كۇمان
كارتەر ۋوتسون الدەبىر جۋرنالدىڭ جاڭا سانىن قولتىعىنا قىسىپ، ماڭايىنا قىزىقتاي قاراپ، اسىقپاي اياڭداپ كوشەدە كەلە جاتتى. مۇندا جيىرما جىلدان بەرى بولماپ ەدى، بايقاسا — بارلىق جاعى ادام ايتقىسىز وزگەرگەن ەكەن. باياعىدا، بۇنىڭ بالا كەزىندە، وسى ءبىر باتىس تۇكپىردەگى قالانىڭ نەبارى وتىز مىڭداي عانا تۇرعىنى بار-دى، ال ءقازىر ول ءۇش ءجۇز مىڭنان اسىپتى. ءوزى ءجۇرىپ كەلە جاتقان وسى كوشە كەزىندە تىپ-تىنىش جۇمىسشى كۆارتالى بولاتىن، ال بۇگىندە بۇل ءيىس-قوڭىستى قاباق پريتوندارمەن كەزەكتەسكەن قايناعان جۇڭگو، جاپون دۇكەندەرىنە لىق تولىپتى. ال بالالىق شاعىنىڭ ەڭ ءبىر ءتاتتى ساتتەرى وتكەن مىنا مامىراجاي كوشە ەندى قالاداعى ناعىز بۇزىقتاردىڭ جىنويناعىنا اينالعان.
ول ساعاتىنا قاراپ ەدى، التىعا جارتى قالىپتى. كۇننىڭ بۇل سۇتشدە مۇنداي جەردە كوزگە كوپ ەشتەمەنىڭ ىلىگە بەرمەسى بەلگىلى، ۋوتسون بۇنى جاقسى بىلەتىن، الايدا كوكىرەگىن ءالى دە كورە تۇسسەم دەگەن ءبىر قۇمارلىق بيلەگەن. جيىرما جىل بويى دۇنيە ءجۇزىن ارالاپ، كوپتەگەن ەلدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن زەرتتەپ جۇرگەن ۋاقىتىندا، ول دۇنيەدەگى ەڭ ءبىر جايلى دا تىنىش مەكەن رەتىندە، وسى قالانى ءجيى ەسكە الىپ وتىراتىن. ال مىناداي وزگەرىس ونى ەستەن تاندىرعان. بۇنىڭ ءبارىن ءوز كوزىمەن كورىپ، تۋعان قالاسىنىڭ قانداي ماسقارا كۇيگە تۇسكەنىن بايقاۋ ءۇشىن ول تاعى دا ءبىراز قىدىرا ءتۇسۋدى ءجون كورگەن.
كارتەر ۋوتسون ازاماتتىق ار-وجداندى بارىنەن دە جوعارى قوياتىن ادام ەدى. ول ەشكىمگە تاۋەلسىز دە داۋلەتتى جان بولعاندىقتان بىرەۋلەردىڭ شاقىرعانىن مارتەبە كورىپ، ءار ءتۇرلى ورتا تورىندە، قۇرمەتتى داستارقان باسىندا شالقايىپ وتىرۋدى اسا ۇناتا بەرمەيتىن؛ سونداي-اق ونەر جۇلدىزدارى مەن جۇيرىك شاباندوزدارعا دا اۋەستىگى جوق-تى. ونىڭ اينالدىرعانى — نەگىزىنەن مورال ماسەلەسى ەدى، بۇل جاعىنان ول ءوزىن رەفورماتور سانايتىن، الايدا ۋاقىتىنىڭ كوبىن ءىرىلى-ۇساقتى جۋرنالدارعا ماتەريال جاريالاپ، جۇمىسشى تابى مەن جارلى-جاقىبايلار تۋرالى كەرەمەت كىتاپتار جازۋعا جۇمسايتىن.
ونىڭ جۇرتتى ەلەڭ ەتكىزگەن جيىرما جەتى ەڭبەگىنىڭ كەيبىرى بىلاي اتالۋشى ەدى: "ەگەر يسا جاڭا ورلسانعا ورالعان بولسا"، "جاداعان جۇمىسشى"، "بەرليندەگى تۇرعىن ءۇي رەفورماسى"، "انگلياداعى لاشىق — راديكاليزم مەكەنى" جانە "وركەنيەت كەزىندە ۇڭگىرلەردى مەكەندەگەن ادامدار" ت.ب...
دەگەنمەن كارتەر ۋوتسون فاناتيك تە، قيالشىل دا ەمەس-تى. قورقىنىشتى جاعدايلارعا تاپ بولسا، ول ابدىراپ، ۇركىپ قالمايتىن — ونى تەكسەرىپ، اقيقاتىن اشۋعا ۇمتىلاتىن. بالاڭ ەنتۋزيازم دە ونىڭ تابيعاتىنا جات بولاتىن. ونىڭ ازاماتتىق تۇلعاسىن قاي جەردە دە بيىكتەتىپ تۇراتىن قاسيەتتەر: جىلدار بويى جيناقتالعان ومىرلىك تاجىريبە، جاندى جادىراتار ادەمى ءازىل، فيلوسوفيالىق ءوي-تۇيىن جانە سالقىنقاندى سابىر ەدى. ول ەشقانداي توبەدون تۇسكەن ولجا مەن توتەسىنەن جەتكەن باقىتتى مويىندامايتىن: ادامزات ءوزىنىڭ اسقار بيىگىنە تەك ۇلكەن قۇرباندىقتارمەن، ەرەن ەڭبەك، تولايىم بەينەتتەرمەن عانا جەتەدى، بۇعان دەيىن دە وسىلاي بولعان، بۇدان كەيىن دە سولاي بولا بەرمەك — مىنە، ونىڭ سەنىمى. ول ءبىر-اق ساتتە تۇبىرىمەن وزگەرىپ شىعا كەلگەن قۇبىلىسقا قاشان دا كۇمانمەن قارايتىن، ويتكەنى ونىڭ الگى سەنىمى بويىنشا ادامزات قوعامى بار بايلىق پەن باقىتقا ەۆوليۋسيالىق جولمەن، كۇرەسپەن، ماڭداي تەرمەن جەتۋگە ءتيىستى.
جازدىڭ وسى ءبىر قوڭىر كەشىندە كارتەر ۋوتسون توڭىرەگىن — تۇگەلدەي جان-جاقتى زەرتتەي تۇسۋگە تىرىسقان. وسى ماقساتپەن ول ماڭدايشاسىنا "ۆاندوم" دەگەن جازۋى بار دومحانانىڭ الدىنا كەلىپ توقتاپ ەدى. بۇل كىشىگىرىم عيماراتتىڭ ىشكە باستايتىپ ەكى ەسىگى بار ەكەن. ءبىرىنشىسى بىردەن بۋفەت بولمەسىنە اپاراتىن سەكىلدى. ۋوتسون بۇل ەسىكتى زەرتتەگىسى كەلمەدى. ال ەكىنشى ەسىكتەن ءارى قاراي جىڭىشكە ءدالىز كورىنگەن. ول ونىمەن جۇرە كەلىپ، ۇستەلدەر مەن ورىندىقتار قويىلعان كەڭ بولمەدەن شىقتى. مۇندا جان بالاسى جوق ەكەن. ءبىر بۇرىشتان قۇيساندىقتى كوزى شالدى. ول ىشتەي: مۇندا كەيىنىرەك كەلىپ، مىنا ۇستەل باسىندا ءىشىپ وتىرعانداردى بىلاي بايقاپ كورۋ كەرەك، دەدى دە، ودان ءارى جىلجىدى.
بولمەدەن ارىگە سوزىلىپ جاتقان كىشىرەك ءدالىز اس ۇيگە اپاراتىن ەدى. مۇندا "ۆاندومنىڭ" يەسى پەتسي حوران كەشكى قوناقتار كەلەر الدىندا اسىعىس-ۇسىگىس تاماقتانىپ جاتقان-دى. بۇگىن ونى تاڭەرتەڭنەن بەرى شارۋاسى جۇرمەي، باس تەرىسى قىرتىسىپ-تىرتىسىپ، ۇرىنارعا قارا تابا الماي وتىرعانى جانە بار. بۇنى "ۆاندوم" قىزمەتشىلەرى مانا-اق بىلگەن. ال كارتەر ۋوتسون قايدان ءبىلسىن. ول ەسىكتەن كىرمەي جاتىپ، پەتسي حوراننىڭ قىزارىپ وتىرعان كوزى بۇنىڭ قولتىعىنا قىسىپ العان الاباجاق جۋرنالىنا تۇسكەن. پەتسي كارتەر ۋوتسەننىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيتىن، سونداي-اق ونىڭ قولتىعىنا قىسىپ العانى — انشەيىن ءبىر يلليۋستراسيالى جۋرنال ەكەنىن دە بىلگەن جوق-تى. باس تەرىسى كەلىسپەي تۇرعان ول بۇل بەيتانىس ادامدى قابىرعاعا جارناما، حابارلاندىرۋ جاپسىرىپ، جەلىممەن نەمەسە ۇشكىر باستىرمالارمەن قولى تيگەن جەردىڭ ءبارىن ءبۇلدىرىپ جۇرەتىن الدەبىر سۋبەكتىگە بالاعان. مىنە، كەيىن ناسىرعا شاپقان ۇلكەن ءىستىڭ باسى وسىدان باستالىپ ەدى.
قولىنا شانىشقى مەن پىشاق ۇستاعان پەتسي كارتەر ۋوتسونعا تۇرا ۇمتىلىپ:
— شىق كانە! — دەگەن باج ەتىپ. — بىلەم مەن سەندەردىڭ نە ىستەيتىندەرىڭدى!
كارتەر ۋوتسون ابدىراپ قالدى. كۇتپەگەن جەردە الدىنان الباستى شىعا كەلگەندەي.
— قابىرعانى ساتپاقتاعىڭ كەلەدى، ءا؟! — دەيدى پەتسي ايقايلاپ، قايداعى ءبىر جيىركەنىشتى، وتكىر سوزدەردىڭ ەڭ تاڭداۋلىلارى لەك-لەگىمەن توگىلدى دەيسىڭ سوسىن.
— ەگەر مەن ءسىزدى ابايسىزدا رەنجىتىپ السام...
كەشكى قوناقتىڭ العاشقىسىنا بۇدان ءارى سويلەۋ بۇيىرماعان، پەتسي وعان اۋىز اشتىرماپ ەدى.
— جاپ اۋزىڭدى! جوعال ءارى! — دەيدى ول ءبىر جاعىنان قولىنداعى پىشاق پەن شانىشقىسىن شوشاڭداتىپ.
