InfoHub Logo

تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى شاقتان باستاپ قازاقستان ءۇشىن نەبىر جاڭا ەسىكتەر اشىلدى. بۇۇ قۇرامىنا، سونىمەن قاتار شىۇ، ەو، ەقىۇ مۇشە بولىپ، ساياسي بايلانىستى ءبىرشاما نىعايتقان مەملەكەتىمىزدىڭ قازىرگى زامانداعى الەمدىك ارەناداعى ورنى، بىلايىراق ايتار بولساق، ءرولى ەرەكشە. ەكونوميكالىق دامۋى باسقا ۇيىم مۇشەلەرىنىڭ ايتۋى بويىنشا ماردىمدى، مەشەۋ مەملەكەت ساناتىنا جاتپايدى، قارقىندى دامۋ ۇستىندە. Hanifa Mezoui:«مەن استانادا جانە الماتىداعى ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دا بولدىم. العان اسەرىمدى سوزبەن ايتۋ جەتكىلىكسىز. ءبىز قازاقستاندىقتاردىڭ رۋحاني بايلىعى جانە مادەني مۇراسى جايلى وزگەلەرمەن بولىسۋگە دايىن تۇراتىنىنا ءتانتى بولدىق. ەلدەرىڭىز كوپ جەتىستىككە جەتتى. ارينە، جوعارى تۇرعان باسقا مەملەكەتتەر دە بار. ءبىراق، سىزدەردەگى دوستىق سەزىمى ەرەكشە. قازاقستان ورتالىق ازيادا ەكونوميكالىق جانە رۋحاني بايلانىس تۇرعىسىنان ەرەكشەلەنەدى»-دەگەن بولاتىن 2018 جىلى 28 ماۋسىمدا. بۇل شەتەلدىكتەردىڭ قازاقستان جايىنداعى شاعىن عانا ويى. ال مەن بۇل جەرگە ءوزىمنىڭ ميىمدا قالىپتاسقان قازاقستاندى الەمدىك ورداعا قويىپ، ءوز تۇرعىمنان تولىقتىرعىم كەلەدى. 

قازاقستاننىڭ الەمدىك ارەناداعى ورنىن گەوگرافيالىق كارتادان ىزدەستىرىپ كورەيىك. ءبىزدىڭ جەرىمىز ماتەريالدىق مادەنيەتتىڭ كوپتەگەن دۇنيەسىنىڭ پايدا بولعان ورنى، باستاۋ بۇلاعى دەسەك، اسىرا ايتقاندىق ەمەس. قازىرگى قرعام ءومىرىنىڭ اجىراماس بولشەگىنە اينالعان كوپتەگەن بۇيىم كەزىندە ءبىزدىڭ ولكەمىزدى ويلاپ تابىلعان. ۇلى دالانى مەكەن ەتكەن ەجەلگى ادامدار تالاي تەحنيكالىق جاڭالىقتار ويلاپ تاۋىپ، بۇرىن-سوڭدى قولدانىلماعان جاڭا ءقۇرالدار جاساعان. بۇلاردى ادامزات بالاسى جەرجۇزىنىڭ ءار تۇكپىرىندە ءالى كۇنگە دەيىن پايدالانىپ كەلەدى. كونە جىلنامالار بۇگىنگى قازاقتاردىڭ ارعى بابالارى ۇلان-عايىر ەۋرازيا ءقۇرلىعىنداعى ساياسي جانە ەكونوميكالىق تاريحتىڭ بەتالىسىن تالاي رەت تۇبەگەيلى وزگەرتكەنى تۋرالى سىر شەرتەدى. تابيعاتى، تازا تىرشىلىگى تالاي شەتەلدىكتەردىڭ كوزىنە ءتۇسىپ ۇلگەردى. تاڭداي قاقتىرارلىق تاريحي جەرلەر، كەسكىنى كوز تارتارلىق تابيعات، نەگىزىنەن، تۋريستىك ۇزدىك ايماققا كىرۋى ھاق. اسىرەسە وڭتۇستىك، شىعىس قازاقستان ايماقتارىنداعى تابيعات ەرەكشە. وڭتۇستىك كورەيالىق شوۋدىڭ بىرىندە قازاقستاننىڭ كارتادا كورسەتىلىپ، ونىڭ تابيعاتى تۋرالى تىڭ دەرەك بەرۋى مەنى شىن مانىندە قۋانتتى. كوپ ادام قازاقستان جايلى كوپ بىلمەگەنىمەن، كەلىپ كورۋدى قالايتىندىعىن جەتكىزدى. جالپى، بۇل بىزدەگى تۋريزم سالاسىنا سالعىرت قاراماۋىمىزعا تۇرتكى بولاتىنداي سەبەپ. ءوز كەزەگىندە ەكونوميكالىق دامۋعا وتە ۇلكەن ۇلەس قوسادى. دەمالىس ورىندارىن كوبەيتىپ، قۇرىلىس جانە قىزمەت ەتۋ دەڭگەيىن ءبىرشاما جوعارىلاتقان ءجون. مەملەكەت تىرەگى-تىل. ءيا، ءتىل. بىزدەگى ەڭ ۇلكەن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. ءدال وسى ءبىزدىڭ قازاق تىلىنە قىزىعۋشىلار مەن ۇيرەنۋشىلەر سانى ارتقان. نەگىزىنەن، مۋزىكا الەمىمەن تىعىز بايلانىستى. ديماش قۇدايبەرگەن  جانە Ninety one توبىنىڭ جانكۇيەرلەرى سولاردىڭ اندەرىن جاتقا ايتۋ ءۇشىن دە قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە بەل بۋعان. ەڭ قىزىعى، ولار ءتىپتى، ءبىزدىڭ تىلدە ءان كاۆەرلەرىن جازعان. مەن ءۇشىن بۇل-الەمدىك دەڭگەيگە شىعۋدىڭ ءبىر جولى.«ءسوز جەتكىزبەگەندى،ءان جەتكىزەدى».ءبىزدىڭ دومبىرا، ءبىزدىڭ ايتىس. بۇنىڭ ءبارىن الەم كورۋى كەرەك ەمەس پە؟ دومبىرا ۇنىنە قۇلاق ءتۇرىپ، قوبىزبەن بىرگە جىلايتىندارى قانشاما. نەگە ولاردىڭ بارلىعىن كورسەتپەسكە. يادروسىز الەم-قازاقستان نەگىزى. جەرىمىزدەگى قانشاما رەسرۋس. قازاقتان-تۇركى الەمىنىڭ بەسىگى. قازاقستان-الما مەن قىزعالداقتىڭ وتانى. قازاقستان-ۇلى جىبەك جولىنىڭ التىن قاقپاسى. قازاقستان-اتقا ءمىنۋ مادەنيەتىنىڭ كوشباسشىسى. قازاقستان-اڭ ءستيلىنىڭ نەگىششىن سالۋشى ساقتاردىڭ ءتۇپ نەگىزى. قازاقستان-التىن ادام تابىلعان قاسيەتتى مەكەن. 

