كليماتتىق بەلدەۋلەر
ۇزاق مەرزىمدى جوسپاردىڭ تاراۋى:
3. فيزيكالىق گەوگرافيا
2. 3 كليماتتىق بەلدەۋلەر
مەكتەپ: №74 جالپى ورتا مەكتەپ
ءمۇعالىمنىڭ اتى - ءجونى: داۋرەنوۆا گ. ك
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كليماتتىق بەلدەۋلەر
وسى ساباقتا قول جەتكىزىلەتىن وقۋ ماقساتتارى
8. 3. 2. 3. كليماتتىق بەلدەۋلەردى تالدايدى
ساباقتىڭ ماقساتتارى بارلىعى: جەر شارىنىڭ كليماتتىق بەلدەۋلەرىن بىلەدى.
باسىم بولىگى: كليمات قالىپتاستىرۋشى فاكتورلاردىڭ اسەر ەتۋ جاعدايىن سيپاتتايدى.
كەيبىرى: نەگىزگى جانە وتپەلى كليماتتىق بەلدەۋلەردى اتايدى، ەرەكشەلىكتەرىن سيپاتتايدى، كەسكىن كارتاعا تۇسىرەدى.
باعالاۋ كريتەرييى • جەر شارىنىڭ كليماتتىق بەلدەۋلەرىن بىلەدى؛
• كليمات قالىپتاستىرۋشى فاكتورلاردىڭ اسەر ەتۋ جاعدايلارىن سيپاتتاي الادى؛
• نەگىزگى جانە وتپەلى كليماتتىق بەلدەۋلەردى اجىراتادى جانە كارتادان كورسەتە الادى؛
تىلدىك ماقساتتار وقىلىم – ايتىلىم: ءماتىندى وقي وتىرىپ، كليماتتىق بەلدەۋلەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن جانە ورنىن كارتادان كورسەتەدى.
تىڭدالىم – جازىلىم: ويلارىن ورتاعا سالادى، ءبىر - ءبىرىنىڭ پىكىرىن تىڭدايدى، كەسكىن كارتاعا كليماتتىق بەلدەۋلەردى تۇسىرەدى.
ءپان بويىنشا سوزدەر مەن تەرميندەر: كليماتتىق بەلدەۋلەر، كليمات ءتۇزۋشى فاكتورلار
قۇندىلىقتارعا باۋلۋ وقۋشىلار توپتىق جۇمىستا دوستىق جانە اينالاداعىلارعا قامقورلىق كورسەتۋ، «ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەياسىنىڭ قۇندىلىقتارى، ءومىر بويى وقىپ - ۇيرەنۋ.
ءپانارالىق بايلانىس تاريح – جەر بەدەرىنىڭ قالىپتاسۋ جاعدايى؛
بيولوگيا – نەگىزگى جانە وتپەلى كليماتتىق بەلدەۋلەردەگى جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر.
الدىڭعى ءبىلىم اتموسفەرانىڭ قۇرامىن سيپاتتايدى؛
تەمپەراتۋرا، قىسىم، جەل، بۇلتتىلىق، جاۋىن - شاشىن، ىلعالدىلىعىن زەرتتەيدى.
جوسپار
ساباقتىڭ جوسپارلانعان ۋاقىتى
ساباقتاعى جوسپارلانعان جاتتىعۋ تۇرلەرى
ساباقتىڭ باسى
8 مينۋت ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، تۇگەلدەۋ. توپ ەرەجەسىن ەسكە سالۋ.
«دوسىما سىيلىق»اتتى شاتتىق شەڭبەرىن قۇرادى:
كونۆەرتكە سالىنعان سۋبەكۆاتورلىق، سۋبتروپيكتىك، سۋباركتيكالىق دەگەن قيما تاپسىرمالاردى ءبىر – بىرىنە جاقسى لەبىزىن جەتكىزە وتىرىپ بەرەدى. وقۋشىلار ءوز توپتارىنا توپتاسىپ وتىرادى.
