مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردا اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدا ويىن تەحنولوگياسىنىڭ ماڭىزدىلىعى
تۇركىستان قالاسى، “مەرەكە” مكقك بالاباقشاسىنىڭ
اعىلشىن ءتىلى ءمۇعالىمى ز.ج.زاينيلوۆا
مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردا اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدا ويىن تەحنولوگياسىنىڭ ماڭىزدىلىعى
قازاقستان الەمدىك قاۋىمداستىققا ەكپىندەپ باسىپ كەلەدى جانە ءوزىنىڭ الدىنا جوعارى دامۋ ماقساتىن قويادى. الەم بارىنشا ءارتۇرلى جانە كوپتىلدى بولىپ كەلەدى، جانە كوپتەگەن بالالار ءبىر تىلدەن ارتىق ءتىل قولداناتىن ورتاعا تۇسەدى. ۋاقىت تالابىنا ساي، ساياسى تار ماقساتتاعى ساپالى ءبىلىم ەمەس، شەت تىلدەردى ۇيرەنۋگە ءدال وسىنداي قىرىنان قاراۋ كەرەك.
مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمنىڭ ءبىتىرۋشىسىن تاربيەلەۋدە انا تىلىمەن تەڭ جانە باسقا شەتەلدىك تىلدەردە ءبىلىم ۇلكەن ءرول اتقارادى. ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ ايتقانداي: «قازاقستان بۇكىل الەمدە حالقى ءۇش ءتىلدى پايدالاناتىن جوعارى ءبىلىمدى ەل رەتىندە تانىلۋعا ءتيىس. بۇلار: قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى - ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى جانە اعىلشىن ءتىلى - جاھاندىق ەكونوميكاعا ويداعىداي كىرىگۋ ءتىلى».
قازىرگى قوعام ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى تەك قانا ەكونوميكالىق جاعدايعا بەيىمدەلگەن تۇلعانى تاربيەلەۋ ەمەس، سونىمەن بىرگە ناقتى زامانعا لايىق بەلسەندى جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭناماسىنا سايكەس ەلدەگى بەدەلدى ءتىلدىڭ ءبىرى – حالىقارالىق قاتىناستاعى اعىلشىن ءتىلى بولىپ سانالادى. اعىلشىن ءتىلى – XXI عاسىردىڭ ءتىلى. اعىلشىن ءتىلى ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ حالىقارالىق بايلانىستارىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تۇلعاارالىق جانە مادەني ارالىق قارىم - قاتىناستاردىڭ اسا ماڭىزدى قۇرالى بولىپ تابىلادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىز ەلگە اينالىپ، الەمدىك وركەنيەتتىڭ دامۋ جولىنا ءتۇسۋى، اعىلشىن ءتىلىن جەتىك مەڭگەرتۋدى تالاپ ەتەدى. ال عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنشە، بالا جاس كەزىندە ءتىلدى قينالماي ءارى ەركىن مەڭگەرەدى ەكەن.
اعىلشىن ءتىلىن ەرتە جاستان وقىتۋدىڭ ماقساتى – مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ اعىلشىن تىلىندە قارىم - قاتىناس جاساي الۋ نەگىزدەرىن مەڭگەرۋى بولىپ تابىلادى. ەرتە جاستان اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋ سابيلەردىڭ كوممۋنيكاتيۆتى دامۋ بىلىكتىلىگىن ارتتىرادى، قىزىعۋشىلىعىن وياتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، بىردەن كوپ تىلدەردە سويلەۋگە مۇمكىندىك الادى. ال، الەمدىك ءتىل رەتىندە بەيرەسمي تۇردە ورنىققان اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ ۇلتتىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن شىڭداي تۇسەدى. اعىلشىن تىلىندە قاتىناس جاساۋ ماقساتقا ساي بولۋى ءتيىس. بالانىڭ شەت تىلىندەگى سوزدەردى قابىلداۋىنىڭ وڭ ىڭعايىن جاساۋ كەرەك. سول وڭ جاعداي جاساۋدىڭ بىردەن - ءبىر ءتاسىلى ويىن بولىپ تابىلادى. ويىن - بالانىڭ ءبىلىم - بىلىك داعدىسىن قالىپتاستىراتىن تاربيە قۇرالى. مەكتەپكە دەيىنگى جاستا ويىن ارەكەتى جەتەكشى ارەكەت ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، بالالار ءوزىنىڭ جەتكەن ناتيجەسىن ەرتەرەك كورۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان وقۋ - ءىس ارەكەتتەرىمدى كوبىنە سويلەۋ قابىلەتىن دامىتۋعا باعىتتالعان ويىن فورماسىندا وتكىزۋ وتە ءتيىمدى. ويىن ءتىلدى ءار جاستا تەز مەڭگەرۋگە وتە جاقسى جاعداي جاسايدى ءارى كومەكتەسەدى.