كارتەر ۋوتسون شانىشقىنىڭ قالاي بۇيىرىنە كىرەتىنىن لەزدە ەلەستەتىپ ۇلگەرگەن دە، راسىندا دا "اۋىزدى جاپقاندى" دۇرىس كورىپ، ەسىككە قاراي شەگىنشەكتەي ءتۇسىپ ەدى. الايدا ونىڭ بۇل جۇمساق شەگىنىسى پەتسي حوراندى ودان سايىن قۇتىرتىپ جىبەرگەنى سونداي، ول قولىنداعى شانىشقى مەن پىشاقتى تاستاي سالىپ، كارتەرگە تۇرا ۇمتىلعان.
پەتسي حوراننىڭ سالماعى ءجۇز سەكسەن فۋنتتاي بولاتىن. ۋوتسون دا ءدال سونداي-تۇعىن. ياكي بۇل جاعىنان ەكەۋىنىڭ بىرىنەن-بىرى اسقانى جوق. ءبىراق پەتسي ناعىز تراكتيرلىك توبەلەسكىش، اپەرباقاننىڭ ءوزى بولسا. ال ۋوتسون جۇدىرىعى تەمىر بوكسشى ەدى. ونىڭ ارتىقشىلىعى وسى-تۇعىن. پەتسي قولىن قۇلاشتاي سىلتەپ ەدى، ءبىراق تيگىزە الماي، اۋانى بوس وسىپ ءوتتى. ۋوتسون ونىڭ قارىمىن قايتارىپ، قاشا جونەلۋى كەرەك-تى، الايدا ول مۇندايدا قولداناتىن (قالا قالتارىستارىن زەرتتەپ جۇرگەندە، قاڭعىباس بۇزىقتاردان كورىپ ۇيرەنگەن) تاعى ءبىر ءايلا-تاسىلى بار-تۇعىن: قارسىلاسىنا جۇدىرىق جۇمساۋدىڭ ورنىنا ول جالت بۇرىلىپ، كولدەنەڭ ەڭكەيە قالعان. قاتتى ۇمتىلىپ كەلە جاتقان پەتسي وعان وڭباي سوعىلىپ، ەكەۋى بىردەي وماقاسا قۇلاپ ەدى. قۇلاعاندا... ءارقايسىندا ءجۇز سەكسەننەن سالماعى بار، ءۇش ءجۇز الپىس فۋنت دۇنيە كەسكەن تەرەكتەي گۇرس ەتە ءتۇسىپ ەدى. ۋوتسون ەس جيعاندا، قارسىلاسىنىڭ استىندا جاتقانىن بايقادى. جاتقان جەرى — تورگى قابىرعانىڭ ءتۇبى ەكەن، سىرتقا شىعاراتىن ەسىككە دەيىن ءجۇز ەلۋ فۋتتاي كورىندى، تەزىرەك ءبىر ارەكەت جاساماسا بولمايدى. ەڭ باستىسى — شۋ شىعارىپ الماۋ كەرەك! ەرتەڭگى كۇنى ءاتى-جونى گازەت بەتىندە جۇرسە، ءوزى تۋىپ-وسكەن مىنا قالاداعى تۋعان-تۋىس، دوس-جاران نە دەيدى، نە دەپ تۇسىنەدى بۇنى؟ ماسقارا!
ول ۇستىندە جاتقان ادامدى قاپسىرا قۇشاقتاپ، قاتتى قىسا ءتۇسىپ، سىرتتان كەلەر كومەكتى تاعاتسىز كۇتتى. كوپ وتپەي-اق ول كومەك تە كەلدى: زالدان جۇگىرىپ شىققان سوقتالداي-سوقتالداي التى جىگىت ەدەندە يتەكتەلىپ جاتقان بۇلاردى اينالا قورشاپ تۇرا قالعان.
— جىگىتتەر، الىڭدارشى مىنانى ۇستىمنەن! — دەدى ۋوتسون. — مەن وعان تيگەم جوق، تيگىم دە كەلمەيدى.
ءبىراق قاراپ تۇرعاندار ۇندەگەن جوق. ۋوتسون دا قارسىلاسىن قاتتى قىسقان قۇشاعىن جازباعان. پەتسي قايتا-قايتا بۇلقىنىپ، ونى ۇرعىسى كەلەدى، ءبىراق ۇرا المايدى.
— قولىڭدى بوسات، سوندا تۇسەم ۇستىڭنەن، — دەگەن ول ءبىر ءسات.
ۋوتسوننىڭ ونى بوساتقانى سول پەتسي ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، قايتا ەڭكەيگەن كۇيى جاتقانعا جۇدىرىعىن سىلتەپ تە ۇلگەرگەن.
— تۇر! — دەدى ول سوسىن بۇيىرىپ.
داۋسى قۇددى قيامەت كۇنگى سۇراپىلدىڭ داۋسىنداي كۇركىرەپ شىعىپ ەدى، ەندى ودان جاقسىلىق كۇتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ۋوتسون دا تۇسىنگەن.
— ارىرەك بارىپ تۇر، سوندا تۇرام، — دەگەن ول دا.
— تۇر دەگەن سوڭ، تۇر ەگەر ەركەك بولساڭ! — دەدى پەتسي ايقايلاپ؛ ونىڭ كوكشىلدەۋ كوزى ۇشقىن اتىپ، تاعى دا بارىنشا سىلتەپ قالۋ ءۇشىن جۇدىرىعى جۇمىلا بەرگەن-دى.
ءبىراق ول قارسىلاسىن بەتتەن تەپكىسى كەلىپ، ون اياعىن ارتقا تارتىپ كوتەرە تۇسكەندە... ۋوتسون ەكى قولىن ايقاستىرا قويىپ، بەتىن قورعاعان دا، سوسىن ورنىنان اتىپ تۇرىپ، پەتسي تەۋىپ ۇلگەرگەنشە ونى ۇستاپ تا ۇلگەرگەن. سول ۇستاپ تۇرعان كۇيى:
— جىگىتتەر، مىنا بالەنى الىپ كەتىڭدەرشى! مەن وعان ءتيسىپ تۇرماعانىمدى سەندەر دە كورىپ تۇرسىڭدار عوي، مىنە، — دەگەن كۋاگەرلەرگە جالىنعانداي، — بۇنىمەن توبەلەسىپ قولىمدى بىلعاعىم كەلمەيدى. تەك قۇتىلسام بولدى بۇدان.
قورشاپ تۇرعانداردان ەشقانداي قوزعالىس بىلىنگەن جوق، ءبارى بۇلارعا بەدىرەيە قارايدى. بۇنىڭ ار جاعىندا ءبىر بالە بارىن سەزگەن ۋوتسوننىڭ جۇرەگى شىمىركەنە قالعان. پەتسي ونى اياقتان شالىپ قۇلاتقىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق ۋوتسون ونى تىك كوتەرگەن كۇيى جەرگە سالىپ ۇردى دا جالما-جان سىرتقا ۇمتىلدى. الايدا جاڭاعى قورشاپ تۇرعاندار الدىن بوگەي قويعان. تۇرلەرى سۋىق، بەتتەرى ىسىنگەن جانە قۇددى كۇن كورمەگەندەي جۇزدەرى كۇلگىن تارتقان ەكەن؛
ۋوتسون وسىعان قاراپ بۇلاردىڭ ءتۇنى بويى قالانىڭ شەتكى ايماقتارىن تورىپ جۇرەتىن تۇنگى قاراقشىلار ەكەنىن ءبىلدى. ولار ۋوتسوندى قاقپايلاپ قايتا پەتسيگە جاقىنداتا ءتۇستى. ال ول بۇعان تاعى دا ورشەلەنە ۇمتىلسىن. ۋوتسون ونى ماناعىداي شاپ بەرىپ ۇستاپ، قۇشاعىنا قىسا قويعان دا، قاراقشىلارعا جانە ۇمىتپەن قاراعان. ءبىراق مەلشيىپ-مەلشيىپ تۇرعان ولاردان كەسىپ السا قان شىقپاقتايتىنى سەزىلىپ ەدى. ۋوتسون ءتۇڭىلدى. ول وسىنداي قالتارىستى جەرلەردە جالعىز-جارىم جۇرگىنشىلەردى بىت-شىت قىپ سوعىپ، قابىرعالارىن سىندىرىپ، كەيدە ءتىپتى كەمتار ەتىپ كەتكەن تالاي جاعدايلاردى بىلەتىن ەدى. ول سونداي-اق بالەدەن امان-ساۋ قۇتىلعىسى كەلسە، ەشكىمگە قول كوتەرمەۋ كەرەكتىگىن دە جاقسى تۇسىنگەن بولاتىن.
ءبىراق ءبىر جاعىنان، مىناداي ادىلەتسىزدىككە ءىشى دە قىج-قىج قاينايدى. ءبىر ادامعا — جەتى ادام! بۇدان ارتىق قانداي قورلىق بولادى. بۇعان جانە قالاي شىداۋعا بولادى! ول ىزادان قانى باسىنا شاپشىپ، بار كۇشىن سالىپ بۇلارمەن توبەلەسكىسى كەلدى. الايدا ونەلى مەن بالالارى، بىتپەي جاتقان كىتابى، تاۋداعى ادەمى رانچوسى تۇسكەن. رانچو بولعاندا قانداي! جەرىنىڭ ءوزى عانا ون مىڭ اكردەن اسادى. بۇدان سوڭ ۋوتسوننىڭ كوز الدىنا ءبىر ءسات كۇن شۋاعىنا مالىنعان ءموپ-مولدىر اسپان، گۇلگە ورانعان كەڭ القاپ، سىلدىراي اققان تاسبۇلاق، بۇلاق ىشىندە قاپتاي جۇزگەن قارا بالىقتار كەلىپ ەدى. قانداي كەرەمەت كورىنىستەر! ءومىر دەگەن وسى عوي، شىركىن! ەندەشە ەتقىزۋمەن تاۋەكەلگە بەل بۋۋ ءجون بە وسى؟ وسىنى ويلاعاندا، ۋوتسوننىڭ جاڭاعى قايناپ باسىنا شىققان قانى قايتا سالقىنداپ، سابىرعا بوي جەڭدىرگەن.
