InfoHub Logo

ايدار زاكىروۆتىڭ وسىدان ءبىراز جىل بۇرىنعى ويى قازىرگى ىسىنەن مۇلدەم باسقاشا ەدى. ول سوۆەت ارمياسى قاتارىنان قاراعاندى وبلىسىنىڭ شەت اۋدانىنداعى ءوز كولحوزىنا كەلىسىمەن ءبىر يگى ءىستىڭ يەسى بولعىسى كەلدى. ونى جولداس-جوراسى، اعايىن-تۋىسقانى قۇپتاي كەتتى. قۇپتاماعاندا شە؟ ۇيلەنسەم، بالالى-شاعالى بولسام، بالالارىم وقىسا، ازامات بولسا... وسىنداي تەبىرەنگەن ويلاردى تۇپتەن تارتىپ قوزعاعاندا كوڭىلى قۇرعىرى بوساپ كەتىپ، كەيدە ەل جوق جەردە ەڭكىلدەپ تە الاتىن...

زاكىروۆ ءسويتىپ ءبىراز ءجۇردى. نە ىستەپ ءجۇرسىڭ دەگەندە قىز ايتتىرىپ، قىز تاڭداپ ءجۇرمىن دەگەندى شىعاردى. وزىمە ومىرلىك جار ىزدەپ ءجۇرمىن دەيتىن بولدى. دۇرىس! ومىرلىك جار دەگەن وڭاي نارسە ەمەس. ومىرلىك سەرىك تاۋىپ السىن دەدى ەستىگەندەر. قىرمىزى جىگىت قىز ايتتىرىپ ءجۇرىپ، ويىنداعىسى كەزدەسپەي، شەت اۋدانىنىڭ شەگىنەن شىعىپ، قوڭىرات قوڭىر قىرقاسىن كەزىپ كەتتى.

قوڭىرات اۋدانىن قىدىرا جونەلگەن زاكىروۆتىڭ كوزىنە «بىرلەستىك» كولحوزىندا تۇراتىن داكەن ءتۇستى. العاشقىدا ول باتىل سوز ايتا الماي، سىرتىنان ولەڭمەن وراعىتىپ كوردى:

و دۇنيە، داكەن-جان،
شىداتپايدى-اۋ ىستىق قان،
كۇيىپ-جانىپ بارامىن،
ءقايتىپ سەنەن قالامىن.

ونىڭ العاشقى ماحاببات جىرلارى وسىلاي باستالىپ، اياعى ليريكاعا اينالدى. «ەل قۇلاعى — ەلۋ»، بۇل جىرلار داكەننىڭ قۇلاعىنا ءتيىپ، اقىرى ەكەۋى قوسىلۋعا كەلىستى. توي دا جاسالىندى، توقتى دا سويىلدى. ەكەۋىنىڭ قوسىلعانىنا كوپ كوزدەر كۋا بولدى. كولدەۋدەگى كوگىلدىردەي كوك مويىندار كەلتىرىلىپ، ستاكان سىڭعىرى ەستىلىپ جاتتى...

2

كۇزگە قاراي زاكىروۆ اقشاتاۋ جەتىجىلدىق مەكتەبىنە ءمۇعالىم بولىپ ورنالاستى. ءۇي ىشىمەن. وسىندا كوشىپ تە كەلدى.

— اپىر-اۋ، ۇمىتىپپىز عوي،— دەدى ءبىر كۇنى داكەڭ— نەكەلىك كۋالىك الماپپىز عوي.

جىلماڭ جىگىت بۇل كەزدە «و دۇنيە، داكەنجان، شىداتپايدى-اۋ»... دەپ سىرعاناتا جونەلدى. ارى-بەرىدەن سوڭ اڭگىمەنىڭ بەتىن الدەقايدا بۇرىپ اكەتىپ، ماحابباتتىڭ سان جولىنان حاباردار ەكەنىن كورسەتتى.