بالالارمەن جۇمىس تاجىريبەسىندە اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋعا باعىتتالعان ءار ءتۇرلى ويىنداردى كەڭىنەن قولدانۋعا بولادى: ەرەجەگە نەگىزدەلگەن ويىندار، رولدىك، ءبىلىم تەرەڭدەتۋ ويىندارى، لينگۆيستيكالىق ويىنداردىڭ ءار ءتۇرلى نۇسقالارى. ويىندى ساباقتىڭ ءار كەزەڭىندە پايدالانۋعا بولادى. مىسالى، ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى كەزىندە فونەتيكالىق ريفموۆكا الۋعا بولادى. بۇل كەزەڭدە بالالاردىڭ ساباققا قىزىعۋىن جوعالتىپ الساق، ولاردىڭ ءتىلدى ءارى قاراي مەڭگەرۋى قيىنعا تۇسەدى. سوندىقتان، ساباق اراسىندا ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ ساباققا قىزىعۋىن، بەلسەندىلىگىن، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋعا، جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ كەزەڭىن ساپالى وتكىزۋگە ماتەريالدى تولىق مەڭگەرۋگە كومەكتەسەدى.
اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدا ەڭ نەگىزگى ورىن فونەتيكا ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، فونەتيكالىق ءادىستى بەلسەندى قولدانۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. بالالاردى دۇرىس ايتۋ جاتتىعۋلارى شارشاتپاۋى ءۇشىن جانە دە ءۇوىا كوڭىلدى ءارى قىزىقتى ءوتۋ ءىۇشىن فونەتيكالىق جاتتىعۋلار ويىن تۇرىندە قولدانىلعانى ءجون دەپ ويلايمىن. مىسالى، فونەتيكالىق جاتتىعۋدى ءار ءتۇرى ءتىل ۇستارتۋعا ارنالعان تاقپاقتار ايتقىزۋ، ەرتەگى ايتىپ بەرۋ، ويىندار ويناتۋ ارقىلى جاساتۋعا بولادى.
جاڭا سوزدەر ەنگىزگەندە 4 - 5 جاستاعى بالالاردىڭ پسيحوفيزيولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە اسا زور ءمان بەرىلەدى. بۇل جاستا بالالاردىڭ سويلەۋى سەزىم مۇشەلەرىنىڭ زاڭدىلىقتارىنا باعىنادى. اشىق، ءتۇرلى - ءتۇستى كورنەكىلىك كىشى جاستاعى بالالاردى وقىتۋداعى تاپتىرماس كومەكشى بولىپ ەسەپتەلەدى. جاڭا ءسوزدى سۋرەتپەن، نەمەسە اسەم كورنەكىلىكتەرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ تۇسىندىرسە، ونى بەلگىلى ءبىر ءىس - ارەكەتتە قولدانىلىپ كورسەتىلسە بالا وتە تەز مەڭگەرىپ كەتەدى. بالا ءبىر سۇرەتتى قايتالاپ كورە بەرۋدەن جالىعادى، سوندىقتان كورنەكىلىكتەردى تەز - تەز اۋىستىرىپ تۇرۋدىڭ دا ماڭىزى زور.
ۇيىمداستىرىلعان ءىس - ارەكەتتەردى 5 - 7 جاستاعى بالالارعا ساۋساق ويىندارىن كىرىكتىرىپ وتۋدە وڭ ناتيجە بەرەدى. سەبەبى ساۋساق ويىندارى ارقىلى بالانىڭ ۇساق قول موتوريكاسى جانە وي - ءورىسى داميدى.
اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدى مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردەن باسقا، وتباسى ورتاسىندا دا جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. بۇل ءۇشىن پەداگوگيكالىق ءبىلىمنىڭ بولۋى مىندەتتى ەمەس، جاي عانا ءۇي جاعدايىندا بالالارمەن ديداكتيكالىق ويىنداردى ۇيىمداستىرىپ وتكىزۋ عانا جەتكىلىكتى، مىسالى اس دايىنداۋ، نەمەسە سەرۋەن كەزىندە بەلگىلى ءبىر زاتتاردى اعىلشىن تىلىندە اتاۋىن قايتالاتۋ. مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردا اتا - انالارمەن بايلانىستا اشىق ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتتەرىنە، ەرتەڭگىلىكتەرگە، پىكىر الماسۋ ماقساتىندا دوڭگەلەك ۇستەلگە شاقىرىلادى، ساۋالنامالار جۇرگىزىلەدى، اقىل - كەڭەستەر جانە ۇيگە جەكە تاپسىرمالار بەرىلەدى.
اعىلشىن تىلىندە جۇمباقتار، ءسوزجۇمباقتار، لوتو، لينگۆيستيكالىق ويىندار، بولمەدەگى جيھازداردى ورنىنا قويۋ، دۇكەندەردى ارالاۋ، تەلەفونمەن سويلەسۋ، ت. ب. تۇرىندە دە وينالادى.
اعىلشىن ءتىلىن ەرتە جاستان وقىتۋعا ارنالعان ويىندار
«ورمەكشى» ساۋساق ويىنى
ويىندى سەرگىتۋ ساتىندە قولدانۋعا بولادى.
ويىننىڭ بارىسى: ءبىرىنشى ويىنشىق ورمەكشىنى كورسەتىپ: «It’s a spider... spider... spider. It has got many legs. These are legs... legs» دەپ ايتامىز. بالالاردىڭ دا وسى ءساتتى بىرگە قايتالاۋىنا مۇمكىندىك بەرەمىز: «Legs، spider». Show me your hand. This is a spider. Spider is climbing، climbing، climbing (ورمەكشىنىڭ قولدارى ورمەلەپ جوعارى شىعادى دەپ كورسەتەمىز) and falling down! (تومەنگە قاراي قۇلايدى!) ويىن كەزىندە ورمەكشىنىڭ جاقسى ورمەلەيتىنىن، جانە وقىستا قۇلاپ كەتكەندە ول ولمەيتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك.
"Volchevny mirror" (سيقىرلى اينا).
ماقساتى: زەيىندى دامىتۋ.
اينادان ويىنشىق - اڭداردىڭ بەينەسى بىرتىندەپ بالالارعا كورسەتىلەدى. سودان سوڭ سيقىرلى اينادان بىرنەشە اڭدار ءبىر مەزگىلدە كورسەتىلەدى. بالالارعا سۇراقتار قويىپ، نەنى كورگەنىن جانە ونىڭ سانىن سۇراۋ كەرەك: I see a dog. I see five dog.
“Clap your hands” - قول سوعۋ
ماقساتى: تەز، ءدال قيمىل جاساۋ، ەستۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋ، رەتىمەن ساناۋدى، قانشا، قانشا بولسا سونشا ۇعىمدارىن قالىپتاستىرۋ.
قاجەتتى قۇرالدار: پەداگوگتىڭ جانە ءاربىر بالانىڭ الدىنا ءتىلى بار دوڭگەلەك.
ويىن بارىسى: 1 - نۇسقا: پەداگوگ قول سوعادى. بالالار سانايدى. ورتاعا شاقىرىلعان بالا پەداگوگتىڭ نەشە رەت قول سوققانىن ايتۋى نەمەسە دوڭگەلەكتىڭ ءتىلىن سانى سونشا قارا دوڭگەلەكشەلەر تۇرعان بولىككە قاراتىپ قويۋى ءتيىس. 2 - نۇسقا: ويىن كۇردەلەنەدى. بالالار ۇندەمەي، قول سوعۋ سانىن ەسەپتەيدى، ءارقايسىسى دوڭگەلەك ءتىلىن وزدىگىنەن جىلجىتادى. پەداگوگ قاتارلاردى ارالاپ، ويىن ەرەجەسىنىڭ دۇرىس ورىندالۋىن تەكسەرەدى. ويىن ەكى - ءۇش رەت قايتالانعان سوڭ، قورىتىندىسى شىعارىلادى. ويىنشىلارى قاتەلەسپەگەن قاتار ۇتىپ شىعادى.
