InfoHub Logo

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ عىلىم جانە ءبىلىم مينيسترلىگى
ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ءبىلىم باسقارماسى
«ءۇستىرت ورتا مەكتەبى» مم
اۆتورى: ەلۋبايەۆا جۇلدىز ابديروۆنا، 8 «ءا» سىنىبى
جوبا اتاۋى:
ماعجان جۇمابايەۆتىڭ "مەن جاستارعا سەنەمىن" ولەڭىنىڭ تاربيەلىك ءمانى
باعىتى: قازاقستاننىڭ تاريحي ەسكەرتكىشتەرى جانە بولاشاق دامۋى بار ساياحات مارشرۋتتارى
سەكسياسى: قازاق ادەبيەتى
جەتەكشىسى: بايمۋحانوۆا تولعاناي ۇزاقباي قىزى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى

2014 جىل

اننوتاسيا
عىلىمي جوبانىڭ ماقساتى: ماعجاننىڭ جىرى ارقىلى قازاق جاستارىنىڭ رۋح جىگەرىن، قايراتتىلىعىن دالەلدەۋ.
جاستاردىڭ قازىرگى زامانداعى بەينەسىن انىقتاپ، ونىڭ وسى زامانداعى اتقاراتىن ءرولىن زەرتتەي وتىرىپ، جاستارىمىزدىڭ قازىرگى تاربيەلىلىگى جوعارى دەڭگەيدە ەكەنىن دالەلدەۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ مىندەتتەرى:
- ماعجان جۇمابايەۆتىڭ “مەن جاستارعا سەنەمىن” ولەڭىنىڭ تاربيەلىگىن تالداۋ؛
- جاستار تۋرالى ماعجان مەن ءمىرجاقىپ ولەڭدەرىنىڭ ەرەكشەلىگى
- قازىرگى جاستاردىڭ بويىنداعى كۇش، جىگەر قاسيەتتەرىن سيپاتتاۋ.
- جينالعان ماتەريالداردى ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ؛

زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ وزەكتىلىگى:
قازاقتىڭ اسا دارىندى اقيىق اقىنى ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ومىردەن ءوز ورنىن انىق تاۋىپ، ارتىنا وشپەس مول مۇرا قالدىرعانىن انىق بىلەمىز. ماعجان بارشامىزعا ۇلتشىل اقىن ەكەنى ايان. جاستارعا ارنالعان ولەڭدەرى دە ءبىرشاما. اقىننىڭ «مەن جاستارعا سەنەمىن» ولەڭىندە ناعىز قازاق جاستارىنىڭ قانداي بولۋ كەرەكتىگىن، ءتۇر- تۇلعاسىن ايقىن سۋرەتتەگەنى بايقالادى. سوندىقتان ماعجاننىڭ «مەن جاستارعا سەنەمىن» ولەڭىن وقي وتىرا، جاستارىمىزدىڭ باستى قاسيەتتەرىن قازىرگى كەزىمەن، سول كەزدەرىن اشىعىراق تانىستىرۋدى ءجون كوردىم.

پروبلەماسى: جاستاردىڭ بويىنداعى سەنىمسىزدىك. بىرتە-بىرتە ادامي قاسيەتتەرىنىڭ كورىنبەي، سيرەك كەزدەسە باستاعاندىعى. ءوز ەلىنە دەگەن قۇرمەتتىڭ جوعالا باستاۋى.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ بولجامى: ەگەر ءبىز ماعجان جۇمابايەۆتىڭ “مەن جاستارعا سەنەمىن ” اتتى ولەڭىن ناسيحاتتاپ، جاستاردىڭ رۋح، جىگەرىن كوتەرىپ، ءار تىلگە اۋدارىپ قازاق ۇل-قىزدارىنىڭ بولمىس ءبىتىمىن وزگە ەلدەرگە دە پاش ەتىپ، قازاق جاستارىنىڭ بويىنداعى قاسيەتتەرىن بيىك قويا وتىرىپ، قازاق جاستارىنىڭ ءوز ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنە، ەلىنىڭ ءۇمىتىن اقتاۋعا جەتەلەۋگە جول اشار ەدىك.
زەرتتەۋدىڭ ادىسى-تاسىلدەرى: بەرىلگەن ماتەريالداردى جيناقتاپ، توپتاپ، بىر-بىرىمەن سالىستىرۋ ارقىلى وزىندىك وي توپشىلاۋ.

