان جاسالعان تاقتا، قىلمىسكەردىڭ باسىن كۇزەتكەن كۇزەتشىلەر، ءبارى دە ۇيرەنشىكتى كورىنىستەر ەدى. ءبىراق بامبۋك اعاشىنىڭ ءوزارا بايلانىستىرىلعان ءۇش جاس بۇتاعىنا شانشىلعان باس، قان قاتقان قورقىنىشتى باس، و، ءتاڭىرى، بۇل نەمەنە؟ دۋىلداسقان قالىڭ توپتى كيمەلەپ كەلىپ، قانى كەۋىپ قۇپ-قۋ بولىپ كەتكەن جانسىز باستى كورىپ، قاتتىم دا قالدىم. بۇل باس... ونىكى ەمەس-تى! بۇل اماكاۆا دزيننايدىڭ باسى ەمەس ەدى! مىنا قالىڭ قاس، شىعىڭقى شىقشىت، ەكى قاستىڭ اراسىنداعى تىرتىق-بۇنىڭ ءبارى دزينناي جۇزىندە جوق بەلگىلەر. ول.. جارىق ساۋلە، توڭىرەگىمدەگى ادامدار، بامبۋك بۇتاعىنا قوندىرىلعان باس، ءبارى-بارى بۇلدىراپ، مەنەن الىستاپ كەتتى، ءبىر ەسىرىك ۇرەي مەنى ەسىمنەن تاندىرعان ەدى. بۇل دزيننايدىڭ باسى ەمەس-تى. بۇل مەنىڭ باسىم بولاتىن! و ل مەنىڭ وسىدان جيىرما جىل بۇرىنعى، دزيننايدى ولىمنەن قۇتقارعان كەزدەگى باسىم ەدى! ياسابۋرو! ەگەر ءتىلىم يكەمگە كەلسە، مەن ءدال وسىلاي دەپ ايقاي سالار ەدىم. ءبىراق تىرس ەتىپ ءۇن شىعارۋعا شامام جەتپەي، بەزگەك بۋعانداي قالشىلداي بەردىم.
ياسابۋرو! مەن ۇلىمنىڭ باسىنا بەينە ءبىر كوزىمە جاي ەلەس كورىنىپ تۇرعانداي قارادىم. ءسال-پال شالقايىڭقىراعان جانسىز باس، جارىم-جارتىلاي جابىلعان كىرپىك استىنان ماعان شىنى كوز تەسىرەيە قالىپتى. نەگە بۇلاي بولدى؟ مۇمكىن، مەنىڭ ۇلىمدى دزيننايمەن شاتاستىرىپ العان شىعار؟ ءبىراق سۇراققا العان كەزدە اقيقات انىقتالار ەدى عوي. الدە ءوزىن اماكاۆا دزيننايمىن دەپ اتاعان ادام مەنىڭ ۇلىم با ەكەن؟ تاقۋاشا كيىنىپ، مەنىڭ ۇيىمە جاسىرىن كىرگەن ادام دزيننايدىڭ اتىن يەمدەنگەن باسقا بىرەۋ مە؟ جوق، مۇمكىن ەمەس! ءۇش كۇن ىشىندە التى مىڭ كان تابۋ جانە ۋادەلى كۇننەن كەشىكتىرمەي تابۋ، بۇكىل ۇلان-عايىر جاپونيا جەرىندە تەك ءبىر ادامنىڭ، دزيننايدىڭ عانا قولىنان كەلمەك. دەمەك... وسى ساتتە ەسىمە ەكى جىل بۇرىن، سول ءبىر قارلى ءتۇنى، ب ا ق ىشىندە دزيننايمەن الىسقان بەلگىسىز ادام ءتۇستى. كىم ول؟ سول ادام مەنىڭ ۇلىم ەمەس پە ەدى؟ ءيا، جالت ەتىپ ءبىر قاراعاندا-اق مەن ونىڭ ۇلىم ياسابۋروعا ۇقسايتىنىن بايقاعان ەدىم! مۇمكىن، ماعان جاي سولاي ەلەستەگەن بولار. ەگەر ول، شىنىندا دا، ۇلىم بولسا، وندا... مەن كەنەتتەن ۇيقىدان ويانعانداي سەلك ەتىپ، جانسىز باسقا باجايلاي قارادىم. قارادىم دا-ونىڭ ءبىر ءتۇرلى توسىن جىمقىرىلعان كوكشىل ەرنىنەن بولار-بولماس كۇلكى ءىزىن كوردىم.