زاكىروۆ ماحابباتىنىڭ ىستىق لەبى جالىنداپ تۇرعاندا جاس ءيىس پايدا بولىپ، ءبىر ءسابي دۇنيەگە كەلدى. ءۇي ىشىنەن ىڭگالاعان داۋىس ەستىلىپ، ءبىرىنىڭ اكە، ءبىرىنىڭ شەشە ەكەنىنە كۋالىك بەردى. نارەستەنىڭ اتىن اكەسى ايمان دەپ قويىپ، ازاماتتىق تىركەۋ بيۋروسىنان دا وتكىزدى. تۋۋى تۋرالى كۋالىك جازىلدى. اكەسى زاكىروۆ، شەشەسى داكەن دەپ كورسەتىلدى. ۋاقىت زىمىراپ وتە بەردى. ازدان سوڭ ەكىنشى بالا دۇنيەگە كەلىپ، اتى ءسابيرا قويىلدى. تاعى دا ازاماتتىق تىركەۋ بيۋروسىنان وتكىزىلدى. اكەسى زاكىروۆ، شەشەسى داكەن دەپ كورسەتىلدى.

— ياپىر-اي، وسىنى كورسەتپەسەك قايتەدى؟— دەدى زاكىروۆ.

— نەنى؟

— اكەسى زاكىروۆ دەپ.

— شەشەسى بىلسە اكەسى سەن بولاتىنسىڭ!

زاكىروۆتە ءۇن جوق. تاعى ءبىراز ۋاقىت ءوتتى. ءبىر كۇنى جىلپوس اكە بالاسى مەن داكەننىڭ جانىندا وتىرىپ وتكەن ومىرىنە شولۋ جاسادى:

— سەن بولساڭ — قارتايا باستادىڭ، مەن بولسام — ۋىزداي جاپ-جاسپىن، ويتكەنى مەن تالايدىڭ ۋىز باتاسىن الىپ ەدىم،— دەيدى.

— شىنىندا دا جاستىقتان ەكەۋىمىز دە كەتىپ بارادى ەكەنبىز، مەن ەكى بالانىن اناسىمىن، سەن ەكى بالانىن اكەسىسىڭ،— دەيدى ايەلى.

— جوق، مەن جاسپىن، اكە ەمەسپىن!

— ءاۋ، بۇل قالاي، ەكى بالانىڭ اكەسى؟

سونىمەن، زاكىروۆتىڭ ماحاببات ليريكاسى ەسكىرىپ. وسىدان بارىپ دراماعا اينالا باستادى. ول نازىك ماحاببات ليريكاسىنىڭ كەيىپكەرىنەن ناعىز سودىر كەيىپكەرگە اينالدى. ونىڭ ەكى بالالى بولۋى، اسىرەسە، تۋۋى تۋرالى كۋالىككە اكەسى زاكىروۆ دەپ جازىلۋى جانىنا قاتتى باتاتىنعا ۇقسايدى: «ۇيلەنبەگىر قۋ باسىم، قايدان ۇيلەندىم، ءبىر كەزدە اكە بولۋدى دا ماقتانىش كوردىم-اۋ مەن شۇناق!» دەپ وكىندى ول.

داكەنگە دە كۇن كورسەتپەدى. تۇرسا — اياققا، وتىرسا — باسقا ۇردى. ماقساتى — اجىراسۋ بولدى. تابانسىز جاردىڭ ماحابباتى بورداي توزىپ، اقىرى ۋاتىلىپ جوق بولدى. داكەندى «ۇيدەن شىقتىڭ» استىنا الدى. اۋەلى بۇعان داكەن سەنە قويمادى. زاكىروۆتەن قانشا ءجابىر-جاپا شەكسە دە، ەكى بالاسىن ارقا تۇتاتىن داكەن جاس جەتكىنشەكتەردى جاقسى ونەگەگە ۇيرەتەتىن مۇعالىمنەن مۇنى كۇتپەگەن ەدى. ءبىراق، زاكىروۆ «ەكى سويلەمەيتىن» جىگىت بولعاندىقتان، ايتقانىن ورىنداپ شىقتى. داكەن قىسىلسا دا قينالسا دا ەكى ءسابيىن مەدەۋ كورىپ باۋىرىنا باسا ءتۇستى.

ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن كەزدەسكەن ءبىر جولاۋشىنىڭ ارباسىمەن اكەسىنىڭ ۇيىنە كەتىپ بارا جاتتى.

زاكىروۆ تە جوسپارسىز جۇمىس ىستەمەگەن ەكەن، ازدان كەيىن تاعى دا بىرەۋگە «سۇيەم، كۇيەم، قالقاتايىمداپ» ءجۇرىپ ۇيلەنىپ الىپتى.

جىلپوس اكە وسى كۇنى بالالارىنان ءبىرجولا بەزىپ، كەرەك دەسە، سىرتتان دا سۇراپ بىلمەيدى. ويتكەنى، بالالاردان وعان اقشا قىمبات. كوجەگىن تاستاپ كەتكەن قويانشا، بالالارىنان بەزىپ كەتتى. اتتەن باسىندا ول قازىرگى جابىرلەنگەن كەلىنشەگىنىڭ قولىنداعى بالالارىنىڭ تۋۋى تۋرالى كۋالىگىن دە جازدىرتپايتىن ەدى، ونى دا تەك اقشا ءۇشىن، ياعني بويداق سالىعىن تارتپاس ءۇشىن العان ەكەن. ول داكەنمەن و باستا-اق نەكە كۋالىگىن العان جوق. ويتكەنى، اجىراسقانداي كۇن بولسا. «باسىن بايلاپ» ءقايتسىن. Miنe، ول داكەندى ەكى بالاسىمەن قۋىپ شىققاندا دا يسكە كۋالىگى جوق بولعانىنا سۇيەندى.

زاكىروۆتىڭ ەسەبى دۇرىس شىقتى. ازعا ويلانىپ، الىسقا جولداس بولماعان ونىڭ ىزدەگەنى دە وسى ەدى. داكەن ارىز ايتا بارعاندا شەت اۋدانىنداعى حالىق سوتى دا نەكە كۋالىگىڭ جوق دەپ ءىستى قارامادى. اۋداندىق پروكۋرور دا كۋالىك دەگەندى داكەننىڭ الدىنا تارتا بەردى. ال، دۇرىسىنا كەلگەندە، داكەننىڭ قولىندا كۋالىك بار. بىرەۋ ەمەس، ەكى كۋالىك. بالادان بەزگەن اكەنىڭ كىم ەكەنى سول كۋالىكتە كورسەتىلگەن. ونى دا نەكە كۋالىگىن بەرەتىن مەكەمە بەرگەن. ال، يسكە كۋالىگى جوق ادامعا تۋۋى تۋرالى كۋالىك بەرىلمەيتىنى جۇرتقا ءمالىم. بۇل جاعىنا كەلگەندە اۋدانداعى زاڭ ورىندارى بالالارىنان بەزگەن اكەنى بوسقا قورعاپ، بۇلتاققا سالىپ وتىر. بۇل — ورىنسىز بۇلتاق. بالالارىنىڭ بەزىن جۇرگەن ەكەنى تارتىپكە سالۋشىلاردىڭ وزدەرى بۇلتاقتاسا، مۇنىڭ اتى نە بولماق؟ كوجەگىنەن بەزگەن قوياندى كوكىرەگى بىتەۋ كوركوكىرەك قانا قورعاماس پا!؟ ونىڭ كوزىنە ءمورلى قاعاز كۋالىكتى قويا تۇرىپ، ەكى بىردەي كوزى جايناپ تۇرعان ءتىرى كۋالىكتى باسپاس بولار ما!؟

1954

---