لوگيكالىق تاپسىرمالار ارقىلى بالالاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ
«لوگيكالىق تاپسىرمالار ارقىلى بالالاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ».
جوسپار:
ءى. كىرىسپە
«دانالار لوگيكا تۋرالى»
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
2. 1. لوگيكا ۇعىمىنا تۇسىنىك
2. 2. نەگىزگى ماقساتى.
2. 3. شىعارماشىلىق جاتتىعۋلار.
2. 4. ساباق ۇلگىسى.
ءىىى. قورىتىندى
«لوگيكالىق ويلاۋ» دەگەنىمىز – لوگيكا زاڭدىلىقتارىن پايدالانا وتىرىپ، وي - پىكىرلەردى تۇجىرىمداردى قولدانۋعا نەگىزدەلگەن ويلاۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. بالانىڭ لوگيكاسىن دامىتۋ ۇعىمدارىن ءوسىرۋ، وقۋ - تاربيە ۇردىسىندەگى ۇدايى جۇرگىزىلەتىن جۇمىس. (ا. ن. لەونتيەۆ)
ءى. كىرىسپە
«دانالار لوگيكا تۋرالى»
ۆ. داۆىدوۆتىڭ «باستاۋىش سىنىپ وقۋشىسىنىڭ پسيحولوگيالىق دامۋ» ەڭبەگىندە: «وقىتۋ ۇردىسىندەگى وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ وزىندىك ماقسات ەمەس، ول – بەلسەندى تۇلعانى تاربيەلەۋ قۇرالدارىنىڭ ءبىرى» دەلىنگەن.
«ويلاۋ لوگيكالىق زاڭدىلىقتارى مەن فورمالارىنا باعىنادى. كوپتەگەن ادامدار لوگيكالىق ويلايدى، ءبىراق وزدەرىنىڭ ويلاۋى لوگيكا زاڭدىلىقتارى مەن فورمالارى ارقىلى بولىپ جاتقانىن بىلمەيدى» - دەيدى ۆ. كيريللوۆا.
بالالاردىڭ ويلاۋىن دامىتۋ تۋرالى م. جۇمابايەۆ بىلاي دەگەن: «ويلاۋدى وركەندەتۋ جولدارى. ويلاۋ - جاننىڭ وتە ءبىر قيىن، تەرەڭ ءىسى. جاس بالاعا ويلاۋ تىم اۋىر. سوندىقتان تاربيەشى بالانىڭ ويلاۋىن وركەندەتكەندە، ساقتىقپەن باسقىشتاپ ءىس ىستەۋ كەرەك. وقۋلىقتاعى بەرىلگەن تاپسىرمالار، سۋرەتتەر بالانىڭ جانىنا دۇرىس اسەر ەتەتىندەي، وقۋشىنىڭ وقۋعا، بىلىمگە دەگەن ىنتا – ىقىلاسى، قۇشتارلىعى بولۋى كەرەك».
پسيحولوگ – عالىمدار: ن. ن. پوسپەلوۆ، يۋ. ا. پەتروۆ، ا. ن. لەونتيەۆ، «لوگيكالىق ويلاۋ» ۇعىمىنا ناقتى انىقتاما بەرگەن. ولاردىڭ پىكىرىنشە «لوگيكالىق ويلاۋ» دەگەنىمىز لوگيكا زاڭدىلىقتارىن پايدالانا وتىرىپ وي - پىكىرلەردى، تۇجىرىمداردى قولدانۋعا نەگىزدەلگەن ويلاۋدىڭ ءبىر ءتۇرى.
وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ جونىندە ا. ۆ. زاپوروجەس، ل. ن. ۆەنگەر، ي. س. ياكيمانسكايا ەڭبەكتەرى جارىق كوردى.