ءى كىرىسپە
1.1.ماعجان - سىرشىل، تولعاعىش، سۋرەتشى، ءسوز ۇستاسى.

ءىى نەگىزگى ءبولىم
2.1. ماعجان جۇمابايەۆتىڭ “مەن جاستارعا سەنەمىن” ولەڭىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن تالداۋ
2.2. جاستار تۋرالى ماعجان مەن ءمىرجاقىپ ولەڭدەرىنىڭ ەرەكشەلىگى
2.3. قازىرگى جاستاردىڭ بويىنداعى كۇش-جىگەر قاسيەتتەرىن سيپاتتاۋ، تالداۋ.

ءىىى قورىتىندى ءبولىم
3.1. ماعجان پوەزياسى - قازاق ۇلتىنىڭ مۇراسى.

ءى كىرىسپە
ماعجان جۇمابايەۆ قازاقتىڭ اسا دارىندى اقيىق اقىنى.ماعجان جۇمابايەۆ پوەزيا الەمىندەگى قايتالانباس جارىق جۇلدىز،قايتالانباس قۇبىلىس.ونىڭ قۋاتتى بويعا جىگەر،جۇرەككە وت بەرەتىن رۋحتى ءۇنى،ىزدەنىستەرى مەن جاڭاشىلدىعى قازاق ادەبيەتىن 20-شى عاسىردىڭ باسىندا-اق ەۋروپا، ورىس ادەبيەتىنىڭ بيىك دەڭگەيىنە كوتەرەدى؛» ولەڭدى مۋزىكاعا اينالدىرعان،دىبىستان سۋرەت تۇرعىزعان، جاڭا ولشەۋلەپ شىعارعان ماعجاننىڭ وسىنداي قاسيەتتەرىن، ىشكى شىعارماشىلىق قۇدىرەتىن بىردەن بايقايمىز.

تاسقىنى قاتتى،تەگەۋرىنى بەرىك ۇلتتىق سەزىم سەلى شيراتىلا شيرىعىپ بارىپ، ەكپىنىن باسپاعان كۇيى تۇركىشىلدىك ارناسىنا قۇيىلدى.حالىق ولەڭدەرىنىڭ مازمۇنىنمەن بىرگە ونىڭ ىرعاق ۇيلەسىمىن، ىشكى رۋحىن، اۋەزدىلىك اسەمدىگىن جانىمەن قابىلداعان اقىن كەيدە ءان كۇي عانا ءتۇسىندىرىپ الاتىن سەزىمدەردى سوزبەن جەتكىزەدى. ماعجاننىڭ اقىندىق ەرەكشەلىگى دە، بالكىم وسى بولار.
قالاي دەگەندە دە، ماعجان وزىنە دەيىنگىگە دە،كەيىنگىگە دە ۇقسامايدن،وزىندىك قولتاڭباسى بار اقىن.ول ومىردەگى ءبىرتۇتاس قۇبىلىس،كورىنىس رەتىندە،ال ادامدى سول ۇلى تابيعاتتىڭ،جاراتىلىستىڭ ءبىر تۋىندىسى،بولشەگى رەتىندە قابىلدايدى.قۇبىلىستىڭ ءمانىن كەڭ كولەمدە،جالپىعا بىردەي قالىپتا تاني ءبىلۋ ءۇشىن ول، الدىمەن، نە نارسەنىڭ بولسا دا ءمان مازمۇنىن باعدارلاپ،ىشكى استارىنا ءۇڭىلدى. ماعجاندى قاي تۇستان الساق تا، ول ناعىز-سىرشىل، تولعاعىش، سۋرەتشى، ءسوز ۇستاسى!