قاداعا شانشىلعان باستا كۇلكى ءىزى ساقتالىپتى! بۇنداي ءسوزدى ەستىگەندە ءسىز كۇلەرسىز دە. مەن دە اۋەلى جاي ەلەستەگەن بولار دەپ ويلاعام. ءبىراق قانشا قاراسام دا كەزەرگەن ەرىننەن كۇلكىگە ۇقساس الدەنەنى كورە بەردىم.
كوپكە دەيىن وسى ءبىر وعاش كۇلىمسىرەگەن ەرىننەن كوز الا الماي تەلمىرۋمەن بولدىم. بىرتە-بىرتە ءوزىمنىڭ دە كۇلىمسىرەگەنىمدى بايقاماپپىن، ءبىراق كۇلكىمەن بىرگە كوزىمنەن ىستىق جاس تا قۇيىلىپ كەتتى.
"اكە، كەشىرىڭىز..." — دەگەن ەدى ماعان ۇلىمنىڭ كۇلىمسىرەگەن ەرنى.
"اكە، جامان ۇل بولعانىم ءۇشىن كەشىرىڭىز! وسىدان ەكى جىل بۇرىن، ءبىر قارلى ءتۇنى سىزدەن كەشىرىم سۇراپ، قايتادان ۇيگە قايتۋىما رۇقسات ەتۋىڭىزدى وتىنۋگە جاسىرىنىپ كەلگەن ەدىم. كۇندىز دۇكەندە بىرەۋ-مىرەۋدىڭ كوزىنە ءتۇسىپ قالۋدان قورىقتىم، ۇيالدىم، سوندىقتان ادەيى ءتۇندى كۇتتىم، تۇندە ءسىزدىڭ جاتىن بولمەڭىزدىڭ ەسىگىن قاعىپ، كوزبە-كوز وڭاشا سويلەسسەم دەپ ويلادىم. ءبىراق شاي ىشەتىن بولمەنىڭ ءسودزيىنىڭ ار جاعىنان جارىق كورىپ قۋانىپ، يمەنە باسىپ سولاي قاراي بەتتەي بەرگەندە، الدەبىرەۋ ارت جاعىمنان كەلىپ، ءاي-شاي جوق تارپا باس سالدى.
اكە، ودان ارى نە بولعانىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز. مەن كۇتپەگەن جاعدايدان قاتتى ساسىپ قالدىم، ال ەندى اكەمدى كورگەن ساتتە ەسىم شىعىپ، الگى ادامدى يتەرىپ جىبەرىپ، قورشاۋدان ءبىر-اق قارعىدىم. ءبىراق اپپاق قاردىڭ جارىعىمەن قارسىلاسىمنىڭ تاقۋا ەكەنىن اڭعارعان ەدىم، ومىڭ سوڭىمنان قۋماسىنا كوزىم جەتكەن سوڭ، مەن قايتادان شاي ىشەتىن بولمەگە تاقاپ كەلدىم. سوسىن ءسودزيدىڭ ار جاعىندا تۇرىپ، بارلىق اڭگىمەنى ەستىدىم.
اكە! ءحودزويانىڭ ءۇيىن قيىن جاعدايدان قۇتقارعان دزينناي بۇكىل وتباسىمىزدىڭ جارىلقاۋشىسى. سوندىقتان دا مەن الدا-جالدا ونىڭ باسىنا قاتەر تونسە، ءوز ءومىرىمدى قيسام دا قۇتقارامىن دەگەن شەشىمگە كەلدىم. بىزگە ىستەگەن جاقسىلىعىنىڭ وتەۋىن قايتارۋ مەنەن، ءوز ۇيىنەن قۋىلعان قاڭعىباستان وزگە ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەيتىن ەدى. وڭتايلى كەزەڭدى مەن ەكى جىل كۇتتىم. اقىرى، مىنە، ورايى كەلدى. جامان ۇل بولعانىم ءۇشىن كەشىرىڭىز! مەن بۇزىق بولىپ تۋعان اداممىن، ءبىراق ءبىزدىڭ وتباسىمىزعا جاسالعان جاقسىلىقتىڭ وتەۋىن قايتاردىم. جۇبانىش قىلاتىنىم جالعىز وسى جاعداي..."
