ءماپۋيدىڭ ءۇيى
(اڭگىمە)
«اوراي» اتتى جەلكەمە قاڭقيىپ زور كورىنگەنىمەن قالاي بۇرسا، سولاي جالتارىپ، سامال جەلدىڭ ەكپىنىمەن زىرلاپ كەلەدى. كەمەنىڭ كاپيتانى الدا كورىنگەن ارالعا تايانا كەلە سوقپا تولقىنداردىڭ جيەگىنە جەتپەي سالداۋىر تاستادى. بۇل — حيكۋەرۋ اتولى، سۋ ورتاسىنا ساقيناداي دوپ-دوڭگەلەك بولىپ يىرىلگەن قۇم، مارجاننىڭ ۇگىندىسى، ديامەترى ءجۇز يارد، اينالاسى جيىرما ميل، بيىكتىگى مۇحيت سۋىنىڭ تولقىعاندا كوتەرىلەتىن دەڭگەيىنەن تورت-بەس فۋنتتاي عانا جوعارى. ونىڭ ورتاسىنداعى ايناداي جارقىراعان، سۋى تۇپ-تۇنىق ۇلكەن قويناۋدىڭ تۇبىندە مەرۋەرت قابىرشاعى وتە كوپ. مىنە ءقازىر دە مەرۋەرت ىزدەۋشىلەردىڭ سۋعا سۇڭگىپ، جاعاعا كەرى ءجۇزىپ شىعىپ جاتقانى جەلكەمەنىڭ پالۋباسىنان كورىنىپ تۇر. ءبىراق اتولعا وزگە تۇگىل ساۋدا كەمەسى دە كىرە المايدى. وعان تەك كىشكەنە ەسكەكتى كاتەرلەر جەل وڭىنان تۇرسا عانا. يرەلەڭدەگەن تار بۇعازبەن ەپتەپ ءجۇزىپ وتەدى، ال جەلكەمەلەر رەيدىگە توقتاپ، جاعاعا قايىق جىبەرەدى.
«اورايدان» سۋعا تەز-تەز شليۋپكا ءتۇسىرىپ، مىقىندارىنا قىزىل بورلات بايلاعان بىرنەشە جالاڭاش قارا ماتروس قارعىپ ءمىندى. ماتروستار قايىق ەسىپ، اتولعا قاراي ءجۇزىپ بارادى، ونىڭ قوراماسىندا رۋلدە ءبىر جاس جىگىت تۇر، ۇستىندە ادەتتە تروپيكتە ەۆروپالىقتار كيەتىن اق كوستيۋم. ءبىراق ول ءتىپتى ەۆروپالىق تا ەمەس، التىن تۇستەس اقشىل سارى رەڭكى، ءمولدىر كوزىندەگى جىلت-جىلت ەتكەن التىنداي سارعىش نۇكتەلەر پولينەزيالىق ەكەنىن اڭعارتقانداي. بۇل راۋلي، الەكساندر راۋل، التى ساۋدا كەمەسىن جۇرگىزىپ تۇرعان باي ايەل، ارعى تەگى سارى ناسىلگە شاتىس ماري ءراۋلدىڭ كىشى بالاسى. شليۋپكا بۇعازعا كىرە بەرىستەگى سۋدىڭ سۇراپىل ءيىرىمى مەن بيىك سوقپا تولقىنداردان بۇلتالاقتاي ءوتىپ، قويناۋدىڭ ايناداي ايدىنىنا بارىپ جەتتى. راۋل جاعالاۋداعى كۇمىستەي اپپاق قۇمعا قارعىپ ءتۇستى دە، ءبىر ۇزىن بويلى كىسىمەن قول الىپ امانداستى. ول وسىنداعى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءبىر ادامدى، كەۋدەسى كەڭ، ءىرى كىسى بولعانىمەن، شولاق قولىنىڭ سويديىپ شىعىپ تۇرعان اپپاق سۇيەگىنە قاراعاندا، ءبىر كەزدە جايىننىڭ ارانىنا ىلىگىپ، قولدىڭ جارتىسىن بەرىپ، ەندى سۋ تۇبىنەن مەرۋەرت الىپ شىعاتىن سۇڭگۋىر بولۋعا جاراماي، تەك وسەك ايتىپ، بىردى-بىرگە ۇرىندىرىپ، جالباقتاپ كۇنىن كورىپ جۇرگەن ءمۇساپىر جانعا ۇقسايدى.
— ەستىدىڭ بە، الەك؟ — دەدى ول سالعاننان.— ماپۋي مەرۋەرت تاۋىپتى. مەرۋەرت بولعاندا قانداي! ونداي مەرۋەرت حيكۋەرۋدە، بۇكىل پاۋموتۋدا، ءتىپتى دۇنيە جۇزىندە ءالى ەشكىمگە ۇشىراعان ەمەس. سونى سەن بارىپ ساتىپ ال، ءالى ەشكىمگە بەرگەن جوق. اقىلى جوق نەمە عوي، كوپ سۇراماس. ەسىڭدە بولسىن: مۇنى ساعان ەلدەن بۇرىن مەن ايتتىم، ۇمىتپا. تەمەكىڭ بار ما؟
راۋل جالت بۇرىلىپ، جارلاۋىتپەن جوعارى شىعىپ، بيىك پاندال اعاشىنىڭ ساياسىنداعى لاشىققا قاراي ءجۇردى. راۋل شەشەسىنىڭ اگەنتى بولىپ قىزمەت ەتەدى، ونىڭ. مىندەتى پاۋموتۋدىڭ ارالدارىن ارالاپ ءجۇرىپ، كوكوس جاڭعاعىنىڭ ءدانىن، مەرۋەرت قابىرشاعىن، مەرۋەرت ساتىپ الۋ ەدى.
بۇل كاسىپپەن ول جۋىردا عانا اينالىسىپ ءجۇر. وسى ساپارى اگەنت بولىپ ەكىنشى رەت شىعۋى. مەرۋەرتتىڭ شىن باعاسىن ءالى اينا قاتەسىز ايتىپ بەرە المايدى. ءبىراق ماپۋي مەرۋەرتىن كورسەتكەندە ول تاڭ قالعانىن سەزدىرمەي، كانىگى ادامدارشا جايباراقات قالىپ كورسەتتى. شىنىندا مەرۋەرتكە ەسى كەتىپ تۇر. ۇلكەندىگى كوگەرشىننىڭ جۇمىرتقاسىنداي، جۇپ-جۇمىر، اي جۇزىندەي جارقىراعان اپپاق بۇيىرىنە تۇسكەن بارلىق بوياۋدىڭ ساۋلەسى ءجۇز قۇلپىرادى. جانى بار نارسە ءتارىزدى. راۋل ومىرىندە مۇنداي جانىپ تۇرعان اسىل تاس كورگەن ەمەس. ماپۋي ونى الاقانىنا تاستاپ جىبەرىپ ەدى — اپ-اۋىر ءتيدى. مەرۋەرتتىڭ كەتپەس اسىل زات ەكەنىن سونان-اق اڭعاردى. ۇلكەيتىپ كورسەتەتىن اينەكپەن دە اينالدىرا قاراپ جاتىر، ءبىراق ەشبىر اقاۋ، نە ءبىر سىزات تاپپادى: تازالىعى سونداي، ۇلبىرەپ، ۋىلجىپ، ءقازىر ەرىپ كەتەتىندەي كورىندى. كولەڭكەلەپ تە قاراپ ەدى، جاڭا تۋعان جارىق ايداي جۇمساق نۇر توگىپ، قۇبىلا جونەلدى. مولدىرلىگى سونشالىق — ستاكانداعى سۋعا تاستاعاندا كوزگە ارەڭ ىلىگەدى. راۋل سۋعا تەز باتقانىن كورىپ، سالماعىن دا شامالادى.
— مەرۋەرتىڭە نە سۇرايسىڭ؟ — دەدى راۋل ونشاما قىزىقپاعان كىسىدەي.
— ماعان...— دەي بەرىپ ەدى ماپۋي، ونىڭ سىرتىنان قىلت ەتىپ ەكى ايەل مەن ءبىر قىز بالانىڭ باسى كورىندى. ۇشەۋىنىڭ دە رەڭكى تاپ ماپۋي سىقىلدى قوڭىرقاي. ولار ۇشەۋى بىردەي سامساپ، ءۇي يەسىنىڭ ءسوزىن قۇپتاعانداي باسىن يزەي باستادى، كوزدەرى جارق-جۇرق ەتىپ، مويىندارىن سوزىپ، قىزىق كورىپ، ەنتەلەپ ءولىپ بارادى.
— ماعان ءۇي كەرەك،— دەدى ماپۋي.— توبەسىندە مىرىشپەن اپتاعان تەمىر شاتىرى، ىشكى قابىرعاسىندا ceگىز بۇرىشتى اسپالى ساعاتى بولسىن. ءوزىنىڭ ۇزىندىعى قىرىق فۋت، اينالاسىندا ۆەرانداسى بولۋ كەرەك. ورتاسىندا ۇلكەن بولمەسى، بولمەدە دوڭگەلەك ستول، قابىرعاسىندا ەكى گىر اسقان ۇلكەن ساعاتى بولسىن. ۇلكەن بولمەنىڭ، ەكى جاعىندا ءوزىمىز جاتىپ، راحاتتانىپ، دەم الاتىن ەكى-ەكىدەن تاعى ءتورت بولمە، ءار بولمەدە ءبىر-بىر تەمىر كەرەۋەت، ەكى ورىندىق، قولجۋعىش بولسىن. ءۇي سىرتىندا اس ءۇي — تاپ-تازا، اپ-ادەمى اس ءۇي بولۋى كەرەك، ونىڭ ىشىندە پەش، كاستريۋلدەرى مەن تابالارى تاعى بولسىن. بۇل ءۇيدى سەن ماعان ءوزىمنىڭ اتا قونىس ارالىما، فاكاراۆاعا سالىپ بەرەسىڭ.
— بولدى ما؟ — دەدى سەنبەگەندەي راۋل.
— كيىم تىگەتىن ماشيناسى دا بولسىن،— دەدى ءماپۋيدىڭ زايىبى تەفارا.
— ايتەۋىر گىر اسقان ساعاتى بولماي قالماسىن، ءبىلدىڭ بە، شىراعىم،— دەدى ناۋري، ءماپۋيدىڭ شەشەسى.
— ءجا، بولدى ەندى،— دەدى ماپۋي.
راۋل كۇلدى. شەك سىلەسى قاتىپ، ۇزاق كۇلدى. كۇلكىنى سىلتاۋراتىپ، ءبىر جاعىنان ساۋداسىن دا ىشىنەن ويلاستىرىپ تۇر: بۇرىن ءۇي سالىپ كورمەگەن جىگىت قوي، قۇرىلىستان حابارى شامالى-دى. كۇلگەن بولىپ تۇرىپ، ول ماتەريال اكەلۋ ءۇشىن ارنايى تايتيگە بارۋعا، ماتەريال ساتىپ الۋعا، فاكاراۆاعا قايتىپ كەلىپ، جۇگىن ءتۇسىرىپ، ءۇي سالۋعا — وسىنىڭ بارىنە قانشاما قاراجات كەرەك بولاتىنىن ەسەپتەپ شىعاردى. بارىنە ءتورت مىڭ فرانسۋز دوللارى كەرەك ەكەن، ياعني جيىرما مىڭ فرانك. سۇمدىق قوي بۇل. ال مەرۋەرتتىڭ شىن باعاسى قانشا ەكەنىن كىم بىلگەن؟ جيىرما مىڭ فرانك — كەرەمەت كوپ اقشا، اقشا بولعاندا وزىنىكى دە ەمەس، شەشەسىنىڭ اقشاسى...
— ماپۋي،— دەدى ول،— سەن اقىماقسىڭ. اقشالاي سۇرا.
ماپۋي باسىن شايقادى. ارتىنداعى ءۇش كىسىنىڭ باسى دا ىرعالدى.
— ماعان ءۇي كەرەك،— دەدى ول،— ۇزىندىعى قىرىق فۋت "بولسىن،
اينالاسىندا ۆەرانداسى...
— ءيا، ءيا،— دەدى راۋل ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ.— ءۇي تۋرالى ايتقانىڭدى تۇگەل ءتۇسىندىم، ءبىراق ونان ەشتەڭە ونبەس، ءسىرا. ونان دا اقشالاي ءبىر مىڭ چيلي دوللارىن تولەسەڭ قايتەدى...
«جوق» دەگەندەي ءتورت باس بىردەي شايقالدى.