The Family (ساۋساقتارمەن ويىن)
This is our mother،
This is our feather،
This is our brother tall،
This is our sister،
This is our body،
Oh، how we love then all!
Is it true or not؟
ماقساتى: زاتتاردىڭ سيپاتتامالىق قاسيەتتەرىن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ. سوزدىك قورىن دامىتۋ.
ويىن بارىسى: ويىندى دوپپەن ويناۋعا بولادى. پەداگوگ بالالاردىڭ بىرەۋىنە دوپتى لاقتىرىپ، ءسوز تىركەسىن ايتىپ «Is it true not؟» دەپ سۇراق قويادى.
مىسالى: Yellow lemon. Pink piggy. Orange bear. Brown monkey. White snow. Red crocodile. Purple mouse. Green grapes. Grey elephant. Purple cucumber.
Simon says
بۇل ويىن ءتۇرى وتە قىزىقتى جانە قيمىل - قوزعالىس وينى. ويىن شارتى مىنادا: جۇرگىزۋشى بالالاردان ءبىر ارەكەت جاساۋىن سۇرايدى، ءبىراق ەگەر جۇرگىزۋشى «Simon says» دەسە ورىندايدى، ايتپاسا ورىندامايدى. مىسالى:
T.: Simon says “Sit down!” (بالالار وتىرادى)
T.: Stand up! (بالالار تۇرمايدى)
Clap the sound
ماقساتى: بەلگىلى ءبىر دىبىستارى بار سوزدەردى تابۋ. بالالاردىڭ سوزدىك قورىن دامىتۋ. دىبىستار تۋرالى ءبىلىمىن بەكىتۋ.
ويىن بارىسى: پەداگوگ دىبىستى ايتادى، سودان سوڭ سوزدەردى ايتادى. ەگەر ءسوزدىڭ ىشىندە بەرىلگەن دىبىس بولسا - بالا قولىن شاپالاقتايدى، ەگەر دىبىس بولماسا – قولدارىن شاپالاقتامايدى.
مىسالى: «B» دىبىسى – butter، cucumber، brother، cat، mother.
قورىتىندىلاي كەلە، ويىندار بالالاردىڭ تانىم بەلسەندىگىن جانداندىراتىن، وزدىگىنەن ويلاۋىن دامىتاتىن تاسىلدەردىڭ ءبىرى. ولار كەز - كەلگەن وقۋ ماتەريالىن قىزىقتى دا تارتىمدى قىلىپ، بالالاردىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەرۋگە، وزدەرىنىڭ جۇمىستارىنا قاناعاتتانۋعا جانە وتىلگەن تاقىرىپتى جەڭىل مەڭگەرۋگە كومەكتەسەدى. تاقىرىپتى اشۋ بارىسىندا ويىن ارقىلى دامىتۋعا ارنالعان تاپسىرمالار جۇيەلى قولدانىلىپ، ۇيىمداستىرىلىپ وتىرسا سوندا عانا پەداگوگتىڭ تاقىرىپ ماقساتىن اشۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ال، دۇرىس تاڭداۋ ءۇشىن بالالاردىڭ پسيحولوگيالىق جانە جاس ەرەكشەلىكتەرى مەن مۇمكىندىكتەرىن ءبىلۋ كەرەك. تەك قانا وسى جاعدايدا عانا، ءبىز كۇتكەن ناتيجەلەرىمىزگە قول جەتكىزە الامىز. ءتيىمدى قولدانا بىلگەن كەز كەلگەن تەحنولوگيا ءبىلىم ساپاسىن ارتتىراتىنى حاق. دامىعان ەلۋ مەملەكەتتىڭ قاتارىنا كىرۋ ءۇشىن ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەيىك. سەبەبى، قازاقستاننىڭ بولاشاعى ءبىلىمدى ۇرپاقتىڭ قولىندا. قازىرگى جاستار - ەرتەڭگى قازاقستاننىڭ بولاشاعى.