ونىڭ قۇشاعىندا تۇرعان قارسىلاسى قاتتى بۇلقىنىپ، ەكى اياعىمەن كەزەك-كەزەك تەپكىلەنىپ، قالايدا قارۋلى قولدىڭ قىسپاعىنان بوساپ العىسى كەلەدى. ۋوتسون ونى تاعى دا ەدەنگە ەتبەتىنەن ءتۇسىردى دە، سوسىن ءوزى ەسىككە قاراي تۇرا ۇمتىلىپ ەدى، ءبىراق پەتسيدىڭ اۋىزجالاستارى ونى قايتا قايىرىپ ىشكە تىقتى. بۇدان ءارى پەتسيدىڭ جۇدىرىعىنان جالتارا قاشا ءجۇرىپ، ءبىر ىڭعايى كەلگەن ساتتە ونى جانە ماناعىداي قۇشاق قۇرساۋىنا تىعىپ جىبەرگەن. پەتسي بۇلقىنادى، بۇل بوساتپايدى. پەتسي ايقايلاپ تەپكىلەنەدى، بۇل ونى ءۇنسىز قىسا تۇسەدى. پەتسي كەنەت باسىمەن ۇرعىلاۋعا كىرىسكەن: ونىڭ ماڭدايمەن ۇرعان ءبىرىنشى سوققىسى ۋوتسوننىڭ مۇرنىڭ دال قىلدى. ەندى وعان بەت جاعىن قورعاماسقا بولمايتىن ەدى، سوندىقتان ول كەلەسى "شاۋبىل" كەزىندە باسىپ پەتسيدىڭ كەۋدەسىنە تىرەپ العان. الايدا پەتسي بۇل تۇستا دا ۇرۋدىڭ امالىن تاۋىپ، ۋوتسوننىڭ تۋرا توبەسىنەن ءوز ماڭدايىمەن قويىپ قالدى. ءبىراق ول بۇنىسىمەن ءوزىنىڭ قاسىن جارىپ، كوزىن ءىسىرىپ ءبىر-اق تىندى.
وسىناۋ اياۋسىز ءبىرجاقتى ۇرۋ ون-ون بەس مينۋتقا سوزىلعان. ءبىرجاقتى بولاتىنى، وسى توبەلەس باستالعالى ۋوتسون جۇدىرىقتان جالتارعانى، قورعانعانى بولماسا، ءوز تاراپىنان ءبىر رەت تە قول كوتەرمەپ ەدى. ۋوتسون ارپالىستى ءساتتىڭ ءبىر دامىلداي قالعان تۇسىندا ۇستەلدەردى اينالا قاشا ءجۇرىپ، ەسىككە جاقىنداپ-اق قالىپ ەدى، الايدا بەتتەرى كۇن كورمەگەن كۇلگىن ءتۇستى ادامدار ونى ەتەگىنەن شاپ بەرىپ، پەتسيدىڭ الدىنا يتەرە سالدى. تاعى دا ءبىرىن-بىرى قۋۋ. تاعى دا ۇستاسۋ. ۋوتسون اقىرى ونى بەلىنەن مىقتاپ قۇشاقتاعان كۇيى اينالدىرىپ-اينالدىرىپ شالقاسىنان تۇسىرگەن دە، ول ەس جيناعانشا بار پارمەنىمەن ەسىككە ۇمتىلعان. ءساتىن سالعاندا، بۇل جولى ول قورشاۋدى بۇزىپ ءوتىپ، البا-جۇلبا، جالانباس، مۇرنى قان-قان قالپى دالاعا اتىپ شىقتى. تۋرا سول ساتتە الدىنان پوليسمەننىڭ تاپ بولا قالعانى.
— تۇتقىنداڭىز مىنا ادامدى! — دەدى ۋوتسون القىنا دەم الىپ. — اللو، پەتسي، — دەدى پوليسمەن، — نە بوپ جاتىر بۇل جەردە؟
— اللو، چارلي، — دەدى وعان ار جاقتان. — مىنا مالعۇن ىشكە كىرىپ كەلىپ...
— تۇتقىڭداڭىز مىنا ادامدى، پوليسمەن! — دەيدى مىنا جاقتان ۋوتسون تاعى دا.
— ەيدا! ەيدا! كەت! قاراڭدى كورسەتپە! — دەيدى سوڭىنان پەتسي.
— ءيا! جوعال ارمەن! — دەپ قوستايدى ونى پوليسمەن. — ەگەر قاراڭدى تەزىرەك باتىرماساڭ، وسى كۇنىڭە زار بولاسىن ءقازىر.
— جوق ءسىز مىنا ادامدى تۇتقىندامايىنشا مەن ەشقايدا كەتپەيمىن. ول قارادان قاراپ تۇرعان مەنى باس سالىپ، جۇدىرىقتاي باستادى.
— بۇل راس پا، پەتسي؟ — دەپ سۇرادى پوليسمەن.
— جوق. مەن ساعان ءبارىن ايتىپ بەرەمىن، چارلي. مەنىڭ ەشقانداي كىنام جوق. بۇعان الدىمەن قۇداي كۋا، سوسىن مىنا تۇرعان جىگىتتەر. مەن ءوز ۇستەلىمدە جايباراقات تاماق ءىشىپ وتىرعام. كەنەت بۇل كىرىپ كەلدى دە، بىردەن ماعان سوقتىعا باستادى. مۇنداي مالعۇندى بۇرىن كورسەم، كوزىم شىقسىن. مەندە نە اكەسىنىڭ قۇنى قالعانىن بىلمەيمىن. ارتىنان بايقاسام — قىپ-قىزىل ماس!..
— Ay، ماعان قاراڭىزشى، پوليسمەن! مەنىڭ قاي جەرىمنەن ماستىعىمدى كورىپ تۇر بۇل، — دەيدى سوسيولوگ كۇيىنىپ.
پوليسمەن بۇعان الاكوزىمەن ءبىر قارادى دا، سوسىن شۇعىل پەتسيگە بۇرىلىپ، ايتا بەر دەگەندەي يەك قاعىپ قويدى.
ايتىپ تۇرمىن عوي ول ماعان بىردەن ءوزى سوقتىعا كەتتى دەپ. سوندا قالاي دەيسىڭ عوي؟ "سەندەر مەنى بىلەسىڭدەر مە، دەيدى گۇجىلدەپ. مەن — تيم ماك-گرەتتىڭ تۋرا ءوزىمىن. قالاسام، قاي-قايسىڭدى دا جەرگە قاعىپ جىبەرەمىن". مەن كۇلدىم، ال ول يىعىمنان بۇرە ۇستاپ، ارى-بەرى جۇلقىلاي باستادى. الدىمداعى سورپا-سۋانىم توگىلىپ، كيىمىمدى بىلعادى. سودان كەيىن بۇنىڭ نە ىستەگەنى، مىنە، كوگەرگەن كوزىمنەن دە كورىنىپ تۇر عوي.
— ءجا، نە ىستەمەك ويىڭىزدا بار، پوليسمەن؟ — دەدى ۋوتسون.
— جوعال! كوزىمە كورىنبە! ايتپەسە تەمىر توردىڭ ار جاعىنان ءبىر-اق شىعاسىڭ!
وسى مەزەتتە ۋوتسوننىڭ ىشكى دۇنيەسىندە بوستان ازاماتتىڭ ىزگى نيەتتى قارسىلىعى باس كوتەرگەن.
— مەن نارازىلىق بىلدىرەمىن.
مىنە ساعان نارازىلىق دەگەندەي پوليسمەن بۇعان جالت بۇرىلىپ، جەلكەسىنەن سىعىمداي ۇستاعان كۇيى سىلكىپ-سىلكىپ جىبەرگەندە، بۇل ەكى اياعىنا ازەر يە بولىپ قالىپ ەدى.
— ءتۇس الدىما قانەكي! سەن تۇتقىندالدىڭ!
— انانى دا تۇتقىنداڭىز! — دەدى ۋوتسون تالاپ ەتىپ.
— وندا شارۋاڭ بولماسىن! — دەگەن پوليسمەن. — تىپ-تىنىش تاماعىن ءىشىپ وتىرعان ادامعا نەگە تيسەسىن سەن؟
II
ارينە، ۋوتسوننىڭ زىعىردانى قاينايتىن ءجونى بار ەدى. ونىڭ جازىقسىزدان جازىقسىز تاياق جەپ، مۇرنى قاناپ، ودان سوڭ تۇتقىندالعانى ازداي — ەرتەڭگى گازەتتەردىڭ ءبارى ونىڭ "ماس كۇيىندە" ايگىلى "ۆاندوم" قوجاسىمەن قالاي "جانجالداسقانى" تۋرالى نەبىر ارسىز ماقالالاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرى جارىسا جاريالاعان. بۇلاردىڭ بولماعاندا بىرىندە ينەنىڭ جاسۋىنداي شىندىق جوق-تى. پەتسي حوران مەن ونىڭ اۋىزجالاستارى توبەلەستىڭ ءمان-جايىن بۇرە-شىگەسىنە دەيىن بايانداپ بەرگەن. ءبارى ءبىر اۋىزدان كارتەردى ماس ەدى دەيدى. ءبىز ونى ءۇش رەت سىرتقا سۇيرەپ شىعارىپ جىبەردىك، ءبىراق ول ءۇش رەتىندە دە قايتىپ كەلىپ، وكىرىپ-باقىرىپ، ءبارىڭدى قىرام-جويام دەپ، تراكتيردى باسىنا كوتەردى، دەيدى. ۋوتسون بەلگىلى ءبىر گازەتتىڭ ءبىرىنشى بەتىنەن: "كورنەكتى سوسيولوگ ماس كۇيىندە تۇتقىندالعان" دەگەندى وقىدى. جانىنا تاباقتاي ەتىپ سۋرەتىن دە باسىپتى. باسقا گازەتتەردىڭ دە جەتىستىرگەنى شامالى. ماقالا اتتارىن قاراڭىز.
"كارتەر ۋوتسون چەمپيون اتاعىنان ۇمىتكەر!"
"كارتەر ءوز ىسىنە قاراي سىباعاسىن الدى!"
"بەلگىلى سوسيولوگ قاباقتى قيراتىپ كەتە جازدادى!"
"پەتسي حوران كارتەر ۋوتسوندى ءۇش راۋندتا نوكاۋدقا ءتۇسىردى!"
كارتەر ۋوتسون كەپىلدىككە بوساعان كۇننىڭ ەرتەڭىندە "پەتسي حوران دەگەن بىرەۋگە سوقتىعىپ جانە ونى ۇرعانى ءۇشىن ايىپتى كارتەر ۋوتسونگە حالىقتان تۇسكەن شاعىم بويىنشا" جاۋاپكەر رەتىندە پوليسيا سوتىنا كەلدى. الايدا ىسكە كىرىسپەس بۇرىن "حالىقتى" جابىرلەۋشىلەردىڭ بارلىعىن ايىپتاۋشى رەتىندە اقى الاتىن پروكۋرور ۋوتسوندى شەتكەرى شىعارىپ الىپ، مىناداي بەيرەسمي اڭگىمە قوزعاعان.
