كوركەم شىعارماداعى كوركەمدىك شەشىم ماسەلەسى
تاقىرىبى: كوركەم شىعارماداعى كوركەمدىك شەشىم ماسەلەسى
كوركەم شىعارما – اسەمدىك، ادەمىلىك، سۇلۋلىق الەمى. ونداعى بۇكىل كوركەمدىك ايشىقتار ىشتەي ۇيلەسىم تاپقان، سونىڭ ءبارى جىمداسىپ بارىپ، شىعارمانى ءبىرتۇتاس ءبىتىم ەتكەن. كوركەم شىعارما بويىنداعى وسى ءقادىر - قاسيەت، سان ادامدى باۋراپ اكەتەدى، جانىن نۇرلاندىرادى، اسەمدىكتى تاني بىلۋگە باۋليدى، سۇيە بىلۋگە ۇيرەتەدى.
شىعارمانىڭ سۇلۋ، تۇتاس بىتىمىنە ەنۋ ارقىلى وقۋشى كەيىپكەر بويىنداعى ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك، ادامدىق سياقتى اسىل قاسيەتتەردى تاني الادى. مۇنىڭ ءوزى وقۋشىلاردى بيىك ادامگەرشىلىككە باستايدى. دەمەك، كوركەم ادەبيەت جاراتىلىسىنداعى ەستەتيكالىق قۋاتتى وقۋشىلارعا بەرۋ، دۇنيە تانۋ، تاربيەلەۋ ماقساتتارىنا وراي كادەگە اسىرۋ – وقىتۋداعى باستى باعدار.
ادەبيەت ساباعى – ونەر ساباعى ەكەنى بەلگىلى، ولاي بولسا، ونىڭ ءوزى ونەر قۇرالىمەن جاسالۋى كەرەك. بۇل ءۇشىن كەيدە ءبىر عانا شتريح جەتكىلىكتى. اڭگىمە مۇندا ماتىندەگى دەتال جايلى بولىپ وتىر. ويتكەنى ول ءبۇتىن ءبىر شىعارما، كوپتەگەن جىر ارقاۋىن بويىنا سىڭىرگەن ءتۇيىن.
كوركەم شىعارما سيۋجەت جەلىسىمەن دامىپ، جەكە ءبولىم، تاراۋلار وقيعالاردىڭ استاس، جالعاستىعى، كەيىپكەردىڭ ورتاقتىعى ارقىلى بىرىگىپ، تۇتاسىپ جاتادى. كومپوزيسيالىق تاسىلدەر الۋان ءتۇرلى. بۇلارعا قوسا، شىعارمانىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىسىن بەلگىلەۋدە ەلەۋلى ورىن الاتىن ەرەكشەلىكتەر: وقيعا اۆتوردىڭ، اۆتوردان باسقا بايانداۋشىنىڭ اتىنان ايتىلۋى نەمەسە كەيبىر تۇستاردا بولعان جاعدايلار شىعارماداعى كەيىپكەرلەردىڭ كوزىمەن كورگەن قالپىندا الىنىپ، سونىڭ ۇعىم - تۇسىنىگى ارقىلى بەرىلۋى. بۇلاردىڭ ءبارى وقىرماننىڭ كوركەم تۋىندىعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى. سيۋجەتى قىزىق شىعارما وقىرمانىن ەلىكتىرىپ، سول وقيعانىڭ ىشىندە بىرگە جۇرگەندەي اسەر قالدىرادى. سيۋجەت قۇرىلىمى: ەكسپوزيسيا (باستالۋى)، بايلانىسى، دامۋى، شارىقتاۋ شەگى، شەشىمىنەن تۇرادى. سونىڭ ىشىندە ءبىز كوركەمدىك شەشىمگە توقتالماقپىز. شىعارماداعى شەشىمنىڭ ءوزى وقىرمانعا ۇلكەن اسەر قالدىرادى.