1 – توپ «سۋبەكۆاتورلىق»
2 – توپ «سۋبتروپيكتىك»
3 – توپ «سۋباركتيكالىق»
«ميعا شابۋىل» ءادىسى بويىنشا ءبىر - بىرىنە سۇراق قويۋ ارقىلى ءۇي جۇمىسىن قايتالاۋ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى.
ساباقتىڭ ورتاسى
27 مينۋت تاقىرىپقا بايلانىستى سۋرەت كورسەتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ سىني تۇرعىسىنان ويلاۋىن دامىتا، جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن اشۋ. ءارى جاڭا تاقىرىپقا قاتىستى جەتەلەۋشى سۇراقتار قويۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ الدىڭعى ءبىلىمىن جيناقتاۋ.
1 – تاپسىرما (توپتىق جۇمىس)
«دانا ۇكى» ادىسىندە وقۋشىلارعا وقۋلىقتاعى ءماتىن ءبولىنىپ بەرىلەدى، ءماتىندى وقىپ، توپ ىشىندە تەرەڭ تالقىلايدى، داپتەرمەن جۇمىس جاسايدى جانە ورتاعا شىعىپ ءار توپتىڭ دانا ۇكىسى وزدەرىنىڭ مالىمەتتەرىمەن بولىسەدى.
1 – توپ. كليماتتىق بەلدەۋلەر اتىن اتاپ، بەلدەۋلەردىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋىن انىقتاۋ.
2 – توپ ەكۆاتورلىق، تروپيكتىك كليماتتىق بەلدەۋلەردىڭ گەوگرافيالىق ورنىن، اۋا ماسسالارىن، كليمات ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ.
3 – توپ قوڭىرجاي، اركتيكالىق كليماتتىق بەلدەۋلەرىنىڭ اۋا ماسسالارىن، كليماتتىق ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ.
دەسكريپتور
• كليماتتىق بەلدەۋلەردى اتايدى، بەلدەۋلەردىڭ گەوگرافيالىق ورنىن انىقتايدى.
• ەكۆاتورلىق، تروپيكتىك كليماتتىق بەلدەۋلەردىڭ اۋا ماسسالارىن، كليمات ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ كارتادان كورسەتەدى.
• قوڭىرجاي، اركتيكالىق كليماتتىق بەلدەۋلەردىڭ تۇراقتى نەمەسە ماۋسىمدىق جەلدەرىنىڭ باعىتىن انىقتايدى، كارتادان كورسەتەدى.
ءوزارا توپتىق باعالاۋ:
«ءتۇرتىپ الۋ» ارقىلى بەرىلگەن جاۋاپپەن ءوزىن باعالايدى.
2 – تاپسىرما (جۇپتىق جۇمىس)
«اقپارات جيناۋ» ءادىسى ارقىلى وقۋشىلار دۇنيەجۇزىنىڭ كليماتتىق كارتاسىن پايدالانىپ، كليمات قالىپتاستىرۋشى فاكتورلاردىڭ اسەر ەتۋ جاعدايىن سيپاتتاپ، جاۋىن - شاشىن مولشەرىن، تەمپەراتۋراسىن انىقتاۋ. وسىلايشا وقۋشىلار «كليماتولوگيا»، «نەگىزگى كليماتتىق بەلدەۋ»، «وتپەلى كليماتتىق بەلدەۋ»، «تەڭىزدىك جانە كونتينەنتتىك كليمات» تەرميندەرىنىڭ انىقتاماسىن ايتادى.
دەسكريپتور
• كليمات قالىپتاستىرۋشى فاكتورلاردىڭ اسەر ەتۋ جاعدايىن سيپاتتايدى.
• جاۋىن - شاشىن مولشەرىن انىقتايدى.
• تەمپەراتۋرالارىن كورسەتەدى.
• كليماتتىق فاكتورلاردى بىلەدى، ولاردى تالدايدى.
• تەرمين سوزدەرگە انىقتاما بەرەدى.
ءوزىن - ءوزى باعالاۋ:
«قوشەمەت» كورسەتۋ ارقىلى باعالايدى.
