سالاۋاتتى ءومىر - جارقىن بولاشاق
سىنىبى: 5
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سالاۋاتتى ءومىر - جارقىن بولاشاق.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلاردىڭ سالاۋاتتى ءومىر تۋرالى ۇعىمدارىن كەڭەيتۋ، جاعىمسىز ادەتتەردىڭ ىشىمدىك، تەمەكى، ەسىرتكىنىڭ ادام اعزاسىن بۇزاتىن قاسيەتىن اشىپ كورسەتۋ
2. وقۋشىلاردىڭ زياندى ادەتتەرگە نەگاتيۆتى كوزقاراسىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلار بويىندا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا، ءوز ىسىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پلاكاتتار، «ءبىز جاعىمسىز ادەتكە قارسىمىز»، «سالاۋاتتى ءومىردى قولدايمىز» سۋرەت كورمەسى، سۇراق جاسىرىلعان قورجىن.
ءى. وقۋشىلاردى ەكى توپقا ءبولىپ وتىرعىزىپ الامىن. سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ، ساباققا دايىندىعىن تەكسەرىپ، جاڭا ساباقتى باستايمىز
ال، بالالار جاڭا ساباق باستاماس بۇرىن ورىندارىمىزدان تۇرىپ ءبىر - بىرىمىزگە ساتتىلىك تىلەيىك.
ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ بارلىق حالىققا جولداعان جولداۋدا
«قازاقستان - 2030» باعدارلاماسىندا حالىقتىڭ سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن نەگىزگى 3 باعىتتا كۇرەس جۇرگىزۋ كەرەك دەپ اتاپ كورسەتتى.
1 - باعىت - «تەمەكى شەگۋدى توقتاتۋ»
2 - باعىت - «ناشاقورلىققا، ناركوبيزنەسكە قارسى كۇرەس»
3 - باعىت - «ماسكۇنەمدىك پەن اراققا قارسى كۇرەس»
وسى ءۇش باعىتتى ۇستانعان جاعدايدا سالاۋاتتى ءومىر قالىپتاسادى.
دەنساۋلىق - ءبىزدىڭ ەمەس، مىڭنىڭ بايلىعى جانە بارشاعا ورتاق ەڭ باستى بايلىق.
دەنساۋلىق ءومىردىڭ باسقا يگىلىكتەرىنە قاراعاندا الدەقايدا قۇندى. ەل اۋزىنداعى «اۋرۋ پاتشادان دەنى ساۋ قايىرشى ارتىق» دەگەن ءسوز تەككە ايتىلماعان.
زياندى ادەتتەر: تەمەكى تارتۋ (شىلىمقور)، ىشىمدىك ءىشۋ (ماسكۇنەمدىك)، ۋلى زاتتاردى يىسكەۋ(توكسيكومانيا)، ەسىرتكى تارتۋ(ناركومانيا). بۇل ادەتتەردىڭ بارلىعى دا ادام ومىرىنە وتە زيان كەلتىرەدى. بۇل زاتتار ورگانيزمدى بىرتىندەپ ۋلايدى. تەمەكىنى العاش ۇستاعاندا، تەمەكىنى تارتقاندا ادام جوتەلەدى، ءتۇتىن شىعادى، قاقالادى. اعزامىزدى قينايمىز. تەمەكىنى جاس كەزىنەن تارتقان بالا ۇمىتشاق، بەتى سارعىش تارتادى، ءتىسى سارعايادى، ۇرىسقاق، اشۋلانشاق بولادى. داۋىسى وزگەرەدى، ويلاۋ قابىلەتى تومەندەيدى، تەمەكى قاتەرلى ىسىك، اسقازان جاراسى، قان تامىرلارىنىڭ تارىلۋى سياقتى اۋرۋلارعا اكەپ سوقتىرادى. تەمەكى اۋىز قۋىسى، جۇتقىنشاق، وڭەش اۋرۋلارىنان بولاتىن جامان اۋرۋعا وكپەنىڭ قاتەرلى ىسىگىنە شالدىقتىرادى. جاعىمسىز ادەتتەردىڭ ءبىرى ماسكۇنەمدىك. ەمدەلۋى قيىن ۇزاققا سوزىلاتىن اۋرۋ. ىشىمدىك مي، اسقازان، جۇرەك، باۋىر، بۇيرەك اۋرۋى جانە جۇيكە جولى اۋرۋلارىنا شالدىقتىرادى. ەسىرتكى زاتتاردى، توكسيكومانيا ياعني، ۋلاندىرعىش زاتتاردى پايدالانۋدان باس ءجيى اۋىرادى، مي زاقىمدانادى، قۇسقىسى كەلەدى، بويى وسپەيدى، ءار ءتۇرلى اۋرۋلارعا شالدىعادى.