شىعارما سيۋجەتىنىڭ شەشىمى - ونىڭ يدەيالىق - كوركەمدىك شەشىمى. شىعارمادا قاقتىعىستار نەعۇرلىم كۇشتى بولعان سايىن، سيۋجەتتىك شەشىم دە سوعۇرلىم مىقتى بولادى. مىسالى، كوركەمسوز ونەرىنىڭ شەبەرى، سۋرەتكەر عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «ەر انا» اڭگىمەسىنىڭ شەشىمى «كەك قالاي الىندى؟ ناتاليا مەكتەپكە قاراي بۇرىلعاندا، ءبىر عانا گۇرس ەتىپ مەكتەپ ءۇيى اسپانعا ۇشتى.» وسىلايشا «ەر انا» اڭگىمەسىندە باياندالعان وقيعالاردىڭ شەشىمى قارت انا ناتاليا پارتيزاندار كومگەن مينالار ۇستىنە وت جاعىپ، فاشيست وفيسەرلەرى مەن سولداتتارى ورنالاسقان مەكتەپ ءۇيىن جارۋى جانە نەمەرەسىن باۋىرىنا قىسقان ەر انانىڭ قاشىپ شىعۋى بولىپ تابىلادى. شەشىمى انانىڭ ەرلىك ىسىمەن اياقتالادى.
تۇڭعىش پەداگوگ، بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى اتانعان ىبىراي ءالتىنساريننىڭ «باي بالاسى مەن جارلى بالاسى» اتتى اڭگىمەسىنىڭ شەشىمىنەن وقىرمان ۇلكەن تاربيەلىك ساباق الادى. باي بالاسى – اسان، جارلى بالاسى – ۇسەن. ەكى بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگى بىردەي، ءبىراق ومىرگە بەيىمدىلىگى ءار ءتۇرلى ەكەندىگىن شىعارمانىڭ سيۋجەتتىك جەلىسىنىڭ دامۋىنان كورىنەدى. شەشىمىندە جارلى بالاسى ۇسەن ءوزىنىڭ ومىردەن الىپ - تۇيگەنىنىڭ ارقاسىندا اۋىلىن تاۋىپ بارادى. شەشىم ءساتتى وقيعامەن اياقتالادى. قالامگەردىڭ شەبەرلىگى شىنايى ءومىردىڭ قاراپايىم مىسالىن سۋرەتتەۋ ارقىلى جارلى بالانىڭ بەينەسىن رەاليستىك ادىسپەن بەرەدى.
ادەبيەت مايتالمانى اتانعان تاعى دا عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ تۋىندىسىنا كوڭىل اۋدارساق دەيمىن. وزىمە ۇنايتىن تۋىندىلاردىڭ ءبىرى – «ۇلپان» رومانى. عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ 1974 جىلى تاريحي ەل شەجىرەسىنىڭ مازمۇنى نەگىزىندە جازعان روماندارىنىڭ ءبىرى. بۇل رومان ءۇش بولىمنەن جانە جيىرما ءتورت تاراۋدان تۇرادى. ءاربىر جەكە تاراۋلارى ريم سيفرىمەن بەلگىلەنگەن. ۇلپان رومانىندا توقسانعا جۋىق وبرازدار بار. شىعارمانىڭ وقيعاسى – ءحىح عاسىردا قازاق دالاسىندا بولعان تاريحي شىندىقتارعا نەگىزدەلگەن. رومانداعى باس كەيىپكەر ەسەنەي - قالىڭ كەرەي - ۋاقتىڭ بيلىگىن قولىنا مىقتاپ ۇستاعان اۋزى دۋالى ءبيى، اتاقتى بايى. ول شىڭعىسپەن پارتيالىق سايلاۋدا تالاسسا، تەڭ تۇسەتىن وتكىر ءسوزدى، الىپ دەنەلى، قارا نار ىسپەتتەس قايراتكەر. جاسىندا جاۋىنگەر، نايزاگەر باتىر دا بولعان. ۇلپان — انالاردىڭ اناسى، ەل بيلەگەن كوسەم، ءسوز باستاعان شەشەن، اۋزى دۋالى، ءسوزى كۋالى قوعام قايراتكەرى. ۇلپان - اتا - اناسىنىڭ تۇڭعىشى مەن جالعىزى بولعاندىقتان، وتە