ماتىندەگى كۇردەلى سوزدەر
مەن بىرنەشە جىلدان بەرى پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ن. ا. ورازاحىنوۆانىڭ "ساتىلاي كەشەندى تالداۋ تەحنولوگياسى" بويىنشا ساباق وتكىزىپ ءجۇرمىن. بۇل تەحنولوگيانىڭ وقۋشىلارعا تەوريالىق ءبىلىمدى پراكتيكامەن ۇشتاستىرا وتىرىپ، عىلىمي نەگىزدە جۇيەلى مەڭگەرتۋدە پايداسى ۇشان - تەڭىز دەپ ەسەپتەيمىن. ءوز تاجىريبەمدى ارىپتەستەرىممەن بولىسكىم كەلەدى.
ماتىندەگى كۇردەلى سوزدەر
(6 - سىنىپ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: 5 - سىنىپتا وتىلگەن ماتەريالداردى ەسكە تۇسىرە وتىرىپ، كۇردەلى سوزدەردى ءسوزجاسامدىق تۇرعىدان ساتىلاي كەشەندى تالداۋ (سكت) جولدارىن قايتالاۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: سكت ارقىلى تەوريالىق ماتەريالداردى تىلدىك قاتىناسىم تەورياسى (جازىلىم، ايتىلىم، تىڭدالىم، سويلەسىم) نەگىزىندە تاجىريبە جۇزىندە تالداي بىلۋگە ماشىقتاندىرۋ، بەرىلگەن تاپسىرمانى ساۋاتتى، جوعارى دەڭگەيدە، شىعارماشىلىقپەن ورىنداي بىلۋگە توسەلدىرۋ؛
ب) تاربيەلىك: ءار وقۋشىنى انا ءتىلىن جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى باعالاي بىلۋگە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: قايتالاۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات - ساباق.
ساباقتىڭ ادىستەرى: سۇراۋ - جاۋاپ، وقۋلىقپەن جۇمىس، ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ، شىعارماشىلىق جۇمىس، ويىن، اشىق تەست.
كورنەكىلىگى: قازاقستاننىڭ فيزيكالىق كارتاسى، تىرەك سىزبالارى.
جابدىقتار: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ۆيدەوپروەكتور، ورامال، سىرناي.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، گەوگرافيا، ورىس ءتىلى، اعىلشىن ءتىلى، ساز.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ
- ءبىز ونەرلى بالامىز،
تەرەڭ ءبىلىم الامىز.
انا تىلمەن سۋسىنداپ،
ءسوز سىرىنا قانامىز.
قيىندىقتان قاشپايمىز،
جاقسى ىستەرگە باستايمىز.
ىلعي الدا بولامىز،
كىلەڭ «بەستىك» الامىز.
ءبىز ءبىلىمدى بولامىز.
ءىى ءۇي تاپسىرماسى
1. سينونيم، انتونيم، فرازەولوگيزم، ماقال - ماتەلدەر.
2. «الپامىس باتىر» جىرىنان سينونيم، انتونيم، فرازەولوگيزم، ماقال - ماتەلدەردى تاۋىپ جازىپ كەلۋ.
3. ءوز قالاۋى بويىنشا ءۇش سوزگە فونولوگيالىق تالداۋ، ىقشامداۋ پرينسيپىمەن ورنەكتەۋ.
ءىىى جاڭا ساباق
وي قوزعاۋ
- بالالار، بىزدەر 5 - سىنىپتا تۋىندى سوزدەردىڭ تۇرلەرىمەن تانىسقان بولاتىنبىز. تۋىندى سوزدەر قانداي جولمەن جاسالاتىن ەدى؟
- جۇرناق جالعانۋ ارقىلى، بىرىگۋ جولىمەن، قوسارلانۋ جانە تىركەسۋ ارقىلى جاسالادى.