ءىى نەگىزگى ءبولىم
2.1.ماعجان جۇماباەتىڭ «مەن جاستارعا سەنەمىن »ولەڭىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن تالداۋ.
اقىن ءوزىن نەمەسە ءوزىنىڭ ليريكالىق كەيىپكەرىن عانا ەمەس،اينالاسىنداعى جاستاردى دا «ارىستانداي ايباتتى،جولبارىستاي قايراتتى» قالىپتا كورگىسى كەلەدى. حالقىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەسەتىن نەگىزگى كۇش-جاستار. ولاي بولسا،ءومىر بويى «الاش» ۇرانىن كوتەرىپ كەتكەن ماعجان ءۇشىن جاستاردىڭ تاربيەسىنىڭ، قايراتتىلىعىنىڭ ورنى بولەك. ءوز ولەڭىندە ول جاستارعا ۇلكەن ۇمىتپەن قارايدى. جاستاردىڭ بويىنان قىراننىڭ قاناتىنداي كۇشتىلىكتى،تازا جۇرەك پەن ەر مىنەزدى،تۋعان جەرگە دەگەن شەكسىز ماحابباتتى كورەدى. سوعان ماقتانادى. شابىتتانا جىرلايدى. «مەن جاستارعا سەنەمىن» دەپ اسقاقتاي سويلەيدى.
ءبىراق ءبىز جاستار وسى اقىن ويىن اقتاپ ءجۇرمىز با؟- دەگەن سۇراق كوكەيدە تۇرادى. ولەڭدەگى قايراتتىلىق، رۋح-جىگەر، تاباندىلىق، ادىلەتتىلىك، ءبارى-بارى تاربيەدەن باستاۋ الادى. تاربيەلىلىكتى كورسەتەدى. ارينە، ونداي تاربيەنى ءبىز باستى اتا-انادان،ورتامىزدان جانە وسى ولەڭنەن الامىز.
كوزدەرىندە وت وينار،
سوزدەرىندە جالىن بار،
جاننان قىمبات ولارعا ار،
مەن جاستارعا سەنمىن!-دەپ جاستاردى نامىستىلىققا، قىزدارىمىزدى اتاق-ابىرويلارىنا داق تۇسىرمەۋگە شاقىرادى. جاستاردى اقيقاتتىڭ اۋىلىنان الشاقتاتپاي، ار نامىسىن ءبىرىنشى ورىنعا قويۋعا ۇندەيدى. نامىس-ادام تۇلعاسىنىڭ كۇزەتشىسى. ماعجان دا ادىلەتسىزدىككە قارسى شىعىپ، ار-نامىسىن العا قويىپ ومىردەن وزبادى ما...سوندىقتان وسىنداي ماعجان سالىپ كەتكەن ولەڭ جولىنا جاستاردى باعىتتاۋ ءۇشىن تاربيە كەرەك. سوندا عانا سەنىم اقتالىپ، ءبىلىم پاراساتىنا ساي، جاستارىمىزعا ەلدىڭ ارى مەن نامىسىن تاپتاتپاۋعا،بولاشاقتىڭ تىزگىنىڭ جاستارگا سەنىپ
الاش اتىن اسپانعا
شىعارار ولار ءبىر تاڭدا
مەن جاستارعا سەنەمىن- دەپ ماعجاننىڭ ولەڭىن ومىرلىك ۇران قىلىپ، بويىمىزعا سىڭىرەر ەدىك..