ەركىن ءوسىپ، ەركەكشورا كيىنگەن. شىعارما وقيعاسى الۋان ءتۇرلى قاقتىعىس پەن تارتىسقا تولا كەلىپ، شەشىمى تراگەديامەن اياقتالادى. وقىرماندى ايانىشتى سەزىمگە باۋرايدى. بۇل جەردە حالقىمىزدىڭ «ۇلكەنگە نە ىستەسەڭ، الدىڭا سول كەلەدى» دەگەن دانالىق ءسوزى ەسكە تۇسەدى. ەل اناسى اتانعان ۇلپان ايانىشتى، قايعى – قاسىرەتكە تولى كارىلىكتى باسىنان وتكەرەدى. وعان سەبەپشىلەر دە جوق ەمەس. تورساننىڭ ۇلپانعا ىستەگەن وزبىرلىعى وقىرماننىڭ اشۋ - ىزاسىن تۋدىرادى. جازۋشىنىڭ شەبەرلىگى سونشالىق تورسان ءقازىر الدىڭدا تۇرسا، باس سالاتىنداي ارەكەتكە وقىرماندارى دايىن وتىرادى. بۇل دا ءومىردىڭ شىنايىلىعى. ۇلپانعا ازاپ كورسەتكەن تورساندا ۇزاققا بارماي جازاسىن الدى. وقىپ وتىرعان ادام تاربيەلىك ءمانى بار ساباق الادى. قازىرگى ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە قاجەت شىعارما. ۋاقىتپەن عانا ەمەس، ۋاقىتتارمەن ۇندەس تۋىندى دەپ ويلايمىن. ءالى كۇنگە وسى ماسەلە ەل اراسىندا كەزدەسەدى. ۇلكەن اتا - اجەلەرىمىز قارتتار ۇيىندە ءومىرىنىڭ اقىرىن كۇتۋدە. بۇل قازاق ۇلتىنىڭ سۇيەگىنە تاڭبا.
سوڭعى جىلدارى باعدارلامادان الىنىپ تاستاعان مۇحتار شاحانوۆتىڭ «وتىرار» داستانى دا وقۋشىنى پاتريوتتىق سەزىمگە باۋرايتىن تۋىندىلاردىڭ ءبىرى. بۇل شىعارمانىڭ شەشىمى ساتقىندىق جاساعان ادامنىڭ عۇمىرى قىسقا ەكەنىن دالەلدەيدى. «... ال مىنا بip ساتقىندى قۇداي ساعان قايدان عانا تاپ قىلدى؟... قايعىلى ءارi كۇلكiلi. قايران اڭقاۋ، دارا تۇلعا، اڭعارماپسىڭ قاناتىڭا جاسىرىنعان تۇلكiنi. ەرلiگiڭe وسى بولسىن سىيلىعىم، ساعان قيدىم بۇل ساتقىننىڭ بيلiگiن!..» «... وپاسىزدىق جاسادىڭ با ەلiڭە، ەرتەڭ ساعان مەنi ساتۋ تۇك ەمەس. شارام نەشiك، تۇرمىن cەنi تiپتi اياپ. سورلى وتانسىز، قارايىپسىڭ قانىڭا. قاشان مەنi ساتارىڭدى كۇتپەي - اق، الدىڭدى وراپ كەتكەنiمە نالىما. جاقسىلىعىم قايتپادى دەپ ارىما. ساتقىندىققا ساتقىندىقپەن تiل قاتۋ، ۇقساماي ما تابيعاتتىڭ زاڭىنا؟!...» «... وسيەت بار مىناداي: “ءار نارەستە قاشان eci كiرگەنشە، جەر قادiرiن، ەل قادiرiن، ەڭ باستىسى ءتىل ءقادىرىن بiلگەنشە، العاشقى انتەك قىلىعىنا ءوزi ۇيالىپ كۇلگەنشە، كوتەرگەنشە بالاڭ ويدىڭ جەلكەنiن، قيناسا دا قيقار سوقپاق، قيىس جول، ءوزiن تۋعان قاسيەتتi ولكەنiڭ اۋاسىمەن دەم الۋعا تيiستi ول!” مەن وسىناۋ بورىشىما اكەلiك نەمقۇرايدى قارادىم دا، كiءنالi بوپ ار الدىندا، جiبەردiم زور ورنى تولماس قاتەلiك. مiنە، ءتوpiم بipiگiپ تۇر كورiمە، كورiنەتiن بەتiم بار ما ەلiمە؟ مىنا ساتقىن پەرزەنتiمە قوساقتاپ ءولتipyگe مiندەتتiسiڭ مەنi دە! ازعىندىقتىڭ سوڭى بiزبەن قۇرىسىن، ساباق بولسىن ەرتەڭگi اتار كۇن ءۇشiن...»