- ءيا، دۇرىس ايتاسىڭدار. ەكى نەمەسە ودان دا كوپ تۇبىرلەردەن بىرىگۋ، قوسارلانۋ، تىركەسۋ ارقىلى قۇرالىپ، جاڭا لەكسيكالىق ماعىنا بىلدىرەتىن سوزدەردى قانداي سوزدەر دەپ اتايمىز؟
- كۇردەلى سوزدەر دەپ اتايمىز.
- دۇرىس. ەندەشە، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىز «ماتىندەگى كۇردەلى سوزدەر» دەپ اتالادى. بۇل ساباقتا بىزدەر بىرىگۋ، قوسارلانۋ، تىركەسۋ جولىمەن جاسالعان سوزدەرگە ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاسايمىز.
تاقتاعا كۇننىڭ جادى مەن ساباقتىڭ تاقىرىبى جازىلادى.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان كۇردەلى سوزدەردىڭ تىرەك سىزباسى كورسەتىلەدى.
ءمۇعالىم: - مەكتەبىمىزدە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى پاندەرىنىڭ اپتالىعى ءوتىپ جاتىر. اپتالىق قالاي اتالادى؟
- پاندىك اپتالىق 22 قىركۇيەك – قازاقستان حالىقتارىنىڭ ءتىل مەرەكەسىنە وراي «انا ءتىلىم – اسىل ويدىڭ بۇلاعى» دەپ اتالعان.
- ءبىزدىڭ ساباعىمىز دا وسى مەرەكەگە وراي انا تىلىمىزگە بايلانىستى بولماقشى. ينتەراكتيۆتى تاقتاعا نازار اۋدارايىق. نە كورىپ وتىرمىز؟
- قازاقستاننىڭ كارتاسىن كورىپ وتىرمىز.
- ءيا، ءبىز وسى ەلىمىزدىڭ كارتاسىندا كورسەتىلگەن
كورنەكتى قالالارعا ساياحاتقا جاساي وتىرىپ، سول قالالاردان شىققان تانىمال تۇلعا، اقىن - جازۋشىلارىمىزدىڭ ءتىل تۋرالى قاناتتى سوزدەرىمەن تانىس بولامىز.
ساياحاتقا شىقپاس بۇرىن كۇردەلى سوزدەرگە بايلانىستى ءبىلىمىمىز قانداي دارەجەدە ەكەنىن تەكسەرىپ الايىق. ول ءۇشىن وقۋلىقتاعى 50 - جاتتىعۋدى ورىندايمىز. جاتتىعۋدا تاپسىرمالار 3 بولىمنەن تۇرادى. 3 قاتارداعى وقۋشىلار 3 ءبولىمدى ورىندايدى.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
50 - جاتتىعۋ. كۇردەلى سوزدەردىڭ تۇرلەرىن اجىراتۋ.
ءى قاتار – 1 - ءبولىم
اقبىلەك – بىرىككەن ءسوز،
الىپ - ۇشىپ - قوس ءسوز،
جايناماز – بىرىككەن ءسوز،
الاڭداي بەردى – تىركەستى ءسوز.
ءىى قاتار – 2 - ءبولىم
قازاق كەدەيلەرى – تىركەستى ءسوز
ءىىى قاتار – 3 - ءبولىم
مالاي بالا – تىركەستى ءسوز
العاشقى ايالدايتىن قالامىز – تاراز قالاسى.
- جامبىل وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن قالامگەر كىم؟
- باۋىرجان مومىش ۇلى.
- باۋىرجان مومىش ۇلى جايىندا نە بىلەمىز؟
- ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان جازۋشى.
- داڭقتى گەنەرال - مايور پانفيلوۆ باسقارعان اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا بولعان. سوعىستىڭ سوڭعى جىلدارىندا گۆارديالىق ديۆيزيانى باسقارعان.
- ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ن. نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن «حالىق قاھارمانى» اتاعى بەرىلدى. ءوز ومىرىندە كورگەن - بىلگەندەرىن ارقاۋ ەتكەن بىرنەشە روماندارى مەن پوۆەستەرى بار.