— ونىڭ ۇستىنە ءجۇز چيلي دوللارىنا مەنەن قات نارسەڭدى قارىزعا الىپ تۇرارسىڭ.
— ماعان ءۇي كەرەك...— دەپ كەلە جاتىر ەدى تاعى دا ماپۋي راۋل وعان:
— ۇيدەن ساعان نە پايدا؟—دەدى.— داۋىل تۇرسا عوي، ءۇيىڭدى تەڭىزگە جىعىپ كەتەدى. ونى جاقسى بىلەسىڭ كاپيتان راففي بۇگىن دە داۋىل بولادى دەپ وتىر.
— فاكاراۆادا داۋىلدان ءۇي قۇلامايدى،— دەدى مياپۋي، — ونىڭ جاعاسى بيىك. بۇل ارادا مۇمكىن، ويتكەنى حيكۋەرۋدە داۋىلدىڭ ءبارى اپات ەكەنى راس. ماعان ءۇي بەرسەڭ فاكاراۆاعا سالىپ بەرەسىڭ، ۇزىندىعى قىرىق فۋت بولسىن، اينالاسىندا ۆەرانداسى...
راۋل ونىڭ ءۇي تۋرالى ۇزىن سونار ءوتىنىشىن تاعى دا تۇگەل تىڭدادى. قاراداي جابىسقان وسى ءبىر قيالدان بۇل نەمەنىڭ قايتسەم كوڭىلىن بولەمىن دەپ بىرنەشە ساعات وزەكتەپ تە كوردى — بولمادى، ءماپۋيدىڭ ايەلى مەن شەشەسى، قىزى نگاكۋرا ونىڭ ءسوزىن قوستاي بەردى. سولارعا ابدەن ارمان بولعان وسى ءبىر ءۇيدىڭ اي-جايىن تاعى دا جيىرماسىنشى رەت تىڭداپ تۇرعاندا لاشىقتىڭ اشىق تۇرعان ەسىگىنەن «اورايدان» تاعى ءبىر شليۋپكا كەلگەنىن كوزى شالدى. ەسكەكشىلەرى تىم اسىعىس. كاپيتاننىڭ كومەكشىسى قايىقتان جاعاداعى قۇمعا قارعىپ ءتۇسىپ، كەزدەسكەن بىرەۋدەن الدەنە سۇرادى دا، اسىعا باسىپ راۋلگە قاراي ءجۇردى. بۇل كەزدە كۇن كوزىن قاپ-قارا بۇلت جاۋىپ، اينالانىڭ ءبارى تۇكسيىپ، تۇنەرىپ كەلە جاتقان ەدى. مىنە قويناۋدىڭ ار جاعىنان ويناق سالىپ، تەڭىزدىڭ بەتىن تەبىرەنتىپ كەلە جاتقان سۇراپىل قاتتى جەلدىڭ ەتەگى دە كورىندى. كاپيتان راففي بۇل ارادان تەز كەتۋىمىز كەرەك دەپ جاتىر، — دەدى كومەكشى اپتىعىپ كەلگەن بويى.— مەرۋەرتكە اينالماسىن، تەز كەتەيىك، امان بولساق تاعى كەلەرمىز دەپ ايت دەدى. بارومەتر جيىرما توعىز ءبۇتىن دە، جۇزدەن جەتپىسكە ءتۇسىپتى.
ۇيىتقىعان جەل ەكپىنىمەن ءراۋلدىڭ ۇستىندەگى پاندال اعاشىن زۋ ەتكىزىپ ءبىر جۇلقىپ، گۋلەي جونەلدى؛ پىسكەن كوكوس جاڭعاقتارى توپىلداپ ءتۇسىپ جاتىر. جاڭبىر جاۋدى — اۋەلى الىستا سياقتى ەدى، زاماتتا قاتتى جەلگە ىلەسىپ كەلىپ تە قالدى، قويناۋداعى سۋدىڭ بەتى قىبىرلاپ الا جونەلدى. بۇركە جاۋعان جاڭبىردان اعاشتىڭ جاپىراعى شۋ ەتە تۇسكەندە راۋل ورنىنان اتىپ تۇردى.
ءبىر مىڭ چيلي دوللارىن ءقازىر قولىڭا سالايىن، Mاپۋي، دەدى ول،—تاعى ەكى ءجۇز دوللارعا مەنەن كەرەگىڭدى الىپ تۇرارسىڭ.
— ماعان ءۇي كەرەك...— دەپ تاعى دا تىزبەكتەي جونەلدى ماپۋي.
— ماپۋي، سەن اقىماقسىڭ! — دەدى راۋل جەلمەن بىرگە كۇڭىرەنىپ.
كاپيتاننىڭ كومەكشىسىمەن ەكەۋى لاشىقتان شىققان بويى جۇگىرىپ وتىرىپ، شليۋپكا تۇرعان جەرگە ارەڭ جەتتى. ىىىليۋپكا كورىنبەيدى. نوسەرلەپ قۇيىپ تۇرعان تروپيك سەلى تۇك كورسەتەر ەمەس، ولار تەك اياعىنىڭ استىنداعى جەر مەن قويناۋدىڭ جيەگىندەگى قۇمدى قۇشىرلانا جالاپ جاتقان تولقىنداردى عانا كوردى. اياق استىنان بىرەۋ شىعا كەلدى. ول شولاق حۋرۋ-حۋرۋ ەكەن.
— مەرۋەرتتى الا الدىڭ با؟ — دەدى ول ءراۋلدىڭ قۇلاعىنا ايعاي سالىپ.
— ماپۋي اقىماق! — دەدى راۋل دە ايعايلاپ. سول مينۋتتە سەل كومىپ كەتىپ، ەكەۋى بىر-بىرىنەن كوز جازىپ قالدى.
جارتى ساعاتتان كەيىن اتولدىڭ تەڭىز جاق جيەگىندە تۇرعان حۋرۋ-حۋرۋ «ءاورايدىڭ» ەكى شليۋپكانى سۋدان تارتىپ الىپ، اسىعىس ءجۇزىپ كەتكەنىن كوردى. تاپ سول اراعا دۇلەگەي جەل تاعى ءبىر جەلكەمەنى زىرلاتىپ ايداپ اكەلدى، ول جالماجان سالداۋىرىن تاستاپ، سۋعا شليۋپكا ءتۇسىرىپ جاتىر. بۇل دا بۇرىننان تانىس جەلكەمە بولىپ شىقتى. كادىمگى «وروحەنا». ونىڭ قوجاسى ساۋداگەر مەتيس توريكي ارالداردى ءوزى ارالاپ ءجۇرىپ، مەرۋەرت ساتىپ الادى. شليۋپكانىڭ سوناۋ كورماسىندا تۇرعان سونىڭ ءوزى. حۋرۋ-حۋرۋ زالىم كۇلىپ تۇر. ءماپۋيدىڭ وتكەن جىلى نەسيەگە العان زاتتارى ءۇشىن توريكيگە بەرەسىلى ەكەنىن بىلەدى.
جەل تىندى. كۇن قايناپ ىسي باستادى. قويناۋ تاعى دا ايناداي بولىپ جارقىرادى. ءبىراق ماقتاداي تىعىز اۋا وكپەنى قىسىپ، دەم الۋ الدەنەگە اۋىرلاپ بارادى.
— جاڭالىقتى ەستىدىڭ بە، توريكي؟ — دەدى وعان حۋرۋ-حۋرۋ.— ماپۋي ءبىر مەرۋەرت تاۋىپتى. ونداي مەرۋەرت حيكۋەرۋدە، بۇكىل پاۋموتۋدا، ءتىپتى دۇنيە جۇزىندە ءالى ەشكىمگە كەزدەسپەگەن شىعار. ماپۋي اقىماق نەمە عوي. ءارى موينىندا وتەي الماي جۇرگەن بورىشى دا بار. ەسىڭدە بولسىن: مۇنى ساعان ەلدەن بۇرىن مەن ايتتىم، ۇمىتپا. تەمەكىڭ بار ما؟
مىنە، توريكي دە ءماپۋيدىڭ ساباننان ورگەن لاشىعىنا قاراي كەتىپ بارادى. مىنەزى قاتال، وكتەم ادام بولعانىمەن، توريكي ونشاما اقىلدى كىسى ەمەس. ول جايناپ تۇرعان مەرۋەرتكە جايباراقات ءبىر قارادى دا، اسىقپاي-ساسپاي قالتاسىنا سالدى.
— جولىڭ بولادى ەكەن،— دەدى ول ماپۋيگە،— مەرۋەرتىڭ ادەمى. مەن ساعان تاعى تاۋار بەرىپ تۇرارمىن:
— ماعان ءۇي كەرەك...— دەدى ماپۋي ۇرەيلەنىپ، دابدىرلەپ.— ۇزىندىعى قىرىق فۋت...
— ءاي، سەنىڭ ءۇيىڭ بار بولسىن! — دەدى ساۋداگەر ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ.— اۋەلى بورىشىڭنان قۇتىلىپ السايشى. ماعان ءبىر مىڭ ەكى ءجۇز چيلي دوللار بەرەسىڭ بار. حوش! سول بورىشىڭدى تۇگەل كەشىردىم. ارامىزداعى الىس-بەرىس وسىمەن ءبىتسىن. ال مۇنان بىلاي مەنەن ەكى ءجۇز چيلي دوللارىنا نەسيەگە كەرەكتى زات الىپ تۇرارسىڭ. ەگەر تايتيدە مەرۋەرتىڭ جاقسى باعاعا وتە قالسا، مۇمكىن تاعى ءجۇز دوللار قوسارمىن،— سونىمەن، نەبارى ءۇش ءجۇز دوللار-اق بولسىن. ءبىراق ۇمىتپا — ۋادە تەك جاقسى باعاعا وتسە عانا. ايتپەسە كىم بىلەدى، مۇمكىن زيان شەگىپ قالارمىن.
ماپۋي قاتتى قىنجىلدى، كەۋدەسىنە قولىن باسىپ، باسىن ءيدى. قازيناسى كوز الدىندا قولدى بولدى. جاڭا ۇيدەن ايىرىلدى — ءبارى بورىشىنا كەتتى. قانداي مەرۋەرتىنە تۇك الا الماي، قۇر الاقان قالدى.
— سەن اقىماقسىڭ،— دەدى وعان تەفارا.
— سەن اقىماقسىڭ،— دەدى ناۋري كاريە.— مەرۋەرتىڭدى قولىنا نەگە ۇستاتا قويدىڭ؟
— ەندى قايتەيىن؟ — دەدى ماپۋي.— بورىشتى ەكەنىم راس. مەنىڭ مەرۋەرت تاۋىپ العانىمدى ءوزى ەستىپ كەلىپتى عوي. ماعان تەك كورسەت دەگەنىن ءوزىڭ دە ەستىدىڭ. Meن وعان ەشتەمە دەگەنىم جوق، ءبارىن ءوزى ءبىلىپ كەلىپتى. بوگدە بىرەۋ ايتقان عوي. بەرەسى ەكەنىم راس،
— ماپۋي اقىماق،— دەدى نگاكۋرا دا. نگاكۋرانىڭ، جاسى بيىل ون ەكىدە عوي، ءالى اقىلى تولماعان بالا ەمەس پە؟
ماپۋي اشۋىن باسقىسى كەلگەندەي، قىزىن قويىپ قالىپ، جالپ ەتكىزدى. تەفارا مەن ناۋري بايبالام سالىپ، جىلاپ جاتىر. ايەلدەردىڭ قاشانعى ادەتى وسى عوي.
بۇل كەزدە جاعادا تۇرعان حۋرۋ-حۋرۋ تاعى ءبىر تانىس جەلكەمە كەلىپ، اتولدىڭ اۋزىنا سالداۋىر تاستاپ، شليۋپكاسىن ءتۇسىرىپ جاتقانىن كوردى. ول «حيرا». كەمەنىڭ بۇلاي اتالىپ كەتكەن سەبەبى: يەسى ليەۆي، نەمىس ەۆرەيى، مەرۋەرتتى كوپ جينايتىن ادام. تايتي ەلىندە حيرا ۇرىلار مەن بالىقشىلاردىڭ تابىناتىن قۇدايى.