3 – تاپسىرما (توپتىق جۇمىس)
«ءبىر مينۋتتىق اڭگىمە» ءادىسى ارقىلى وقۋشىلار نەگىزگى جانەوتپەلى كليماتتىق بەلدەۋلەردى اتاۋ، ەرەكشەلىكتەرىن سيپاتتاۋ، قانداي گرادۋستىق ەندىكتە جاتقانىن انىقتاۋ جانە كەسكىن كارتاعا ءتۇسىرۋ.
دەسكريپتور
• كليماتتىق كارتانى، فيزيكالىق كارتانى جانە قوسىمشا دەرەكتەردى پايدالانىپ، نەگىزگى جانە وتپەلى كليماتىق بەلدەۋلەردى كورسەتەدى، اتايدى.
• نەگىزگى جانە وتپەلى كليماتتىق بەلدەۋلەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن سيپاتتايدى.
• بارلىق بەلدەۋدىڭ قاي گرادۋستىق ەندىكتە جاتقانىن انىقتايدى.
• كەسكىن كارتاعا تۇسىرەدى.
قالىپتاستىرۋشى باعالاۋ:
«جىلى لەبىز» ارقىلى باعالاۋ، «تاماشا، جارايسىڭ!» «العىر ەكەنسىڭ، كەرەمەت!»، «سەنىڭ قولىڭنان ءبارى كەلەدى، جاقسى!»
ساباقتىڭ سوڭى
5 مينۋت كەرى بايلانىس
«كرۋيز» ءادىسى ارقىلى وقۋشىلار ساباقتا وزدەرىنىڭ قانشالىقتى دەڭگەيدە ءبىلىم العاندىعىن ءاربىر
«تۇسىنىكسىز ارال»،
«بەلگىسىز ارال»
«كوڭىلدى ارال»
«كەرەمەت ارالى»
«شابىتتانۋ ارالى»
«قاناعات ارالىنا» ساپار شەگۋ ارقىلى بىلدىرەدى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
3. فيزيكالىق گەوگرافيا
2. 3 كليماتتىق بەلدەۋلەر
مەكتەپ: №74 جالپى ورتا مەكتەپ
ءمۇعالىمنىڭ اتى - ءجونى: داۋرەنوۆا گ. ك
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كليماتتىق بەلدەۋلەر
وسى ساباقتا قول جەتكىزىلەتىن وقۋ ماقساتتارى
8. 3. 2. 3. كليماتتىق بەلدەۋلەردى تالدايدى
ساباقتىڭ ماقساتتارى بارلىعى: جەر شارىنىڭ كليماتتىق بەلدەۋلەرىن بىلەدى.
باسىم بولىگى: كليمات قالىپتاستىرۋشى فاكتورلاردىڭ اسەر ەتۋ جاعدايىن سيپاتتايدى.
كەيبىرى: نەگىزگى جانە وتپەلى كليماتتىق بەلدەۋلەردى اتايدى، ەرەكشەلىكتەرىن سيپاتتايدى، كەسكىن كارتاعا تۇسىرەدى.
باعالاۋ كريتەرييى • جەر شارىنىڭ كليماتتىق بەلدەۋلەرىن بىلەدى؛
• كليمات قالىپتاستىرۋشى فاكتورلاردىڭ اسەر ەتۋ جاعدايلارىن سيپاتتاي الادى؛
• نەگىزگى جانە وتپەلى كليماتتىق بەلدەۋلەردى اجىراتادى جانە كارتادان كورسەتە الادى؛
تىلدىك ماقساتتار وقىلىم – ايتىلىم: ءماتىندى وقي وتىرىپ، كليماتتىق بەلدەۋلەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن جانە ورنىن كارتادان كورسەتەدى.
تىڭدالىم – جازىلىم: ويلارىن ورتاعا سالادى، ءبىر - ءبىرىنىڭ پىكىرىن تىڭدايدى، كەسكىن كارتاعا كليماتتىق بەلدەۋلەردى تۇسىرەدى.