بۇل جولدار شىعارمانىڭ شەشىمى. اتادان ۇرپاققا قالىپ وتىرعان قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ، ونى باعالاۋ، قانداي اسەرلى كوركەم سوزدەرمەن بەرىلگەن. سونىمەن قاتار شەشىمىنىڭ اسەرلىلىگى سونشالىق، وقىپ وتىرعان ادام ساتقىن قاراشوقىعا وشپەندىلىگىن جاسىرا المايدى. ءار ءتۇرلى ەموسيا ارقىلى شىعارادى. وقىرمانعا توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن ءتۇيىپ بەرگەن - شەشىم، شىعارمانىڭ تاريحيلىعىن، حالىقتىعىن، شىنايىلىعىن كورسەتەدى.
جانىڭا سەرىك بولاتىن كوركەم شىعارمانىڭ شەشىمى ۇنەمى وقىرماننىڭ ويىنان شىعا بەرمەيدى. سەبەبى، كەي تۋىندىنى وقىپ باستاعاننان – اق نەمەن اياقتالاتىنى بەلگىلى بولادى. ال كەيبىر شىعارمالار اياعىنا دەيىن ەلىكتىرىپ، قۇپيا بولىپ تۇرادى. كەيدە شەشىمى ويلاماعان جەردەن شىعا كەلەدى. بۇنىڭ ءبارى قالامگەردىڭ بىلىكتىلىگى مەن شەبەرلىگىنە بايلانىستى دەپ ويلايمىن.
كوركەم شىعارما سيۋجەتىنىڭ نەگىزگى ءبىر بولىگى - وسى شەشىمدە دەگەن وي تۇيىندەيمىن. سيۋجەتتىڭ بارلىق بولىگى ماڭىزدى. ءبىراق شەشىمنىڭ اسەرى وقىرماننىڭ كوڭىل كۇيىنە ەرەكشە ءبىر ىقپال ەتەدى، ويىن تۇڭعيىققا جەتەلەيدى، جۇرەگىنىڭ تۇبىندە جاتقان سەزىمدى وياتادى، جانىن جاي تاپتىرماعان ساۋالعا جاۋاپ تابادى. جوعارىدا كەلتىرگەن شىعارمالاردىڭ شەشىمى - وسى ءسوزىمىزدىڭ ايعاعى. بەلگىلى ءبىر داۋىردە ءومىر سۇرگەن سۋرەتكەرلەر شىعارمالارىندا بولجالدى يدەيا ۇنەمى ءبىرىڭعاي كۇيدە كورىنىس تاپپاي، سان - سالالى كوركەمدىك شەشىمدەر ارقىلى بوي كورسەتەتىنى اقيقات. سونداي - اق، ادەبي شىعارمادا كورىنىس تاباتىن قوعامدىق ءومىر شىندىعى مەن ءارقيلى ادام تاعدىرىن دايىن قالىپقا سالىپ باعالاۋ، جاعدايلىققا ۇرىندىرماق. ءاربىر ادەبي باعىتتىڭ، كوركەمدىك ءادىستىڭ ءوز شەڭبەر شەگى، شەكتەۋلى مۇمكىندىكتەرى بار. ءاربىر ۇلكەن سۋرەتكەردىڭ ايقىندالعان باعىتى بار، ول سول ءوزى ۇستانعان باعىت جولىندا ەڭبەك ەتەدى. سونىڭ ارقاسىندا كوركەم تۋىندىلار جارىق كورىپ جاتادى. ادامنىڭ رۋحاني وسۋىنە ىقپال ەتۋشى – كوركەم شىعارما. بۇل كوركەم شىعارماداعى شەشىم وقيعانىڭ ءتۇيىنىن شىعارىپ، اق – قاراسىن اجىراتىپ، جاقسى – جامانىن ايىرىپ، قاجەتىن الىپ، ومىرلىك تاجىريبە جيناقتاتادى.