— وسى ءىستى بىلايشا-اق جابا سالۋعا بولماس پا؟ — دەدى ول — ياكي مەنىڭ سىزگە ايتار اقىلىم، ميستەر ۋوتسون، ءسىز ميستەر حورانمەن قول قىسىسىپ تاتۋلاسا سالىڭىز. ءبىتتى ءبارى دە سونىمەن! سوسىن ءىستى جابۋعا سوتقا مەنىڭ ءبىر-اق اۋىز ءسوزىم جەتكىلىكتى.
— اۋ، مەن سىزدەن مۇنداي كومەك سۇراپ تۇرعام جوق قوي، — دەدى ۋوتسون قاباق شىتىپ. — ءسىزدىڭ مىندەتىڭىز مەنى اناۋ، اناۋ الگى جەكسۇرىنمەن تاتۋلاستىرۋ ەمەس، ايىپتاۋ ەمەس پە!
— و، اسىقپاڭىز، مەن ءسىزدى ايىپتاعاندا، قالاي ايىپتايتىنىمدى كورەسىز ءالى! — دەدى پروكۋرور جۇلىپ العانداي.
— ونداي جاعدايدا ءسىز اناۋ پەتسي حوراندى دا ايىپتايتىن بولاسىز، — دەپ ەسكەرتتى ۋوتسون. — ويتكەنى ماعان قول كوتەرىپ، سوققىعا جىققانى ءۇشىن مەن دە ونى سوتقا بەرەمىن.
— مەن قايتالاپ ايتامىن: ەڭ دۇرىسى — سىزدەردىڭ تاتۋلاسىپ، بىر-بىرلەرىڭىزدىڭ قولدارىڭىزدى قىسۋ. — پروكۋروردىڭ بۇل جولعى سوزىنەن الدەبىر قورقىتۋعا ۇقساس ىزعار سەزىلگەن.
قىسقاسى ەكى ءىستى دە ءبىر اپتادان كەيىن پوليسيا سوتى ۋيتبەرگتە قاراۋ بەلگىلەنگەن.
— بۇل سوتتا سەنىڭ جەڭۋىڭ ەكىتالاي، — دەدى ۋوتسوننىڭ بالا كۇنگى دوسى، قالاداعى ەڭ ۇلكەن گازەتتىڭ بۇرىنعى رەداكتورى. — ارينە، ول ءيتتىڭ سەنى ۇرعانىنا ەشكىم كۇماندانبايدى. ويتكەنى ونىڭ كىم ەكەنى مۇنداعىلاردىڭ بارىنە بەلگىلى. ءبىراق ودان ساعان تۇك تە پايدا جوق. ەكى ءىستى دە تەڭ ەتىپ قىسقارتا سالادى. بۇنىڭ ءوزى دە سەنىڭ — سەن بولعانىڭ ءۇشىن عانا. ال ءاتى-جونىڭ بەلگىسىزدەۋ بولساڭ، وعان دا زار بوپ قالار ەدىڭ.
— تۇككە تۇسىنسەم بۇيىرماسىن! — دەيدى سوسيولوگ كىرجيىپ. — قارادان قاراپ ماعان بىرەۋ تيىسەدى، سوققىعا جىعادى، ال مەن وعان ساۋساق ۇشىن تيگىزبەيمىن. سويتە تۇرا...
— بۇل ماڭىزدى ەمەس، — دەپ ءسوزدى دوسى ءبولىپ جىبەردى.
— سوندا نە ماڭىزدى؟ ايتساڭشى.
— ال ايتايىن، تىڭداي بەر. سەن جەرگىلىكتى پوليسيا مەن بارلىق ساياسي ماشيناعا قارسى كەلدىڭ. سوندا سەن كىمسىڭ؟ سەن ءتىپتى ءبىزدىڭ قالانىڭ تۇرعىنى دا ەمەسسىڭ. مۇندا سەنىڭ سايلاۋعا قۇقىڭ جوق، دەمەك سەنىڭ سايلاۋشىلارعا دا ەشقانداي ىقپالىڭ جوق. ال الگى قاباقتىڭ قوجايىنى — ءوزى تۇرعان اۋدانداعى بارلىق سايلاۋشىعا ءسوزى وتەتىن ادام. ەرتەڭگى كۇنى سايلاۋدا ول كىمدى سايلاتامىن دەسە، سونى سايلاتا الادى.
— سەن سوندا ماعان سوت ۋيتبەرگ ءوزىنىڭ قىزمەتتىك انتى مەن بارلىق پارىزىن تارك ەتىپ، انا حايۋاندى اقتاپ جىبەرەدى دەگىڭ كەلە مە؟
— كورەسىڭ ءالى، — دەدى دوسى تۇنەرىپ. — ودان ءبارى دە شىعادى. جانە وپ-وڭاي. ول ادام قۇقىعى مەن ادىلەت جونىندە نەبىر كەرەمەت سوزدەردى سۋداي ساپىرىپ كەلىپ، اقىرى ەشبىر زاڭعا، ەشبىر ادىلەتكە سىيمايتىن ۇكىمدى شىعارادى دا سالادى.
— Ay، سوندا گازەتتەر قايدا قاراپ قالادى؟ — دەيدى ۋوتسون تاڭدانىپ.
— گازەتتەر بيلىككە قارسى جەل بوپ تيمەيدى. قاجەت دەسە، بەتىڭە كىردى بەس قابات جاعا سالادى ولار. ءقازىردىڭ وزىندە جاپپاي جامىراپ نە جازعانىن كورىپ وتىرسىڭ عوي.
— بايقاۋىمشا، ولار حاتتامادا جازىلعان شىندىققا دا قارامايتىن بولدى عوي.
— ولارعا شىندىق نە كەرەك! ەڭ باستىسى، ءوز جازعاندارىنا جۇرتتى سەندىرە السا بوپتى دا. ال سەندىرۋ ءۇشىن بار ونەرلەرىن، بار ارسىزدىقتارىن جۇمسايدى دا. ايتپاقشى، سەن ولاردىڭ حات-تامانى دا جوعارىداعىلاردىڭ نۇسقاۋىمەن جازاتىنىن بىلمەۋشى مە ەدىڭ؟ ياكي بيلىك باسىنداعىلار شىندىق ولاي ەمەس، بىلاي دەسە بولدى — يمانىڭدى ۇيىرە بەر سەن. قىسقاسى، ءىستى وعان جەتكىزبەگەنىڭ ءجون. ايتپەسە، ساۋ باسىڭا ساقينا تىلەپ الۋىڭ ابدەن مۇمكىن.
— ءبىراق ءىس سوتقا كەتىپ قالدى عوي.
— وندا تۇرعان نە بار. سەن قالاساڭ، ءقازىر-اق بار ءىستى جابا سالادى. ادامنىڭ ماشينامەن كۇرەسۋى قيىن عوي، ەگەر الدەبىر ماشينا عايىپتان ونىڭ پايداسىنا جۇمىس ىستەپ كەتپەسە.
III
كارتەر ۋوتسون بىربەتكەي ادام ەدى. ول ماشينا ءوزىن جانشىپ جىبەرەتىنىن جاقسى تۇسىنگەن، الايدا ول ءومىر بويى ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك ىس-تاجىريبەسىن بايىتا تۇسۋگە ۇمتىلعان جان عوي، ال مىنا جاعداي وعان الدەبىر توسىن دۇنيە ۇسىناتىنداي كورىنگەن.
سوت بولاتىن كۇنى تاڭەرتەڭ پروكۋرور ءىستى بىلايشا تىندىرا سالۋ جونىندە تاعى ءبىر تالپىنىس جاساپ ەدى.
— ەگەر ءسىز وسىنداي ويدا بولساڭىز، مەنىڭ وندا ادۆوكات شاقىرعانىم ءجون بولار، — دەدى ۋوتسون.
— ودان پايدا جوق، — دەدى پروكۋرور. — ماعان حالىق ءىستى جۇرگىزگەنىم ءۇشىن اقى تولەيدى، دەمەك مەن ونى جۇرگىزۋگە ءتيىسپىن. ەسىڭىزدە بولسىن — بۇل ىستە ءسىزدىڭ ۇتىپ شىعاتىنداي ەشقانداي مۇمكىندىگىڭىز جوق. ءبىز ەكى ءىستى بىرىكتىرە سالامىز — سونىمەن ءبارى دە ءتامام!
ۋوتسون سوت ۋيتبەرگتى العاش كورگەندە-اق ۇناتىپ قالدى. ول ءوزى بەتىنە يمان ۇيالاعان، جىلى ءجۇزدى، اپ-ادەمى، جاس جىگىت ەكەن. قوڭىرلاۋ كەلگەن كىشىرەك كوزدەرىنەن ۇشقىر وي مەن تەرەڭ اقىلدىڭ نىشانى سەزىلەدى. بارىنەن بۇرىن وسى كوزدەردىڭ ادامعا دەگەن قاراسىندا ءبىر ءتۇرلى جىلىلىق بار سەكىلدى. ۋوتسون وسىنىڭ ءبارىن ولشەپ-پىشە كەلىپ، ەسكى دوسىنىڭ وتكەندەگى ءسوزىن ەسكە العاندا، "بىرەۋ تۋرالى سىرتتاي قالاي جامان ويلاۋعا بولادى" دەپ ءبىر قويعان.
ءبىراق ول كوپ وتپەي-اق بۇل جاعىنان دوسى ەمەس، ءوزىنىڭ قاتتى قاتەلەسكەنىنە كوزى جەتكەن-دى. پەتسي حوران مەن ونىڭ ەكى سويىل سوعارى ايىپتاۋدىڭ نەشە ءتۇرىن ويلاستىرىپ ۇلگەرگەن ەكەن. ۋوتسون ەگەر بۇنى ءوز قۇلاعىمەن ەستىمەسە، بىرەۋدىڭ سوزىنە سەنبەس تە ەدى.
