مازمۇنداما «قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارى»
تاقىرىپ: مازمۇنداما «قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارى» (9 سىنىپ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ قازاق حالقىنىڭ تاعامدارى تۋرالى بىلىمدەرىن باقىلاۋ، ءبىلىم دەڭگەيىن تەكسەرۋ؛
2. دامىتۋشىلىق: جازباشا كوركەم ءتىلىن دامىتۋ، تەوريالىق بىلىمدەرىن پراكتيكالىق جۇمىستاردا قولدانۋعا، ويلاۋ ەڭبەگىنە، ءوز بەتتەرىمەن ويلارىن جۇيەلى تۇردە جەتكىزۋگە، قورىتىندى جاساي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ءماتىندى وقىعاندا ىنتامەن تىڭداۋعا، ەستە ساقتاۋعا، باعىتتاۋ، وقۋشىنىڭ زەيىنىن، ويىن دامىتۋعا، وقۋشىنىڭ ءىس - ارەكەتكە ۇيىمداستىرۋ.
ساباق بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: امانداسۋ، كەزەكشىلەرمەن اڭگىمەلەسۋ، ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىن ايتۋ.
II. مازمۇنداما جازۋدا نەنى ەسكەرۋ كەرەك؟
1. وقۋشىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن؛
2. داعدىسىن
3. جاس ەرەكشەلىگىن
4. وقۋشىنى نەگە ۇيرەتۋ
5. مازمۇنداما ءتۇرىن ( نەگىزىندە مازمۇندامانىڭ 5 ءتۇرى بار: باقىلاۋ مازمۇنداما، ۇيرەتۋ
مازمۇنداما، قىسقا مازمۇنداما، تاپسىرماسى بار مازمۇنداما، تاڭدامالى مازمۇنداما)
III. كىرىسپە اڭگىمە: ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ نازارىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن ءماتىن تۋرالى ولارعا قىسقاشا تۇسىنىك بەرەدى، ءماتىننىڭ مازمۇنىن تۇسىنۋگە دايىندايدى، ويتكەنى كىرىسپە اڭگىمەنىڭ مازمۇنداما ساپاسىنا اسەرى ۇلكەن.
IV. ماتىنمەن تانىسۋ، ءماتىن بويىنشا جۇمىستار:
1. ءماتىندى اسىقپاي، جاعىمدى داۋىسپەن، سالماقپەن وقۋ كەرەك. تۇسىنىكسىز سوزدەردى سوزدىك داپتەرلەرگە جازدىرادى، كەيبىر قيىن، جاڭا سوزدەردى تاقتاعا جازىپ قويادى. وقۋشىلار ءماتىننىڭ ەڭ باستى سوزدەرىن تەرىپ ءبىرىنشى باعاناعا جازادى، ەكىنشى باعاناعا ەتىستىكتەردى جازادى. سودان كەيىن وقۋشىلار ءبىرىنشى مەن ەكىنشى باعانالارداعى سوزدەرمەن ءسوز تىركەستەرىمەن، سويلەم قۇراستىرادى.
2. وقۋشىنىڭ ءماتىن مازمۇنىن تۇسىنگەن - تۇسىنبەگەنىن تەكسەرۋى قاجەت. وقۋشىلار ءماتىن مازمۇنىن تۇسىنبەسە ءتۇسىندىرۋى كەرەك. ءمۇعالىم ءوزى تۇسىندىرمەي تەك سۇراق ارقىلى وقۋشىلاردى ءماتىندى تۇسىنۋگە جەتەلەيدى.
مىسالى: - ماتىندە نە تۋرالى ايتىلعان؟ باستى داستۇرلەر قانداي؟ دەگەن سياقتى سۇراقتار ارقىلى ىسكە اسادى.
3. جوسپار قۇراستىرۋ. م. م. جانپەيىسوۆانىڭ «ءماتىن بولىكتەرى» ويىنىن وتكىزۋگە بولادى. وقۋشىلار 3 توپقا بولىنەدى. ءار توپ ءماتىننىڭ بەلگىلى بولىگىن تابادى.
