كومىرتەك
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كومىرتەك
ساباق ماقساتى:
a) وقۋشىلارعا كومىرتەگى جايىندا تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ؛
b) وقۋشىلاردى ىزدەنىمپازدىققا، ويلاۋعا، ساۋاتتىلىققا، تازالىققا، قاۋىپسىزدىككە، ادامگەرشىلىككە، يماندىلىققا، ۇيىمشىلدىققا، ەكولوگيالىق ساۋاتتىلىققا تاربيەلەۋ؛
c) وقۋشىلاردىڭ عىلىمي - ماتەرياليستىك كوزقاراسىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىق وياتۋ.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
ءادىس - تاسىلدەر: ساتىلاي كەشەندى تالداي وقىتۋ، تۇسىندىرە اڭگىمەلەۋ، توپتاستىرۋ، وي شاقىرۋ، توپتىق جۇمىس، قىزىعۋدى وياتۋ سۇراقتارى، سەرگىتۋ ويىندارى، ەسەپتەر شىعارۋ، كىتاپپەن جۇمىس، حيميالىق ديكتانت.
كورنەكىلىگى: پەريودتىق كەستە، ەسەپتەر جيناعى، ۇلەستىرمە قاعازدار.
ءپان ارالىق بايلانىس: فيزيكا، ماتەماتيكا، تاريح.
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى؛
2. وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، سىنىپ تازالىعىنا كوڭىل اۋدارۋ؛
3. پسيحولوگيالىق جاعداي تۋعىزۋ؛
4. ءۇي تاپسىرماسىن قايتالاۋ.
5. سۇراق - جاۋاپ ويىنى
سىنىپتى 6 توپقا ءبولىپ الامىز.
1. حيميالىق ەلەمەنت فوسفوردىڭ قازاقشا، ورىسشا، لاتىنشا اتاۋى. (فوسفور، فوسفور، فوسفورۋم)
2. فوسفور ەلەمەنتىنىڭ پەريودتىق جۇيەدەگى ورنى. (3 پەريود، 5 توپ، نەگىزگى توپشا)
3. فوسفور دەپ اتالۋ سەبەبى نە؟ (جارىق شىعارعىش)
4. فوسفوردىڭ رەتتىك ءنومىرى، سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى نەشەگە تەڭ؟ اتومدىق قۇرىلىسى قانداي؟ (15، 31)، ر(15ر، 16n) 15ە.
5. فوسفوردىڭ ۆالەنتتىگى جانە توتىعۋ دارەجەسى نەشەگە تەڭ؟ (ءىىى، V، +3، +5، 0، - 3)
6. فوسفوردىڭ اللوتروپيالىق ءتۇر وزگەرىستەرى قانداي؟ (اق، قارا، قىزىل)
7. اق فوسفوردىڭ فيزيكالىق قاسيەتى قانداي؟ (وتە بەلسەندى، ۋلى زات، اۋامەن جاناسا جانادى، قاراڭعىدا جارىق شىعارادى)
8. قىزىل فوسفوردىڭ فيزيكالىق قاسيەتى قانداي؟ (قوڭىر قىزىل، ۋلى ەمەس، سۋدا ناشار ەريتىن، ۇشپايتىن زات)
9. قارا فوسفوردىڭ فيزيكالىق قاسيەتى قانداي؟ (ءتۇسى گرافيتكە ۇقساس، قولعا ماي ءتارىزدى سەزىلەدى، جارتىلاي وتكىزگىش)
10. فوسفور قانداي رەاكسيالارعا قاتىسادى؟ (وتتەكپەن ارەكەتتەسىپ – وكسيد، مەتالمەن ارەكەتتەسىپ – فوسفيد تۇزەدى)
11. فوسفوردىڭ سۋتەكپەن قوسىلىسى قالاي اتالادى؟ (فوسفين)
12. فوسفينگە ءتان فيزيكالىق قاسيەت قانداي؟ (وتە ۋلى، تۇراقسىز، سارىمساق ءيىستى، كۇشتى توتىقسىزداندىرعىش)
13. فوسفوردىڭ (V) وكسيدىنىڭ فيزيكالىق قاسيەتى؟ (قىشقىلدىق وكسيد، وتە سۋ تارتقىش، اق ۇنتاق)
14. فوسفور قىشقىلىنىڭ فيزيكالىق قاسيەتى، فورمۋلاسى قانداي؟ (اق ءتۇستى، كريستالدىق زات، سۋدا وتە جاقسى ەريدى، ءۇش نەگىزدى، ورتاشا قىشقىل)
15. فوسفور قىشقىلىنىڭ ورتا تۇزدارى قالاي اتالادى؟ مىسال كەلتىرىڭىزدەر. (فوسفاتتار، ناتريي فوسفاتى، كالسيي فوسفاتى)
16. فوسفوردىڭ قىشقىل تۇزدارى قالاي اتالادى؟ (گيدروفوسفاتتار، ديگيدروفوسفاتتار)
17. فوسفوردىڭ ماڭىزى قانداي؟
18. فوسفوردىڭ قولدانىلۋى؟
كومىرتەكتىڭ اشىلۋ تاريحى.