ءپان بويىنشا سوزدەر مەن تەرميندەر: كليماتتىق بەلدەۋلەر، كليمات ءتۇزۋشى فاكتورلار
قۇندىلىقتارعا باۋلۋ وقۋشىلار توپتىق جۇمىستا دوستىق جانە اينالاداعىلارعا قامقورلىق كورسەتۋ، «ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەياسىنىڭ قۇندىلىقتارى، ءومىر بويى وقىپ - ۇيرەنۋ.
ءپانارالىق بايلانىس تاريح – جەر بەدەرىنىڭ قالىپتاسۋ جاعدايى؛
بيولوگيا – نەگىزگى جانە وتپەلى كليماتتىق بەلدەۋلەردەگى جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر.
الدىڭعى ءبىلىم اتموسفەرانىڭ قۇرامىن سيپاتتايدى؛
تەمپەراتۋرا، قىسىم، جەل، بۇلتتىلىق، جاۋىن - شاشىن، ىلعالدىلىعىن زەرتتەيدى.
جوسپار
ساباقتىڭ جوسپارلانعان ۋاقىتى
ساباقتاعى جوسپارلانعان جاتتىعۋ تۇرلەرى
ساباقتىڭ باسى
8 مينۋت ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، تۇگەلدەۋ. توپ ەرەجەسىن ەسكە سالۋ.
«دوسىما سىيلىق»اتتى شاتتىق شەڭبەرىن قۇرادى:
كونۆەرتكە سالىنعان سۋبەكۆاتورلىق، سۋبتروپيكتىك، سۋباركتيكالىق دەگەن قيما تاپسىرمالاردى ءبىر – بىرىنە جاقسى لەبىزىن جەتكىزە وتىرىپ بەرەدى. وقۋشىلار ءوز توپتارىنا توپتاسىپ وتىرادى.
1 – توپ «سۋبەكۆاتورلىق»
2 – توپ «سۋبتروپيكتىك»
3 – توپ «سۋباركتيكالىق»
«ميعا شابۋىل» ءادىسى بويىنشا ءبىر - بىرىنە سۇراق قويۋ ارقىلى ءۇي جۇمىسىن قايتالاۋ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى.
ساباقتىڭ ورتاسى
27 مينۋت تاقىرىپقا بايلانىستى سۋرەت كورسەتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ سىني تۇرعىسىنان ويلاۋىن دامىتا، جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن اشۋ. ءارى جاڭا تاقىرىپقا قاتىستى جەتەلەۋشى سۇراقتار قويۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ الدىڭعى ءبىلىمىن جيناقتاۋ.
1 – تاپسىرما (توپتىق جۇمىس)
«دانا ۇكى» ادىسىندە وقۋشىلارعا وقۋلىقتاعى ءماتىن ءبولىنىپ بەرىلەدى، ءماتىندى وقىپ، توپ ىشىندە تەرەڭ تالقىلايدى، داپتەرمەن جۇمىس جاسايدى جانە ورتاعا شىعىپ ءار توپتىڭ دانا ۇكىسى وزدەرىنىڭ مالىمەتتەرىمەن بولىسەدى.
1 – توپ. كليماتتىق بەلدەۋلەر اتىن اتاپ، بەلدەۋلەردىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋىن انىقتاۋ.
2 – توپ ەكۆاتورلىق، تروپيكتىك كليماتتىق بەلدەۋلەردىڭ گەوگرافيالىق ورنىن، اۋا ماسسالارىن، كليمات ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ.
3 – توپ قوڭىرجاي، اركتيكالىق كليماتتىق بەلدەۋلەرىنىڭ اۋا ماسسالارىن، كليماتتىق ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ.
دەسكريپتور
• كليماتتىق بەلدەۋلەردى اتايدى، بەلدەۋلەردىڭ گەوگرافيالىق ورنىن انىقتايدى.