ولار ءتىپتى توبەلەس كەزىندە سول جەردە بولعان باسقا ءتورت كۋاگەردى دە جوققا شىعارعان! ال كۋالىك بەرىپ تۇرعان ەكەۋدىڭ ءبىرى — مەن اس ۇيدە وتىرعاندا مىنا كىسى كىرىپ كەلدى دە، ءاي-شاي جوق، پەتسيگە سوقتىعا باستادى، دەسە، ەكىنشىسى: مەن كورشى بولمەنىڭ ەسىگىنەن ءبارىن كورىپ تۇردىم. بۇل ۋوتسون دەگەن ادام قاباققا ەكى مارتە كىرىپ، تىپ-تىنىش وتىرعان پەتسيدى يىعىنان جۇلقىلاپ، الدىنداعى تاماعىن توگىپ، اقىرى سوققىعا جىعىپ تىندى، دەگەن. ولاردىڭ ۋوتسوننىڭ اۋزىنان شىقتى دەگەن بوقتىق سوزدەردىڭ ويدان سونشاما دورەكى دە وتىرىك قۇراستىرىلعانى سونداي، وسى سوزدەرىمەن-اق ولار وزدەرىن ۇستاپ بەرگەندەي ەدى. ايتپەسە، كوپشىلىككە زيالى اتىمەن تانىلعان، بەلگىلى سوسيولوگ كارتەر ۋوتسون سونداي لاس سوزدەردى ايتتى دەگەنگە كىم سەنەدى. سوسىن ولار پەتسي بەيشارانى ول بىلاي ۇردى دەپ، قابىرعانى قاۋساتار ەڭ كەرەمەت سوققىلاردى سۋرەتتەگەن كەزدە، ۋوتسوننىڭ ءتىپتى كۇلكىسى كەلگەن، ءبىراق سوت پروسەسىنىڭ كومەدياعا اينالعانىن كورۋ ودان دا قيىن ەدى. "قۇداي-اۋ، ادامدار قانداي قۇلدىراۋعا جەتكەن، دامۋدىڭ بيىك ساتىسىنا جەتۋ ءۇشىن بۇلارعا ەندى قانشاما ۋاقىت كەرەك!" دەپ ويلادى ول
ايىپتاۋشىلاردىڭ سوزىنە قاراپ، ۋوتسون ءوزىن-وزى تانىماي وتىردى. قالاي تانىسىن، باسقانى بىلاي قويعاندا، ەڭ اتا جاۋىنىڭ ءوزى بۇنى وسىنشاما باسبۇزار، سودىر دا سويقان ادام دەپ بىلمەس ەدى. جالعان كۋالىك بەرۋ كەزىندە جاڭىلۋ، شاتاسۋ دەگەندەر ىلعي دا بولىپ تۇرادى، بۇل جەردە دە كۇماندى، كۇدىكتى ماسەلەلەردىڭ توبەسى تالاي رەت قىلتيىپ قالعان. ءبىراق سوت، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ولاردى بايقاسا دا بايقاماعان بولدى، ال پروكۋرور ونداي تۇستا بىردەن جالتارىپ كەتىپ وتىردى. ۋوتسون العاشىندا قورعاۋشىنى شاقىرماعانىنا وكىنگەندەي ەدى، ەندى سونىم دۇرىس بولعان ەكەن دەپ ويلاعان ىشتەي.
بۇل ايىپتالۋشى تۇراتىن ۇستەلگە كەلىپ، ءىس جونىندە بايانداي باستاعان كەزدە، سوت ۋيتبەرگكە دەگەن الدەقانداي ءبىر سەنىمىن جوعالتپاعان ەدى.
ءبىراق ول:
— مەن كەشكىلىك سەرۋەندەپ ءجۇرىپ، بۇل كاباكقا كەزدەيسوق... — دەي بەرگەنى سول، سوت ءسوزدى بىردەن ءبولىپ جىبەرسىن.
— ءسىزدىڭ بۇرىن نە ىستەپ، نە قويعانىڭىزدىڭ بىزگە تۇككە دە قاجەتى جوق، — دەدى ول سىزدانىپ. — كىم ءبىرىنشى قول جۇمسادى؟ بىزگە سونى ايتىڭىز!
— قۇرمەتتى سوت، — دەپ ۋوتسون ءسوزىن ودان ءارى جالعاستىردى. — مەنىڭ كۋالەرىم جوق، سوندىقتان مەنىڭ ءسوزىمدى اياعىنا دەيىن تىڭدامايىنشا ءسىز ءىستىڭ ناقتى ءمان-جايىنا قانىعۋىڭىز قيىن بولماق.
وسى تۇستا سوت تاعى دا بۇنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولعان.
— ءبىز بۇل جەردە جۋرنال شىعارعالى وتىرعامىز جوق، — دەپ بارق ەتە قالدى ول الگىندە عانا جۇزىنە يمان ۇيىرىلگەندەي بوپ وتىرعان سوتتىڭ قاس قاعىمدا قالاي وزگەرە قالعانىنا ۋوتسوننىڭ ميى جەتەر ەمەس.
— كىم ءبىرىنشى ۇردى؟ — دەدى پەتسيدىڭ ادۆوكاتى. كەنەت سوزگە پروكۋرور ارالاسىپ، ءقازىر نەگىزىنەن ەكى ءىستىڭ قايسىسى قارالىپ جاتقانىن، پەتسي ادۆوكاتتىڭ ايىپتالۋشىعا سۇراق قويۋعا قانداي قاقىسى بارىن ءتۇسىندىرىپ بەرۋدى تالاپ ەتكەن. ادۆوكات جىم بولدى. سوت ۋيتبەرگ ءبىرىنشى ىسكە قوسىپ جىبەرگەن ەكىنشى ءىس تۋرالى مۇلدە حابارسىز ەكەنىن مالىمدەدى. بۇنىڭ ءبارى تۇسىنىكتەمەنى قاجەت ەتەتىن ەدى. ءىس جايىنا قالىپ، ۇلى مايدان باستالىپ كەتتى دە، اقىرى ەكى زاڭگەر الدىمەن سوتتان، سوسىن بىر-بىرىنەن كەشىرىم سۇراپ ءبىر-اق تىندى. ۋوتسون قۇددى قارسى الدىنان ءبىر ادامدى ارى-بەرى قاقپاقىلداي يتەرىپ، ونىڭ قالتاسىنان ءاميانىن قاعىپ الۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جۇرگەن ءبىر توپ قاراقشىنى كورىپ تۇرعانداي بولدى. ءيا، ماشينا ىسكە قوسىلدى — باسقا ەشتەمە دە ەمەس.
— ءسىز وسىنداي اتاق-ابىرويى شامالى ۇيگە نە ءۇشىن كىرىپ ءجۇرسىز؟ — دەدى ولار ۋوتسونعا. ال بۇعان جاۋاپ رەتىندە ول:
— مەنىڭ ەكونوميكا مەن الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى زەرتتەي باستاعانىما، مىنە، بىرنەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولدى... - دەي بەرىپ ەدى، سوت ۋيتبەرگ:
— ءسىزدىڭ "زەرتتەۋ-مەرتتەۋىڭىزدىڭ" بىزگە تۇككە دە كەرەگى جوق، — دەپ ءبىر-اق سالدى. — سۇراق تۇسىنىكتى. سوعان ناقتى جاۋاپ بەرىڭىز. ءسىزدىڭ ماس بولعانىڭىز راس پا، جوق پا؟ وسىدان باسقا ءسوز جوق.
ۋوتسون پەتسيدىڭ ءوز بەتىن ءوزى بۇنىڭ باسىنا قالاي ۇرىپ جارالاعانىن ەندى ايتا باستاعان كەزدە ءبارى بۇعان كۇلە قاراعان دا، سوت ءسوزدى تاعى توقتاتىپ تاستاعان.
— ءسىز تەك قانا شىندىقتى ايتام دەپ بەرگەن انتىڭىزدىڭ قانشالىقتى قاسيەتتى ەكەنىن ءوزىڭىز ءتىپتى مىسقالداي سەزىنە الاسىز با؟ — دەدى ول تۇتىگىپ. — ال ايتىپ تۇرعان ءسوزىڭىز مىناۋ، ناعىز ساندىراق! اۋ، ويلاڭىزشى، ادام ءوزىنىڭ جۇپ-جۇمساق بەتىن قالاي ءوز قالاۋىمەن ءسىزدىڭ تاستاي قاتتى باسىڭىزعا ۇرعىلايدى، ا؟ ءبىز ءسىزدى ەسى بار، سانالى ازامات دەيمىز. ءبىراق سوزدەرىڭىز ەشبىر قيسىنعا قابىسپايدى. ايتپەسە ءوز باسىن ءوزى ۇردى دەگەنگە كىم سەنەدى!
— اشۋ ۇستىندە ادام نە ىستەمەيدى، — دەدى بۇل سالماقتى ءتىل قاتىپ.
بۇل ءسوز سوتتىڭ شامىنا ءتيىپ كەتسە كەرەك، شابىنا وت تۇسكەندەي ىرشىپ تۇسكەن.
— مۇنداي ءسوز ايتۋعا ءسىزدىڭ قانداي قاقىڭىز بار؟ — دەدى ول دولدانىپ. — بۇنىڭ ىسكە ەشقاندايدا قاتىسى جوق. بۇل جەردە ءسىز تەك قانا كۋالىك ەتۋگە ءتيىسسىز. ال اناۋ-مىناۋ تۋرالى وي-پىكىرىڭىزدى قالتاڭىزعا سالىپ قويىڭىز، ءبىلدىڭىز بە!
— مەن تەك سۇراققا جاۋاپ بەردىم، مارتەبەلى سوت، — دەدى ۋوتسون جاڭاعى سابىرلى قالپىنان جازباي.
— ءسىز ءويتىپ جالتارماڭىز! — دەپ، سوت تاعى دا ايقايعا باسسىن. — ەسىڭىزدە بولسىن، سەر، ءسىز ءوزىڭىزدىڭ مىناداي وسپادار مىنەزىڭىزبەن ءبارىن دە وزىڭىزگە قارسى قويىپ الاسىز. ءسىز ءۇشىن مەن ۇيالىپ وتىرمىن ءقازىر.
"ۆاندومدا" بولعان وقيعا جونىندە ايتىپ تۇرعان ايىپتاۋشىنىڭ سوزىنەن كەيىن ىلە-شالا باستالىپ كەتكەن ادۆوكات پەن پروكۋرور اراسىنداعى كازۋيستىك پىكىرتالاس ۋاقىتىندا، كارتەر ەلدى باسقارىپ وتىرعان مىنا اسا زور دا قۋاتتى، سونىمەن قاتار تىم بەيشارا ماشينانىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن ءبىر جاعىنان قىزىعا. ەكىنشى جاعىنان ءىشى ۋداي اشىعان كۇيدە ۇزاق باقىلادى دا وتىردى. مىنە بۇنىڭ كوز الدىندا، سوت كامەراسىندا... انشەيىن تۇككە تۇرعىسىز كوپتەگەن سايلاۋشىلاردى قولىندا ۇستاپ وتىرعانى ءۇشىن عانا قايداعى ءبىر كاباكشىنىڭ الدىندا جايىلىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك بوپ جاتقان سوتتىڭ سيقى مىناۋ. ۇرىپ-سوعۋ جونىندەگى وسى ءبىر تۇككە تۇرعىسىز سوت ءىسى الگى كۇردەلى دە كۇشتى ماشينانىڭ بارلىق قالالار مەن شتاتتاردا جۇرگىزىپ جاتقان جۇزدەگەن، مىڭداعان جيىركەنىشتى جۇمىستارىنىڭ ءبىرى عانا.