ۇيگە قايتىپ كەلە جاتىپ، جول بويى ۇلىمنىڭ مارتتىگىنە قايران قالىپ ءبىر كۇلىپ، ءبىر جىلاۋمەن بولدىم. ءسىز مۇمكىن ۇلىم ياسابۋرونىڭ مەن قۇساپ حريستيان ءدىنىن ۇستاناتىنىن، وعان ءتىپتى پاۋلو دەگەن ات قويىلعانىن بىلمەسسىز دە. ءبىراق... ءبىراق مەنىڭ ۇلىم باقىتسىز ەدى. تەك مەنىڭ ۇلىم عانا ەمەس. ەگەر سو جولى اماكاۆا دزينناي مەنىڭ ءۇيىمدى قايىرشىلىقتان قۇتقارماسا، مەن ءقازىر بۇلاي قايعىدان قان جىلاماس ەدىم. قالاي قينالسام دا، قانشا ازاپتانسام دا ءبىر ويدىڭ ۇشىعىنا جەتە الار ەمەسپىن: قايىرشىلانۋدان قۇتىلعانىم جاقسى ما ەدى، الدە ۇلىمدى ءتىرى ساقتاعانىم جاقسى ما؟... (كەنەت جانى ىشقىنىپ).
قۇتقارا كورىڭىز مەنى! ەگەر بۇدان بىلاي دا وسىلاي ءومىر سۇرەتىن بولسام، كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى جارىلقاۋشىم دزيننايدى جەك كورىپ كەتەرىم ءسوزسىز. (قىستىعىپ ۇزاق جىلايدى).
پاۋلو ياسابۋرونىڭ اڭگىمەسى
و، اۋليە انا، ماريا — ساما! ەرتەڭ تاڭسارىدە مەنىڭ باسىمدى شابادى. باسىم جەرگە دومالاپ تۇسكەنمەن، جانىم قۇسشا قالىقتاپ ۇشىپ، ساعان جەتەدى. جوق مۇمكىن مەن پارايسونىڭ عاجاپتارىن تاماشالاپ، شاتتانا دا الماسپىن، تىرلىگىندە تەك جاۋىزدىقتان باسقا ەشتەڭە ىستەپ كورمەگەن مەنى ينفەرۋنونىڭ وتى توسىپ تۇرعان بولار. ءبىراق مەنىڭ كوڭىلىم جاي. جانىم بۇنداي قۋانىشتى، راقاتتانۋدى سەزىنبەگەلى جيىرما جىل
مەن — ءحودزويا ياسابۋرومىن. ءبىراق مەنىڭ باسىم شابىلعاننان كەيىن قاداعا شانشىلىپ كورنەكتى جەرگە قويىلادى دا، اماكاۆا دزيننايدىڭ باسى اتانادى. مەن — اماكاۆا دزيننايمىن! بۇدان اسقان جاعىمدى نارسە بولار ما؟
اماكاۆا دزينناي! عاجاپ ەسىم ەمەس پە؟ وسى ەسىمدى اتاسام-اق بولدى، مەن وتىرعان قاراڭعى قاپاس ءىشى كوكتەن جاۋعان اق، القىزىل گۇلدەرگە تولىپ، جايناپ كەتكەن تارىزدەنەدى.
بۇل بۇدان ەكى جىل بۇرىن، قىستىڭ كۇنى، سول ءبىر ەستەن كەتپەس قارلى ءتۇنى بولعان ەدى. مەن كارتا ويىنىنا سالۋعا اقشا الماق نيەتپەن جاسىرىنىپ اكەمنىڭ ۇيىنە كەلدىم.