ال، بالالار وسى ەستىگەن اقپاراتتاردان قانداي شەشىم قابىلداۋعا بولادى؟
1. بۇل اۋرۋلاردان قالاي ساقتانۋعا بولادى؟
2. سالاۋاتتى ءومىر سالتى دەگەنىمىز نە؟
3. جامان ادەتكە ءۇيىر بولماي ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن بە؟
وقۋشىلار پىكىرى تىڭدالادى.
جارايسىڭدار بالالار، بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىزعا قوناق كەلدى. ول قوناعىمىز - مەدبيكە. مەدبيكە سەندەردىڭ تۇسىنگەندەرىڭدى تەكسەرە وتىرىپ، سەندەرگە ءبىر تاپسىرمامەن كەلىپتى. بۇل تاپسىرمادا جاعىمسىز ادەتتەردەن ادام اعزاسىندا قانداي اۋرۋلار پايدا بولاتىنىن ايتۋدى سۇراپ وتىر. وقۋشىلار پلاكاتقا كەستە تۇرىندە سىزىپ، قورعايدى.
جارايسىڭدار بالالار! بۇل تاپسىرما وتە جاقسى ورىندالدى. مەدبيكە اپايلارىڭ سەندەرگە وتە ريزا بولىپ كەتتى.
سەرگىتۋ ءساتى. ال، ەندى بالالار، بىزگە «5 سىنىپتىڭ وقۋشىلارى قالاي وقيدى ەكەن، ءوز دەنساۋلىقتارىن قالاي نىعايتادى، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانا ما، جوق پا» - دەپ بىزگە دەنە تاربيەسىنىڭ ءمۇعالىمى قوناققا كەلدى. بۇل قوناق تا سەندەرگە تاپسىرمامەن كەلىپتى. ول تاپسىرما زياندى ادەتتەرگە بايلانىستى ءسوزجۇمباقتى شەشۋ. ەكى توپتان وقۋشىلار، تاپسىرمانى قاپپەن سەكىرۋ ويىنى ارقىلى ورىندايدى.
1. بەنزين، اسەتون، كلەي، ۋلاعىش زاتتاردى يىسكەيتىن ادامدى قالاي اتايدى؟
2. اراق، سىرا، شاراپ ىشەتىن ادامدى قالاي اتايدى؟
3. قانداي جاعىمسىز ادەتتەن وكپەدە قاتەرلى ىسىك پايدا بولادى؟
4. ەسىرتكىنى قابىلدايتىن ادامدى قالاي اتايدى؟
5. وسى زياندى زاتتار بارلىعى قانداي زاتتار؟
6. وسى زاتتان قان تارىلۋى، سيرروز اۋرۋلارى پايدا بولادى؟
7. كۇشتى ۋ ول نە؟
بارلىعى دۇرىس بالالار، جارايسىڭدار! دەنە تاربيەسى ءمۇعالىمى دە سەندەرگە ريزا بولىپ، سەندەردى جاعىمسىز ادەتتەردەن اۋلاق بولۋدى، دەنە شىنىقتىرۋمەن اينالىسۋعا شاقىرادى.. «ءبىز جاعىمسىز ادەتكە قارسىمىز»، «سالاۋاتتى ءومىردى قولدايمىز» سۋرەت كورمەسىمەن جۇمىس.
قورىتىندىلاۋ.
ال، بالالار بۇگىنگى ساباقتى قالاي تۇسىندىڭدەر، سونى بايقايىق. ەكى توپ ءبىر بىرىنە قاراما – قارسى سۇراقتاردى قورجىنعا جاسىرىپ، جاۋاپ بەرەدى.