— جاڭالىقتى ەستىدىڭ بە؟ — دەدى حۋرۋ-حۋرۋ باسى قازانداي، بەتى بىتتيعان جۋان ليەۆي جاعاعا تۇسكەندە.— ماپۋي ءبىر مەرۋەرت تاۋىپتى. ونداي مەرۋەرت حيكۋەرۋم ، بۇكىل پاۋموتۋدا، ءتىپتى دۇنيە جۇزىندە بولىپ كورگەن ەمەس. ماپۋي اقىلى جوق نەمە عوي: ونى توريكيگە ءبىر مىڭ ءتورت ءجۇز چيلي دوللارىنا ساتىپ جىبەردى،— ءوزىم ءۇي سىرتىنان ساۋدالاسقانىن ەستىپ تۇردىم. توريكي دە اقىماق ادام. سەن سونى امالداپ ارزانعا ءتۇسىرىپ الا الاسىڭ. ەسىڭدە بولسىن: مۇنى ساعان ەلدەن بۇرىن مەن ايتتىم، ۇمىتپا. تەمەكىڭ بار ما؟
— توريكي قايدا؟
— كاپيتان ءلينچتىڭ ۇيىندە ابسەنت ءىشىپ وتىر. وندا وتىرعانىنا ءبىر ساعاتتاي بولدى-اۋ.
ليەۆي مەن توريكي ابسەنت ءىشىپ، ساۋدالاسىپ وتىرعاندا، حۋرۋ-حۋرۋ ولاردىڭ ءسوزىن سىرتتان تىڭداپ تۇردى، ەكۋىنىڭ اقىلعا سىيمايتىن باعاعا — جيىرما بەس مىڭ فرانكقا كەلىسكەنىن ەستىدى!
تاپ وسى كەزدە «وروحەنا» مەن «حيرا» ارالعا جاقىن كەلىپ، زەڭبىرەك اتىپ، اسىعىس اتوي سيگنال بەردى. كاپيتان لينچ قوناقتارىمەن تىسقا شىققان كەزدە ەكى جەلكەمە جالما-جان بۇرىلىپ الىپ، جەلكەندەرىن ءتۇسىرىپ، جاعادان الىستاپ كەتىپ بارا جاتىر ەدى، جويقىن جەلدىڭ ەكپىنىمەن ىققا قاراي اۋىتقىپ، كوبىك شاشقان تەڭىز ۇستىندە ءبىر جانباستاپ ىعا ءجۇزىپ بارادى. كوپ ۇزاماي ولار قالىڭ جاڭبىردان كورىنبەي دە كەتتى.
— جەل باسىلعاسىن كەلەدى،— دەدى توريكي.— تەگى وسى ارادان كەتكەنىمىز ابزال بولار.
— بارومەتر ءسىرا تاعى تومەن تۇسكەن عوي،— دەدى كاپيتان لينچ.
بۇل شاشى اپپاق قۇداي، قابا ساقال قارت كىسى ەدى. تەڭىزگە شىقپاعانىنا كوپ جىل بولعان. دەمىكپە ناۋقاسىنا حيكۋەرۋ شيپالى ەكەنىن ەرتەدە-اق تۇسىنگەن كىسى. بارومەترىن كورمەككە ول ۇيىنە قايتا كىردى.
— جاساعان-اۋ!—دەگەن داۋىسىن ەسىتىپ، باسقالارى دا ۇيگە اسىعا كىرسە، ول بارومەتردىڭ جيىرما توعىز ءبۇتىن جۇزدەن جيىرمادا تۇرعان تىلىنە ۇرەيلەنە قاراپ تۇر ەكەن.
بۇلار تىسقا شىعىپ، ابىرجىپ اسپانعا، تەڭىزگە قارادى. جەل باسىلعانىمەن اسپان ءالى تۇنەرىپ تۇر. باعاناعى ەكى جەلكەمە، ولارعا قوسىلعان تاعى ءبىر كەمە — ۇشەۋى دە جەلكەندەرىن تۇگەل كوتەرىپ الىپ، ارالعا قاراي بەتتەدى كەلەدى. مىنە اينىمال جەل تاعى اۋدى، كەمەدەگىلەر قاپىل-قۇپىل جەلكەندەرىن قايتا تۇسىرە باستادى. بەس مينۋتتان كەيىن جەل ەندى ەكىنشى جاعىنان — كەمەلەردىڭ ءدال قارسى الدىنان سوقتى. جاعاداعىلار كەمەنىڭ الدىنداعى كولدەنەڭ جەلكەن تەز بوساپ تۇسكەنىن كوردى. سوقپا تولقىندار وكىرىپ، جاعانى ءسۇزىپ جاتىر. تەڭىز دە تەڭسەلىپ، تولقىپ الا جونەلدى. قۇدىرەتى كۇشتى ناجاعاي قارا اسپاندى قاقىراتا قاق جارىپ، كۇركىرەگەن كوك اسپان قالتىراي كۇڭىرەندى.
توريكي مەن ليەۆي شليۋپكالارىنا قاراي جۇگىردى. ليەۆي ابدەن ۇرەيى قاشقان بەگەموت ءتارىزدى بورسالاڭ-بورسالاڭ ەتەدى. اتولدان شىعا بەرگەندە بۇلاردىڭ قايىعىنا «ءاورايدىڭ» شليۋپكاسى قارسى ۇشىرادى. ونىڭ كورماسىندا ەسكەكشىلەردى ۇستى-ۇستىنە اسىقتىرىپ كەلە جاتقان راۋل كورىنەدى. مەرۋەرت ەسىنەن كەتپەي اقىرى ءماپۋيدىڭ سۇراعانىن بەرمەككە قايتىپ ورالعان بەتى بولسا كەرەك.
جاعالاۋدا جاڭبىر مەن جەل قۇيىنداي ءۇيىرىلىپ، تۇك كورسەتپەي ۇيىتقىپ تۇر ەدى، ول قۇمعا ىرعىپ تۇسكەندە حۋرۋ-حۋرۋمەن سوقتىعىسىپ قالدى.
— كەشىكتىڭ! — دەدى ايعايلاپ حۋرۋ-حۋرۋ.— ماپۋي مەرۋەرتىن ءبىر مىڭ ءتورت ءجۇز چيلي دوللارىنا توريكيگە ساتتى، توريكي ونى جيىرما بەس مىڭ فرانكقا ليەۆيگە ساتىپ جىبەردى.
ليەۆي ونى فرانسيادا ءجۇز مىڭعا ساتادى. تەمەكىڭ بار ما؟
راۋل ەڭسەسىن باسقان اۋىر ءزىل موينىنان تۇسكەندەي كۇرسىندى. باعانادان بەرى جۇيكەسىن قۇرتقان ازاپتان ارىلدى. وزىنە تيمەگەنىمەن ەندى مەرۋەرت تۋرالى ah ۇرىپ ويلامايتىنى انىق. ءبىراق ءحۋرۋ-حۋرۋدىڭ سوزىنە سەنبەدى: ماپۋي مەرۋەرتىن ءبىر مىڭ ءتورت ءجۇز چيلي دوللارىنا ساتۋى مۇمكىن، ءبىراق جىرىندى ساۋداگەر ليەۆيدىڭ جيىرما بەس مىڭ فرانك تولەۋى ناعايبىل. راۋل كاپيتان لينچتەن انىعىن بىلەيىن دەپ ۇيىنە كەلسە، قارت تەڭىزشى بارومەتردىڭ الدىندا تاڭ-تاماشا بولىپ تۇر ەكەن.
مەنىڭشە قانشا دەپ ويلايسىڭ؟ — دەدى اڭىرىپ كاپيتان، ءسويتتى دە كوزىلدىرىگىن ءسۇرتىپ، بارومەترگە تاعى.
— جيىرما توعىز ءبۇتىن ون،— دەدى راۋل.— مەن بارومەتردىڭ مۇنشالىق قۇلدىراعانىن كەرگەنىم جوق.
— تاڭ قالۋعا بولمايدى،— دەدى كاپيتان.— سەن تۇگىل ەلۋ جىل ۇدايى تەڭىزدە جۇزگەن مەن دە مۇندايدى كورگەن ەمەن.— ەستيمىسىڭ؟
بۇلار ءۇيدى تەڭسەلتە كۇڭىرەنگەن سوقپا تولقىننىڭ گۇرىلىنە ءبىراز قۇلاق سالىپ تۇردى دا، دالاعا شىقتى. داۋىل جەل باسىلىپتى. ءبىراق سولتۇستىك-شىعىستان ۇيدەي-ۇيدەي تولقىندار ءبىرىن-بىرى قۋالاپ، جارىسا جاعاعا كەلىپ، ارالدىڭ مارجان قۇمدى جاعالاۋلارىنا بار ەكپىنمەن سوعىلىپ جاتىر. جاعادان ءبىر ميلدەي جەردە ءجۇزىپ جۇرگەن «ءاورايدى» بيىك تولقىندار شايقالتىپ، تەڭسەلتىپ، ءبىر ولاي، ءبىر بۇلاي لاقتىرادى. ەسكەكشىلەردىڭ ءبىرى بۇعازدىڭ كىرە بەرىس وڭەشىن قولىمەن نۇسقاپ، باسىن شايقادى. راۋل دا سول جاققا قاراپ ەدى، اق كوبىگىن اسپانعا اتىپ، بۇرقىراپ، بۋىرقانىپ، استان-كەستەن بولىپ جاتقان ءبىر كەرەمەت كوردى.
مەن، ءسىرا، سىزدىكىنە قونارمىن، كاپيتان،— دەدى ول ماتروسقا شليۋپكانى جيەككە شىعارىپ، وزىڭە دە، باسقا دا ەسكەكشىلەرگە دە تۇنەيتىن ورىن تاۋىپ ال دەپ ءتارتىپ بەردى.
بارومەترىن كورىپ كەلۋگە ۇيگە كىرىپ كەتكەن كاپيتان لينچ قايتا شىعىپ:
— اتتاي جيىرما توعىز،— دەدى.
ۇيدەن الا شىققان ورىندىعىن جەرگە قويىپ، تەڭىزدەن كوزىن الماي قاراپ وتىردى. بۇلت اراسىنان كۇن كورىندى، بۇرىنعىداي جەل جوق، تىمىرسىق، قاپىرىق. ءبىراق تەڭىز تاعى تولقي باستادى.
— مىنا تولقىندار قايدان كەلىپ جاتىر، تۇسىنبەيمىن — دەدى راۋل مازاسىزدانىپ.— جەل جوق... قاراڭىزشى... جوق، انا بىرەۋىنە قاراڭىزشى!..
ۇزىندىعى نەشە ميل، ءجۇز بۇرالعان ءزاۋلىم تولقىن ون مىڭ تونناداي سۋدى ءالسىز اتولعا ءۇيىرىپ دۇرسە سوققاندا، جەر سىلكىنگەندەي بولدى. كاپيتان لينچ شوشىپ كەتتى.
— ءتاڭىرىم!—دەپ داۋىستاپ تا جىبەردى، ورىندىعىنان ءبىر تۇرىپ، ءبىر وتىردى.
— جەل جوق،— دەدى تاعى راۋل بەزەك قاعىپ.— جەل بولسا ءبىر ءجون-اۋ.
— قام جەمە، قاراعىم، جەل دە بولار ءالى،— دەدى كاپيتان قاباعىن ءتۇيىپ.
ءۇن-تۇن جوق بۇلار وسىلايشا ءبىراز وتىردى. بۋسانعان دەنەدەن شىپ-شىپ تەر شىقتى، ول بارا-بارا تامشىعا اينالىپ، سورعالاپ جەرگە دە تاما باستادى. اۋا جەتپەي، وكپەسى قابارىپ، قارت قاتتى قينالىپ وتىر. جاردان اتىپ شىققان تاۋداي تولقىن جولىنداعى كوكوس پالمالارىن سيپاي سوعىپ، ءبىر شەتى كاپيتان ءلينچتىڭ تاپ الدىنا كەلىپ جۋسادى.
— سۋ سوڭعى دەڭگەيىنەن دە اسقان ەكەن،— دەدى ول، بۇل ارالدا مەن تۇرعالى ون ءبىر جىل بولادى.— ساعاتىنا قارادى.— تۋرا ءۇش.
جاعادان بالا-شاعاسىن، يتتەرىن شۇبىرتقان ءبىر ەركەك پەن ءبىر ايەل كورىندى. ولار ءۇيدىڭ قاسىنان وتە بەرىپ، نە قىلارىن بىلمەي ءيىرىلىپ ءبىراز تۇردى دا، قۇمعا وتىرا كەتتى. ازدان كەيىن ءۇيدىڭ ەكىنشى جاعىنان ارتىنىپ-تارتىنعان تاعى ءبىر سەميا كورىندى. كوپ ۇزاماي كاپيتان ءلينچتىڭ ءۇيىنىڭ توڭىرەگىنە ايەل، بالا-شاعاسىمەن ۇبام-شۇباپ جۇزدەگەن ادام جينالىپ قالدى. كاپيتان نە بولدى دەپ سۇراپ ەدى، جاس بالا كوتەرگەن ءبىر ايەل: ءۇيىمىزدى جاڭا عانا تولقىن سوعىپ، جىعىپ كەتتى دەدى.