شاي ىشەتىن بولمەنىڭ ءسودزيىنىڭ ار جاعىندا جارىق ءالى جانىپ تۇرعاندىقتان مەن ىشكە سىعالاپ قاراماق بولدىم، ءبىراق وسى كەزدە كەنەتتەن الدەبىرەۋ جەلكەمنەن شاپ بەردى. مەن جالت بۇرىلىپ، قارسىلاسىممەن ۇستاسا كەتتىم، قايراتىنا قاراعاندا كىم بولسا دا، ايتەۋىر، تەگىن ادام ەمەس ەدى. ونىڭ ۇستىنە ءبىز الىسىپ جاتقاندا شاي بولمەنىڭ ءسودزيى سىرعىپ اشىلىپ، باققا قول شامنىڭ جارىعى ءتۇستى، جارىق ۇستاعان ادامنىڭ مەنىڭ اكەم ياسوەمون ەكەنىنە ەش كۇمان جوق ەدى. بار كۇشىمدى سالىپ قارسىلاسىمنىڭ قىشقاسشا قىسقان قولىنان بوساندىم دا، باقتان تايىپ تۇردىم.
ءبىراق جارتى كوشە جۇگىرگەننەن كەيىن توقتاپ، ءبىر ءۇيدىڭ تاساسىنا تىعىلىپ تۇرىپ جان-جاعىمدى بارلادىم. كوشەدە قىبىر ەتكەن ەشكىم جوق-تى، تەك ءالسىن-السىن جەل ۇيىتقىتقان قارلى قۇيىن بولماسا. قارسىلاسىم مەنىڭ سوڭىمنان قۋۋدى قيىنسىنعان ءتارىزدى. ءبىراق ول كىم بولدى ەكەن؟ شالا-شارپى قاراعانداعى بايقاعانىم، ونىڭ ۇستىندە تاقۋانىڭ كيىمى بار-دى. الايدا قايراتتىلىعىنا، اسىرەسە توبەلەس ادىستەرىن بىلەتىنىنە قاراعاندا ونىڭ جاي تاقۋا ەمەستىگى كۇمانسىز ەدى. جانە دە وسىنداي قارلى ءتۇنى جاي تاقۋا باقتا نە ىزدەمەك؟ ءبىرشاما ويلانىپ بارىپ، مەن قايتادان شاي بولمەگە بارۋعا تاۋەكەل جاسادىم.
ءبىر ساعاتتاي ۋاقىت ءوتتى. كۇدىكتى كەزبە تاقۋا قاردىڭ توقتاعانىن پايدالانىپ وگاۆادوري كوشەسىمەن جاي باسىپ كەتىپ بارا جاتتى. بۇل اماكاۆا دزينناي ەدى. سامۋراي، توبەلەستىڭ تورەسى، كەزبە فلەيتاشى، نەشە ءتۇرلى كەيىپكە ەنە الاتىن كوز بايلاۋشى، كيوتوداعى ايگىلى ۇرى! مەن بۇعىپ باسىپ، ونىڭ ارتىنان ەرىپ كەلە جاتتىم.
ءدال سول ساتتەگىدەي ەش ۋاقىتتا قۋانىپ كورگەن ەمەسپىن. اماكاۆا دزينناي! اماكاۆا دزينناي! ونىمەن كەزدەسۋدى كوكسەگەنىم سونشا، ونى ءتىپتى تۇسىمدە دە كورەتىنمىن! كامپاكۋدىڭ سەمسەرىن ۇرلاعان دا وسى اماكاۆا دزينناي! سيامۋرويانىڭ جاقۇت تاسىن الداپ الىپ العان دا وسى اماكاۆا دزينناي! بيدزەن ايماعىنىڭ ءامىرشىسىنىڭ ءۇيىنىڭ الدىنداعى اعاشىن شاپقان دا، كاپيتان پەرەيرانىڭ ساعاتىن ۇرلاعان دا، ءبىر تۇندە بەس قامبانى بۇزعان دا، ميكاۆانىڭ سەگىز سامۋرايىن ولتىرگەن دە، تاعى باسقا تىزە بەرسەڭ تاۋسىلمايتىن سانسىز زۇلىمدىقتاردى جاساعان دا وسى اماكاۆا دزينناي! ەندى مىنە، سول دزينناي توقىما قالپاعىن كوزىنە تۇسىرە كيىپ، ناق مەنىڭ الدىمدا اعاراڭداعان قارلى جولمەن كەلە جاتىر. ونى وسىلاي كورگەنىمنىڭ ءوزى اسقان باقىت ەمەس پە. ءبىراق مەنىڭ بۇدان دا باقىتتىراق بولعىم كەلگەنى.