مىسالى: I. كىرىسپە
II. نەگىزگى ءبولىم
III. قورىتىندى ءبولىم
IV. تولىقتىرۋ.
4. ءماتىندى ەكىنشى رەت وقۋ، نە وتە جاقسى وقيتىن وقۋشىعا وقىتۋ. بۇدان سوڭ ءماتىندى 2 - 3 وقۋشىعا جوسپار بويىنشا اڭگىمەلەتەدى.
5. تىلدىك تاپسىرمالارمەن بايلانىستىرادى. ول ءۇشىن تىرەك سوزدەردى قولدانۋ، سويلەمنىڭ ءسوز تىركەستەرىن بەلگىلى ءبىر ۇلگىلەرىن قولدانۋ ت. ب. وسى سياقتى تاپسىرمالار ارقىلى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت.
6. دۇرىس جازۋ. قازاق تىلىندە اۋىزشا ءتىل مەن جازباشا تىلدە كەيبىر سوزدەردىڭ ايتىلۋى مەن جازىلۋى بىردەي بولا بەرمەيتىنىن وقۋشىلارعا ەسكەرتۋ كەرەك.
7. ۇندەستىك زاڭىن ەسكەرتۋ.
8. مازمۇنداما جازۋ.
مازمۇنداما
"قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارى"
جوسپار:
1. قازاقتاردا قوناققا قاتىستى قانداي تۇسىنىكتەر بار.
2. قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرلەرى:
ا) ەت تاعامدارى
ب) ءسۇت تاعامدارىنىڭ قاسيەتى
ۆ) ۇننان جاسالاتىن تاعامدار
قازاق وتە قوناقجاي حالىق. قوناقتىڭ الدىنا بارلىق ت ءاتتى تاعامدى قويعان. بۇل ءداستۇر ۇرپاقتان — ۇرپاققا جالعاسۋدا. قازاق حالقى استى وتە جوعارى باعالاعان، ءارى قاستەرلەي بىلگەن. «اس - ادامنىڭ ارقاۋى»، «اس اتاسى — نان»، «جامان اۋرۋعا — جاقسى اس» دەپ حالىق تەگىن ايتپاعان. اسقا بايلانىستى سالت - داستۇرلەر: قوناقاسى، تاباق تارتۋ، سارقىت، اسار، ت. ب. ىرىم بويىنشا داستارقانعا قويىلعان دامنەن اۋىز تيمەي كەتۋگە بولمايدى. قازاق داستارقانىنا ۇننان، سۇتتەن، ەتتەن جاسالعان تاعامدار قويادى.
قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىنىڭ ىشىندە ەتتىڭ ورنى ەرەكشە. Eت دامدىلىگىمەن جانە ءوزىنىڭ قۇرامىنداعى ادام ورگانيزمىنە پايدالى بەلوكتىق زاتتارمەن قۇندى. ۇلكەن تويلاردا، تاعى باسقا جيىنداردا مال سويىلىپ، مەيماندارعا تاباق تارتىلادى. الۋان ءتۇرلى قۋىرداق، قازاقشا ەت، بۇقپا، كومبە، سىرباز سەكىلدى تاعامدار داستارقانىمىزدىڭ ءقادىرىن ارتتىرا تۇسەدى.
ۇلت تاعامدارىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن ءسۇتتىڭ ورنى بولەك. ءسۇت تاعامدارىن حالىق ءبىر سوزبەن «اق» دەپ اتايدى. سۇتتەن قىمىز، شۇبات، قاتىق، ماي، ىرىمشىك، قۇرت، سۇزبە، قايماق، ايران سياقتى تاعامدار جاساعان.
ءسۇت تاعامدارىنىڭ قاسيەتى مول، ءارى دەنساۋلىققا پايدالى.
ۇننان جاسالاتىن تاعامدار: باۋىرساق، شەلپەك، قۇيماق، كۇلشە، تابا نان. «ءداندى شاشپا، ناندى باسپا» دەپ حالقىمىز ناندى اسا قۇرمەتتەگەن. بۇل تاعامداردىڭ ءبارىن ىسىراپ ەتپەي پايدالانا بىلگەن.
V. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: ەرەجەلەردى قايتالاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ قازاق حالقىنىڭ تاعامدارى تۋرالى بىلىمدەرىن باقىلاۋ، ءبىلىم دەڭگەيىن تەكسەرۋ؛
2. دامىتۋشىلىق: جازباشا كوركەم ءتىلىن دامىتۋ، تەوريالىق بىلىمدەرىن پراكتيكالىق جۇمىستاردا قولدانۋعا، ويلاۋ ەڭبەگىنە، ءوز بەتتەرىمەن ويلارىن جۇيەلى تۇردە جەتكىزۋگە، قورىتىندى جاساي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ءماتىندى وقىعاندا ىنتامەن تىڭداۋعا، ەستە ساقتاۋعا، باعىتتاۋ، وقۋشىنىڭ زەيىنىن، ويىن دامىتۋعا، وقۋشىنىڭ ءىس - ارەكەتكە ۇيىمداستىرۋ.
ساباق بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: امانداسۋ، كەزەكشىلەرمەن اڭگىمەلەسۋ، ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىن ايتۋ.
II. مازمۇنداما جازۋدا نەنى ەسكەرۋ كەرەك؟
1. وقۋشىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن؛
2. داعدىسىن
3. جاس ەرەكشەلىگىن
4. وقۋشىنى نەگە ۇيرەتۋ
5. مازمۇنداما ءتۇرىن ( نەگىزىندە مازمۇندامانىڭ 5 ءتۇرى بار: باقىلاۋ مازمۇنداما، ۇيرەتۋ
مازمۇنداما، قىسقا مازمۇنداما، تاپسىرماسى بار مازمۇنداما، تاڭدامالى مازمۇنداما)
III. كىرىسپە اڭگىمە: ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ نازارىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن ءماتىن تۋرالى ولارعا قىسقاشا تۇسىنىك بەرەدى، ءماتىننىڭ مازمۇنىن تۇسىنۋگە دايىندايدى، ويتكەنى كىرىسپە اڭگىمەنىڭ مازمۇنداما ساپاسىنا اسەرى ۇلكەن.
IV. ماتىنمەن تانىسۋ، ءماتىن بويىنشا جۇمىستار:
1. ءماتىندى اسىقپاي، جاعىمدى داۋىسپەن، سالماقپەن وقۋ كەرەك. تۇسىنىكسىز سوزدەردى سوزدىك داپتەرلەرگە جازدىرادى، كەيبىر قيىن، جاڭا سوزدەردى تاقتاعا جازىپ قويادى. وقۋشىلار ءماتىننىڭ ەڭ باستى سوزدەرىن تەرىپ ءبىرىنشى باعاناعا جازادى، ەكىنشى باعاناعا ەتىستىكتەردى جازادى. سودان كەيىن وقۋشىلار ءبىرىنشى مەن ەكىنشى باعانالارداعى سوزدەرمەن ءسوز تىركەستەرىمەن، سويلەم قۇراستىرادى.
2. وقۋشىنىڭ ءماتىن مازمۇنىن تۇسىنگەن - تۇسىنبەگەنىن تەكسەرۋى قاجەت. وقۋشىلار ءماتىن مازمۇنىن تۇسىنبەسە ءتۇسىندىرۋى كەرەك. ءمۇعالىم ءوزى تۇسىندىرمەي تەك سۇراق ارقىلى وقۋشىلاردى ءماتىندى تۇسىنۋگە جەتەلەيدى.
مىسالى: - ماتىندە نە تۋرالى ايتىلعان؟ باستى داستۇرلەر قانداي؟ دەگەن سياقتى سۇراقتار ارقىلى ىسكە اسادى.
3. جوسپار قۇراستىرۋ. م. م. جانپەيىسوۆانىڭ «ءماتىن بولىكتەرى» ويىنىن وتكىزۋگە بولادى. وقۋشىلار 3 توپقا بولىنەدى. ءار توپ ءماتىننىڭ بەلگىلى بولىگىن تابادى.