كاپيتاننىڭ ءۇيى ارالدىڭ ەن، بيىك جەرىندە-دى. ونىڭ وڭ جاعىنان دا، سول جاعىنان دا ۇيدەي تولقىندار اتولدىڭ ەنسىز جىڭىشكە جوتاسىنا سوعىپ، شاشىراپ، بەرگى قويناۋداعى سۋعا قۇيىلىپ جاتىر. ساقينا ءتارىزدى اتولدىڭ اينالاسى جيىرما ميلدەي، ال ەنىنىڭ ەڭ جالپاق جەرى ءۇش ءجۇز فۋتتان اسپايدى. ءقازىر ناعىز مەرۋەرت ماۋسىمنىڭ قىزۋ كەزەڭى. سوندىقتان توڭىرەكتەگى ارالدىڭ بارىنەن، ءتىپتى تايتيدەن دە جەرگىلىكتى كوپ حالىق وسىندا جينالعان.
— بۇل ارادا ءبىر مىڭ ەكى جۇزدەي كىسى بار،— دەدى كاپيتان لينچ.— سونىڭ ەرتەڭ قانشاسى قالارىن ايتۋ قيىن-اۋ.
— جەل نەگە جوق؟ — دەدى راۋل.
— قام جەمە، قاراعىم، قام جەمە، كوپ ۇزاماي ناعىز دۇربەلەڭ باستالادى.
كاپيتان ءسوزىن ايتىپ ۇلگىرمەي-اق تاۋداي ءبىر تولقىن اتولعا گۇرس ەتىپ كەپ قۇلادى. اينالانى ءۇش ديۋيمدەي شىمىرلاعان قارا سۋ قاپتاپ، بۇلار وتىرعان ورىندىقتىڭ ماڭى دا كولكوسىر بولدى. ايەلدەردىڭ ۇرەيلى داۋىسى ەستىلدى. تاۋداي-تاۋداي بولىپ قاپتاپ كەلە جاتقان تولقىنداردان زارەسى ۇشقان بالالار شۋىلداپ جىلاي باستادى. مالمانداي سۋ-سۋ بولعان كىلەڭ تاۋىق پەن مىسىق سۋ كەشىپ، سان-ساپالاق جۇگىرىپ ءجۇر، ءبىر كەزدە ۋادە ەتكەنەدەي ءبارى شۇبىرىپ ءۇيدىڭ توبەسىنە شىقتى. ءبىر كىسى ءيتتىڭ جاڭا تۋعان كۇشىكتەرىن كورزينكاعا سالىپ الىپ، تىرمىسىپ كوكوس پالماسىنا شىقتى دا، جيىرما فۋتتاي بيىككە كوتەرىلگەسىن كورزينانى اعاشقا اسىپ بايلادى. كۇشىكتىڭ ەنەسى قىڭسىلاپ، ءۇرىپ، سۋدى شالپىلداتىپ، اعاشتىڭ تۇبىندە اينالا جۇگىرىپ ءجۇر.
كۇن بۇرىنعىسىنشا جارقىراپ، جەل تىنىپ، ءىشىن تارتىپ تۇرعانداي. بۇلار «اوراي» كەمەسىن ولاي-بۇلاي لاقتىرىپ جۇرگەن تولقىندارعا قاراپ وتىر. كاپيتان لينچ قاراي بەرۋگە ءداتى توزبەي بەتىن باسىپ، ۇيگە كىرىپ كەتتى.
— جيىرما سەگىز دە الپىس،— دەدى ول اقىرىن، ۇيدەن شىعىپ.
ۇيدەن ءبىر بۋدا جۋان ارقان الا شىققان ەكەن. ارقاندى شەتىنەن ۇزىندىعىن ون فۋتتاي قىلىپ كەسىپ-كەسىپ، بىرەۋىن راۋلگە بەردى، بىرەۋىن ءوزى الدى، قالعانىن ايەلدەرگە ۇلەستىرىپ، ولارعا ەندى اعاشتىڭ باسىنا شىعىڭدار دەدى.
سول كەزدە سولتۇستىك-شىعىستان باياۋ سامال جەل دە ەستى، سامالدىڭ لەبى بەتىنە تيەر-تيمەستە-اق ماناۋراعان راۋل ەسىن جيدى. ول «ءاورايدىڭ» جەلكەنىن تۇزەپ الىپ، جاعادان جىلجىپ كەتىپ بارا جاتقانىن كوردى دە، ءوزىنىڭ مۇندا قالعانىنا وكىندى. جەلكەمە بالەدەن قۇتىلار-اۋ، ال مىناۋ ارال شە... اتولدىڭ ۇستىنە ىتقىپ شىققان تولقىن ەكپىنىمەن قولق ەتىپ قويىپ كەتكەندە راۋل قۇلاي جازدادى. جالماجان اينالاسىنا قاراپ، باسىنا شىعۋعا جارايتىن ءبىر مىقتىراق اعاش ىزدەدى، ءبىراق بارومەتر ەسىنە ءتۇسىپ، ۇيگە قاراي جۇگىردى، تاپ ەسىك الدىندا كاپيتان لينچپەن ەكەۋى سوقتىعىسىپ قالدى.
— جيىرما سەگىز دە جيىرما،— دەدى قارت.— وھ، جىن ويناعى باستالادى ەندى!.. مىناۋ نە؟
اۋادا اۋەلى قارقىنى كۇشتى ءبىر ەكپىن پايدا بولدى. لەزدە ءۇي سەلك ەتىپ، سىقىرلاپ، تەڭسەلە جونەلدى، داۋىل جەل ءىشىن تارتىپ، ىشقىنا گۋلەدى. تەرەزەلەردىڭ اينەگى شىلدىراپ، بىرەۋى سالدىر-گۇلدىر قيراپ ءتۇستى، بولمەگە لاپ قويعان داۋىلدىڭ ەكپىنى ەكەۋىن دە ۇشىرىپ جىبەرە جازدادى. تارس ۇرعان ەسىكتىڭ ىلگەگى بىت-شىت بولدى. اق تۇتقاسىنىڭ دا كۇلپاراسى شىعىپ، سىنىعى ەدەنگە شاشىلىپ كەتتى. بولمەنىڭ قابىرعاسى تىم تەز ۇرگەن بۇيەندەي بۇيىرلەنىپ بارادى. ءبىر كەزدە مىلتىقتىڭ، داۋىسىنداي تاعى ءبىر تاسىر-تۇسىر ەتكەن دىبىس ەستىلدى،— بيىك تولقىننىڭ شوقتىعى شاشىراپ كەلىپ ۇيگە جەتكەن ەكەن.
كاپيتان لينچ ساعاتىنا قارادى. تۇسكى ءتورت. ءىلۋلى تۇرعان كوك بۋشلاتىن الىپ كيىپ، قابىرعاداعى بارومەتردى تەرەڭ قالتاسىنا سالىپ الدى. تاعى ءبىر تولقىن گۇرس ەتىپ سوعىپ كەتكەندە جەڭىل ءۇيدىڭ قابىرعاسى ىرگەسىنەن اقىرىن جىلجىپ بارىپ، ءبىر جاعىنا ون گرادۋستاي لىقسي شوكتى.
سىرتقا الدىمەن امالداپ راۋل شىقتى. داۋىل ونى جاعالاۋدىڭ بويىمەن دەدەكتەتىپ، ءۇيىرىپ الا جونەلدى. جەل شىعىستان ەكەن. تىرمىسىپ ءجۇرىپ، قۇم ۇستىنە ازار دەگەندە جەر باۋىرلاپ جاتتى. جەل ۇشىرعان قاڭباقتاي قالباڭداپ كەلىپ، ۇستىنە كاپيتان لينچ قۇلادى. بۇلاردى كورگەن ءاورايدىڭ» ەكى ماتروسى جاردەمدەسۋ ءۇشىن كوكوس پالماسىنان قارعىپ ءتۇسىپ، اتتاعان سايىن جەر تىرمالاپ، ءاينالىپ-ۇيىرىلىپ ءجۇرىپ قاستارىنا كەلدى.
جاسى كەلگەن كاپيتاننىڭ اعاشقا ورمەلەۋگە دارمەنى جەتپەگەسىن، ماتروستار ارقاننىڭ ۇزىگىن جالعاپ الىپ قارتتى ەلۋ فۋتتاي بيىك اعاشتىڭ باسىنا ارقانمەن تارتىپ شىعارىپ بايلاپ تاستادى. راۋل دە ءبىر اعاشقا ارقانىن سىباپ، وراپ الىپ، جان-جاعىنا قاراندى. سۇراپىل جەل سوعىپ تۇر. مۇنداي سۇمدىق تۇسىنە دە كىرمەگەن شىعار. اتولدان اتقىپ شىققان تولقىن جەر بەتىمەن زىمىراپ كەلىپ قويناۋداعى سۋعا قۇيىلدى، ءراۋلدىڭ ءۇستىن باسىپ وتكەندە سۋ تىزەسىنەن كەلگەن ەدى. كۇن كورىنبەيدى، توڭىرەكتى سۇرعىلت قاراڭعىلىق باسىپ، ىمىرت تا جامىلىپ كەلەدى. قياس ۇرعان جاڭبىر بەتكە بىتىراداي تيسە، تۇزدى سۋدىڭ تولقىنى شاپالاقشا شارتىلدايدى. ءراۋلدىڭ ەكى بەتى دۋىلداپ كوزىنەن جاس پارلادى. جەرگىلىكتى ەلدىڭ ءجۇز قارالى ادامى اعاشتىڭ باسىنا شىعىپ الىپتى. جايدا اعاش باسىنداعى ۇيلىققان مىناۋ ادامداردى كورسە، راۋل كۇلەر ەدى. ءبىراق ول تايتيدە تۋعان جوق پا، نە ىستەۋ كەرەك ەكەنىن بىلەدى: اعاشتى قاپسىرا قۇشاقتاپ. ۇمتىلعان سايىن اياعىن تىرەپ، مىقشيىپ جوعارى ورمەلەي باستادى. اعاشتىڭ باسىندا ەكى ايەل، ەكى قىز بالا، ءبىر ەركەك وتىر ەكەن؛ قىزدىڭ بىرەۋى مىسىعىن كەۋدەسىنە باسىپ، قۇشاقتاپ وتىر.
راۋل اعاش باسىنان قارت كاپيتانعا قول بۇلعادى، ول دا سىر بەرمەي، شيراقسىنىپ، قول بۇلعاعان بولىپ جاتىر. اسپاندى كورىپ، تۇسىنەن شوشيىن دەدى. اسپان ەڭكەيىپ جەرگە ءتۇسىپ، ادامنىڭ ءدال توبەسىنە تۇنەرىپ تۇرعانداي، سۇرعىلت ءتۇسى ەندى قاپ-قارا قارا كوك. كوپ ادام اعاشتان ۇستاپ، ءيىرىلىپ جەردە وتىر. كەيبىرەۋى قۇدايعا عيبادات قىلادى، ال مورمون-ميسسيونەر ءبىر توپ كىسىنىڭ الدىندا ۋاعىز سويلەپ تۇر. ءراۋلدىڭ قۇلاعىڭا الىستان شىرىلداۋىقتىڭ، دىبىسىنداي عاجاپ ءۇن ەستىلدى؛ ول ءبىر مينۋتتان ارتىققا سوزىلعان جوق، از ۋاقىت بولسا دا راۋلگە جۇماق تۋرالى، اسپان مۋزىكاسى جايلى الدە قالاي وي ءتۇسىردى. سوناۋ اعاشتىڭ تۇبىندە ارقاننان، بىر-بىرىنەن ۇستاپ، ۇيلىعىپ ءبىر توپ ادام تۇر. ولاردىڭ تۇسىنە، اۋىزدارىنىڭ ءبىرىڭعاي قيمىلداۋىنا قاراعاندا، دۇعا ايتىپ تۇرعان ءتارىزدى.