كومىرتەك – تىرشىلىككە تىرەك، ومىرگە وزەك ەلەمەنتتەردىڭ ءبىرى. ونىڭ قاي ۋاقىتتا، قالاي تابىلعان مەرزىمىن ءدال باسا ايتۋ قيىن. 1781 جىلى فرانسۋز عالىمى ا. لاۆۋازەنىڭ «جاي دەنەلەر كەستەسى» دەگەن ەڭبەگىندە كومىرتەكتى لاتىنشا «كاربونۋم، كاربو – كومىر» دەپ جازعان. بۇدان كومىرتەكتىڭ ەلەمەنتتىك تابيعاتىن العاش دالەلدەگەن فرانسۋز عالىمى ا. لاۆۋازە دەگەن قورىتىندى شىعارۋعا بولادى. ورىسشا «ۋگلەرود» دەگەن اتاۋدى 1824 جىلى ورىس عالىمى م. ۆ. سولوۆيەۆ، ال 1928 جىلى «كومىرتەگى» دەگەن اتاۋدى اۋدارماشى ر. بوكەيحانوۆ پايدالاندى.
ساباق ماقساتى:
a) وقۋشىلارعا كومىرتەگى جايىندا تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ؛
b) وقۋشىلاردى ىزدەنىمپازدىققا، ويلاۋعا، ساۋاتتىلىققا، تازالىققا، قاۋىپسىزدىككە، ادامگەرشىلىككە، يماندىلىققا، ۇيىمشىلدىققا، ەكولوگيالىق ساۋاتتىلىققا تاربيەلەۋ؛
c) وقۋشىلاردىڭ عىلىمي - ماتەرياليستىك كوزقاراسىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىق وياتۋ.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
ءادىس - تاسىلدەر: ساتىلاي كەشەندى تالداي وقىتۋ، تۇسىندىرە اڭگىمەلەۋ، توپتاستىرۋ، وي شاقىرۋ، توپتىق جۇمىس، قىزىعۋدى وياتۋ سۇراقتارى، سەرگىتۋ ويىندارى، ەسەپتەر شىعارۋ، كىتاپپەن جۇمىس، حيميالىق ديكتانت.
كورنەكىلىگى: پەريودتىق كەستە، ەسەپتەر جيناعى، ۇلەستىرمە قاعازدار.
ءپان ارالىق بايلانىس: فيزيكا، ماتەماتيكا، تاريح.
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى؛
2. وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، سىنىپ تازالىعىنا كوڭىل اۋدارۋ؛
3. پسيحولوگيالىق جاعداي تۋعىزۋ؛
4. ءۇي تاپسىرماسىن قايتالاۋ.
5. سۇراق - جاۋاپ ويىنى
سىنىپتى 6 توپقا ءبولىپ الامىز.
1. حيميالىق ەلەمەنت فوسفوردىڭ قازاقشا، ورىسشا، لاتىنشا اتاۋى. (فوسفور، فوسفور، فوسفورۋم)
2. فوسفور ەلەمەنتىنىڭ پەريودتىق جۇيەدەگى ورنى. (3 پەريود، 5 توپ، نەگىزگى توپشا)
3. فوسفور دەپ اتالۋ سەبەبى نە؟ (جارىق شىعارعىش)
4. فوسفوردىڭ رەتتىك ءنومىرى، سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى نەشەگە تەڭ؟ اتومدىق قۇرىلىسى قانداي؟ (15، 31)، ر(15ر، 16n) 15ە.