- دۇرىس ايتاسىڭدار. باۋىرجان مومىش ۇلى حالقىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرىن وتە جاقسى بىلگەن جانە قۇرمەتتەگەن.
تاقتاعا نازار اۋدارايىق. ءتىل تۋرالى باتىر اتامىز قانداي قاناتتى ءسوز قالدىردى ەكەن؟
انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ - بۇكىل اتا - بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ. (ب. مومىش ۇلى)
ماتىندەگى كۇردەلى سوزدەر
(6 - سىنىپ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: 5 - سىنىپتا وتىلگەن ماتەريالداردى ەسكە تۇسىرە وتىرىپ، كۇردەلى سوزدەردى ءسوزجاسامدىق تۇرعىدان ساتىلاي كەشەندى تالداۋ (سكت) جولدارىن قايتالاۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: سكت ارقىلى تەوريالىق ماتەريالداردى تىلدىك قاتىناسىم تەورياسى (جازىلىم، ايتىلىم، تىڭدالىم، سويلەسىم) نەگىزىندە تاجىريبە جۇزىندە تالداي بىلۋگە ماشىقتاندىرۋ، بەرىلگەن تاپسىرمانى ساۋاتتى، جوعارى دەڭگەيدە، شىعارماشىلىقپەن ورىنداي بىلۋگە توسەلدىرۋ؛
ب) تاربيەلىك: ءار وقۋشىنى انا ءتىلىن جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى باعالاي بىلۋگە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: قايتالاۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات - ساباق.
ساباقتىڭ ادىستەرى: سۇراۋ - جاۋاپ، وقۋلىقپەن جۇمىس، ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ، شىعارماشىلىق جۇمىس، ويىن، اشىق تەست.
كورنەكىلىگى: قازاقستاننىڭ فيزيكالىق كارتاسى، تىرەك سىزبالارى.
جابدىقتار: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ۆيدەوپروەكتور، ورامال، سىرناي.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، گەوگرافيا، ورىس ءتىلى، اعىلشىن ءتىلى، ساز.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ
- ءبىز ونەرلى بالامىز،
تەرەڭ ءبىلىم الامىز.
انا تىلمەن سۋسىنداپ،
ءسوز سىرىنا قانامىز.
قيىندىقتان قاشپايمىز،
جاقسى ىستەرگە باستايمىز.
ىلعي الدا بولامىز،
كىلەڭ «بەستىك» الامىز.
ءبىز ءبىلىمدى بولامىز.
ءىى ءۇي تاپسىرماسى
1. سينونيم، انتونيم، فرازەولوگيزم، ماقال - ماتەلدەر.
2. «الپامىس باتىر» جىرىنان سينونيم، انتونيم، فرازەولوگيزم، ماقال - ماتەلدەردى تاۋىپ جازىپ كەلۋ.
3. ءوز قالاۋى بويىنشا ءۇش سوزگە فونولوگيالىق تالداۋ، ىقشامداۋ پرينسيپىمەن ورنەكتەۋ.
ءىىى جاڭا ساباق
وي قوزعاۋ
- بالالار، بىزدەر 5 - سىنىپتا تۋىندى سوزدەردىڭ تۇرلەرىمەن تانىسقان بولاتىنبىز. تۋىندى سوزدەر قانداي جولمەن جاسالاتىن ەدى؟
- جۇرناق جالعانۋ ارقىلى، بىرىگۋ جولىمەن، قوسارلانۋ جانە تىركەسۋ ارقىلى جاسالادى.
- ءيا، دۇرىس ايتاسىڭدار. ەكى نەمەسە ودان دا كوپ تۇبىرلەردەن بىرىگۋ، قوسارلانۋ، تىركەسۋ ارقىلى قۇرالىپ، جاڭا لەكسيكالىق ماعىنا بىلدىرەتىن سوزدەردى قانداي سوزدەر دەپ اتايمىز؟
- كۇردەلى سوزدەر دەپ اتايمىز.