اعىلشىن ءتىلى ءمۇعالىمى ز.ج.زاينيلوۆا
مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردا اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدا ويىن تەحنولوگياسىنىڭ ماڭىزدىلىعى
قازاقستان الەمدىك قاۋىمداستىققا ەكپىندەپ باسىپ كەلەدى جانە ءوزىنىڭ الدىنا جوعارى دامۋ ماقساتىن قويادى. الەم بارىنشا ءارتۇرلى جانە كوپتىلدى بولىپ كەلەدى، جانە كوپتەگەن بالالار ءبىر تىلدەن ارتىق ءتىل قولداناتىن ورتاعا تۇسەدى. ۋاقىت تالابىنا ساي، ساياسى تار ماقساتتاعى ساپالى ءبىلىم ەمەس، شەت تىلدەردى ۇيرەنۋگە ءدال وسىنداي قىرىنان قاراۋ كەرەك.
مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمنىڭ ءبىتىرۋشىسىن تاربيەلەۋدە انا تىلىمەن تەڭ جانە باسقا شەتەلدىك تىلدەردە ءبىلىم ۇلكەن ءرول اتقارادى. ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ ايتقانداي: «قازاقستان بۇكىل الەمدە حالقى ءۇش ءتىلدى پايدالاناتىن جوعارى ءبىلىمدى ەل رەتىندە تانىلۋعا ءتيىس. بۇلار: قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى - ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى جانە اعىلشىن ءتىلى - جاھاندىق ەكونوميكاعا ويداعىداي كىرىگۋ ءتىلى».
قازىرگى قوعام ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى تەك قانا ەكونوميكالىق جاعدايعا بەيىمدەلگەن تۇلعانى تاربيەلەۋ ەمەس، سونىمەن بىرگە ناقتى زامانعا لايىق بەلسەندى جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭناماسىنا سايكەس ەلدەگى بەدەلدى ءتىلدىڭ ءبىرى – حالىقارالىق قاتىناستاعى اعىلشىن ءتىلى بولىپ سانالادى. اعىلشىن ءتىلى – XXI عاسىردىڭ ءتىلى. اعىلشىن ءتىلى ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ حالىقارالىق بايلانىستارىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تۇلعاارالىق جانە مادەني ارالىق قارىم - قاتىناستاردىڭ اسا ماڭىزدى قۇرالى بولىپ تابىلادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىز ەلگە اينالىپ، الەمدىك وركەنيەتتىڭ دامۋ جولىنا ءتۇسۋى، اعىلشىن ءتىلىن جەتىك مەڭگەرتۋدى تالاپ ەتەدى. ال عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنشە، بالا جاس كەزىندە ءتىلدى قينالماي ءارى ەركىن مەڭگەرەدى ەكەن.
اعىلشىن ءتىلىن ەرتە جاستان وقىتۋدىڭ ماقساتى – مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ اعىلشىن تىلىندە قارىم - قاتىناس جاساي الۋ نەگىزدەرىن مەڭگەرۋى بولىپ تابىلادى. ەرتە جاستان اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋ سابيلەردىڭ كوممۋنيكاتيۆتى دامۋ بىلىكتىلىگىن ارتتىرادى، قىزىعۋشىلىعىن وياتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، بىردەن كوپ تىلدەردە سويلەۋگە مۇمكىندىك الادى. ال، الەمدىك ءتىل رەتىندە بەيرەسمي تۇردە ورنىققان اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ ۇلتتىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن شىڭداي تۇسەدى. اعىلشىن تىلىندە قاتىناس جاساۋ ماقساتقا ساي بولۋى ءتيىس. بالانىڭ شەت تىلىندەگى سوزدەردى قابىلداۋىنىڭ وڭ ىڭعايىن جاساۋ كەرەك. سول وڭ جاعداي جاساۋدىڭ بىردەن - ءبىر ءتاسىلى ويىن بولىپ تابىلادى. ويىن - بالانىڭ ءبىلىم - بىلىك داعدىسىن قالىپتاستىراتىن تاربيە قۇرالى. مەكتەپكە دەيىنگى جاستا ويىن ارەكەتى جەتەكشى ارەكەت ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، بالالار ءوزىنىڭ جەتكەن ناتيجەسىن ەرتەرەك كورۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان وقۋ - ءىس ارەكەتتەرىمدى كوبىنە سويلەۋ قابىلەتىن دامىتۋعا باعىتتالعان ويىن فورماسىندا وتكىزۋ وتە ءتيىمدى. ويىن ءتىلدى ءار جاستا تەز مەڭگەرۋگە وتە جاقسى جاعداي جاسايدى ءارى كومەكتەسەدى.