2.2.جاستار تۋرالى ماعجان مەن ءمىرجاقىپ ولەڭىندەرىنىڭ ەرەكشەلىگى
ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «... ماعجاننىڭ اقىندىعىن قوزعاۋعا ەكىنشى سەبەپ ءمىرجاقىپ بولۋى كەرەك» دەگەن نەگىزسىز ەمەس. سەبەبى ماعجان مەن ءمىرجاقىپتىڭ دا ويى ءبىر جەردەن شىعادى. ماسەلەن، ماعجان ءوز ولەڭنىن دە جاستارعا ءۇمىت ارتىپ، جاستاردىڭ بولمىسىن سيپاتتاسا، ءمىرجاقىپ «جاستارعا» ولەڭنىن دە جاستاردى ويانۋعا، حالىققا قامقورشى باسشى بولۋعا شاقىرادى. ءمىرجاقىپتىڭ
نايزامەنەن تۇرتسە دە،
جاتىرسىڭ، قازاق ،ويانباي.
مۇنشا قالىڭ ۇيقىنى
بەردىڭ بىزگە، وي، اللا-اي!-دەپ جاستاردى سول كەزدە ويانۋعا ۇگىتتەپ، بىلىمدىلىككە شاقىرىپ، سەنىمسىز كەيىپ تانىتسا، ماعجاننىڭ ويى جاستاردىڭ بەينەسىن
جاس قىراندار-بالاپان،
جايىپ قانات ۇمتىلعان.
كوزدەگەنى كوك اسپان.
مەن جاستارعا سەنەمىن-دەپ سيپاتتاپ، بويلارىن ەندى-ەندى تىكتەپ، بويىنا قۋات جيناپ قولى جەتپەس اسپانعا ۇمتىلعانىڭ، سەنىمدىلىگىن كورسەتەدى.اقىن ويى ەكى تاراپتا تۇرسادا، ءبىر-بىرىنىڭ ويى ءبىر جەردەن شىعىپ قالاتىن ولەڭ جولدارى بار. ءسوزىم دالەلدى بولۋ ءۇشىن ماعجان جۇمابايەۆتىڭ «قاسيەتتى تىلەكتەر-مەن جاستارعا سەنەمىن!» دەگەن ولەڭ جولىننان ءۇزىندى جاستارعا سەنىپ ءۇمىت ارتاتىنىن ايقىن كورسەتىپ تۇر. ال، ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى ولەڭىندە دە
ەتەمىن ءۇمىت جاستاردان،
جاڭا گۇل باقشا اشقانداي-دەپ جاستارعا ءۇمىت ارتۋ،ەكى اقىننىڭ دا ويىن ءبىر جەردەن شىعارىپ تۇر.
ءمىرجاقىپتىڭ جاستارعا ولەڭىنىنەن تاعى ءبىر ءۇزىندى
حالىققا،جاستار،باسشى بول!
قاراڭعىدا جەتەكتەپ.
تەرەڭ سۋدان وتەر مە،
مىڭ قويدى سەركە باستاماي-دەگەنى جاستاردى ءادىل باسشى بولۋعا، ەلدىڭ باسىنا كۇن تۋعاندا الىپ جىعارارداي جاستاردى، ىزدەيدى، كۇتەدى، ءوز زامانىندا بولماعان تالپىنىستى كەيىنگى جاستار،بىزدەردەن كۇتەدى. ەندى ماعجان ولەڭنىن الساق
قاجۋ بار ما تۇلپارعا،
تالۋ بار ما سۇڭقارعا،
يمان كۇشتى ولاردا،
مەن جاستارعا سەنەمىن-دەپ ءمىرجاقىپ ويىنداي باسشىلىققا كەرەك مىنەزدى، يماندىلىقتى العا قويعان. ماعجان دا، ءمىرجاقىپ تا ايتقان جالىنداپ تۇرعان جاستار جوق ەمەس، بار «اتتەگەنى-ايى» جاستارىمىز دا سەنىمسىزدىك باسىم. سول تۇرعىدا جاستاردى جىگەرلەندىرۋىمىز قاجەت.

2.3. قازىرگى جاستاردىڭ بويىنداعى كۇش، جىگەر قاسيەتتەرىن
سيپاتتاۋ،تالداۋ.

جاستار جالىن جۇرەكتى، ءورشىل نامىستى ،
بيىك رۋحتى بولسا، ول ەلدىڭ ەڭسەسى بيىك بولادى
-دەپ كەمەڭگەر باسشىمىز ن.ءا.نازاربايەۆ ايتقانداي بۇگىنگى جاستار بۇرىنعىلارمەن سالىستىرعاندا وزگەشەلەۋ. ولاردىڭ ءوي-ورىسى، تالپىنىسى، ساۋىق-سايران قۇرۋى، بىلاي ايتقاندا ادامي قۇندىلىقتارى بولەكتەۋ. ءبىراق جاستار جالپى ادامزاتتىڭ ماڭگىلىك رۋحاني – ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىندا بار ەكەنىن ەستەن شىعارماۋلارى قاجەت. ونسىز جاستار تولىققاندى قالىپتاسا المايدى. جاستاردىڭ ساناسىمەن تۇلعاسىنىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەتىن جاعداياتتار مول. ايتالىق ول اتا-اناسى، ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ورتاسى.....