ۋوتسوننىڭ باسىندا: "اۋ، بۇل دەگەنىڭىز كۇلكىلى عوي!" دەگەن ءبىر تىركەس دىڭىلداپ تۇرىپ الدى. تالاس-تارتىستىڭ ەڭ قىزعان كەزىندە، بۇل شىداماي ءتىپتى قىستىعا كۇلىپ جىبەرگەن. سوسىن ىشتەي ول مىنا وتىرعان زاڭگەرلەر مەن دورەكى سوتتان ساۋدا كەمەلەرىندەگى جۋان جۇدىرىق شتۋرماندار مىڭ ەسە ارتىق دەپ ويلادى: ولار تەك شابۋىلداپ قانا قويماي قورعانا دا بىلەدى، ال بۇل ۇساق جەكسۇرىندار زاڭنىڭ ارتىنا تىعىلعاننان باسقا نە بىلەدى. ءيا، بەلگىلى ءبىر جالاقى الىپ جۇمىس ىستەيتىن بۇل كاسىپقوي ازاپتاۋشىلار الدىمەن وزدەرى شابۋىلدايدى، سوسىن تۇرمە كامەرالارى مەن پوليسمەندەر تاياعىنىڭ ارتىنا تىعىلىپ الىپ، قارسىلاستاردىڭ قارسى سوققى جۇمساۋىنا مۇلدە مۇمكىندىك بەرمەي قويادى. ۋوتسون قانداي جاعدايدا دا اشۋ-ىزادان بويىن اۋلاق ۇستاعان. بۇكىل پروسەدۋرانىڭ جابايىلىعى مەن جونسىزدىگى تەك قانا اششى كۇلكى شاقىرىپ تۇرعان-دى. ۋوتسوندى قۇتقارىپ قالعان دا ونىڭ وسىنداي كۇلكى مەن مىسقىلعا ىشتەي اسا بەيىمدىگى ەدى.
قاندايدا ءبىر قورقىتىپ-ۇركىتۋ مەن جۇيكەگە تيۋگە قاراماستان ول توبەلەس بارىسىن بارىنشا ءدال دە سەنىمدى تۇردە سۋرەتتەپ بەرۋگە شاماسى جەتىپ ەدى. سونداي-اق قاساقانا شاتاستىرۋ ماقساتىندا قويىلعان كولدەنەڭ سۇراقتاردىڭ بارىنە ورنىقتى جاۋاپ بەرە تۇرىپ، ءوزى كۋالىك ەتكەن كورگەن-بىلگەندەرى توڭىرەگىندە دە مىسقالداي كۇمان-كۇدىك قالدىرماعان. كەرىسىنشە پەتسي مەن ونىڭ ەكى جاقتاسى قىزبالانا العا تارتقان كۋالىكتىڭ ءار سوزىنەن وتىرىك ءيىسى اڭقىپ تۇرعان-دى.
ءدال پەتسيدىڭ ادۆوكاتى سياقتى پروكۋرور دا ايىپتاۋدى ەشبىر نەگىزسىز قولداپ شىعا كەلدى. ۋوتسون بۇعان قارسىلىق ءبىلدىرىپ ەدى، ءبىراق پروكۋرور ءوزىنىڭ قوعامدىق ايىپتاۋشى ەكەنىن مالىمدەپ، ياكي ءوز ءىسىن بىلەتىنىن ايتىپ وعان اۋىز اشتىرمادى.
"پاتريك حوران ءوز ومىرىنە ءقاۋىپ تونگەنىن، سوندىقتان ونى قورعاۋعا ءماجبۇر بولعانىن دالەلدەۋگە تىرىستى، — دەلىندى سوت شىعارعان ۇكىمدە. — وسىعان ۇقساس مالىمدەمەنى ميستەر ۋوتسون دا جاسادى. بۇلاردىڭ ءارقايسىسى انت اياسىندا ءبىرىنشى سوققىنى قارسىلاسى جاسادى دەپ سەندىرەدى. سونداي-اق ەكەۋى دە ءوز قارسىلاسى تاراپىنان ەشبىر جازىقسىز جاپا شەككەنى جونىندە انت-سۋ ىشەدى. ال زاڭ بويىنشا، كۇمان دالەلدەنبەسە، ءىس جاۋاپكەردىڭ پايداسىنا شەشىلەدى. ءبىز قاراعان ىستە وسى بار. سوندىقتان "حالىق كارتەر ۋوتسونعا قارسى" دەگەن ىستە كۇماندى ماسەلەنىڭ ءبارى جوعارىدا اتالعان كارتەر ۋوتسوننىڭ پايداسىنا شەشىلىپ، ول تۇتقىننان بوساتىلادى. مۇنداي جاعداي "حالىق پاتريك حورانعا قارسى" دەگەن ىسكە دە ءتان". ياكي مۇنداعى ماسەلەلەر پاتريك حوراننىڭ پايداسىنا شەشىلىپ، ول دا تۇتقىننان بوساتىلادى. مەن سىزدەرگە بىر-بىرلەرىڭىزدىڭ قولدارىڭىزدى الىپ، تاتۋلاسۋدى ۇسىنامىن".
ۋوتسون كەشكى گازەتتەردىڭ بەتىنەن مىناداي ماقالا اتتارىن كوردى: "كارتەر ۋوتسون اقتالدى!" "كارتەر ۋوتسون ايىپپۇلدان قۇتىلدى!" ءبىراق بارىنەن دە "كارتەر ۋوتسون — جىگىت!" دەپ باستالاتىن ماتەريالدىڭ شوقتىعى بيىك تۇردى. وندا سوت ۋيتبەرگ ەكى توبەلەسكىشكە ءبىر-بىرىنىڭ قولدارىن الۋعا كەڭەس بەرگەندە، ەكەۋى بىردەي بۇعان قۋانا كەلىسكەنى ايتىلا كەلىپ، ونىڭ سوڭى بىلاي اياقتالىپتى.
قايتەمىز، مىناداي جاعدايدان كەيىن ازداپ تارتىپ جىبەرەمىز بە؟ — دەدى پەتسي حوران.
— مەندە قارسىلىق جوق، — دەدى كارتەر ۋوتسون. بۇدان سوڭ ەكەۋى جاقىن جەردەگى باردىڭ بىرىنە ءجۇرىپ كەتتى.
IV
بىلايشا ايتقاندا، بۇل وقيعا كارتەر ۋوتسوندى تىم قاپالاندىرا قويماعان. نەسى بار، بۇل دا "الەۋمەتتىك تاجىريبەنىڭ" ءبىرى بولدى، ناتيجەسىندە "پوليسيالىق سوت ءىسىن جۇرگىزۋ" دەگەن جاڭا ءبىر كىتاپ جازىلدى.
ارادا ءبىر جىل وتكەندە، جاز ايىنىڭ تامىلجىعان ءبىر تاڭىندا، كارتەر ۋوتسون تاۋداعى رانچوسىنا كەلگەن دە، سوسىن بىلتىرعى قىستا ءوزى وتىرعىزعان پاپوروتنيكتەردىڭ قالاي وسكەنىن كورىپ قايتايىن دەپ، اتىنان ءتۇسىپ، بيىك قاپتالعا قاراي جاياۋ ورلەي جونەلگەن. ءبىراز جەر جۇرگەننەن كەيىن ول گۇل تۇقىمدارى سەبىلگەن ادەمى القاپقا تاپ بولدى. بۇل ءوزى جان-جاعىن جوتالى قىراتتار مەن شوق-شوق اعاشتار قورشاعان تىپ-تىنىش، جانعا جايلى ورىن ەدى. وسى جەردە كارتەر كەزدەيسوق ءبىر ادامدى كورىپ قالدى، تەگى بۇل ارادان ءبىر ميل جەردەگى قوناق ۇيدەن شىعىپ، سەرۋەڭدەپ جۇرگەن بىرەۋ بولسا كەرەك. ولار بەتپە-بەت كەزىككەن كەزدە، ءبىر-بىرىن تانىپ تا ۇلگەردى: قىزىعى سول، بەيتانىسىڭىز — سوت ۋيتبەرگتىڭ تۋرا ءوزى بولىپ شىقتى! ۋوتسوننىڭ جەكەمەنشىك جەرىنە رۇقساتسىز-تۇكسىز كىرىپ الىپ سايراڭدا-اپ ءجۇر. بۇل شەكارا دەگەن ماسەلەگە بالەندەي ءمان بەرمەسە دە، ءوز جەرىنىڭ شەتىنە قاداۋ-قاداۋ بەلگى قويۋدى كەزىندە ۇمىتپاعان.
سوت قولىن سوزىپ ۇمتىلا ءتۇسىپ ەدى، ۋوتسون ونى بايقاماعان سىڭاي تانىتىپ، بىردەن سويلەي جونەلدى.
— ساياسات دەگەن — لاس دۇنيە، سولاي ەمەس پە، سوت مىرزا؟ — دەدى ول. — ءسىزدىڭ قولىڭىزدى مەن شىنىمەن-اق كورمەي قالدى دەپ ويلايسىز با؟ جوق، كورگەندە قانداي! ءبىراق مەن ونى المايمىن عوي. ەسىڭىزدە بولار، بىلتىر گازەتتەردىڭ ءبىرى: ۋوتسون سوتتان كەيىن پەتسي حوراننىڭ قولىن الدى، دەپ جازدى. بۇنىڭ وتىرىك ەكەنىن ءسىز جاقسى بىلەسىز، ءبىراق شىندىقتى ايتايىن، سىزگە ساۋساعىمنىڭ ۇشىن بەرگەننەن گورى پەتسيدىڭ قولىن مىڭ رەت قىسقانىم الدەقايدا ارتىق دەپ بىلەم!