• ەكۆاتورلىق، تروپيكتىك كليماتتىق بەلدەۋلەردىڭ اۋا ماسسالارىن، كليمات ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ كارتادان كورسەتەدى.
• قوڭىرجاي، اركتيكالىق كليماتتىق بەلدەۋلەردىڭ تۇراقتى نەمەسە ماۋسىمدىق جەلدەرىنىڭ باعىتىن انىقتايدى، كارتادان كورسەتەدى.
ءوزارا توپتىق باعالاۋ:
«ءتۇرتىپ الۋ» ارقىلى بەرىلگەن جاۋاپپەن ءوزىن باعالايدى.
2 – تاپسىرما (جۇپتىق جۇمىس)
«اقپارات جيناۋ» ءادىسى ارقىلى وقۋشىلار دۇنيەجۇزىنىڭ كليماتتىق كارتاسىن پايدالانىپ، كليمات قالىپتاستىرۋشى فاكتورلاردىڭ اسەر ەتۋ جاعدايىن سيپاتتاپ، جاۋىن - شاشىن مولشەرىن، تەمپەراتۋراسىن انىقتاۋ. وسىلايشا وقۋشىلار «كليماتولوگيا»، «نەگىزگى كليماتتىق بەلدەۋ»، «وتپەلى كليماتتىق بەلدەۋ»، «تەڭىزدىك جانە كونتينەنتتىك كليمات» تەرميندەرىنىڭ انىقتاماسىن ايتادى.
دەسكريپتور
• كليمات قالىپتاستىرۋشى فاكتورلاردىڭ اسەر ەتۋ جاعدايىن سيپاتتايدى.
• جاۋىن - شاشىن مولشەرىن انىقتايدى.
• تەمپەراتۋرالارىن كورسەتەدى.
• كليماتتىق فاكتورلاردى بىلەدى، ولاردى تالدايدى.
• تەرمين سوزدەرگە انىقتاما بەرەدى.
ءوزىن - ءوزى باعالاۋ:
«قوشەمەت» كورسەتۋ ارقىلى باعالايدى.
3 – تاپسىرما (توپتىق جۇمىس)
«ءبىر مينۋتتىق اڭگىمە» ءادىسى ارقىلى وقۋشىلار نەگىزگى جانەوتپەلى كليماتتىق بەلدەۋلەردى اتاۋ، ەرەكشەلىكتەرىن سيپاتتاۋ، قانداي گرادۋستىق ەندىكتە جاتقانىن انىقتاۋ جانە كەسكىن كارتاعا ءتۇسىرۋ.
دەسكريپتور
• كليماتتىق كارتانى، فيزيكالىق كارتانى جانە قوسىمشا دەرەكتەردى پايدالانىپ، نەگىزگى جانە وتپەلى كليماتىق بەلدەۋلەردى كورسەتەدى، اتايدى.
• نەگىزگى جانە وتپەلى كليماتتىق بەلدەۋلەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن سيپاتتايدى.
• بارلىق بەلدەۋدىڭ قاي گرادۋستىق ەندىكتە جاتقانىن انىقتايدى.
• كەسكىن كارتاعا تۇسىرەدى.
قالىپتاستىرۋشى باعالاۋ:
«جىلى لەبىز» ارقىلى باعالاۋ، «تاماشا، جارايسىڭ!» «العىر ەكەنسىڭ، كەرەمەت!»، «سەنىڭ قولىڭنان ءبارى كەلەدى، جاقسى!»
ساباقتىڭ سوڭى
5 مينۋت كەرى بايلانىس
«كرۋيز» ءادىسى ارقىلى وقۋشىلار ساباقتا وزدەرىنىڭ قانشالىقتى دەڭگەيدە ءبىلىم العاندىعىن ءاربىر
«تۇسىنىكسىز ارال»،
«بەلگىسىز ارال»
«كوڭىلدى ارال»
«كەرەمەت ارالى»
«شابىتتانۋ ارالى»
«قاناعات ارالىنا» ساپار شەگۋ ارقىلى بىلدىرەدى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
قىسقا مەرزىمدى جوسپaر