جەل ۇدەپ، كۇشەيىپ كەلەدى. ونىڭ ەكپىنىن راۋل ەشبىر قۇرالمەن ولشەي الار ەمەس، سۇراپىل قۇيىن ونىڭ جەل تۋرالى ۇعىمىنا جاناسپايدى دا، ءبىراق قۇتىرىنا تۇسكەنىن ءبىلدى. قاسىنداعى اعاشتىڭ ءبىرىن جەل تۇپ-تامىرىمەن جۇلىپ اكەتتى. باسىندا وتىرعان كىسىلەر جەرگە ۇشىپ ءتۇستى. سول اراداعى تىلدەي ۇزىنشا قۇمدى تولقىن جايپاپ وتكەن كەزدە ولار دا جىم-جىلاس بولدى. وسىنىڭ ءبارى كوز ىلەستىرمەي زاماتتا بولعان وقيعا. قويناۋدىڭ كوپىرشىپ، كوبىك شاشقان سۋىنان كىسىنىڭ قاراڭداعان باسى مەن بۇلاڭ ەتكەن يىعى ءبىر كورىندى دە باتىپ كەتتى. اعاشتار مايىسىپ، قوپارىلا قۇلاپ، شاشىلعان وتتىق سياقتى ايقىش-ۇيقىش ءۇيىلىپ جاتىر. راۋل ورشەلەنگەن جەلدەن سەسكەنەيىن دەدى؛ ءوزى وتىرعان پالما دا بۇراڭ قاعىپ، ارەڭ تۇر. ايەلدىڭ بىرەۋى داۋىس ايتىپ باج-باج ەتىپ، كىشكەنتاي قىزىن كەۋدەسىنە باسا بەرەدى، قىزبالا قولىنداعى مىسىعىنان ايىرىلار ەمەس.
ەكىنشى بالانى كوتەرگەن ەركەك ءراۋلدى يىعىنان قاعىپ تومەن قاراي قولىن نۇسقادى. قاراسا ءجۇز قادام-جەردە ماس كىسىدەي تەڭسەلىپ كىشكەنتاي مورمون شىركەۋى قالقىپ كەلە جاتىر: ونى فۋندامەنتىنەن جۇلىپ اكەتكەن جەل مەن تولقىن قويناۋعا قاراي ىقتىرىپ ايداپ كەلەدى. ەرەسەن كۇشتى ءبىر تولقىن شىركەۋسىماقتى ىلە كوتەرىپ، ءۇيىرىپ-ۇيىرىپ ءبىر توپ كوكوس پالماسىنا اپارىپ سوقتى. پالمانىڭ باسىنداعى ادامدار پىسكەن جاڭعاقتاي توپىرلاپ جەرگە شاشىلا قۇلادى. تولقىن كەرى قايتقان كەزدە كىسىلەر دە كورىندى: كەيى سۇلاپ جاتىر، كەيبىرەۋى يرەلەڭدەپ، تىپىرلاپ جانتالاسادى. ولار راۋلگە قۇمىرسقا سياقتى كورىندى. ءبىراق بۇرىنعىداي بۇعان جانى تۇرشىگىپ، زارەسى ۇشقان جوق،— ول ەندى نە سۇمدىقتان بولسا دا سەسكەنبەيتىن سياقتى، مەرت بولعان سورلىلاردى كەلەسى ءبىر تولقىن قالقىتىپ سۋعا الىپ بارا جاتقانىنا شىمىرىكپەي قاراپ وتىردى. ەڭ ءداۋ ءۇشىنشى تولقىن كىشكەنتاي شىركەۋدى كوتەرىپ الىپ، قويناۋعا قاراي لاقتىرىپ جىبەردى، ول نۇح پايعامباردىڭ قايىعى سياقتى مەلدەگىنەن سۋعا باتقان كۇيى قالقىپ قاراڭعىلىققا كىرىپ بارادى.
راۋل اينالا قاراپ، كاپيتان ءلينچتىڭ ءۇيىن كورە المادى، ونىڭ جىم-جىلاس جوق بولىپ كەتكەنشە تاڭ قالدى. ءيا، اپات كوز ىلەستىرەر ەمەس. قۇلاماي تۇرعان اعاشتاردىڭ باسىنان كوپ ادام جەرگە تۇسە باستاعانىن كورىپ وتىر. جەل ابدەن كارىنە ءمىنىپ، كۇشەيىپ العان. راۋل مۇنى ءوزى وتىرعان پالمانىڭ بۇرىنعىشا ولاي-بۇلاي ىرعالماي، قامىستاي جاپىرىلىپ، جانتايا مايىسقان قالپىندا تەك ءدىر-دىر ەتكەنىنەن عانا سەزدى. تىنىمسىز زىركىلدەپ وتىرعان جامان ەكەن، جۇرەگى لوبلىپ، اۋزىنا تىعىلا بەرەدى. اعاش، كامەرتون سياقتى نەمەسە گاۆايي گيتاراسىنىڭ سىم شەگىندەي ءدىرىل قاعادى. بەزەك قاققان پالمانىڭ سەلكىلى اۋىر ءتيدى. بۇيتە بەرسە اعاش تا توزە الار ەمەس، تۇبىرىنەن جۇلىنىپ كەتپەسە دە، مورت ءۇزىلۋى مۇمكىن.
Aha! انە ءبىر اعاش توزە الماپتى! ونىڭ قاشان قۇلاعانى بەلگىسىز، ءبىراق ورنىندا ءقازىر تۇقىلى عانا تۇر. كوز كەرمەسە نە بوپ جاتقانىن ەستىپ بىلە المايتىن كۇي تۋدى. اعاشتاردىڭ ساتىر-كۇتىر قۇلاعان جاڭعىرىعىپ، ىڭىرسىعان ادامداردىڭ جالىنىشتى ءۇنىن ارقىراعان ادۋىن داۋىل ەستىرتەر ەمەس. ال كاپيتان ءلينچتىڭ قانداي حالگە ۇشىراعانىن راۋل ءوز كوزىمەن كوردى، الدە قالاي سول جاققا كوزى ءتۇسىپ كەتكەندە كاپيتاندار وتىرعان پالما ورتاسىنان دىبىسسىز قاقىراپ قاق ءۇزىلىپ، ۇستىڭگى جاعى ءۇش ماتروسپەن، قارت كاپيتانمەن بىرگە قويناۋعا قاراي ۇشا جونەلگەن. ول قۇلاعان جوق، ساباننىڭ تالشىعى سياقتى اۋامەن قالىقتاپ بارىپ، جاعادان ءجۇز قادامداي جەردە سۋعا كۇمپ ەتتى. قادالا قاراپ وتىرعان راۋلگە كاپيتان لينچ اقتىق رەت باقىلداسىپ، قول بۇلعاعان ءتارىزدى، ءيا، ول قول بۇلعاعانىنا راۋل انت ەتۋگە بار.
راۋل وسىدان كەيىن ورنىندا ءتوزىپ وتىرا الماي قاسىنداعى ەركەكتى يىعىنان قاعىپ، جەرگە تۇسەيىك دەپ ىمدادى. تۇسۋگە ىڭعايلانعان ول، زارەسى ۇشقان ايەلدەر مەلشيىپ ورنىنان قوزعالماعاسىن ولاردى تاستاپ كەتە المادى. راۋل ارقانىن اعاشقا وراپ، تومەن قاراي سىرعاناپ ءوزى ءتۇستى. تۇزدى تولقىن-سۋ شارپىپ وتكەندە ارقاننان مىقتاپ ۇستاپ العان بويى دەمىن الماي تۇرا قالدى. تولقىن ءوتىپ كەتكەسىن بارىپ، اعاشقا سۇيەنىپ تۇرىپ، دەمىن ازار دەپ ءبىر الدى دا، ارقاندى اعاشقا مىقتاي بايلادى. تاعى ءبىر تولقىن سوعىپ ءوتتى. جوعارىداعى ايەلدىڭ بىرەۋى جەرگە ءتۇستى، ءبىراق ەركەك، ەكى بالا، ءبىر مىسىقپەن اعاشتىڭ باسىندا ءالى وتىر. راۋل ءتۇسىپ كەلە جاتقاندا-اق اعاشتىڭ ءتۇبىن پانالاعان ادامداردىڭ سيرەپ قالعانىن بايقاپ ەدى. ءقازىر اينالاسىنداعى جۇرت ءتىپتى ازايىپتى. ءوزى دە ارەڭ ءتوزىپ تۇر؛ قاسىنداعى ايەل دە السىرەيىن دەدى. تولقىن سوققان سايىن اۋەلى ءوزىنىڭ، . ەكىنشى قاسىنداعى ايەلدىڭ قالتيىپ ءالى تۇرعانىنا تاڭ قالادى. تاعى ءبىر تولقىن ءجۇز بۇرالىپ، ويناقتاپ ءوتىپ ەدى، ءبىر ءوزى عانا قالدى. جوعارى قاراسا، اعاشتىڭ باسى ومىرىلىپ ۇشىپ كەتكەن ەكەن. قالعان جارتىسى قالتىراپ ءدىر-دىر ەتىپ تۇر. راۋل ەندى جان ساقتايتىن بولدى تامىرى بەرىك پالما جەل-داۋىلدى ەلەڭ قىلار ەمەس. راۋل اعاشتىڭ بويىمەن تىرمىسىپ جوعارى ورمەلەدى. ال ابدەن بىتكەن، ارەڭ جىلجىپ كەلەدى. ەكى رەت تولقىن دا سوعىپ ءوتتى، اقىرى تولقىننىڭ تەپكىسىنەن قۇتىلدىم دەگەندە اعاشقا ءوزىن-وزى ارقانمەن مىقتاپ بايلاپ، نە بولسا دا كورەيىن، ءتۇندى وسىلاي وتىرىپ وتكىزەيىن دەپ ويلادى.
قاراڭعىدا مۇنداي حالدە جالعىز وتىرۋ قانداي قيىن. كەي-كەيدە اقىر زامان ورناپ، جارىق دۇنيەدە ءبىر ءوزى عانا قالعانداي كورىندى. جەل ساعات سايىن ۇدەپ، ورشەلەنە ءتۇستى، ءراۋلدىڭ ەسەبى بويىنشا ساعات ون ءبىر شاماسىندا جەل سۇراپىل داۋىلعا ۇلاستى. ول ەندى ادام ايتقىسىز جويقىن كۇشكە اينالدى — ءىشىن ىشقىنا تارتىپ، ارسىلداعان اڭ با، جوق جولىنداعىنىڭ ءبارىن جايپاي وتكەن داجال ما، ايتەۋىر بىرىنەن سوڭ ءبىرى، قايتا-قايتا، ءۇستi-ۇستىنە ەكپىندەتىپ ءوتىپ جاتقان بىردەمە. ءوزى دە قاڭباق سياقتى جەپ-جەڭىل بولىپ كەتكەندەي، ءتىپتى قالقىپ ۇشىپ، قايداعى ءبىر تىپ-تىعىز قويۋ زاتتىڭ ىشىندە زىمىراپ اعىپ كەلە جاتقانداي كورىنەدى. جەل جەلبىرەگەن اۋا ەمەس، سۋ نەمەسە سىناپ سىقىلدى قويۋ زاتقا اينالدى. ونى جىرتۋعا، وگىزدىڭ قارا كەسەك ەتى ءتارىزدى سىدىرىپ الۋعا، تىستەلەۋگە، ءتىپتى شىق تاس سياقتى سۇيەنۋگە دە بولاتىنداي.
جەل تۇنشىقتىرىپ بارادى. ول مۇرنىنان، اۋزىنان كىرىپ، وكپەسىن ۇرەدى. بۇكىل دەنەسىنە توپىراق تولىپ كەتكەندەي. دەم الۋ ءۇشىن ول ەرنىن پالماعا تاقاۋعا ءتيىس بولدى. توقتاۋسىز تەپسىنگەن دولى داۋىل جىگەرىن قۇم قىلىپ، ءتانىن قالجىراتتى، اقىلى مەن ەسىن كەتىردى. راۋل اينالاسىنداعىنى اڭعارۋدان، ويلاۋدان قالدى، ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى. قيالىندا «داۋىل دەگەن وسى ەكەن عوي» دەگەن ءبىر ايقىن وي سونبەي قالىپتى. ول اندا-ساندا جىلت ەتكەن ءالسىز شىراقتاي ميىندا لىپ-لىپ ەتەدى. باعزى ءبىر ۋاقىتتا ەسى كىرگەندە «داۋىل دەگەن وسى ەكەن عوي» دەيدى دە تاعى ەسى اۋىپ تالىقسيدى.