مىسالى: I. كىرىسپە
II. نەگىزگى ءبولىم
III. قورىتىندى ءبولىم
IV. تولىقتىرۋ.
4. ءماتىندى ەكىنشى رەت وقۋ، نە وتە جاقسى وقيتىن وقۋشىعا وقىتۋ. بۇدان سوڭ ءماتىندى 2 - 3 وقۋشىعا جوسپار بويىنشا اڭگىمەلەتەدى.
5. تىلدىك تاپسىرمالارمەن بايلانىستىرادى. ول ءۇشىن تىرەك سوزدەردى قولدانۋ، سويلەمنىڭ ءسوز تىركەستەرىن بەلگىلى ءبىر ۇلگىلەرىن قولدانۋ ت. ب. وسى سياقتى تاپسىرمالار ارقىلى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت.
6. دۇرىس جازۋ. قازاق تىلىندە اۋىزشا ءتىل مەن جازباشا تىلدە كەيبىر سوزدەردىڭ ايتىلۋى مەن جازىلۋى بىردەي بولا بەرمەيتىنىن وقۋشىلارعا ەسكەرتۋ كەرەك.
7. ۇندەستىك زاڭىن ەسكەرتۋ.
8. مازمۇنداما جازۋ.
مازمۇنداما
"قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارى"
جوسپار:
1. قازاقتاردا قوناققا قاتىستى قانداي تۇسىنىكتەر بار.
2. قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرلەرى:
ا) ەت تاعامدارى
ب) ءسۇت تاعامدارىنىڭ قاسيەتى
ۆ) ۇننان جاسالاتىن تاعامدار
قازاق وتە قوناقجاي حالىق. قوناقتىڭ الدىنا بارلىق ت ءاتتى تاعامدى قويعان. بۇل ءداستۇر ۇرپاقتان — ۇرپاققا جالعاسۋدا. قازاق حالقى استى وتە جوعارى باعالاعان، ءارى قاستەرلەي بىلگەن. «اس - ادامنىڭ ارقاۋى»، «اس اتاسى — نان»، «جامان اۋرۋعا — جاقسى اس» دەپ حالىق تەگىن ايتپاعان. اسقا بايلانىستى سالت - داستۇرلەر: قوناقاسى، تاباق تارتۋ، سارقىت، اسار، ت. ب. ىرىم بويىنشا داستارقانعا قويىلعان دامنەن اۋىز تيمەي كەتۋگە بولمايدى. قازاق داستارقانىنا ۇننان، سۇتتەن، ەتتەن جاسالعان تاعامدار قويادى.
قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىنىڭ ىشىندە ەتتىڭ ورنى ەرەكشە. Eت دامدىلىگىمەن جانە ءوزىنىڭ قۇرامىنداعى ادام ورگانيزمىنە پايدالى بەلوكتىق زاتتارمەن قۇندى. ۇلكەن تويلاردا، تاعى باسقا جيىنداردا مال سويىلىپ، مەيماندارعا تاباق تارتىلادى. الۋان ءتۇرلى قۋىرداق، قازاقشا ەت، بۇقپا، كومبە، سىرباز سەكىلدى تاعامدار داستارقانىمىزدىڭ ءقادىرىن ارتتىرا تۇسەدى.
ۇلت تاعامدارىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن ءسۇتتىڭ ورنى بولەك. ءسۇت تاعامدارىن حالىق ءبىر سوزبەن «اق» دەپ اتايدى. سۇتتەن قىمىز، شۇبات، قاتىق، ماي، ىرىمشىك، قۇرت، سۇزبە، قايماق، ايران سياقتى تاعامدار جاساعان.
ءسۇت تاعامدارىنىڭ قاسيەتى مول، ءارى دەنساۋلىققا پايدالى.
ۇننان جاسالاتىن تاعامدار: باۋىرساق، شەلپەك، قۇيماق، كۇلشە، تابا نان. «ءداندى شاشپا، ناندى باسپا» دەپ حالقىمىز ناندى اسا قۇرمەتتەگەن. بۇل تاعامداردىڭ ءبارىن ىسىراپ ەتپەي پايدالانا بىلگەن.
V. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: ەرەجەلەردى قايتالاۋ.
You Might Also Like