5. فوسفوردىڭ ۆالەنتتىگى جانە توتىعۋ دارەجەسى نەشەگە تەڭ؟ (ءىىى، V، +3، +5، 0، - 3)
6. فوسفوردىڭ اللوتروپيالىق ءتۇر وزگەرىستەرى قانداي؟ (اق، قارا، قىزىل)
7. اق فوسفوردىڭ فيزيكالىق قاسيەتى قانداي؟ (وتە بەلسەندى، ۋلى زات، اۋامەن جاناسا جانادى، قاراڭعىدا جارىق شىعارادى)
8. قىزىل فوسفوردىڭ فيزيكالىق قاسيەتى قانداي؟ (قوڭىر قىزىل، ۋلى ەمەس، سۋدا ناشار ەريتىن، ۇشپايتىن زات)
9. قارا فوسفوردىڭ فيزيكالىق قاسيەتى قانداي؟ (ءتۇسى گرافيتكە ۇقساس، قولعا ماي ءتارىزدى سەزىلەدى، جارتىلاي وتكىزگىش)
10. فوسفور قانداي رەاكسيالارعا قاتىسادى؟ (وتتەكپەن ارەكەتتەسىپ – وكسيد، مەتالمەن ارەكەتتەسىپ – فوسفيد تۇزەدى)
11. فوسفوردىڭ سۋتەكپەن قوسىلىسى قالاي اتالادى؟ (فوسفين)
12. فوسفينگە ءتان فيزيكالىق قاسيەت قانداي؟ (وتە ۋلى، تۇراقسىز، سارىمساق ءيىستى، كۇشتى توتىقسىزداندىرعىش)
13. فوسفوردىڭ (V) وكسيدىنىڭ فيزيكالىق قاسيەتى؟ (قىشقىلدىق وكسيد، وتە سۋ تارتقىش، اق ۇنتاق)
14. فوسفور قىشقىلىنىڭ فيزيكالىق قاسيەتى، فورمۋلاسى قانداي؟ (اق ءتۇستى، كريستالدىق زات، سۋدا وتە جاقسى ەريدى، ءۇش نەگىزدى، ورتاشا قىشقىل)
15. فوسفور قىشقىلىنىڭ ورتا تۇزدارى قالاي اتالادى؟ مىسال كەلتىرىڭىزدەر. (فوسفاتتار، ناتريي فوسفاتى، كالسيي فوسفاتى)
16. فوسفوردىڭ قىشقىل تۇزدارى قالاي اتالادى؟ (گيدروفوسفاتتار، ديگيدروفوسفاتتار)
17. فوسفوردىڭ ماڭىزى قانداي؟
18. فوسفوردىڭ قولدانىلۋى؟
كومىرتەكتىڭ اشىلۋ تاريحى.
كومىرتەك – تىرشىلىككە تىرەك، ومىرگە وزەك ەلەمەنتتەردىڭ ءبىرى. ونىڭ قاي ۋاقىتتا، قالاي تابىلعان مەرزىمىن ءدال باسا ايتۋ قيىن. 1781 جىلى فرانسۋز عالىمى ا. لاۆۋازەنىڭ «جاي دەنەلەر كەستەسى» دەگەن ەڭبەگىندە كومىرتەكتى لاتىنشا «كاربونۋم، كاربو – كومىر» دەپ جازعان. بۇدان كومىرتەكتىڭ ەلەمەنتتىك تابيعاتىن العاش دالەلدەگەن فرانسۋز عالىمى ا. لاۆۋازە دەگەن قورىتىندى شىعارۋعا بولادى. ورىسشا «ۋگلەرود» دەگەن اتاۋدى 1824 جىلى ورىس عالىمى م. ۆ. سولوۆيەۆ، ال 1928 جىلى «كومىرتەگى» دەگەن اتاۋدى اۋدارماشى ر. بوكەيحانوۆ پايدالاندى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
اركىمنىڭ دە ولەڭگە بار تالاسى...