داۋىل اسىرەسە ساعات ون بىردەن تۇنگى ۇشكە دەيىن سۇراپىل بولدى، سول ساعات ون ءبىر شاماسىندا سەمياسىمەن ماپۋي پانالاعان اعاش تا ومىرىلعان. ماپۋي ءوزى قۇلاي تۇسكەن قويناۋ سۋىنىڭ بەتىنە قايتادان قالقىپ شىقتى قىزى نگاكۋرانى قولتىعىنا قىسىپ الىپ، ءالى ايىرىلماي ءجۇر. مىناۋ سۇمدىق ارپالىستا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ جانسەبىل ادامى عانا ايلا تاۋىپ، باسساۋعا جاساي الادى عوي. بايلاۋلى وتىرعان اعاشىنىڭ باسى ومىرىلعاندا ءماپۋيدى دە الا كەتكەن، ءقازىر اعاش بايلاۋلى ادام مەن بىرگە كوبىك پەن تولقىننىڭ اراسىندا ءۇيىرىلىپ ءجۇر. ماپۋي تىرمىسىپ ۇستاپ، اعاشتان ايىرىلمايدى، بىرەسە قاپسىرا قۇشاقتاپ الىپ، تۇنشىعىپ كەتپەس ءۇشىن ءوزىنىڭ دە، قىزىنىڭ دا سۋدان باسىن شىعارىپ، دەمىن الادى، ءبىراق شاشىراعان سۋ، كولدەنەڭ، ۇرعان بۇرشاقتاي جاڭبىر اۋامەن بىرگە وكپەسىنە كىرەدى.
قويناۋدىڭ ارعى بەتى ون ميل جەر. سۋعا باتپاي ازىرشە امان جۇرگەن ون ادامنىڭ توعىزى قالقىپ جۇرگەن كوپ اعاشقا، تاقتايلارعا، نەمەسە قيراعان ءۇي مەن قايىقتىڭ سىنىعىنا سوعىلىپ، قازا بولدى. تۇنشىققان شالاجانسار سورلىلاردى جىن ويناعى كەلىسىنە سالىپ، تۇيگىشتەپ، ۋماشتاپ ءجۇر. ءبىراق ءماپۋيدىڭ جولى بولىپ، تاعدىردىڭ امىرىمەن امان قالدى: تولقىن ونى قويناۋدىڭ قۇم جيەگىنە شىعارىپ تاستاپتى. سول بويى قانسىراپ ءبىراز جاتتى؛ نگاكۋرانىڭ سول قولى سىنعان ەكەن، وڭ قولىنىڭ ساۋساقتارى مىلجا-مىلجا، بەتى مەن ماڭدايىن سۇيەگىنە دەيىن ءبىر نارسە ءتىلىپ كەتكەن. ماپۋي ءبىر قولىمەن اعاشتى، ءبىر قولىمەن قىزىن قۇشاقتاپ، ىڭىرسىپ دەمىن ارەڭ الىپ جاتىر، قويناۋدان جاعالاۋعا قاراي جارىسا جۇگىرگەن تولقىندار كەيدە تىزەسىنە، كەيدە بەلۋارىنا جەتەدى.
تاڭ اتا، ساعات ءۇش كەزىندە داۋىل باسەڭدەيىن دەدى ساعات بەستە ەداۋىر جەل بار ەدى، التىدا ابدەن باسىلىپ، كۇن كورىندى. تەڭىز دە سايابىرلانا باستادى. ماپۋي جيەككە جەتە الماي قازا تاپقان جانداردىڭ تولقىن استىندا قاراۋىتقان دەنەلەرىن كوردى. سولاردىڭ اراسىندا شەشەسى مەن ايەلى دە جاتقان بولار-اۋ. اياعىن ارەڭ باسىپ، ولىكتەردى ارالاپ كەلەدى. ءبىر جەردە سۋدىڭ جيەگىندە جاتقان ايەلى تەفارانى كوردى. جەرگە وتىرا كەتىپ، اڭدارشا ۇلىپ جىلادى — جابايى ادامدار قايعىسىن وسىلاي ازالايدى عوي. ءبىر كەزدە ايەل قوزعالىپ، ىڭىرسىدى. ماپۋي ءۇڭىلىپ، انىقتاپ قاراسا، ايەلى ءتىرى، ءتىپتى جاراقاتتانباعان. ول جايىمەن ۇيىقتاپ جاتسا كەرەك! سونىمەن تەفارا دا الدە قالاي امان قالعان.
ارالدا كەشە عانا جۇرگەن ءبىر مىڭ ەكى ءجۇز ادامنان ءتىرى قالعانى ءۇش ءجۇز قارالى كىسى. مورمون-ميسسيونەر، جاندارم ەكەۋى ولاردى تىزىمدەدى. قويناۋ تولى ولىك. بۇكىل ارالدا ساۋ قالعان نە ءبىر ءۇي، نە ۇيشىك جوق، ءبارى قيراعان، بۇلىنگەن. كوكوس پالمالارىن داۋىل تۇپ-تامىرىمەن جۇلىپ اكەتىپتى، بىرەن-ساران قالعاندارى ومىرىلىپ، جاڭعاعىنىڭ بارىنەن ادا بولعان. تۇششى سۋ جوق. ازداپ جاڭبىر سۋى جيىلعان تايىز قۇدىقتاردىڭ بارىنە تۇز تولىپتى. قويناۋدان قالقىپ جۇرگەن بىرنەشە قاپشىق ۇن تابىلدى. ءتىرى قالعاندار جەرگە تۇسكەن كوكوس جاڭعاعىنىڭ وزەگىن الىپ جەپ، جۇرەك جالعادى. جۇرت قۇمنان قازىپ، ءۇستىن قيراعان شاتىردىڭ قاڭىلتىرمەن جاۋىپ، ىشىنە كىرىپ تە جاتىر. ميسسيونەر بۋدى سۋعا اينالدىراتىن جابايى قۇرال جاساعان ەدى، ءبىراق ول ءۇش ءجۇز كىسىگە تۇششى سۋ جەتىستىرە المادى. كەلەسى كۇنى كەشكە تامان راۋل سۋعا ءتۇسىپ ءجۇرىپ، سۋساعانى ءسال باسىلعانداي بولعاسىن، بۇل جايدى بۇكىل جۇرتقا حابارلادى. سونىمەن اققاسى كەپكەن ءۇش ءجۇز ەركەك، ايەل مەن بالا-شاعا موينىنا دەيىن سۋعا كىرىپ تۇردى. اينالانىڭ ءبارى قالقىپ جۇرگەن ولىك، كەيبىرى كىسىنىڭ اياعىنا ورالادى. ءۇشىنشى كۇنى بۇلار ولىكتەردى جەرلەپ بولعاسىن، ەندى قۇتقارۋشى كەمەلەر كەلەتىن بولار دەپ كۇتىستى.
جاۋشى-جالامدا سەمياسىنان اجىراپ قالعان ناۋري ديۋىلدىڭ بۇكىل الەمەتىن ءبىر ءوزى كوردى. قولىنا ىلىككەن جالعىز تاقتايدىڭ جارىقشاعى قايتا-قايتا قادالىپ، كەيدە وقىس ءتيىپ، جاراقاتتاسا دا جارماسىپ ايىرىلمادى. ءسويتىپ جۇرگەندە اتولدان اتقىپ وتكەن تولقىن ونى تەڭىزدىڭ، جازىعىنا اعىزىپ الا كەتتى. مۇندا، تەبىرەنگەن ءزاۋلىم تولقىنداردىڭ اراسىندا ارپالىسىپ ءجۇرىپ، تاقتايىنان ايىرىلدى. ءناۋريدىڭ جاسى الپىسقا كەلىپ قالعانىمەن، وسى ارالداردا تۋىپ ءوسىپ، ءومىرى تەڭىزدىڭ جاراعاسىندا وتكەن جان ەدى. كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعىدا سۋعا شاشالىپ، دەم الا الماي تۇنشىعىپ، ارەدىكتە اۋزىن اشىپ، اۋا قارماپ، جانتالاسىپ جۇرگەندە يىعىن توستاعانداي ءبىر كوكوس جاڭعاعى قاعىپ كەتكەنىن سەزدى. دەس بەرگەندە اياق استىنان اجالدان اراشالار ايلا تاۋسىلعانىن ءبىلىپ، دەرەۋ جاڭعاققا جارماسا كەتتى. ءبىر ساعاتتىڭ ىشىندە تاعى سونداي جەتى جاڭعاق ۇستاپ الدى. ونىڭ ءبارىن بىر-بىرىنە ساباعىنان جالعاپ، بەلىنە بەلبەۋ سياقتى بايلادى. جاڭعاقتار ءوزىن تۇيگىشتەپ ءولتىرۋى دە مۇمكىن ەدى، ءبىراق ەندى سۋعا باتپاي قالقىپ جۇرە الاتىن بولدى. ءناۋريدىڭ ءۇستى-باسى اۋدەمدە كوكالا قويداي بولعانى دا راس. دەگەنمەن تالاي كورگەن داۋىلى عوي، باسىلارسىڭ دەپ اقىرىن كۇتتى. تەك قانا جايىن قۇدايىنا جايىنىڭنان ساقتاي گور دەپ جالبارىنا بەردى. ساعات ءۇش كەزىندە باسى اينالىپ، تالىقسىپ كەتكەن ەكەن، دۋىلدىڭ باسەڭدەگەنىن بايقاماپتى. ءتىپتى ساعات التىدا جەلدىڭ باسىلعانىن دا بىلمەيدى. سۋ جاعاداعى قۇمعا شىعارىپ تاستاعان كەزدە عانا ايىعىپ، ەسى كىرىپ، تولقىن قاتادان تەڭىزگە الىپ كەتە مە دەپ، جارا-جارا قولدارىمەن قۇمدى تىرمالاپ، قۇرعاققا قاراي ورمەلەدى.
جاتقان جەرىن تانىدى: تولقىن تاكوكوتا دەگەن كىشكەنتاي ارالعا شىعارىپ تاستاۋلى. مۇندا قويناۋ جوق ەشكىم تۇرمايدى. بۇل ارادان حيكۋەرۋگە دەيىن ون ميل، حيكۋەرۋ كورىنبەيدى، ال ونىڭ وڭتۇستىك جاقتا ەكەنىن ناۋري بىلەدى. ناۋري بەلىنە بايلاعان كوكوس جاڭعاعىن قورەك قىلىپ، وسى ارالدا ون كۇن تۇردى؛ جاڭعاقتىڭ وزەگىن جەپ، شىرىنىن ۇزاققا جەتسىن دەپ، ۇنەمدەپ، از-ازدان جۇتىپ، كۇن ەلتتى. ءبىراق ءالى كۇنگە انىق امان قالدىم عوي دەپ ويلامايدى. كوك جيەكتەن قۇتقارۋشى كەمەلەردىڭ شۇباتىلعان ءتۇتىنىن كورگەنىمەن، تاكوكوتا سىقىلدى ءتىرى جان تۇرمايتىن تيتتەي ارالعا كەمە قايدان كەلسىن!
ءبىر جاعىنان ولىكتەر-اق ازاپ بولدى. سۋعا كەتكەن جانداردى تەڭىز جاعاعا شىعارىپ تاستاۋىن قويماسا، ناۋري ولاردى جايىن جەپ كەتسىن دەپ، شاماسى كەلگەنشە سۇيرەلەپ قايتادان سۋعا تاستاۋىن قويمادى. ءبىراق بۇعان ءالى جەتەر بولمادى، جاعالاۋدىڭ بويى قاراقۇرىم ولىككە تولدى. ەندى جيەكتەن اۋلاق كەتۋ كەرەك، الىستاپ كەتەيىن دەسە ارال ەنسىز، بارار جەر جوق.
ون كۇن دەگەندە ناۋريدىڭ جاڭعاعى ادا بولىپ، قاتتى شولدەپ، جۇدەيىن دەدى. قۇم قايىردا جىلجىپ ءجۇرىپ جاڭعاق ىزدەدى. «عاجاپ،— وسىنشاما ولىك شىعىپ جاتقاندا جاعاعا جاڭعاق نەگە شىقپايدى؟ ولىكتەن دە سۋدا قالقىپ جۇرگەن جاڭعاق كوپ ەمەس پە؟» — دەپ ويلايدى اقىرى دىمى قۇرىپ، بۇدان دا كۇدەر ءۇزىپ، سۇلاپ جاتتى. ەندى وسىلاي ءولىم كۇتۋدەن وزگە ەشبىر ءۇمىتى قالماعانداي.
ەسى كىرگەن ءبىر ساتتە ول تاپ كوز الدىندا جاتقان الدە ءبىر ولىكتىڭ باسى مەن جيرەن سارى شاشىن كوردى. تولقىن ونى بىرەسە قاسىنا جاقىنداتىپ، بىرەسە جىلجىتىپ ءارى اكەتىپ، اقىرى شالقاسىنان اۋدارىپ كەتتى. قاراسا، ولىكتىڭ بەت-اۋزى جوق، ءبىراق جيرەن سارى شاشىن الدە قالاي شىرامىتقان سياقتى. تاعى ءبىر ساعات تىرپ ەتپەي جاتتى. ولىكتىڭ كىم ەكەنىن بىلگىسى دە كەلگەن جوق— ءوزى ولەيىن دەپ جاتقاندا دوڭكيگەن قاراسىنان كىسى شوشيتىن سۇمىقتىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ نە قىلسىن.