سوت ۋيتبەرگتىڭ قاتتى ابىرجىگەنى بايقالدى. ول تۇتىعىپ، جوتكىرىنىپ، سويلەي الماي ءبىراز قينالىپ تۇردى دا، اقىرى ارام ويىن ازىلگە شاپتىرعىسى كەلدى مە، وزىنشە قۋلانا جىميعان بولىپ:
— سىزدەي ءبىلىمدى، پاراساتتى ادامنىڭ بويىنان وسىنداي كەكشىلدىكتى كەزىكتىرەم دەپ ءتىپتى دە ويلاعان جوق ەدىم، — دەدى بىلش ەتپەي.
— كەكشىلدىك دەيسىز بە؟ و، اتاماڭىز! — دەدى ۋوتسون. — مەنىڭ تابيعاتىما مۇلدە جات دۇنيە عوي ول. بۇعان دالەل رەتىندە مەن سىزگە ءبىر قىزىق كورسەتەيىن، وندايدى ءسىز ەش ۋاقىتتا كورمەگەن شىعارسىز!
ۋوتسون جەردەن ءبىر جۇدىرىقتاي تاستى كوتەرىپ الدى.
— بايقادىڭىز با مىنانى؟ بايقاساڭىز، ەندى ماعان قاراڭىز!
كارتەر ۋوتسون وسىنى ايتتى دا، قولىنداعى تاسپەن ءوز بەتىن بىلش ەتكىزدى. كوز الدى بىردەن كوگەرىپ شىعا كەلدى. سوققى تيگەن جەردەن شىپ-شىپ قان دا شىققان.
— تاستىڭ دا قولىما ءبىر ۇشكىرلەۋ تيگەنى، — دەدى ۋوتسون، بۇنى جىنداندىعا ساناپ تۇرعان سوتقا قاراپ. — ازداپ ارتىقتاۋ كەتتىم-اۋ دەيمىن. ءبىراق، قايتەسىڭ، نە ىستەسەڭ دە بىرەۋلەر سەنەتىندەي ەتىپ ىستەۋىڭ كەرەك قوي.
ۋوتسون جەردەن مايدالاۋ ءبىر تاستى تاۋىپ الىپ، سونىمەن ەكىنشى بەتىن، جانە بىرنەشە رەت ۇرىپ-ۇرىپ جىبەرگەن.
— ءيا، ەندى بىرەر مينۋتتان كەيىن بۇل بەتىم دە ىسىنىپ-كوگەرىپ تۇراتىن بولادى. سوندا مەنىڭ سوزىمە كىم سەنبەس ەكەن!
— ءسىز جىندانعان شىعارسىز! — دەدى ۋيتبەرگ دىرىلدەي داۋىستاپ. شوشىنعاننان كوزى بادىرايا قالىپتى.
— مازاق قىلماڭىز! — دەدى ۋوتسون. — كورمەي تۇرسىز با مەنىڭ قانجوسا بولعان ءتۇرىمدى! ءسىز مەنى وڭ قولىڭىزبەن ەكى رەت اياماي ۇردىڭىز! بۇل قانداي ايۋاندىق، ا! مەن سىزگە نە جازدىم سو قۇرلى! جوق، ماعان ەندى قورعانباسقا بولمايدى. ايتپەسە، ءسىزدىڭ ايايتىن ءتۇرىڭىز جوق!
سوت ۋيتبەرگ وزىنە قارسى كوتەرىلگەن جۇدىرىقتى كورگەن ساتتە-اق قورىققانىنان بۇعا تۇسكەن.
— تەك ۇرىپ كورىڭىز، مەن ءسىزدى بىردەن تۇتقىنداۋعا بۇيرىق بەرەمىن! — دەدى ول تىستەنىپ.
— مەن وسىنداي ءسوزدى پەتسيگە دە ايتقام، — ءبىراق ونىڭ نە ىستەگەنىن بىلەسىز بە؟
— جوق!
— مىنە مىنانى!
وسى ءسوزدى ايتىپ اۋىز جيعانشا ۋوتسوننىڭ تەمىردەي جۇدىرىعى سوتتىڭ مۇرنىنا سارت ەتە قالدى. ول كەسكەن تەرەكتەي جەرگە گۇرس ەتە ءتۇستى.
— تۇرىڭىز! — دەپ بۇيىردى ۋوتسون. — ەگەر شىنىمەن جىگىت بولساڭىز، تۇرىڭىز! ماعان پەتسي دە وسىلاي دەگەن. ايتپاقشى، بۇنى ءسىز بىلەسىز دە...
سوت ۋيتبەرگ ورنىنان تۇرعىسى كەلمەپ ەدى، ءبىراق ۋوتسون ونى جەلكەسىنەن جۇلىپ الىپ، ەكى اياعىنان تىك تۇرعىزدى. بۇنىسى — كوزدەن ۇرىپ، تاعى دا شالقاسىنان قۇلاتۋ ەدى. بۇنى ەستىگەن سوڭ ول ۋيتبەرگتى قىزىل ءتاندى ۇندىستەردىڭ تاسىلىمەن ازاپتاۋعا كىرىسكەن. بۇل جەردە جانە ۇرىپ-سوعۋدىڭ ەڭ ادەمى تۇرلەرىن پايدالاندى: ەكى بەتتەن، ەكى قۇلاقتىڭ تۇبىنەن ءبىراز جۇدىرىق سىلتەپ الدى دا، سوسىن ەتبەتىنەن جاتقىزعان كۇيى ءشوپ ۇستىمەن دىرىلداتىپ سۇيرەي باستادى. ۋوتسون وسى ارەكەت ۇستىندە، "پەتسي حوران دا ماعان وسىلاي ىستەگەن!" دەگەندى ىلعي دا ايتىپ وتىردى. ابدەن ەركىنسىپ العان سوسيولوگ ءوز دەنەسىندە دە كوگەرگەن، قىزارعان جەرلەر قالدىرۋ ءۇشىن اندا-ساندا ءوزىن دە اياۋسىز ۇرىپ قويۋدى ۇمىتقان جوق — ءتىپتى ءبىر ءساتى كەلگەن كەزدە بەيشارا سوتتى قارسى الدىنا تىك تۇرعىزىپ تۇرىپ، ءوز مۇرنىن ونىڭ باسىنا ۇرىپ دال قىلعان.
— كوردىڭىز بە؟ — دەدى سوسىن ۋوتسون ءسال ارتقا شەگىنە تۇرىپ، مۇرنىنىڭ قانىن بەتىنە جاعىپ. — مىنە، ءسىز ماعان نە ىستەدىڭىز! جۇدىرىعىڭىزبەن بەتىمدى بىت-شىت قىلدىڭىز! بۇل سۇمدىق! مىنە، ازەر ءتىرى تۇرمىن! مەن امالسىز قورعانۋعا ءتيىسپىن!
سوت ۋيتبەرگتىڭ يەك استىنان تيگەن جانە ءبىر سوققى ونى جەرگە جالپ ەتكىزدى.
— مىنە تۋرا وسىنى ماعان پەتسي ايتقان!
— بۇل ايۋاندىق! بۇل ەشبىر كىناسى جوق ادامدى قاراداي قورلاۋ!
— ءدال وسى سوزدەردى مەن پەتسيدەن ەستىگەنمىن.
— ساسپاڭىز، مەن ءسىزدى تۇتقىندايتىن بولامىن.
— ءسىز دە ساسپاڭىز، مەن سىزدەن بۇرىن قيمىلدايتىن بولامىن.
كارتەر اڭعاردان تومەن ءتۇسىپ، اتىنا ءمىندى دە، ءجۇرىپ كەتتى.
ءبىر ساعاتتان كەيىن، ءوزى جاتقان قوناق ۇيگە سۇيرەتىلىپ جەتكەن سوت ۋيتبەرگتى — كارتەر ۋوتسوننىڭ شاعىمى بويىنشا — بىرەۋگە ءتيىسىپ، ۇرعانى ءۇشىن دەريەۆنيالىق كونستەبل تۇتقىنعا الىپ، جۇرە بەردى.
V
— مارتەبەلى سوت، — دەدى ەرتەڭىندە ۋوتسون، دەريەۆنيالىق سوتقا — بۇل ءوزى وسىدان وتىز جىل بۇرىن سەلولىق ۋچيليششەنى بىتىرگەن، بۇگىنگى اۋقاتتى فەرمەر ەدى. — مىنا سول ۋيتبەرگ دەگەن ادام ماعان اياۋسىز قول جۇمساعانىمەن قويماي، ەندى مەنى ايىپتاۋ تۋرالى ميعا قونباس بىردەمەلەردى ويلاستىرىپ الىپتى. سوندىقتان مەن ەكى ءىستىڭ بىرگە قارالۋىن سۇرايمىن. كۋالىك دايەكتەر مەن دالەلدەر ەكى جاقتا دا بىردەي.
سوت كەلىستى، ەكى ءىس ءبىر مەزگىلدە قارالاتىن بولدى. ايىپتاۋشى كۋاگەر رەتىندە ۋوتسون ءبىرىنشى بولىپ سويلەپ، وقيعانى بىلاي بايانداۋعا كىرىسكەن.
— مەن گۇل تەرىپ ءجۇردىم، — دەدى ول — ءوز جەرىمدە وسكەن ءوز گۇلدەرىم. ەشقانداي ءبىر ءقاۋىپ كۇتكەم جوق. ءبىراق ءبىر ساتتە... مىنا ادام تاسادان شىعا كەلىپ، تۇرا ۇمتىلماسى بار ما! "مەن — دودومىن، — دەيدى گۇجىلدەپ. — ەگەر سەنى ءتۇتىپ جىبەرسەم، ءبىر تال تۇگىن قالمايدى! كوتەر قولىڭدى!" دەيدى. مەن كۇلە قاراعام دا قويعام، ءبىراق ول — ءماسساعان! — اياعىمنان ءبىر تەۋىپ، گۇلدەرىمدى شاشىپ كەپ جىبەرسىن. ونىنمەن قويماي اكە-بابامنان تۇك قالدىرماي بوقتاعان! بۇل ەندى قاراپ تۇرعان ادامعا ايۋاندىقپەن شابۋىلدان باسقا تۇك تە ەمەس! قاراڭىزشى مەنىڭ بەتىمە، قاراڭىزشى مۇرنىما نە ىستەگەنىن ونىڭ! تەگى ماس بولسا كەرەك، ايتپەسە، cay ادام، بىلاي ىستەي مە! ەسىمدى جيعانشا، ال كەپ ۇرسىن مەنى! سوسىن ومىرىمە ءقاۋىپ تونە باستاعانىن سەزدىم دە، مەن دە ءوزىمدى قورعاۋعا كوشتىم! بار بولعانى وسى، مارتەبەلى سوت! دەگەنمەن... مەنى بۇنىڭ نەگە ۇرعانىن تۇك تۇسىنە الماعانىمدى دا جاسىرا المايمىن. ءوزىن "دودومىن" دەيدى. ونى نەگە ايتتى؟ ەشقانداي سەبەپسىز ماعان نەگە تۇرا ۇمتىلدى؟ تۇسىنىكسىز. ءبارى دە جۇمباق!