- دۇرىس. ەندەشە، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىز «ماتىندەگى كۇردەلى سوزدەر» دەپ اتالادى. بۇل ساباقتا بىزدەر بىرىگۋ، قوسارلانۋ، تىركەسۋ جولىمەن جاسالعان سوزدەرگە ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاسايمىز.
تاقتاعا كۇننىڭ جادى مەن ساباقتىڭ تاقىرىبى جازىلادى.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان كۇردەلى سوزدەردىڭ تىرەك سىزباسى كورسەتىلەدى.
ءمۇعالىم: - مەكتەبىمىزدە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى پاندەرىنىڭ اپتالىعى ءوتىپ جاتىر. اپتالىق قالاي اتالادى؟
- پاندىك اپتالىق 22 قىركۇيەك – قازاقستان حالىقتارىنىڭ ءتىل مەرەكەسىنە وراي «انا ءتىلىم – اسىل ويدىڭ بۇلاعى» دەپ اتالعان.
- ءبىزدىڭ ساباعىمىز دا وسى مەرەكەگە وراي انا تىلىمىزگە بايلانىستى بولماقشى. ينتەراكتيۆتى تاقتاعا نازار اۋدارايىق. نە كورىپ وتىرمىز؟
- قازاقستاننىڭ كارتاسىن كورىپ وتىرمىز.
- ءيا، ءبىز وسى ەلىمىزدىڭ كارتاسىندا كورسەتىلگەن
كورنەكتى قالالارعا ساياحاتقا جاساي وتىرىپ، سول قالالاردان شىققان تانىمال تۇلعا، اقىن - جازۋشىلارىمىزدىڭ ءتىل تۋرالى قاناتتى سوزدەرىمەن تانىس بولامىز.
ساياحاتقا شىقپاس بۇرىن كۇردەلى سوزدەرگە بايلانىستى ءبىلىمىمىز قانداي دارەجەدە ەكەنىن تەكسەرىپ الايىق. ول ءۇشىن وقۋلىقتاعى 50 - جاتتىعۋدى ورىندايمىز. جاتتىعۋدا تاپسىرمالار 3 بولىمنەن تۇرادى. 3 قاتارداعى وقۋشىلار 3 ءبولىمدى ورىندايدى.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
50 - جاتتىعۋ. كۇردەلى سوزدەردىڭ تۇرلەرىن اجىراتۋ.
ءى قاتار – 1 - ءبولىم
اقبىلەك – بىرىككەن ءسوز،
الىپ - ۇشىپ - قوس ءسوز،
جايناماز – بىرىككەن ءسوز،
الاڭداي بەردى – تىركەستى ءسوز.
ءىى قاتار – 2 - ءبولىم
قازاق كەدەيلەرى – تىركەستى ءسوز
ءىىى قاتار – 3 - ءبولىم
مالاي بالا – تىركەستى ءسوز
العاشقى ايالدايتىن قالامىز – تاراز قالاسى.
- جامبىل وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن قالامگەر كىم؟
- باۋىرجان مومىش ۇلى.
- باۋىرجان مومىش ۇلى جايىندا نە بىلەمىز؟
- ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان جازۋشى.
- داڭقتى گەنەرال - مايور پانفيلوۆ باسقارعان اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا بولعان. سوعىستىڭ سوڭعى جىلدارىندا گۆارديالىق ديۆيزيانى باسقارعان.
- ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ن. نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن «حالىق قاھارمانى» اتاعى بەرىلدى. ءوز ومىرىندە كورگەن - بىلگەندەرىن ارقاۋ ەتكەن بىرنەشە روماندارى مەن پوۆەستەرى بار.
- دۇرىس ايتاسىڭدار. باۋىرجان مومىش ۇلى حالقىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرىن وتە جاقسى بىلگەن جانە قۇرمەتتەگەن.
تاقتاعا نازار اۋدارايىق. ءتىل تۋرالى باتىر اتامىز قانداي قاناتتى ءسوز قالدىردى ەكەن؟
انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ - بۇكىل اتا - بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ. (ب. مومىش ۇلى)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