ءبىراق ءبىر ساعاتتان كەيىن ورنىنان ارەڭ كوتەرىلىپ، ولىككە تەسىلە قارادى. ۇلكەن تولقىن ونى كوتەرىپ اپارىپ، مايدا تولقىندار جەتە المايتىن ورلەۋ جەرگە شىعارىپ تاستاپتى. ءيا، قاتەسى جوق: مىنا جيرەن شاش پاۋموتۋ ارالدارىنىڭ ءبىر-اق ادامىنىڭ شاشىنا ۇقسايدى، ول — ليەۆي، الگى ءماپۋيدىڭ مەرۋەرتىن ساتىپ الىپ، «حيرا» دەگەن جەلكەمەسىمەن كەتىپ قالاتىن نەمىس ەۆرەيىنىڭ تاپ ءوزى. «حيرانىڭ» قيراعانى انىق بولدى. بالىقشىلار مەن ۇرىلاردىڭ قۇدايى مەرۋەرت بازارىنىڭ ساۋداگەرىنە، ءسىرا، سىرت بەرگەن عوي.
ناۋري جىلجىپ ولىكتىڭ جانىنا كەلدى. ۇستىندە كويلەگى جوق، تەك جالپاق بىلعارى بەلبەۋى كورىنەدى. دەم الماي، ەپتەپ وتىرىپ، بەلبەۋىن اعىتىپ الدى دا، سۇيرەتىپ كەرى شەگىندى. اۋەلى ءبىرىنشى، ەكىنشى، ونان كەيىن ءۇشىنشى قالتالارىن اعىتىپ، اشىپ قارادى. ءبارى دە بوس. قايدا بولدى ەكەن؟ ىزدەگەنى بەلبەۋدىڭ ەڭ شەتكى قالتاسىنان تابىلدى. بۇل ساپارىندا ليەۆيدىڭ قولىنا ىلىككەن جالعىز مەرۋەرتى وسى بولسا كەرەك. ناۋري بەلبەۋدىڭ مۇڭكىگەن يسىنەن اۋلاق بارىپ، مەرۋەرتىن قولىنا الىپ قارادى. الگى تابۋىن ماپۋي تاپسا دا، انتۇرعان توريكي ىرتىپ الىپ كەتەتىن مەرۋەرتتىڭ ءدال ءوزى. الاقانىنا سالىپ سالماقتادى، ولاي-بۇلاي دومالاتتى. ءناۋريدىڭ قىزىعىپ وتىرعانى قۇلپىرعان عاجاپ مەرۋەرت ەمەس، ءوزىنىڭ، ماپۋي مەن تەفارا ۇشەۋىنىڭ قيالىندا جۇرگەن ءۇيى. مەرۋەرتتى كورگەندە تاپ سول ءۇيدىڭ ءوزىن كورگەندەي بولدى دا قالدى، ءتىپتى قابىرعاسىنداعى سەگىز قىرلى ساعاتىنا دەيىن كوز الدىنا ەلەستەدى. ءبىر عانا وسى ءۇي ءۇشىن ءومىر سۇرۋگە بولادى عوي.
ول احۋىنىڭ شەتىنەن شۇبەرەك جىرتىپ الىپ، مەرۋەرتىن سوعان ءتۇيىپ، موينىنا بايلاپ الدى دا، ۋھىلەپ-اھىلاپ جاعانى بويلاپ جۇرە بەردى، جان-جاعىنا قىراعى كوزىن قاداپ، كوكوس جاڭعاعىن ىزدەدى. كوپ ۇزاماي ءبىر جاڭعاق تاۋىپ الدى، بىتەگەنەدەن كەيىن تاعى ءبىر جاڭعاق ۇشىرادى. جاڭعاقتى جارىپ، ىشىندەگى كوك تاتىپ كەتكەن شىرىنىن ءىشتى، وزەگىن جەدى. ازدان كەيىن قيراپ جاتقان ءبىر قايىقتىڭ ۇستىنەن شىقتى. ونىڭ ەسكەك وتكىزەتىن تۇتقىرى جوق ەكەن، ءبىراق ناۋري كۇدەرىن ۇزبەدى. ءۇمىتى اقتالدى دا — كەشكە تامان تۇتقىر دا تابىلدى. ىزدەگەنى تابىلعان سايىن ناۋري ونى ءبىر جاقسىلىققا جوريدى. مەرۋەرت قۇتتى بولعان ءتارىزدى. كۇن بايىپ بارا جاتقاندا سۋدا قالقىپ جۇرگەن جاشىك كوزىنە ۇشىرادى. سۇيرەلەي سۋدان ونى دا الىپ شىقتى. ىشىندە سالدىرلاپ جۇرگەن نە نارسە دەپ قاراسا، ون بانك بالىق كونسەرۆى ەكەن. بىرەۋىن قايىقتىڭ جاقتاۋىنا ۇرىپ، بۇزدى. تەسىگىنەن تۇزدىعىن سورىپ ءىشتى دە، ىشىندەگى ءلوسوستىڭ ەتىن از-ازدان الىپ، ساعات بويى تالشىق قىلىپ وتىردى.
ناۋري تاعى سەگىز كۇن سارىلىپ جاردەم كۇتتى. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ول تاۋىپ العان تۇتقىردى كوكوس جاڭاعىنىڭ شاشاعىمەن، احۋىنىڭ قالعانىمەن قايىق بايلادى. قايىق ابدەن قاڭسىپ كەتكەن ەكەن، سىنالاتىن ەشنارسەسى بولماعاسىن، قايىققا كىرگەن سۋدى توگىپ وتىرۋعا كەرەك بولار دەپ كوكوس جاڭعاعىنىڭ قاۋاشاعىنان ءشومىش جاساپ الدى. ەندى ەسكەك كەرەك، ونى قالايشا لەكەرلەسەم ەكەن دەپ كوپ ويلاندى، اقىرى ونىڭ دا امالى تابىلدى: قاڭىلتىردىڭ قيىعىمەن ءوزىنىڭ شاشىن كەسىپ الىپ، ءجىپ ەستى. سول جىپپەن ۇزىندىعى ءۇش فۋتتاي تاياقتىڭ ۇشىنا كونسەرۆى جاشىگىنىڭ قالاق تاياقتىڭ بايلاي، بوساپ كەتپەس ءۇشىن اراسىنا سىنا قاقتى. ال سىنانىڭ ۇشىن اۋەلى تىسىمەن كەمىرىپ، ۇشتاپ الدى.
ون سەگىزىنشى كۇن دەگەندە، ءتۇن ورتاسى مەزگىلىندە Hayري قايىعىن سۋعا سالىپ، سوقپا تولقىنداردان امالدان ءوتىپ الىپ، ۇيىنە، حيكۋەرۋگە قاراي بەت تۇزەدى. ناۋري قانشا ايتقانمەن كەمپىر عوي. ازاپ پەن اشتىقتان ابدەن جۇدەپ، قۇر سۇلدەسى عانا قالعان. قايىق مىقتى ءۇش كىسى ەسەتىن ۇلكەن نارسە، ءبىراق ناۋري جامان ەسكەگىمەن جالعىز ءوزى-اق باسقارىپ كەلەدى. ۋاقىتىنىڭ ۇشتەن ءبىرى قايىققا كىرگەن سۋدى توگۋمەن ءوتتى. تاڭ اتىپ، اينالا جارىق بولدى. حيكۋەرۋ ءالى كورىنبەيدى. تاكوكوتا ارالىندا كوك جيەگىنەن اسىپ كورىنبەي كەتكەن. كۇن ىسىپ، تور ودان دا، بۇدان دا اقتى. ەكى بانكى كونسەرۆى قالعان، سونىڭ بىرەۋىن تەسىپ، كۇن ۇزاققا تۇزدىعىن تاتىپ، جۇرەك جالعاپ وتىردى، ەتىن الىپ جەۋگە قولى تيەر ەمەس. قايىق باتىسقا قاراي ىعىپ بارا جاتقان سياقتى، ال وڭتۇستىككە قاراي ىلگەرى جىلجي ما، جوق پا، بىلمەيدى.
ءتۇس اۋا قايىقتىڭ ۇستىندە تۇرەگەلىپ تۇرىپ، كوز ۇشىندا مۇنارتقان حيكۋەرۋدى كوردى. باسىنداعى شاشىراعان شوقتىعىنان ايىرىلعان، قيراعان كوكوس پالمالارى ءارى سيداڭ، ءارى تىم سيرەك. ءبىراق ارالدى كورگەندە ءبىر جاساپ قالدى. مۇنشاما جاقىنداپ كەلگەنىن ەزى دە ابايلاماي قالىپتى. اعىن قايىقتى باتىسقا قاراي قۋالاسا، ناۋري ونى وڭتۇستىككە بۇرادى. قاققان سىنالارى بوساپ، سونى جوندەيمىن دەۋمەن كوپ ۋاقىتى كەتتى. ءبىر جاعىنان قايىققا سۋ ءالسىن-السىن تولا بەرەدى: ەكى ساعاتتاي ۋاقىت وتكەن سايىن ناۋري ەسكەگىن بىلاي قويىپ، ءبىر ساعات شومىشپەن سۋ توگەتىن بولدى. ءسويتىپ وتىرعاندا باتىسقا قاراي ويىسىپ ىعىپ كەتەدى.
كۇن بايىپ بارا جاتقاندا حيكۋەرۋ وڭتۇستىك-شىعىس جاعىندا، شاماسى ءۇش ميلدەي جەردە ەدى. جارقىراپ تولعان ايداي تۋدى، ساعات سەگىزدە ارال ەندى تۋرا شىعىس جاعىندا ميلدەي جەردە كورىنەدى. ناۋري تاعى ءبىر ساعات ازاپتاندى، ءبىراق ارال جاقىندار ەمەس: اعىن ءجىپسىز بايلاپ بۇلتارتپايدى، قايىعى تۇسكىرى دە قولايايسىز تىم ۇلكەن بولار ما، ەسكەك ول ءبىر بەرەكەسىز دوبالداي دۇنيە، ءبىر جاعىنان سۋ توگۋگە دە كوپ كۇش، كوپ ۋاقىت كەرەك. ءوزى دە ابدەن السىرەپ، ءالى قۇرىپ بارادى. قانشاما تىرباڭداعانىمەن قايىق باتىسقا قاراي ىعا بەردى.
ناۋري جايىن قۇدايىنا ءبىر دۇعا باعىشتاپ، تاۋەكەل ايتتى دا قايىعىنان سۋعا سەكىرىپ ءتۇسىپ، جۇزە جونەلدى. سالقىن سۋ ءوزىن ءسال سەرگىتكەندەي، قايىق الىستاپ ارتىندا قالىپ بارادى. ءبىر ساعاتتىڭ ىشىندە جەر ەداۋىر جاقىنداپ-اق قالدى. تاپ وسى كەزدە كۇتپەگەن بالە كەزدەسە كەتپەسىن بە. تۋرا الدىنان، جيىرما فۋتتاي جەردەن جايىننىڭ ۇلكەن ارقا قاناتى سۋدى تىلە سىزىپ ءوتتى. ناۋري نە بولسا دا سوعان قاراي ءجۇزدى، جايىن جايىمەن ارىرەك ءجۇزىپ بارىپ، وڭعا قاراي بۇرىلىپ، ءناۋريدى انادايدان وراعىتىپ اينالىپ شىقتى. قالقىپ جۇرگەن قاناتتان كوزىن الماي ناۋري ىلگەرى قاراي ءجۇزىپ كەلەدى. قانات كورىنبەي كەتسە، بۇك ءتۇسىپ بۇعا قالادى. قايتادان قالقىپ شىقسا، ىلگەرى ۇمتىلادى. جايىن اسىعار ەمەس: داۋىلدان كەيىن توياتتاپ قالعان ءتارىزدى. اش بولسا — كورگەن جەردە تاپ بەرەر ەدى عوي، مۇنى ناۋري جاقسى بىلەدى. جايىننىڭ ۇزىندىعى ون بەس فۋت، ارانىن ءبىر اشقاندا ادامدى بەلۋارىنان قىرقىپ تۇسەتىنى انىق.