دزەگوندزي عيباداتحاناسىنىڭ سىرت جاعىنا جاقىنداعانىمىزدا مەن دزيننايدى قۋىپ جەتتىم. ول جەردە ۇزىننان-ۇزاق سوزىلعان يەن توپىراق دۋال بار ەدى، جۇرتتان جاسىرىنۋعا كۇندىز دە قولايلى جەر-تۇعىن. مەنى كورگەندە دزينناي ءتىپتى سەلت ەتكەن دە جوق، تەك اسپاي-ساسپاي توقتاپ، بەتىمە قارادى. مەنىڭ سويلەۋىمدى كۇتكەندەي، تاياعىنا سۇيەنىپ ءۇن-تۇنسىز تۇرا بەردى. مەن قولىمدى قۋسىرىپ، ونىڭ قارسى الدىنا تىزەرلەپ وتىرا كەتتىم. ءبىراق ونىڭ سابىرلى ءجۇزىن كورگەندە ءۇنىم شىقپاي قالدى.
— كەشىرە كورىڭىز! مەن ءحودزويا ياسوەموننىڭ ۇلى ياسابۋرومىن، — دەدىم اقىرى ءتىلىم يكەمگە كەلىپ، قىسىلعاننان ەكى بەتىم وتشا جانىپ. — سىزگە ايتار ءوتىنىشىم بولعان سوڭ سوڭىڭىزدان ەرىپ كەلەمىن.
دزينناي تەك باسىن يزەدى. سول ءبىر عانا قيمىلى ءۇشىن وعان ريزا بولعانىمدى ايتپاڭىز! ەپتەپ باتىلدانىپ، بۇرىنعىشا قولىمدى قۋسىرىپ وتىرعان كۇيى اكەمنىڭ مەنى ۇيدەن قۋىپ شىققانىن، ءقازىر كور-جەردەن جينالعان وڭباعاندارمەن قاتىناستا ەكەنىمدى، ءبۇتىن تۇندە اكەمنىڭ ۇيىنە ۇرلىق قىلۋعا كەلگەنىمدى، ءبىراق ويلاماعان جەردەن ونىمەن، دزيننايمەن جولىعىسىپ قالىپ، دزينناي مەن اكەمنىڭ اڭگىمەسىن ەستىگەنىمدى قىسقاشا بايانداپ شىقتىم. ءبىراق دزييناي سول اۋەلدەگىسىنشە ەرنىن قىمقىرىپ، ماعان بەزىرەيە قاراپ تۇرا بەردى. اڭگىمەمدى اياقتاپ بولعاسىن مەن تىزەرلەگەن كۇيى وعان قاراي ءسال جىلجي ءتۇسىپ، جۇزىنە جالبارىنا قارادىم.
— ءحودزويانىڭ ۇيىنە جاسالعان جاقسىلىق ماعان دا قاتىستى. سول جاقسىلىعىڭىزعا ريزاشىلىعىم رەتىندە قول بالاڭىز بولۋعا شەشىم قابىلدادىم. وتىنەمىن، سوڭىڭىزدان ەرۋىمە رۇقسات ەتىڭىز! مەن ۇرلىق جاساي الامىن، ءورت شىعارۋ دا قولىمنان كەلەدى. باسقا دا تولىپ جاتقان قىلمىستاردى وزگەلەردەن كەم ىستەمەيمىن...