سول ۋيتبەرگكە وسىلايشا ادەمى قيىستىرىلىپ، جالعان كۋالىك ەتىلدى. ول بيىك كرەسلوسىندا وتىرعان كەزدە، پوليسيالار قولدان قيىستىرىپ جاساعان نەبىر "ىستەردى" تىڭداعانى بار؛ ال ەندى سونداي ارسىز كۋالىك ومىرىندە ءبىرىنشى رەت ءوز باسىنا قاراي باعىتتالىپ وتىر، جانە... استىندا كرەسلوسى، جەلكەسىندە پريستاۆ كۇزەتى، ءبىر جاعىندا پوليسيا تاياعى تۇرماعان كەزدە.
— مارتەبەلى سوت! — دەدى ول قىستىعىپ. — مەن ەش ۋاقىتتا مۇنداي ارسىز كۋالىك ەتۋدى ەستىپ كورگەن ەمەسپىن! ءبارى جالعان!
ۋوتسون اتىپ تۇرعان.
— مارتەبەلى سوت، مەن قارسىلىق بىلدىرەمىن! نەنىڭ شىندىق، نەنىڭ جالعان ەكەنىن ءسىز ايىراسىز. كۋالىك ەتۋشى سوتتا تەك اق سويلەۋگە ءتيىس. ونىڭ جەكە پىكىرىنىڭ ىسكە تۇك تە قاتىسى جوق!
— سوت جەلكەسىن قاسي وتىرىپ، بۇعان دەيىن بىرنەشە رەت ءوزىڭىزدىڭ سوت ەكەنىڭىزدى العا تارتىپ كوردىڭىز. دەمەك ءسىز سوت ءىسىنىڭ كەيبىر نازىك تۇستارىن ابدەن بىلۋگە ءتيىسسىز. سويتە تۇرا وعان مۇلدە قاراما-قايشى ىستەرگە باراتىنىڭىز قالاي؟ ءسىزدىڭ ءسوزىڭىز بەن ءىس-قىلىعىڭىز ناعىز بالەقور ادامدى تانىتادى! ايتپەسە، بىزگە ميستەر ۋوتسوننىڭ جەكە مىنەز-قاسيەتتەرىنىڭ نە قاجەتى بار، ەڭ الدىمەن ءبىز ءبىرىنشى بولىپ كىمنىڭ قول كوتەرگەنىن ءبىلىپ الۋىمىز كەرەك قوي. ءيا، ارى قاراي جالعاستىرىڭىز!
سوت ۋيتبەرگ ىزادان جارىلا جازداپ وتىر ەدى، دۇرديە ىسىگەن ەرىندەرىن جىمقىرا تىستەپ، ىشكى بۇلقىنىستارىن ازەر-ازەر تەجەگەن.
— مارتەبەلى سوت! — دەدى ۋوتسون سوتقا بۇرىلىپ. — بۇل ادامنان سۇراڭىزشى، تاپا-تال تۇستە مەنىڭ جەرىمدە نە قىپ ءجۇر ەكەن ول؟
— سۇراق ورىندى. ءسىز ميستەر ۋوتسوننىڭ جەرىنە قالاي تاپ بولدىڭىز جانە وندا نە ىستەپ ءجۇردىڭىز، سەر؟
— مەن ونىڭ جەرى ەكەنىن بىلگەم جوق.
— بۇل — بىرەۋدىڭ شەكاراسىن بۇزىپ ءوتۋ، مارتەبەلى سوت! — دەدى ۋوتسون. — بەلگىلەر اشىق، كورنەكى جەرلەرگە قويىلعان.
— مەن ەشقانداي بەلگىلەر كورمەدىم، — دەدى سول ۋوتسون.
— ال مەن كوردىم! ءوز كوزىممەن كوردىم! — دەدى سوت جۇلىپ العانداي. — قاداۋ-قاداۋ تۇرعان بەلگىلەردى ءتىپتى سوقىر ادام كورگەندەي. مەن سىزگە ەسكەرتىپ قويايىن، سەر، ەگەر ءسىز وسىنداي ۇساق-تۇيەكتەردىڭ وزىندە جالعان سويلەيتىن بولساڭىز، بۇدان گورى ىرىلەۋ ماسەلەردە تەك وزىڭىزگە سەنىمسىزدىك تۋعىزعاننان باسقا ەشتەمەگە قول جەتكىزە المايسىز. ودان دا ايتىڭىزشى، ميستەر ۋوتسوندى نە ءۇشىن ۇردىڭىز ءسىز؟
— مارتەبەلى سوت، مەن سىزگە ايتتىم عوي، وعان ءتىپتى ساۋساعىمنىڭ ۇشىن تيگىزگەم جوق دەپ.
سوت كارتەر ۋوتسوننىڭ كوگەرىپ ىسىنگەن بەتىنە قاراپ الدى دا، سوسىن سول ۋيتبەرگكە اشۋلانا بۇرىلىپ:
— اۋ، مىنا ادامنىڭ بەتىنە قارامايسىز با؟! — دەدى ۇستەلدى جۇدىرىعىمەن قويىپ قالىپ. — ەگەر ءسىز ۇرماساڭىز، وندا مىنا بەتكە نە بولعان سوندا؟
— مەن سىزگە ايتىپ ەدىم عوي...
— ابايلاپ سويلەڭىز! — دەدى سوت ساقتاندىرىپ.
— مەن بارىنشا ابايلاپ سويلەيمىن، تەك شىندىقتى ايتامىن، سەر. ول ءوزىن-وزى تاسپەن ۇردى. ەكى تاسپەن كەزەكپە-كەزەك ۇردى ءوزىن.
— ەگەر جىندانعان بىرەۋ بولماسا، ادام ءوز بەتىن ءوزى وسىنشاما اياۋسىز ۇرۋى مۇمكىن بە؟ — دەپ سۇرادى كارتەر ۋوتسون.
— ءيا، بۇنىسى ەندى ەرتەك ايتىپ تۇرعانمەن بىردەي، — دەدى سوت.
— ميستەر ۋيتبەرگ، ءسىز ماس ەمەس پە ەدىڭىز؟
— جوق، سەر.
— ءسىز سوندا مۇلدە ىشپەيسىز بە؟
— تەك اندا-ساندا، كەيبىر جاعدايدا عانا.
سوت تەرەڭ ويعا باتقانداي ءتۇر تانىتىپ، بىرەر مينۋت ءۇنسىز وتىرىپ قالدى.
ۋوتسون وسى مەزەتتى پايدالانىپ، سول ۋيتبەرگكە كوز قىسىپ قويعان؛ ءبىراق دىمى قۇرىپ، جۇيكەسى توزىپ وتىرعان و بايعۇس ماڭايىنان ەشبىر كۇلكىلى جاي كورە الماپ ەدى.
— قىزىق جاعداي، وتە قىزىق جاعداي! — دەدى سوت ۇكىمدى وقىر الدىندا. سوسىن ورنىنان تۇرىپ، جايلاپ سويلەي باستادى. — ەكى جاقتىڭ دا جاۋابىمەن كۋالىگىندە قاراما-قايشى ماسەلە جەتكىلىكتى. ال كۋاگەر جوق. بۇلاردىڭ ءارقايسىسى ءبىرىنشى بولىپ قارسىلاسى كول كوتەردى دەگەندى ايتادى، بۇنىڭ اقيقاتىنا جەتۋگە سوتتىڭ ەشبىر مۇمكىندىگى جوق. الايدا مەنىڭ مىناداي ءوز پىكىرىم بار، ميستەر ۋيتبەرگ، سىزگە ۋوتسوننىڭ يەلىگىنەن الىستاۋ ءجۇرۋ ءۇشىن قازىردەن باستاپ وسى جەردەن كەتىپ قالىڭىز.
— بۇل — ورەسكەلدىك! — دەپ ۋيتبەرگ كۇڭك ەتە قالدى.
— وتىرىڭىز ورنىڭىزعا، سەر! — دەدى سوت كۇركىرەگەن داۋىسپەن.
ەگەر تاعى ءبىر رەت ءسوزىمدى بولەتىن بولساڭىز، سوتتى سىيلاماعانىڭىز ءۇشىن مەن سىزگە ايىپپۇل سالاتىن بولامىن! جانە ەسكەرتەمىن ايىپپۇل كولەمى وتە ۇلكەن بولادى. ءسىز ءوزىڭىز دە سوتسىز، سوندىقتان سوت مارتەبەسىن قۇرمەتتەۋگە ءتيىسسىز!.. ال ەندى مەن ۇكىمدى وقيمىن.
— زاڭعا سايكەس، كۋالىك ءسوزدىڭ كۇماندىلىگى ءاردايىم جاۋاپكەردىڭ پايداسىنا شەشىلەدى. مەنىڭ اسا زور وكىنىشىمە قاراي، ءبىرىنشى بولىپ كىمنىڭ قول كوتەرگەنىن دالەلدەۋگە مۇمكىندىك بولماعاندىقتان، — دەپ ول سول ۋيتبەرگكە تۇكسيە ءبىر قاراپ العان دا، ءسوزىن ودان ءارى جالعاعان. — مەن بۇل ەكى ىستە دە جاۋاپكەر جاعىن اقتاپ شىعۋعا ءماجبۇرمىن... دەمەك ءسىز ەكەۋىڭىز دە ازاتسىزدار!...
— نەسى بار، وسى ءۇشىن ازداپ الىپ جىبەرمەيمىز بە؟ — دەدى كارتەر ۋوتسون سوتتان شىققان كەزدە سول ۋيتبەرگكە. ءبىراق ىزاعا بۋلىققان ول قولدى ءبىر سىلتەپ جۇرە بەرگەن.
You Might Also Like
-
سول حان زامانىندا ءبىر ادام: «وسى جيرەنشەنى اركىم ءبىر ماقتايدى. جيرەنشە سوزدەن جەڭىلمەيدى جانە سۇراعان ءسوزدىڭ جىلدامداپ جاۋابىن ايتادى دەيدى. توقتا، مەن وعان ءبىر كۇن بارىپ ءسوز سۇراپ، ابدەن ءبىر...