بالالارمەن جۇمىس تاجىريبەسىندە اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋعا باعىتتالعان ءار ءتۇرلى ويىنداردى كەڭىنەن قولدانۋعا بولادى: ەرەجەگە نەگىزدەلگەن ويىندار، رولدىك، ءبىلىم تەرەڭدەتۋ ويىندارى، لينگۆيستيكالىق ويىنداردىڭ ءار ءتۇرلى نۇسقالارى. ويىندى ساباقتىڭ ءار كەزەڭىندە پايدالانۋعا بولادى. مىسالى، ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى كەزىندە فونەتيكالىق ريفموۆكا الۋعا بولادى. بۇل كەزەڭدە بالالاردىڭ ساباققا قىزىعۋىن جوعالتىپ الساق، ولاردىڭ ءتىلدى ءارى قاراي مەڭگەرۋى قيىنعا تۇسەدى. سوندىقتان، ساباق اراسىندا ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ ساباققا قىزىعۋىن، بەلسەندىلىگىن، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋعا، جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ كەزەڭىن ساپالى وتكىزۋگە ماتەريالدى تولىق مەڭگەرۋگە كومەكتەسەدى.
اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدا ەڭ نەگىزگى ورىن فونەتيكا ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، فونەتيكالىق ءادىستى بەلسەندى قولدانۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. بالالاردى دۇرىس ايتۋ جاتتىعۋلارى شارشاتپاۋى ءۇشىن جانە دە ءۇوىا كوڭىلدى ءارى قىزىقتى ءوتۋ ءىۇشىن فونەتيكالىق جاتتىعۋلار ويىن تۇرىندە قولدانىلعانى ءجون دەپ ويلايمىن. مىسالى، فونەتيكالىق جاتتىعۋدى ءار ءتۇرى ءتىل ۇستارتۋعا ارنالعان تاقپاقتار ايتقىزۋ، ەرتەگى ايتىپ بەرۋ، ويىندار ويناتۋ ارقىلى جاساتۋعا بولادى.
جاڭا سوزدەر ەنگىزگەندە 4 - 5 جاستاعى بالالاردىڭ پسيحوفيزيولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە اسا زور ءمان بەرىلەدى. بۇل جاستا بالالاردىڭ سويلەۋى سەزىم مۇشەلەرىنىڭ زاڭدىلىقتارىنا باعىنادى. اشىق، ءتۇرلى - ءتۇستى كورنەكىلىك كىشى جاستاعى بالالاردى وقىتۋداعى تاپتىرماس كومەكشى بولىپ ەسەپتەلەدى. جاڭا ءسوزدى سۋرەتپەن، نەمەسە اسەم كورنەكىلىكتەرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ تۇسىندىرسە، ونى بەلگىلى ءبىر ءىس - ارەكەتتە قولدانىلىپ كورسەتىلسە بالا وتە تەز مەڭگەرىپ كەتەدى. بالا ءبىر سۇرەتتى قايتالاپ كورە بەرۋدەن جالىعادى، سوندىقتان كورنەكىلىكتەردى تەز - تەز اۋىستىرىپ تۇرۋدىڭ دا ماڭىزى زور.
ۇيىمداستىرىلعان ءىس - ارەكەتتەردى 5 - 7 جاستاعى بالالارعا ساۋساق ويىندارىن كىرىكتىرىپ وتۋدە وڭ ناتيجە بەرەدى. سەبەبى ساۋساق ويىندارى ارقىلى بالانىڭ ۇساق قول موتوريكاسى جانە وي - ءورىسى داميدى.
اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدى مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردەن باسقا، وتباسى ورتاسىندا دا جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. بۇل ءۇشىن پەداگوگيكالىق ءبىلىمنىڭ بولۋى مىندەتتى ەمەس، جاي عانا ءۇي جاعدايىندا بالالارمەن ديداكتيكالىق ويىنداردى ۇيىمداستىرىپ وتكىزۋ عانا جەتكىلىكتى، مىسالى اس دايىنداۋ، نەمەسە سەرۋەن كەزىندە بەلگىلى ءبىر زاتتاردى اعىلشىن تىلىندە اتاۋىن قايتالاتۋ. مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردا اتا - انالارمەن بايلانىستا اشىق ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتتەرىنە، ەرتەڭگىلىكتەرگە، پىكىر الماسۋ ماقساتىندا دوڭگەلەك ۇستەلگە شاقىرىلادى، ساۋالنامالار جۇرگىزىلەدى، اقىل - كەڭەستەر جانە ۇيگە جەكە تاپسىرمالار بەرىلەدى.
اعىلشىن تىلىندە جۇمباقتار، ءسوزجۇمباقتار، لوتو، لينگۆيستيكالىق ويىندار، بولمەدەگى جيھازداردى ورنىنا قويۋ، دۇكەندەردى ارالاۋ، تەلەفونمەن سويلەسۋ، ت. ب. تۇرىندە دە وينالادى.
اعىلشىن ءتىلىن ەرتە جاستان وقىتۋعا ارنالعان ويىندار
«ورمەكشى» ساۋساق ويىنى
ويىندى سەرگىتۋ ساتىندە قولدانۋعا بولادى.
ويىننىڭ بارىسى: ءبىرىنشى ويىنشىق ورمەكشىنى كورسەتىپ: «It’s a spider... spider... spider. It has got many legs. These are legs... legs» دەپ ايتامىز. بالالاردىڭ دا وسى ءساتتى بىرگە قايتالاۋىنا مۇمكىندىك بەرەمىز: «Legs، spider». Show me your hand. This is a spider. Spider is climbing، climbing، climbing (ورمەكشىنىڭ قولدارى ورمەلەپ جوعارى شىعادى دەپ كورسەتەمىز) and falling down! (تومەنگە قاراي قۇلايدى!) ويىن كەزىندە ورمەكشىنىڭ جاقسى ورمەلەيتىنىن، جانە وقىستا قۇلاپ كەتكەندە ول ولمەيتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك.
"Volchevny mirror" (سيقىرلى اينا).
ماقساتى: زەيىندى دامىتۋ.
اينادان ويىنشىق - اڭداردىڭ بەينەسى بىرتىندەپ بالالارعا كورسەتىلەدى. سودان سوڭ سيقىرلى اينادان بىرنەشە اڭدار ءبىر مەزگىلدە كورسەتىلەدى. بالالارعا سۇراقتار قويىپ، نەنى كورگەنىن جانە ونىڭ سانىن سۇراۋ كەرەك: I see a dog. I see five dog.
“Clap your hands” - قول سوعۋ
ماقساتى: تەز، ءدال قيمىل جاساۋ، ەستۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋ، رەتىمەن ساناۋدى، قانشا، قانشا بولسا سونشا ۇعىمدارىن قالىپتاستىرۋ.
قاجەتتى قۇرالدار: پەداگوگتىڭ جانە ءاربىر بالانىڭ الدىنا ءتىلى بار دوڭگەلەك.
ويىن بارىسى: 1 - نۇسقا: پەداگوگ قول سوعادى. بالالار سانايدى. ورتاعا شاقىرىلعان بالا پەداگوگتىڭ نەشە رەت قول سوققانىن ايتۋى نەمەسە دوڭگەلەكتىڭ ءتىلىن سانى سونشا قارا دوڭگەلەكشەلەر تۇرعان بولىككە قاراتىپ قويۋى ءتيىس. 2 - نۇسقا: ويىن كۇردەلەنەدى. بالالار ۇندەمەي، قول سوعۋ سانىن ەسەپتەيدى، ءارقايسىسى دوڭگەلەك ءتىلىن وزدىگىنەن جىلجىتادى. پەداگوگ قاتارلاردى ارالاپ، ويىن ەرەجەسىنىڭ دۇرىس ورىندالۋىن تەكسەرەدى. ويىن ەكى - ءۇش رەت قايتالانعان سوڭ، قورىتىندىسى شىعارىلادى. ويىنشىلارى قاتەلەسپەگەن قاتار ۇتىپ شىعادى.