ءبىراق دزينناي ۇندەمەدى. جۇرەگىم اۋزىما تىعىلىپ، ودان سايىن قىزىنا سويلەدىم:
— جالىنامىن، مەنى قىزمەتشىلىككە الىڭىز! مەن ايانباي قىزمەت قىلامىن. كيوتو، فۋسيمي، ساكاي، وساكا — مەن بىلمەيتىن مەكەن جوق. كۇنىنە ون بەس رەت ءجۇرىپ وتە الامىن، ءبىر قولىممەن سالماعى ءتورت قاپتى كوتەرەمىن. وتىنەمىن، مەنى ەرتە كورىڭىز! ءسىز ءۇشىن نە ىستەۋگە دە ءازىرمىن! فۋسيمي قورعانىنداعى اق تاۋىستى ۇرلا دەسەڭىز — ۇرلايمىن. سان-فرانسيسكو عيباداتحاناسىنىڭ مۇناراسىن ورتە دەسەڭىز — ورتەيمىن. ءۋدايدزيننىڭ قىزىن تاپ دەسەڭىز — تابامىن. قالا باستىعىنىڭ باسىن كەسىپ اكەل دەسەڭىز — اكەلەمىن...
مەنىڭ وسى سوڭعى ءسوزدى ايتۋىم مۇڭ ەكەن، ول كەنەت ءبىر تەۋىپ شالقامنان ءتۇسىردى.
— اقىماق!
سولاي دەپ دزينناي جۇرە بەرمەكشى ەدى، ءبىراق مەن ەسىمنەن اداسقانداي الاسۇرىپ ونىڭ ەتەگىنە جارماستىم.
— جالىنامىن، مەنى ەرتە كورىڭىز! قانداي جاعداي بولماسىن ءسىزدى ساتپايمىن! ءسىز ءۇشىن وتقا دا، سۋعا دا تۇسەم! ەزوپتىڭ اڭگىمەسىندە اڭ پاتشاسى ارىستاندى اجالدان تىشقان قۇتقارماي ما... مەن سول تىشقانعا اينالامىن... مەن...
— ءۇنىڭدى ءوشىر! دزيننايدىڭ جارىلقاۋشىسى بولاتىن سەنبىسىڭ، بوقمۇرىن نەمە! — مەنىڭ قولىمدى سىلكىپ تاستاپ، دزينناي تاعى ءبىر تەپتى. — وڭباعان! ونان دا قايىرىمدى ۇل بولساڭ ەتتى!
ول مەنى ەكىنشى رەت تەپكەندە قانىم قايناپ كەتتى. — جارايدى! قارا دا تۇر، قايتسەم دە سەنىڭ جارىلقاۋشىڭ بولامىن!
ءبىراق دزينناي ارتىنا ءبىر بۇرىلىپ قاراماستان، قاردى سىقىرلاتىپ شاپشاڭ ۇزاي بەردى. تۇتاسقان بۇلت استىنان شىققان ايدىڭ جارىعىمەن توقىما قالپاعى اعاراڭداپ كورىنىپ بارا جاتتى!.. سودان بەرى ەكى جىل ءوتتى، دزيننايدى قايتادان كەزدەستىرگەن ەمەسپىن (كەنەت قارقىلداپ كۇلەدى). "دزيننايدىڭ جارىلقاۋشىسى بولاتىن سەن ەمەسسىڭ، بوقمۇرىن!" — دەپ ەدى ول سوندا. ءبىراق ەرتەڭ تاڭسارىدە مەنى دزيننايدىڭ ورنىنا ولتىرمەك.