ال، قۇرمەتتى وقۋشىلار وسى زياندى ادەتتەردەن بويىمىزدى اۋلاق ۇستايىق دەگەن نيەتپەن، ءوزىمىزدىڭ سىنىپتىڭ وقۋشىلارى باتا بەرەدى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سالاۋاتتى ءومىر - جارقىن بولاشاق.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلاردىڭ سالاۋاتتى ءومىر تۋرالى ۇعىمدارىن كەڭەيتۋ، جاعىمسىز ادەتتەردىڭ ىشىمدىك، تەمەكى، ەسىرتكىنىڭ ادام اعزاسىن بۇزاتىن قاسيەتىن اشىپ كورسەتۋ
2. وقۋشىلاردىڭ زياندى ادەتتەرگە نەگاتيۆتى كوزقاراسىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلار بويىندا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا، ءوز ىسىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پلاكاتتار، «ءبىز جاعىمسىز ادەتكە قارسىمىز»، «سالاۋاتتى ءومىردى قولدايمىز» سۋرەت كورمەسى، سۇراق جاسىرىلعان قورجىن.
ءى. وقۋشىلاردى ەكى توپقا ءبولىپ وتىرعىزىپ الامىن. سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ، ساباققا دايىندىعىن تەكسەرىپ، جاڭا ساباقتى باستايمىز
ال، بالالار جاڭا ساباق باستاماس بۇرىن ورىندارىمىزدان تۇرىپ ءبىر - بىرىمىزگە ساتتىلىك تىلەيىك.
ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ بارلىق حالىققا جولداعان جولداۋدا
«قازاقستان - 2030» باعدارلاماسىندا حالىقتىڭ سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن نەگىزگى 3 باعىتتا كۇرەس جۇرگىزۋ كەرەك دەپ اتاپ كورسەتتى.
1 - باعىت - «تەمەكى شەگۋدى توقتاتۋ»
2 - باعىت - «ناشاقورلىققا، ناركوبيزنەسكە قارسى كۇرەس»
3 - باعىت - «ماسكۇنەمدىك پەن اراققا قارسى كۇرەس»
وسى ءۇش باعىتتى ۇستانعان جاعدايدا سالاۋاتتى ءومىر قالىپتاسادى.
دەنساۋلىق - ءبىزدىڭ ەمەس، مىڭنىڭ بايلىعى جانە بارشاعا ورتاق ەڭ باستى بايلىق.
دەنساۋلىق ءومىردىڭ باسقا يگىلىكتەرىنە قاراعاندا الدەقايدا قۇندى. ەل اۋزىنداعى «اۋرۋ پاتشادان دەنى ساۋ قايىرشى ارتىق» دەگەن ءسوز تەككە ايتىلماعان.
زياندى ادەتتەر: تەمەكى تارتۋ (شىلىمقور)، ىشىمدىك ءىشۋ (ماسكۇنەمدىك)، ۋلى زاتتاردى يىسكەۋ(توكسيكومانيا)، ەسىرتكى تارتۋ(ناركومانيا). بۇل ادەتتەردىڭ بارلىعى دا ادام ومىرىنە وتە زيان كەلتىرەدى. بۇل زاتتار ورگانيزمدى بىرتىندەپ ۋلايدى. تەمەكىنى العاش ۇستاعاندا، تەمەكىنى تارتقاندا ادام جوتەلەدى، ءتۇتىن شىعادى، قاقالادى. اعزامىزدى قينايمىز. تەمەكىنى جاس كەزىنەن تارتقان بالا ۇمىتشاق، بەتى سارعىش تارتادى، ءتىسى سارعايادى، ۇرىسقاق، اشۋلانشاق بولادى. داۋىسى وزگەرەدى، ويلاۋ قابىلەتى تومەندەيدى، تەمەكى قاتەرلى ىسىك، اسقازان جاراسى، قان تامىرلارىنىڭ تارىلۋى سياقتى اۋرۋلارعا اكەپ سوقتىرادى. تەمەكى اۋىز قۋىسى، جۇتقىنشاق، وڭەش اۋرۋلارىنان بولاتىن جامان اۋرۋعا وكپەنىڭ قاتەرلى ىسىگىنە شالدىقتىرادى. جاعىمسىز ادەتتەردىڭ ءبىرى ماسكۇنەمدىك. ەمدەلۋى قيىن ۇزاققا سوزىلاتىن اۋرۋ. ىشىمدىك مي، اسقازان، جۇرەك، باۋىر، بۇيرەك اۋرۋى جانە جۇيكە جولى اۋرۋلارىنا شالدىقتىرادى. ەسىرتكى زاتتاردى، توكسيكومانيا ياعني، ۋلاندىرعىش زاتتاردى پايدالانۋدان باس ءجيى اۋىرادى، مي زاقىمدانادى، قۇسقىسى كەلەدى، بويى وسپەيدى، ءار ءتۇرلى اۋرۋلارعا شالدىعادى.