The Family (ساۋساقتارمەن ويىن)
This is our mother،
This is our feather،
This is our brother tall،
This is our sister،
This is our body،
Oh، how we love then all!
Is it true or not؟
ماقساتى: زاتتاردىڭ سيپاتتامالىق قاسيەتتەرىن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ. سوزدىك قورىن دامىتۋ.
ويىن بارىسى: ويىندى دوپپەن ويناۋعا بولادى. پەداگوگ بالالاردىڭ بىرەۋىنە دوپتى لاقتىرىپ، ءسوز تىركەسىن ايتىپ «Is it true not؟» دەپ سۇراق قويادى.
مىسالى: Yellow lemon. Pink piggy. Orange bear. Brown monkey. White snow. Red crocodile. Purple mouse. Green grapes. Grey elephant. Purple cucumber.
Simon says
بۇل ويىن ءتۇرى وتە قىزىقتى جانە قيمىل - قوزعالىس وينى. ويىن شارتى مىنادا: جۇرگىزۋشى بالالاردان ءبىر ارەكەت جاساۋىن سۇرايدى، ءبىراق ەگەر جۇرگىزۋشى «Simon says» دەسە ورىندايدى، ايتپاسا ورىندامايدى. مىسالى:
T.: Simon says “Sit down!” (بالالار وتىرادى)
T.: Stand up! (بالالار تۇرمايدى)
Clap the sound
ماقساتى: بەلگىلى ءبىر دىبىستارى بار سوزدەردى تابۋ. بالالاردىڭ سوزدىك قورىن دامىتۋ. دىبىستار تۋرالى ءبىلىمىن بەكىتۋ.
ويىن بارىسى: پەداگوگ دىبىستى ايتادى، سودان سوڭ سوزدەردى ايتادى. ەگەر ءسوزدىڭ ىشىندە بەرىلگەن دىبىس بولسا - بالا قولىن شاپالاقتايدى، ەگەر دىبىس بولماسا – قولدارىن شاپالاقتامايدى.
مىسالى: «B» دىبىسى – butter، cucumber، brother، cat، mother.
قورىتىندىلاي كەلە، ويىندار بالالاردىڭ تانىم بەلسەندىگىن جانداندىراتىن، وزدىگىنەن ويلاۋىن دامىتاتىن تاسىلدەردىڭ ءبىرى. ولار كەز - كەلگەن وقۋ ماتەريالىن قىزىقتى دا تارتىمدى قىلىپ، بالالاردىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەرۋگە، وزدەرىنىڭ جۇمىستارىنا قاناعاتتانۋعا جانە وتىلگەن تاقىرىپتى جەڭىل مەڭگەرۋگە كومەكتەسەدى. تاقىرىپتى اشۋ بارىسىندا ويىن ارقىلى دامىتۋعا ارنالعان تاپسىرمالار جۇيەلى قولدانىلىپ، ۇيىمداستىرىلىپ وتىرسا سوندا عانا پەداگوگتىڭ تاقىرىپ ماقساتىن اشۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ال، دۇرىس تاڭداۋ ءۇشىن بالالاردىڭ پسيحولوگيالىق جانە جاس ەرەكشەلىكتەرى مەن مۇمكىندىكتەرىن ءبىلۋ كەرەك. تەك قانا وسى جاعدايدا عانا، ءبىز كۇتكەن ناتيجەلەرىمىزگە قول جەتكىزە الامىز. ءتيىمدى قولدانا بىلگەن كەز كەلگەن تەحنولوگيا ءبىلىم ساپاسىن ارتتىراتىنى حاق. دامىعان ەلۋ مەملەكەتتىڭ قاتارىنا كىرۋ ءۇشىن ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەيىك. سەبەبى، قازاقستاننىڭ بولاشاعى ءبىلىمدى ۇرپاقتىڭ قولىندا. قازىرگى جاستار - ەرتەڭگى قازاقستاننىڭ بولاشاعى.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاۋكە حان تۇسىنداعى قازاق حاندىعى