كوركەم شىعارما – اسەمدىك، ادەمىلىك، سۇلۋلىق الەمى. ونداعى بۇكىل كوركەمدىك ايشىقتار ىشتەي ۇيلەسىم تاپقان، سونىڭ ءبارى جىمداسىپ بارىپ، شىعارمانى ءبىرتۇتاس ءبىتىم ەتكەن. كوركەم شىعارما بويىنداعى وسى ءقادىر - قاسيەت، سان ادامدى باۋراپ اكەتەدى، جانىن نۇرلاندىرادى، اسەمدىكتى تاني بىلۋگە باۋليدى، سۇيە بىلۋگە ۇيرەتەدى.
شىعارمانىڭ سۇلۋ، تۇتاس بىتىمىنە ەنۋ ارقىلى وقۋشى كەيىپكەر بويىنداعى ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك، ادامدىق سياقتى اسىل قاسيەتتەردى تاني الادى. مۇنىڭ ءوزى وقۋشىلاردى بيىك ادامگەرشىلىككە باستايدى. دەمەك، كوركەم ادەبيەت جاراتىلىسىنداعى ەستەتيكالىق قۋاتتى وقۋشىلارعا بەرۋ، دۇنيە تانۋ، تاربيەلەۋ ماقساتتارىنا وراي كادەگە اسىرۋ – وقىتۋداعى باستى باعدار.
ادەبيەت ساباعى – ونەر ساباعى ەكەنى بەلگىلى، ولاي بولسا، ونىڭ ءوزى ونەر قۇرالىمەن جاسالۋى كەرەك. بۇل ءۇشىن كەيدە ءبىر عانا شتريح جەتكىلىكتى. اڭگىمە مۇندا ماتىندەگى دەتال جايلى بولىپ وتىر. ويتكەنى ول ءبۇتىن ءبىر شىعارما، كوپتەگەن جىر ارقاۋىن بويىنا سىڭىرگەن ءتۇيىن.
كوركەم شىعارما سيۋجەت جەلىسىمەن دامىپ، جەكە ءبولىم، تاراۋلار وقيعالاردىڭ استاس، جالعاستىعى، كەيىپكەردىڭ ورتاقتىعى ارقىلى بىرىگىپ، تۇتاسىپ جاتادى. كومپوزيسيالىق تاسىلدەر الۋان ءتۇرلى. بۇلارعا قوسا، شىعارمانىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىسىن بەلگىلەۋدە ەلەۋلى ورىن الاتىن ەرەكشەلىكتەر: وقيعا اۆتوردىڭ، اۆتوردان باسقا بايانداۋشىنىڭ اتىنان ايتىلۋى نەمەسە كەيبىر تۇستاردا بولعان جاعدايلار شىعارماداعى كەيىپكەرلەردىڭ كوزىمەن كورگەن قالپىندا الىنىپ، سونىڭ ۇعىم - تۇسىنىگى ارقىلى بەرىلۋى. بۇلاردىڭ ءبارى وقىرماننىڭ كوركەم تۋىندىعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى. سيۋجەتى قىزىق شىعارما وقىرمانىن ەلىكتىرىپ، سول وقيعانىڭ ىشىندە بىرگە جۇرگەندەي اسەر قالدىرادى. سيۋجەت قۇرىلىمى: ەكسپوزيسيا (باستالۋى)، بايلانىسى، دامۋى، شارىقتاۋ شەگى، شەشىمىنەن تۇرادى. سونىڭ ىشىندە ءبىز كوركەمدىك شەشىمگە توقتالماقپىز. شىعارماداعى شەشىمنىڭ ءوزى وقىرمانعا ۇلكەن اسەر قالدىرادى.