ال، بالالار وسى ەستىگەن اقپاراتتاردان قانداي شەشىم قابىلداۋعا بولادى؟
1. بۇل اۋرۋلاردان قالاي ساقتانۋعا بولادى؟
2. سالاۋاتتى ءومىر سالتى دەگەنىمىز نە؟
3. جامان ادەتكە ءۇيىر بولماي ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن بە؟
وقۋشىلار پىكىرى تىڭدالادى.
جارايسىڭدار بالالار، بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىزعا قوناق كەلدى. ول قوناعىمىز - مەدبيكە. مەدبيكە سەندەردىڭ تۇسىنگەندەرىڭدى تەكسەرە وتىرىپ، سەندەرگە ءبىر تاپسىرمامەن كەلىپتى. بۇل تاپسىرمادا جاعىمسىز ادەتتەردەن ادام اعزاسىندا قانداي اۋرۋلار پايدا بولاتىنىن ايتۋدى سۇراپ وتىر. وقۋشىلار پلاكاتقا كەستە تۇرىندە سىزىپ، قورعايدى.
جارايسىڭدار بالالار! بۇل تاپسىرما وتە جاقسى ورىندالدى. مەدبيكە اپايلارىڭ سەندەرگە وتە ريزا بولىپ كەتتى.
سەرگىتۋ ءساتى. ال، ەندى بالالار، بىزگە «5 سىنىپتىڭ وقۋشىلارى قالاي وقيدى ەكەن، ءوز دەنساۋلىقتارىن قالاي نىعايتادى، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانا ما، جوق پا» - دەپ بىزگە دەنە تاربيەسىنىڭ ءمۇعالىمى قوناققا كەلدى. بۇل قوناق تا سەندەرگە تاپسىرمامەن كەلىپتى. ول تاپسىرما زياندى ادەتتەرگە بايلانىستى ءسوزجۇمباقتى شەشۋ. ەكى توپتان وقۋشىلار، تاپسىرمانى قاپپەن سەكىرۋ ويىنى ارقىلى ورىندايدى.
1. بەنزين، اسەتون، كلەي، ۋلاعىش زاتتاردى يىسكەيتىن ادامدى قالاي اتايدى؟
2. اراق، سىرا، شاراپ ىشەتىن ادامدى قالاي اتايدى؟
3. قانداي جاعىمسىز ادەتتەن وكپەدە قاتەرلى ىسىك پايدا بولادى؟
4. ەسىرتكىنى قابىلدايتىن ادامدى قالاي اتايدى؟
5. وسى زياندى زاتتار بارلىعى قانداي زاتتار؟
6. وسى زاتتان قان تارىلۋى، سيرروز اۋرۋلارى پايدا بولادى؟
7. كۇشتى ۋ ول نە؟
بارلىعى دۇرىس بالالار، جارايسىڭدار! دەنە تاربيەسى ءمۇعالىمى دە سەندەرگە ريزا بولىپ، سەندەردى جاعىمسىز ادەتتەردەن اۋلاق بولۋدى، دەنە شىنىقتىرۋمەن اينالىسۋعا شاقىرادى.. «ءبىز جاعىمسىز ادەتكە قارسىمىز»، «سالاۋاتتى ءومىردى قولدايمىز» سۋرەت كورمەسىمەن جۇمىس.
قورىتىندىلاۋ.
ال، بالالار بۇگىنگى ساباقتى قالاي تۇسىندىڭدەر، سونى بايقايىق. ەكى توپ ءبىر بىرىنە قاراما – قارسى سۇراقتاردى قورجىنعا جاسىرىپ، جاۋاپ بەرەدى.
ال، قۇرمەتتى وقۋشىلار وسى زياندى ادەتتەردەن بويىمىزدى اۋلاق ۇستايىق دەگەن نيەتپەن، ءوزىمىزدىڭ سىنىپتىڭ وقۋشىلارى باتا بەرەدى.
You Might Also Like
-
مەن بىرنەشە جىلدان بەرى پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ن. ا. ورازاحىنوۆانىڭ "ساتىلاي كەشەندى تالداۋ تەحنولوگياسى" بويىنشا ساباق وتكىزىپ ءجۇرمىن. بۇل تەحنولوگيانىڭ وقۋشىلارعا تەوريالىق ءبىلىمدى پراكت...