جاستاردىڭ تۇلعالىق سيپاتى جاس كەزىنەن باستاپ قالىپتاسادى. مىسالى، جاس ءسابي تابيعاتىنان تازا پاك، بۇل جاستاردىڭ ءادى ومىردەن ءالى ەشتەڭە كورمەگەن، كوڭىلگە تۇيمەگەن شاعى. مىنە ءدال وسى كەزدە اتا-اناسىنىڭ تاربيەسىن، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندەگى مۇعالىمدەردىڭ بالاباقشادان باستاپ بىرتە-بىرتە رۋحاني ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى وتانىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى نامىستىلىق پەن قايراتتىلىقتى بويىنا جيناتۋ- ماڭىزدى ءىس. جاستار بويىنداعى قايرات، جىگەر سەنىمدىلىك ماعجان ولەڭىندە ايتىلعانداي،
«جۇمساق مىنەز جىبەكتەر.
سۇتتەي تازا جۇرەكتەر.
قاسيەتتى تىلەكتەر-
مەن جاستارعا سەنەمىن!»- دەگەندەي جاستار بويىندا قاسيەتتەر ءالى دە ساقتالعانىنا سەنىمدىمىن.

ءىىى قورىتىندى
ماعجان پوەزياسى - قازاق ۇلتىنىڭ مۇراسى.
قازاق پوەزيا الەمىندە ايىرىقشا ءىز قالدىرعان، وزىندىك ۇلكەن ونەر، ۇشقىر قيالعا تولى ولەڭ دۇنيەسىن كەيىنگى ۇرپاققا امانات ەتىپ قالدىرعان اقىن -ماعجان جۇمابايەۆ.
XX عاسىردىڭ باس كەزىندەگى شىتىرمان وكيعالاردىڭ بارىنە ماعجان جۇمابايەۆ كۋا بولدى. ولاردىڭ بارىنە وي ەلەگىنەن، ولەڭ ورنەگىنەن وتكىزىپ وتىردى. قاي كەزدە بولسا دا اقىن ۇلكەن وي، ويلانۋ، تولعانۋ ۇستىندە ءجۇردى.

ماعجان ءۇشىن ەڭ نەگىزگى ماسەلە-قازاق ەلى جەرىنىڭ تاعدىرى اقىن تۇسىنىگىندە ءباز-باياعى جۇدەۋ قالپىندا. قازان توڭكەرىسىنىڭ داڭعازا ۇرانى مەن جالعان ناسيحاتىنا اقىن يلانبادى.سوندىقتان دا اقىن ەندىگى ءۇمىتى مەن ارمانىن جاستارعا ارتادى
ارىستانداي ايباتتى،
جولبارىستاي قايراتتى،
قىرانداي كۇشتى قاناتتى،
مەن جاستارعا سەنەمىن!- دەپ باستالاتىن ولەڭىندە اقىن، ءوزىنىڭ ەرتەڭىنەن ءۇمىت ۇزبەيتىندىگىن، بۇگىنگى كەتكەن ەسەنى، ۇتىلىستى ەرتەڭ-اق «كوزدەرىندە وت ويناعان،ار-نامىستى جاندارىنان دا قىمبات كورەتىن» جاستار قايراتىلىعىنا كامىل سەنەدى. جاستاردان كۇتكەن ءۇمىتى اقتالىپ كەلە جاتىر دەگەن ويدامىز.
بۇگىنگى ۇرپاق ءۇشىن ماعجان، جاستارعا ارتار ءۇمىتى ماڭگىلىك قازاق ەلىنىڭ وركەندەۋى، جاستاردىڭ قولىندا دەگەن.
وتانسۇيگىشتىك رۋحتى ماعجان اعامىزدىڭ پوەزياسى ءاردايىم سونبەس...

پايدالانعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
1. «اڭىز ادام» № 1 سانى 2012ج
2. قازاق ادەبيەتى 8-سىنىپ. «مەكتەپ» باسپاسى. 2012ج
3. ماعجان جۇمابايەۆ «ءسۇي جان ساۋلەم» اتامۇرا
4. ەگەمەن قازاقستان №43 2014ج
5. پرەزيدەنت جانە حالىق №50 2013ج

---