شىعارما سيۋجەتىنىڭ شەشىمى - ونىڭ يدەيالىق - كوركەمدىك شەشىمى. شىعارمادا قاقتىعىستار نەعۇرلىم كۇشتى بولعان سايىن، سيۋجەتتىك شەشىم دە سوعۇرلىم مىقتى بولادى. مىسالى، كوركەمسوز ونەرىنىڭ شەبەرى، سۋرەتكەر عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «ەر انا» اڭگىمەسىنىڭ شەشىمى «كەك قالاي الىندى؟ ناتاليا مەكتەپكە قاراي بۇرىلعاندا، ءبىر عانا گۇرس ەتىپ مەكتەپ ءۇيى اسپانعا ۇشتى.» وسىلايشا «ەر انا» اڭگىمەسىندە باياندالعان وقيعالاردىڭ شەشىمى قارت انا ناتاليا پارتيزاندار كومگەن مينالار ۇستىنە وت جاعىپ، فاشيست وفيسەرلەرى مەن سولداتتارى ورنالاسقان مەكتەپ ءۇيىن جارۋى جانە نەمەرەسىن باۋىرىنا قىسقان ەر انانىڭ قاشىپ شىعۋى بولىپ تابىلادى. شەشىمى انانىڭ ەرلىك ىسىمەن اياقتالادى.
تۇڭعىش پەداگوگ، بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى اتانعان ىبىراي ءالتىنساريننىڭ «باي بالاسى مەن جارلى بالاسى» اتتى اڭگىمەسىنىڭ شەشىمىنەن وقىرمان ۇلكەن تاربيەلىك ساباق الادى. باي بالاسى – اسان، جارلى بالاسى – ۇسەن. ەكى بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگى بىردەي، ءبىراق ومىرگە بەيىمدىلىگى ءار ءتۇرلى ەكەندىگىن شىعارمانىڭ سيۋجەتتىك جەلىسىنىڭ دامۋىنان كورىنەدى. شەشىمىندە جارلى بالاسى ۇسەن ءوزىنىڭ ومىردەن الىپ - تۇيگەنىنىڭ ارقاسىندا اۋىلىن تاۋىپ بارادى. شەشىم ءساتتى وقيعامەن اياقتالادى. قالامگەردىڭ شەبەرلىگى شىنايى ءومىردىڭ قاراپايىم مىسالىن سۋرەتتەۋ ارقىلى جارلى بالانىڭ بەينەسىن رەاليستىك ادىسپەن بەرەدى.
ادەبيەت مايتالمانى اتانعان تاعى دا عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ تۋىندىسىنا كوڭىل اۋدارساق دەيمىن. وزىمە ۇنايتىن تۋىندىلاردىڭ ءبىرى – «ۇلپان» رومانى. عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ 1974 جىلى تاريحي ەل شەجىرەسىنىڭ مازمۇنى نەگىزىندە جازعان روماندارىنىڭ ءبىرى. بۇل رومان ءۇش بولىمنەن جانە جيىرما ءتورت تاراۋدان تۇرادى. ءاربىر جەكە تاراۋلارى ريم سيفرىمەن بەلگىلەنگەن. ۇلپان رومانىندا توقسانعا جۋىق وبرازدار بار. شىعارمانىڭ وقيعاسى – ءحىح عاسىردا قازاق دالاسىندا بولعان تاريحي شىندىقتارعا نەگىزدەلگەن. رومانداعى باس كەيىپكەر ەسەنەي - قالىڭ كەرەي - ۋاقتىڭ بيلىگىن قولىنا مىقتاپ ۇستاعان اۋزى دۋالى ءبيى، اتاقتى بايى. ول شىڭعىسپەن پارتيالىق سايلاۋدا تالاسسا، تەڭ تۇسەتىن وتكىر ءسوزدى، الىپ دەنەلى، قارا نار ىسپەتتەس قايراتكەر. جاسىندا جاۋىنگەر، نايزاگەر باتىر دا بولعان. ۇلپان — انالاردىڭ اناسى، ەل بيلەگەن كوسەم، ءسوز باستاعان شەشەن، اۋزى دۋالى، ءسوزى كۋالى قوعام قايراتكەرى. ۇلپان - اتا - اناسىنىڭ تۇڭعىشى مەن جالعىزى بولعاندىقتان، وتە