ءبىراق ءناۋريدىڭ جايىنمەن ارباسا بەرۋگە ۋاقىتى تىم تار — اعىن قۇرلىق جەردەن الىستاتىپ اكەتىپ بارادى. جارتى ساعاتتاي مەزگىل وتكەندە بارىپ جايىن بۇرىنعىداي ەمەس، باسىنايىن دەدى. وزىنە تۇك ەتە المايتىنىن سەزدى مە قالاي، ايتەۋىر اينالعان سايىن ناۋريگە جاقىنداي تۇسەدى، جاقىنداعان سايىن كادىمگىدەي كوزىن بۇرىپ قارايدى. ەندى كوپ ۇزاماي جايىننىڭ باس سالاتىنىن انىق ءبىلدى. نە بولسا دا الدىن قارمايىن دەپ، تاۋەكەلگە بەل بايلادى. اشتىق پەن ازاپتان ابدەن السىرەگەن كەمپىر مىناۋ تەڭىز جولبارىسىنان بۇرىن وعان ءوزىم باس سالايىن دەپ ويلادى. قولايلى ءبىر ءساتىن كۇتىپ، ىلگەرى ءجۇزىپ كەلەدى. ءبىر كەزدە جايىن سەگىز فۋتتاي جەرگە جاقىنداپ كەلىپ، قاسىنان اقىرىن ءجۇزىپ ءوتتى. سول-اق ەكەن ناۋري دا جۇتىپ قوياتىن نەمەدەي ايباتتانا ۇمتىلدى. جايىن قۇيرىعىمەن سۋدى شارتىلداتىپ، تىعا جونەلدى، تۇرپىدەي قوجىر-قوجىر بۇيىرىمەن جالاپ وتكەن دە كەمپىردىڭ قولىنىڭ تەرىسىن شىنتاعىنان يىعىنا دەيىن سىدىرىپ ءتۇستى. جايىن انداعايلاپ زىمىراپ ءجۇزىپ ءجۇردى دە ءبىر كەزدە ۇشتى-كۇيلى جوق بولىپ كەتتى.
ماپۋي مەن تەفارا ءۇستىن قاڭىلتىرمەن قالقالاعان ۇڭگىرىندە ءوزارا ءبىرىن ءبىرى جازعىرىسىپ جاتىر ەدى.
— مەنىڭ ءتىلىمدى عانا الىپ،— دەدى تەفارا مىڭىنشى رەت،— بەتالدى جۇرتقا جايماي، مەرۋەرتتى تىعىپ قانا قويعانىڭدا عوي، تۇك بالە جوق ەدى.
— ياپىر-اۋ، حۋرۋ-حۋرۋ مەنىڭ مەرۋەرت تاۋىپ الىپ، قابىرشاعىن اشقانىما دەيىن كورىپ تۇردى دەپ سەن كەششەگە سان رەت ايتقان ەدىم عوي.
— ەندى ۇيدەن كۇدەرىڭدى ءۇز. راۋل بۇگىن ماعان: سەن مەرۋەرتىڭدى توريكيگە ساتپاعاندا،— دەدى...
— مەن ەشكىمگە ساتقانىم جوق ونى. توريكي تارتىپ اكەتتى عوي.
— ...سەن ەگەر ساتپاعان بولساڭ، ول ساعان بەس مىڭ فرانسۋز دوللارىن بەرەدى ەكەن، ول ون مىڭ چيلي دوللارىنا تاتيدى.
— شەشەسىمەن اقىلداسقان ەكەن عوي، شەشەسى مەرۋەرت تانيتىن ادام.
— سول مەرۋەرتتەن ايىرىلدىق قوي،— دەدى تەفارا ۋھىلەپ. .
— Eh، مەن توريكيگە بەرەسى بورىشىمنان قۇتىلىپ قالدىم ەمەس پە؟ بۇل ءبىر مىڭ ەكى ءجۇز دوللار پايداعا ءبىر ەسەپ قوي.
— توريكي ءولدى! — دەدى تەفارا داۋىستاپ.— ونىڭ جەلكەنىنەن حابار-وشار جوق. ول «اوراي»، «حيرايلار» سياقتى سۋعا باتىپ كەتتى. ساعان ەندى توريكي ۋادە قىلعان ءۇش ءجۇز دوللارىنا كەرەك زاتىڭدى تەگىن بەرىپ تۇرا الا ما؟ جوق، ويتكەنى ول ءولدى. سەن مەرۋەرت تاۋىپ الماعان بولساڭ، ءقازىر وعان ءبىر مىڭ ەكى ءجۇز دوللار بەرەسى بولار ما ەدىڭ؟ جوق! ويتكەنى توريكي ءولدى، ال ولىككە ەشكىم قارىزىن قايتارماڭدى.
— ليەۆي توريكيگە تۇك تولەگەن جوق،— دەدى ماپۋي.— قاعاز بەرىپتى دەيدى، سول قاعاز بويىنشا توريكي تاپەستادان بارىپ اقشاسىن الماق؛ ءبىراق ليەۆي دە ءولىپ كەتتى عوي، ەندى ول اقشا تولەي المايدى. توريكي دە ءولدى، قاعان وزىمەن كەتتى. ليەۆيمەن بىرگە مەرۋەرت تە قۇرىدى. سەنىڭ جاتقانىڭ ءجون، تەفارا. مەرۋەرتتەن مەن ايىرىلدىم، قۇر الاقان قالدىم. ال ۇيىقتالىق ەندى.
— ءسويتتى دە قولىن قالقالاپ، تىڭداي قالدى. تىستان وزگە ءبىر ادامنىڭ ىرسىلداپ، ۋھىلەگەن داۋىسى ەستىلگەندەي بولدى. كىرەر اۋىزدى جاپقان جوكەنى بىرەۋ سيپالاي باستادى.
— بۇل كىم؟ — دەدى داۋىستاپ ماپۋي.
— ناۋري،— دەدى ول.— مەنىڭ بالام ماپۋي قايدا ەكەن، بىلەسىز بە؟
تەفارا شوشىپ كەتىپ، كۇيەۋىنىڭ يىعىنا جارماستى.
— مىناۋ ارۋاق! — دەدى ول ۇرەيلەنىپ.— ارۋاق!
قورىققانىنان ءماپۋيدىڭ ءوزى دە سازارىپ، ساسقالاتاعان ايەلىنە تىعىلدى.
— مەيىربان ايەل،— دەدى ماپۋي ءبىر كەزدە تۇتتىعا سويلەپ، داۋىسىن ادەيى وزگەرتۋگە تىرىسىپ.— مەن سەنىڭ بالاڭدى جاقسى بىلەمىن. ول قويناۋدىڭ شىعىس جاعىندا تۇرادى.
جوكەنىڭ ارجاعىندا تۇرعان ايەل كۇرسىندى. ماپۋي ءارۋاقتىڭ الدانعانىن ءبىلىپ، ءسال كوڭىلدەنەيىن دەدى.
— ءوزىڭ قايدان كەلدىڭ، مەيىربان ايەل؟ — دەپ سۇرادى ماپۋي.
— تەڭىزدەن،— دەگەن جابىرقاۋ جاۋاپ ەستىدى.
— ايتتىم عوي، ايتتىم عوي! — دەپ تەفارا كۇيىنىپ، ىلگەرى-كەيىن تەڭسەلدى.
— تەفارا، جات كىسىنىڭ ۇيىندە تۇنەگەنىڭە كوپ بولدى ما؟ —دەدى ناۋري.
ماپۋي ساسقالاقتاپ، وتىرىگىمىزدى شىعاردىڭ عوي دەگەندەي ايەلىنە ازارلاي قارادى.
— مەنىڭ بالام ءماپۋيدىڭ قارت اناسىن وگەيسىنىپ كەتكەنىنە كوپ بولدى ما؟—دەدى تاعى دا تىستاعى ايەل.
— جوق، جوق، مەن... جوق. ماپۋي سەنەن بەزگەن جوق! — دەدى ول داۋىستاپ.— مەن ماپۋي ەمەسپىن. ول اناۋ كۇن شىعىس جاقتا دەدىم عوي.
ويانىپ كەتكەن نگاكۋرا جىلادى. سىبدىرلاپ جوكە قيمىلدادى.
— نەمەنە، نە عىپ جاتىرسىڭ؟—دەدى ماپۋي.
— كىرەيىن دەپ جاتىرمىن،— دەدى ناۋري.
جوكەنىڭ ءبىر شەتى كوتەرىلدى. تەفارا كورپەنى بۇركەنىپ جاتا قالايىن دەپ ەدى، ماپۋي جىبەرمەدى، ويتكەنى ءوزى بىرەۋدەن ۇستاپ وتىرماسا، ۇرەيىن باسا الاتىن ەمەس. ەكەۋى دە ءدىر-دىر ەتىپ، تىستەرى ساقىلداپ، كوزدەرى شاراسىنان شىعارداي بولىپ، جوكەگە قادالىپ قاراپ وتىر. ۇستىندە احۋى جوق، تۇتتاي جالاڭاش، ءۇستى باسى سۋ-سۋ ناۋري جىلجىپ، اپاننىڭ ىشىنە كىردى. سول كەزدە بۇل ەكەۋى كەرى شەگىنىپ، باستارىن بۇركەمەك بولىپ، نگاكۋرانىڭ كورپەسىنە جارماستى.
— قارت شەشەڭە تىم بولماسا سۋسىن بەرسەڭشى،— دەدى ارۋاق.
— بەر، بەر، سۋ بەر،— دەدى تەفارا ماپۋيگە داۋىل قالتىراپ.
— سۋ بەر، سۋ بەر،— دەدى ماپۋي قىزىنا.
ەكەۋى نگاكۋرانى يتەرىپ جىبەردى. ءبىر مينۋتتەن كەيىن ماپۋي ءارۋاقتىڭ سۋ ءىشىپ جاتقانىن كوردى. سونان كەيىن ارۋاق قالتىراعان قولىن سوزىپ، ءماپۋيدى قولىنان ۇستادى، قولىنىڭ سالماعىن انىق سەزگەسىن بارىپ، ماپۋي كەمپىردىڭ ارۋاق ەمەس ەكەنىن ءبىلدى. كورپەسىنەن شىعىم، ايەلىن سۇيرەلەي قاسىنا جاقىندادى. كوپ ۇزاماي ءبارى باس قوسىپ وتىرىپ، ءناۋريدىڭ حيكاياسىن تىڭدادى. ناۋري ليەۆيدىڭ حابارىن ايتىپ بولىپ، تەفارانىڭ الاقانىنا جارقىراتىپ مەرۋەرتتى سالعاندا، تەفارا دا قايىن ەنەسىنىڭ ارۋاق ەمەس، ناعىز ءوزىنىڭ ءتىرى ەنەسى ەكەنىنە كوزى جەتتى.
— ەرتەڭ تاڭەرتەڭ،— دەدى تەفارا،— سەن مىنا مەرۋەرتتى راۋلگە بەس مىڭ فرانسۋز دوللارىنا ساتاسىڭ.
— ءا، ءۇي شە؟ — دەدى ناۋري.
— ءۇيدى ءوزى سالىپ بەرەدى،— دەدى تەفارا.— ول ءتورى مىڭ دوللاردان اسپايدى دەيدى عوي. تاعى ءبىر مىڭ فرانسۋز دوللارىنىڭ نارسەسىن الىپ تۇراتىن بولامىز،— بۇل ەكى مىڭ چيلي دوللارىنا تەڭ.
— ءۇيىنىڭ ۇزىندىعى قىرىق فۋت بولا ما ەكەن؟ − دەدى ناۋري.
— ءيا، قىرىق فۋت بولادى ەكەن،— دەدى ماپۋي.
— ورتاداعى بولمەسىندە اسپالى ساعاتى دا بولا ما ەكەن؟
— ءيا، دوڭگەلەك ستول دا بولادى ەكەن.
— ولاي بولسا ماعان تاماق بەرىڭدەرشى، قارنىم اشىپ كەتتى عوي،— دەدى ريزا بولعان ناۋري.— سونان كەيىن ۇيىقتايىق، ويتكەنى مەن شارشاپ وتىرمىن. ەرتەڭ مەرۋەرتتى ساتپاي تۇرىپ، تاعى ءبىر اقىلداسارمىز. ءبىر مىڭ فرانسۋز دوللارىن اقشالاي العان ءجون بولار. نارسەنى قارىزعا بالاپ العاننان دا اقشاسىنا ساتىپ العان ابزال عوي.
اۋدارعان بورانباي وماروۆ
You Might Also Like
-
استانا قالالىق ءبىلىم باسقارماسى ءبىرىنشى اۋىسىمدا وقيتىن مەكتەپ وقۋشىلارى مەن كوللەدجدەردىڭ 1-2 كۋرستارىنا ساباق بولمايتىنىن مالىمدەدى.