جوعارىداعى اۆتورلاردىڭ پىكىرلەرىنشە «لوگيكالىق ويلاۋدى دامىتۋ» دەگەنىمىز:
بارلىق لوگيكالىق ويلاۋ وپەراسيالارىن (تالداۋ، جيناقتاۋ، سالىستىرۋ، جالپىلاۋ، سارالاۋ) ارنايى جۇيەلى تۇردە قالىپتاستىرۋ؛ ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، وزبەتتىلىگىن دامىتۋ.
«لوگيكالىق ويلاۋ – لوگيكالىق سويلەۋدىڭ نەگىزى، ال مۇنى – لوگيكالىق سويلەۋدى ۇستاز دامىتۋعا ءتيىس»، دەپ كورسەتتى ك. د. ۋشينسكيي.
2. 1. لوگيكا ۇعىمىنا تۇسىنىك.
لوگيكا (گر. λογική - «تالداۋعا قۇرىلعان»، λόγος — «ءسوز»، «سويلەم»، «ويلاۋ»، «اقىل») - ويلاۋ، ونىڭ فورمالارى مەن زاڭدىلىقتارى تۋرالى عىلىم. لوگيكا دالەلدەۋ مەن تەرىسكە شىعارۋدىڭ بەلگىلى ءبىر ءادىس - تاسىلدەرى قارالاتىن عىلىم تەوريالار جيىنتىعىن قۇرايدى.
لوگيكا — ادام ويىنىڭ لوگيكالىق فورمالارى جاعىنان جانە كىرىسپە ءبىلىم الۋ ۇدەرىسى كەزىندە، اقيقاتقا جەتۋىن ونىڭ زاڭدارى مەن ءپانىن قالىپتاستىرۋشى قاجەتتى شارتتاردى رەتتەيتىن عىلىم. لوگيكا جالپى لوگيكالىق تاسىلدەردى (ادىستەردى) زەرتتەيدى. لوگيكالىق ادىستەر ادامنىڭ ناقتى ءومىردى تانۋىندا وتە قاجەتتى كۇرال بولماق.
2. 2. نەگىزگى ماقساتى مەن زەرتتەۋ ءپانى:
لوگيكا ۇعىمى وبەكتيۆتى دۇنيەنىڭ، شىندىقتىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارىن بەينەلەۋ ماعىناسىندا دا قولدانىلادى. كەڭ ماعىنادا لوگيكا ويلاۋدىڭ عانا ەمەس، بولمىستىڭ دا بايلانىستارىن كورسەتەدى، بۇل جاعىنان ول ونتولوگيامەن ساباقتاس. ويلاۋ مەن تانىم قاتار جۇرەتىندىكتەن لوگيكا تانىم تەورياسىمەن (گنوسەولوگيامەن) بايلانىسادى. لوگيكا فيلوسوفيانىڭ نەگىزگى بولىگى بولىپ تابىلادى، ويتكەنى فيلوسوفيا “ويمەن باستالىپ، ويمەن جالعاسادى، سوندىقتان ونى كەيدە “ويلاۋ تۋرالى ويلاۋ” دەپ انىقتايدى.
لوگيكا تاريحى فيلوسوفيا تاريحىمەن تىعىز بايلانىستى. لوگيكانىڭ العاشقى تاريحي نۇسقاسىن ب. ز. ب. 4 عاسىردا ەجەلگى گرەك فيلوسوفى اريستوتەل جاساعان. ول دەدۋكتيۆتىك وي قورىتۋلار تەورياسىن (ياعني سيللوگيستيكانى) قالىپتاستىرىپ، لوگيكا قاتەلەردىڭ العاشقى جىكتەلىمىن جاساپ بەردى جانە لوگيكالىق دالەلدەۋ تۋرالى ءىلىمنىڭ نەگىزىن قالادى. ءداستۇر بويىنشا اريستوتەلدىڭ لوگيكاسى — اپودەيكتيكا — انىق، اقيقات ءبىلىم تۋرالى ءىلىم، ول اريستوتەلدىڭ “اناليتيكاسىندا” باياندالعان.