و، اۋليە — انا، ماريا — ساما! وسى ەكى جىلدا ءدزيننايدىڭ جاقسىلىعىنىڭ وتەۋىن قايىرسام دەپ قانشا قيالدادىم، قانشا قينالدىم! جوق، جاقسىلىعىنىڭ ەمەس، ءجابىرىنىڭ وتەۋىن قايتارۋدى كوكسەدىم! ءبىراق دزينناي ءقازىر قايدا؟ نە ىستەپ ءجۇر؟ كىم بىلەدى؟ ەڭ باستىسى، ءتۇر-تۇرپاتى، كەسكىن-كەلبەتى قانداي؟ بۇنى دا ەشكىم بىلمەيدى. مەن كەزدەستىرگەن تاقۋا كيىمىن كيگەن كىسى ورتا بويلى بولاتىن، جاسى قىرىقتار شاماسىندا-تىن. ءبىراق ياناگماتيداعى كوڭىلدى كوشەلەرگە ءجيى كەلەتىن كەزگەن سامۋراي قانى بەتىنە تەپكەن، وتىز جاستاعى مۇرتتى جىگىت ەمەس پە ەدى؟ ال كابۋكيداعى ويىن-ساۋىق ۇستىندە ەلدىڭ ءبارىن دۇرلىكتىرگەن بەلى بۇكىرەيگەن جيرەن جات ەلدىك شە، مەكوكۋدزي عيباداتحاناسىنىڭ قازىناسىن ۇپتەپ كەتكەن كەكىلى كوزىنە تۇسكەن جاس سامۋراي شە... ەگەر سولاردىڭ ءبارى دزينناي دەسەك، وندا ول ادامنىڭ شىن بەت-الپەتىن تاپ باسىپ تانۋ ەش پەندەنىڭ قولىنان كەلمەس... ءوستىپ ءاpi-cءاpi بولىپ جۇرگەندە وتكەن جىلدىڭ اياعىندا قان تۇكىرىپ اۋىرىپ قالدىم.
تەك، ايتەۋىر، كورگەن ءزابىرىمنىڭ ەسەسىن قايتارسام ەكەن! كۇننەن-كۇنگە جۇدەپ، سەمىپ بارا جاتقانداعى ويلاعانىم تەك وسى ەدى. اقىرى ءبىر كۇنى تۇندە ساناما ءبىر وي ساپ س ءىس قالسىن. و، ماريا-ساما! بۇل ويدى ساناما سالعان سەنسىڭ، مەيىربان ماريا-ساما! بار بولعانى قان تۇكىرۋدەن قاجىعان، تەرىسى سۇيەگىنە جابىسقان ولىمتىك دەنەمنەن قۇتىلۋعا تاۋەكەل ەتۋىم كەرەك — سوعان تاۋەكەل ەتسەم-اق بۇل جالعانداعى جالعىز تىلەگىم ورىندالماق.
سول ءتۇنى قۋانىشقا ماس بولىپ، ىشتەي ماسايراي كۇلىپ، تاڭ اتقانشا: "دزيننايدىڭ باسىنىڭ ورنىنا مەنىڭ باسىمدى شابادى!" — دەپ قايتالاۋمەن بولدىم.
دزيننايدىڭ باسىنىڭ ورنىنا مەنىڭ باسىمدى شابادى! — قانداي عاجايىپ سوزدەر! دەمەك، مەنىمەن بىرگە ونىڭ بارلىق قىلمىستارى كومىلمەك. دزينناي ۇلان — عايىر جاپونيانى الاڭسىز ارالاۋعا مۇمكىندىك الادى. ونىڭ ەسەسىنە مەن... (تاعى دا كۇلەدى). ونىڭ ەسەسىنە مەن ءبىر-اق تۇندە اتاعى جەر جارعان قاراقشىعا اينالام. ليۋسوندا سۋكەدزاەموننىڭ كومەكشىسى بولعان، بيدزەن ايماعىنىڭ ءامىرشىسىنىڭ اعاشىن شاپقان، ريككجودزيدىڭ دوسى اتانعان، سيامۋرويانىڭ جاقۇتىن الداپ العان، فۋسيمي قورعانىنداعى كۇمىس قازىناسىنىڭ قۇلپىن بۇزعان، ميكاۆانىڭ سەگىز سامۋرايىن ولتىرگەن ادامعا اينالام... دزيننايدىڭ بارلىق اتاعىن مەن تارتىپ الامىن. (تاعى قارقىلداپ كۇلەدى). دزيننايدى اجالدان قۇتقارا تۇرىپ مەن ونىڭ دزينناي ەسىمىن جوق ەتەمىن، ونىڭ جاقىندارىما كورسەتكەن جاقسىلىعىنىڭ وتەۋىن قايىرا تۇرىپ، ءوز ءزابىرىمنىڭ دە ەسەسىن قايتارامىن — بۇدان اسقان قۋانىشتى، ءلاززاتتى ەسەپتەسۋ بولار ما. وسىنى ويلاپ ءتۇنى بويى قۋانىپ كۇلۋمەن بولدىم. ءتىپتى ءقازىر قاراڭعى قاپاس ىشىندە وتىرىپ تا كۇلمەۋىم مۇمكىن ەمەس-تى.