ەركىن ءوسىپ، ەركەكشورا كيىنگەن. شىعارما وقيعاسى الۋان ءتۇرلى قاقتىعىس پەن تارتىسقا تولا كەلىپ، شەشىمى تراگەديامەن اياقتالادى. وقىرماندى ايانىشتى سەزىمگە باۋرايدى. بۇل جەردە حالقىمىزدىڭ «ۇلكەنگە نە ىستەسەڭ، الدىڭا سول كەلەدى» دەگەن دانالىق ءسوزى ەسكە تۇسەدى. ەل اناسى اتانعان ۇلپان ايانىشتى، قايعى – قاسىرەتكە تولى كارىلىكتى باسىنان وتكەرەدى. وعان سەبەپشىلەر دە جوق ەمەس. تورساننىڭ ۇلپانعا ىستەگەن وزبىرلىعى وقىرماننىڭ اشۋ - ىزاسىن تۋدىرادى. جازۋشىنىڭ شەبەرلىگى سونشالىق تورسان ءقازىر الدىڭدا تۇرسا، باس سالاتىنداي ارەكەتكە وقىرماندارى دايىن وتىرادى. بۇل دا ءومىردىڭ شىنايىلىعى. ۇلپانعا ازاپ كورسەتكەن تورساندا ۇزاققا بارماي جازاسىن الدى. وقىپ وتىرعان ادام تاربيەلىك ءمانى بار ساباق الادى. قازىرگى ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە قاجەت شىعارما. ۋاقىتپەن عانا ەمەس، ۋاقىتتارمەن ۇندەس تۋىندى دەپ ويلايمىن. ءالى كۇنگە وسى ماسەلە ەل اراسىندا كەزدەسەدى. ۇلكەن اتا - اجەلەرىمىز قارتتار ۇيىندە ءومىرىنىڭ اقىرىن كۇتۋدە. بۇل قازاق ۇلتىنىڭ سۇيەگىنە تاڭبا.
سوڭعى جىلدارى باعدارلامادان الىنىپ تاستاعان مۇحتار شاحانوۆتىڭ «وتىرار» داستانى دا وقۋشىنى پاتريوتتىق سەزىمگە باۋرايتىن تۋىندىلاردىڭ ءبىرى. بۇل شىعارمانىڭ شەشىمى ساتقىندىق جاساعان ادامنىڭ عۇمىرى قىسقا ەكەنىن دالەلدەيدى. «... ال مىنا بip ساتقىندى قۇداي ساعان قايدان عانا تاپ قىلدى؟... قايعىلى ءارi كۇلكiلi. قايران اڭقاۋ، دارا تۇلعا، اڭعارماپسىڭ قاناتىڭا جاسىرىنعان تۇلكiنi. ەرلiگiڭe وسى بولسىن سىيلىعىم، ساعان قيدىم بۇل ساتقىننىڭ بيلiگiن!..» «... وپاسىزدىق جاسادىڭ با ەلiڭە، ەرتەڭ ساعان مەنi ساتۋ تۇك ەمەس. شارام نەشiك، تۇرمىن cەنi تiپتi اياپ. سورلى وتانسىز، قارايىپسىڭ قانىڭا. قاشان مەنi ساتارىڭدى كۇتپەي - اق، الدىڭدى وراپ كەتكەنiمە نالىما. جاقسىلىعىم قايتپادى دەپ ارىما. ساتقىندىققا ساتقىندىقپەن تiل قاتۋ، ۇقساماي ما تابيعاتتىڭ زاڭىنا؟!...» «... وسيەت بار مىناداي: “ءار نارەستە قاشان eci كiرگەنشە، جەر قادiرiن، ەل قادiرiن، ەڭ باستىسى ءتىل ءقادىرىن بiلگەنشە، العاشقى انتەك قىلىعىنا ءوزi ۇيالىپ كۇلگەنشە، كوتەرگەنشە بالاڭ ويدىڭ جەلكەنiن، قيناسا دا قيقار سوقپاق، قيىس جول، ءوزiن تۋعان قاسيەتتi ولكەنiڭ اۋاسىمەن دەم الۋعا تيiستi ول!” مەن وسىناۋ بورىشىما اكەلiك نەمقۇرايدى قارادىم دا، كiءنالi بوپ ار الدىندا، جiبەردiم زور ورنى تولماس قاتەلiك. مiنە، ءتوpiم بipiگiپ تۇر كورiمە، كورiنەتiن بەتiم بار ما ەلiمە؟ مىنا ساتقىن پەرزەنتiمە قوساقتاپ ءولتipyگe مiندەتتiسiڭ مەنi دە! ازعىندىقتىڭ سوڭى بiزبەن قۇرىسىن، ساباق بولسىن ەرتەڭگi اتار كۇن ءۇشiن...»