جوسپار:
ءى. كىرىسپە
«دانالار لوگيكا تۋرالى»
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
2. 1. لوگيكا ۇعىمىنا تۇسىنىك
2. 2. نەگىزگى ماقساتى.
2. 3. شىعارماشىلىق جاتتىعۋلار.
2. 4. ساباق ۇلگىسى.
ءىىى. قورىتىندى
«لوگيكالىق ويلاۋ» دەگەنىمىز – لوگيكا زاڭدىلىقتارىن پايدالانا وتىرىپ، وي - پىكىرلەردى تۇجىرىمداردى قولدانۋعا نەگىزدەلگەن ويلاۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. بالانىڭ لوگيكاسىن دامىتۋ ۇعىمدارىن ءوسىرۋ، وقۋ - تاربيە ۇردىسىندەگى ۇدايى جۇرگىزىلەتىن جۇمىس. (ا. ن. لەونتيەۆ)
ءى. كىرىسپە
«دانالار لوگيكا تۋرالى»
ۆ. داۆىدوۆتىڭ «باستاۋىش سىنىپ وقۋشىسىنىڭ پسيحولوگيالىق دامۋ» ەڭبەگىندە: «وقىتۋ ۇردىسىندەگى وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ وزىندىك ماقسات ەمەس، ول – بەلسەندى تۇلعانى تاربيەلەۋ قۇرالدارىنىڭ ءبىرى» دەلىنگەن.
«ويلاۋ لوگيكالىق زاڭدىلىقتارى مەن فورمالارىنا باعىنادى. كوپتەگەن ادامدار لوگيكالىق ويلايدى، ءبىراق وزدەرىنىڭ ويلاۋى لوگيكا زاڭدىلىقتارى مەن فورمالارى ارقىلى بولىپ جاتقانىن بىلمەيدى» - دەيدى ۆ. كيريللوۆا.
بالالاردىڭ ويلاۋىن دامىتۋ تۋرالى م. جۇمابايەۆ بىلاي دەگەن: «ويلاۋدى وركەندەتۋ جولدارى. ويلاۋ - جاننىڭ وتە ءبىر قيىن، تەرەڭ ءىسى. جاس بالاعا ويلاۋ تىم اۋىر. سوندىقتان تاربيەشى بالانىڭ ويلاۋىن وركەندەتكەندە، ساقتىقپەن باسقىشتاپ ءىس ىستەۋ كەرەك. وقۋلىقتاعى بەرىلگەن تاپسىرمالار، سۋرەتتەر بالانىڭ جانىنا دۇرىس اسەر ەتەتىندەي، وقۋشىنىڭ وقۋعا، بىلىمگە دەگەن ىنتا – ىقىلاسى، قۇشتارلىعى بولۋى كەرەك».
پسيحولوگ – عالىمدار: ن. ن. پوسپەلوۆ، يۋ. ا. پەتروۆ، ا. ن. لەونتيەۆ، «لوگيكالىق ويلاۋ» ۇعىمىنا ناقتى انىقتاما بەرگەن. ولاردىڭ پىكىرىنشە «لوگيكالىق ويلاۋ» دەگەنىمىز لوگيكا زاڭدىلىقتارىن پايدالانا وتىرىپ وي - پىكىرلەردى، تۇجىرىمداردى قولدانۋعا نەگىزدەلگەن ويلاۋدىڭ ءبىر ءتۇرى.
وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ جونىندە ا. ۆ. زاپوروجەس، ل. ن. ۆەنگەر، ي. س. ياكيمانسكايا ەڭبەكتەرى جارىق كوردى.
جوعارىداعى اۆتورلاردىڭ پىكىرلەرىنشە «لوگيكالىق ويلاۋدى دامىتۋ» دەگەنىمىز:
بارلىق لوگيكالىق ويلاۋ وپەراسيالارىن (تالداۋ، جيناقتاۋ، سالىستىرۋ، جالپىلاۋ، سارالاۋ) ارنايى جۇيەلى تۇردە قالىپتاستىرۋ؛ ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، وزبەتتىلىگىن دامىتۋ.