الگىندەي قۋلىقتى ويعا العاسىن — اق، مەن ۇرلىق جاساۋ ماقساتىمەن يمپەراتور سارايىنا ءتۇستىم. كەشكىلىك، الاگەۋىم شاق بولاتىن، بامبۋك پەردەلەردىڭ ار جاعىنان جارىق جىلتىلدايدى، قاراعايلار اراسىنان اق گۇلدەر اعاراڭدايدى.
گالەرەيانىڭ توبەسىنەن جىم-جىرت مۇلگىگەن باققا سەكىرىپ تۇسكەنىمدە، ءوزىم كۇتكەندەي-اق، كەنەتتەن كۇزەتشى سامۋرايلار تارپا باس سالدى. ويلاعانىم سول جەردە ورىندالدى. مەنى جەرگە جالپ ەتكىزگەن ساقالدى سامۋراي اياق-قولىمدى شاندىپ بايلاپ جاتىپ: "اقىرى دزيننايدى قولعا تۇسىردىك-اۋ!" — دەدى.
شىنىندا دا، سولاي بولسا كەرەك-تى. اماكاۆا دزيننايدان باسقا كىم يمپەراتور سارايىنا تۇسۋگە تاۋەكەل ەتسىن؟ الگى سوزدەردى ەستىگەن ساتتە جىپكە شاندىلىپ جاتىپ تا ەرىكسىز ميىعىمنان كۇلدىم.
"دزيننايدىڭ جارىلقاۋشىسى بولاتىن سەن ەمەسسىڭ، بوقمۇرىن!" — دەپ ەدى ول. ءبىراق ەرتەڭ تاڭسارىدە مەنى دزيننايدىڭ ورنىنا ولتىرەدى. وسىنى وزىنە بەتپە-بەت ايتسام! جۇرتقا كورسەتۋ ءۇشىن قاداعا شانشىلىپ قويىلعان جانسىز باسىم ونى كۇتەدى. جانسىز باستىڭ ەرنىنەن دزينناي ءسوزسىز كۇلكى كورەدى. "ال قالاي، ياسابۋرو جاقسىلىعىڭنىڭ وتەۋىن قايىردى ما؟ — دەيدى وعان كۇلىمسىرەگەن ەرىن. — سەن ەندى دزينناي ەمەسسىڭ. اماكاۆا دزينناي دەگەنىڭ — مىنا باس! بۇل باس — بۇكىل ەلگە اتى ءماشھۇر، جاپونياداعى ءبىرىنشى باۋكەسپە ۇرى". (قارقىلداپ كۇلەدى). مەن شەكسىز باقىتتىمىن! عۇمىرىمدا ءبىرىنشى رەت باقىتتىڭ نە ەكەنىن سەزىنۋىم. ءبىراق مەنىڭ باسىمدى اكەم ياسوەمون كورسە... (كۇيزەلىپ). كەشىرىڭىز مەنى، اكە! ەگەر ءتىپتى مەنىڭ باسىمدى شاپپاعان كۇننىڭ وزىندە ءبارىبىر ءۇش جىلعا جەتپەي ولەر ەدىم، قان تۇكىرىپ وتىرىپ قايداعى تىرلىك. جامان ۇل بولعانىم ءۇشىن كەشىرىڭىز. مەن وڭباعان بولىپ تۋدىم، ويسىز ءومىر ءسۇردىم، ءبىراق، ايتەۋىر، قايتكەندە دە ءبىزدىڭ وتباسىمىزعا جاسالعان جاقسىلىقتىڭ وتەۋىن قايتاردىم...
اۋدارعان ب.قوجابەكوۆا
You Might Also Like