بۇل جولدار شىعارمانىڭ شەشىمى. اتادان ۇرپاققا قالىپ وتىرعان قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ، ونى باعالاۋ، قانداي اسەرلى كوركەم سوزدەرمەن بەرىلگەن. سونىمەن قاتار شەشىمىنىڭ اسەرلىلىگى سونشالىق، وقىپ وتىرعان ادام ساتقىن قاراشوقىعا وشپەندىلىگىن جاسىرا المايدى. ءار ءتۇرلى ەموسيا ارقىلى شىعارادى. وقىرمانعا توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن ءتۇيىپ بەرگەن - شەشىم، شىعارمانىڭ تاريحيلىعىن، حالىقتىعىن، شىنايىلىعىن كورسەتەدى.
جانىڭا سەرىك بولاتىن كوركەم شىعارمانىڭ شەشىمى ۇنەمى وقىرماننىڭ ويىنان شىعا بەرمەيدى. سەبەبى، كەي تۋىندىنى وقىپ باستاعاننان – اق نەمەن اياقتالاتىنى بەلگىلى بولادى. ال كەيبىر شىعارمالار اياعىنا دەيىن ەلىكتىرىپ، قۇپيا بولىپ تۇرادى. كەيدە شەشىمى ويلاماعان جەردەن شىعا كەلەدى. بۇنىڭ ءبارى قالامگەردىڭ بىلىكتىلىگى مەن شەبەرلىگىنە بايلانىستى دەپ ويلايمىن.
كوركەم شىعارما سيۋجەتىنىڭ نەگىزگى ءبىر بولىگى - وسى شەشىمدە دەگەن وي تۇيىندەيمىن. سيۋجەتتىڭ بارلىق بولىگى ماڭىزدى. ءبىراق شەشىمنىڭ اسەرى وقىرماننىڭ كوڭىل كۇيىنە ەرەكشە ءبىر ىقپال ەتەدى، ويىن تۇڭعيىققا جەتەلەيدى، جۇرەگىنىڭ تۇبىندە جاتقان سەزىمدى وياتادى، جانىن جاي تاپتىرماعان ساۋالعا جاۋاپ تابادى. جوعارىدا كەلتىرگەن شىعارمالاردىڭ شەشىمى - وسى ءسوزىمىزدىڭ ايعاعى. بەلگىلى ءبىر داۋىردە ءومىر سۇرگەن سۋرەتكەرلەر شىعارمالارىندا بولجالدى يدەيا ۇنەمى ءبىرىڭعاي كۇيدە كورىنىس تاپپاي، سان - سالالى كوركەمدىك شەشىمدەر ارقىلى بوي كورسەتەتىنى اقيقات. سونداي - اق، ادەبي شىعارمادا كورىنىس تاباتىن قوعامدىق ءومىر شىندىعى مەن ءارقيلى ادام تاعدىرىن دايىن قالىپقا سالىپ باعالاۋ، جاعدايلىققا ۇرىندىرماق. ءاربىر ادەبي باعىتتىڭ، كوركەمدىك ءادىستىڭ ءوز شەڭبەر شەگى، شەكتەۋلى مۇمكىندىكتەرى بار. ءاربىر ۇلكەن سۋرەتكەردىڭ ايقىندالعان باعىتى بار، ول سول ءوزى ۇستانعان باعىت جولىندا ەڭبەك ەتەدى. سونىڭ ارقاسىندا كوركەم تۋىندىلار جارىق كورىپ جاتادى. ادامنىڭ رۋحاني وسۋىنە ىقپال ەتۋشى – كوركەم شىعارما. بۇل كوركەم شىعارماداعى شەشىم وقيعانىڭ ءتۇيىنىن شىعارىپ، اق – قاراسىن اجىراتىپ، جاقسى – جامانىن ايىرىپ، قاجەتىن الىپ، ومىرلىك تاجىريبە جيناقتاتادى.
You Might Also Like
-
اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى، ساعىز سەلوسى،