«لوگيكالىق ويلاۋ – لوگيكالىق سويلەۋدىڭ نەگىزى، ال مۇنى – لوگيكالىق سويلەۋدى ۇستاز دامىتۋعا ءتيىس»، دەپ كورسەتتى ك. د. ۋشينسكيي.
2. 1. لوگيكا ۇعىمىنا تۇسىنىك.
لوگيكا (گر. λογική - «تالداۋعا قۇرىلعان»، λόγος — «ءسوز»، «سويلەم»، «ويلاۋ»، «اقىل») - ويلاۋ، ونىڭ فورمالارى مەن زاڭدىلىقتارى تۋرالى عىلىم. لوگيكا دالەلدەۋ مەن تەرىسكە شىعارۋدىڭ بەلگىلى ءبىر ءادىس - تاسىلدەرى قارالاتىن عىلىم تەوريالار جيىنتىعىن قۇرايدى.
لوگيكا — ادام ويىنىڭ لوگيكالىق فورمالارى جاعىنان جانە كىرىسپە ءبىلىم الۋ ۇدەرىسى كەزىندە، اقيقاتقا جەتۋىن ونىڭ زاڭدارى مەن ءپانىن قالىپتاستىرۋشى قاجەتتى شارتتاردى رەتتەيتىن عىلىم. لوگيكا جالپى لوگيكالىق تاسىلدەردى (ادىستەردى) زەرتتەيدى. لوگيكالىق ادىستەر ادامنىڭ ناقتى ءومىردى تانۋىندا وتە قاجەتتى كۇرال بولماق.
2. 2. نەگىزگى ماقساتى مەن زەرتتەۋ ءپانى:
لوگيكا ۇعىمى وبەكتيۆتى دۇنيەنىڭ، شىندىقتىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارىن بەينەلەۋ ماعىناسىندا دا قولدانىلادى. كەڭ ماعىنادا لوگيكا ويلاۋدىڭ عانا ەمەس، بولمىستىڭ دا بايلانىستارىن كورسەتەدى، بۇل جاعىنان ول ونتولوگيامەن ساباقتاس. ويلاۋ مەن تانىم قاتار جۇرەتىندىكتەن لوگيكا تانىم تەورياسىمەن (گنوسەولوگيامەن) بايلانىسادى. لوگيكا فيلوسوفيانىڭ نەگىزگى بولىگى بولىپ تابىلادى، ويتكەنى فيلوسوفيا “ويمەن باستالىپ، ويمەن جالعاسادى، سوندىقتان ونى كەيدە “ويلاۋ تۋرالى ويلاۋ” دەپ انىقتايدى.
لوگيكا تاريحى فيلوسوفيا تاريحىمەن تىعىز بايلانىستى. لوگيكانىڭ العاشقى تاريحي نۇسقاسىن ب. ز. ب. 4 عاسىردا ەجەلگى گرەك فيلوسوفى اريستوتەل جاساعان. ول دەدۋكتيۆتىك وي قورىتۋلار تەورياسىن (ياعني سيللوگيستيكانى) قالىپتاستىرىپ، لوگيكا قاتەلەردىڭ العاشقى جىكتەلىمىن جاساپ بەردى جانە لوگيكالىق دالەلدەۋ تۋرالى ءىلىمنىڭ نەگىزىن قالادى. ءداستۇر بويىنشا اريستوتەلدىڭ لوگيكاسى — اپودەيكتيكا — انىق، اقيقات ءبىلىم تۋرالى ءىلىم، ول اريستوتەلدىڭ “اناليتيكاسىندا” باياندالعان.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ناتيۋرمورت كومپوزيسياسىن قۇراستىرۋ