ارينە، الەمدىك ارەناداعى ورىن قازاقستان ءۇشىن تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن بارىپ قانا جاڭا جول اشتى. مەنىڭ ويىمشا، وعان دەيىنگى تاريح ارەكەت ەتپەسە، بۇل ورىندا بولماق تۇگىلى، ەلىمىزدىڭ باس ءارىپىن كورۋدىڭ ءوزى ارمان بولار ما ەدى؟ حاندىق قۇرىلعاننان سوڭ قازاققا قارا بۇلت ۇيىرتكەن جوڭعارلاردىڭ كەسىرى تىم كوپ تە ەدى. XVIII عاسىردىڭ 23-25 جىلدار ارالىعىندا "ەلىم-اي" دەپ زار يلەگەن قارا حالىق  "اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلامانىڭ"  ءبىر قۇربانىنا اينالىپ، گولوششەكيننىڭ سولاقاي، وزبىرلىق ساياساتىنىڭ دا ءدامىن تاتىپ، اشتىقتان ىشەگى شىرىلداعان تار زاماندى دا باستان وتكەردى. اتىن ەستىگەندە دەنەگە تىتىركەندىرگىش رەاكسياسىن بەرەتىن سۇم سوعىستى كورگەن قايىسپاس مىقتىلارىم،  اۋعاننىڭ وتتى كۇندەرىن كورىپ، جەلتوقساننىڭ وڭمەنىڭنەن وتەرلىك سۋىعى مەن قاندى داۋىلىنا دا شىداپ باقتى. قانشاما ەڭبەك، قانشاما تەر!  ازاپتى كۇندەردى باستان وتكەرگەن حالىقتىڭ "قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زامانعا"  قول دەتكىزۋى حاق. سونداعى ءبىر ماقسات! ءبىر عانا ماقسات-ەگەمەندىك . ۇرپاعىنىڭ لاقتىرعان تاستان تورعايلارشا ۇركۋى ەمەس،  "مىنە، مەنمىن قازاق" دەپ كەۋدەسىن قاعا، ەركىن ايتۋىندا ەدى. 1991 جىلى تارالعان جاڭالىق ءار قازاق پەن ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ قۇلاعىنا مايداي جاقتى ەمەس پە؟ جىل بويى ەمەس، عاسىر بويى اڭساعان تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋ-"ماڭگىلىك ەلدىڭ" قيراماس ىرگەتاسىن قالاپ ۇلگەرگەندى. 

«ءبىزدىڭ باي تاريحىمىزدىڭ ماتەريالدىق ەمەس مۇراسى تەرەڭ رۋحاني ماعىناعا يە جانە ول ۇلتتىڭ مادەني قۇندىلىقتارىنىڭ نەگىزى سانالادى.تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى قازاقستاننىڭ ءبىر جەتىستىگى يۋنەسكو-مەن ىنتىماقتاستىق قارىم-قاتىناس ورناتۋى بولىپ سانالادى.سونىڭ ناتيجەسىندە 2014-2015 جىلدارى ادامزاتتىڭ بۇكىلالەمدىك ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرالار تىزىمىنە قازاقتىڭ كيىز ءۇيى،ايتىس جانە كۇي ونەرى كىردى. قازاقتىڭ كيىز ءۇيى، سۋىرىپسالما ايتىسى مەن كۇمبىرلەگەن كۇيى ەندى قازاقتىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ادامزاتتىڭ رۋحاني بايلىعى.»-دەپ اتاپ ءوتتى ي. تاسماعامبەتوۆ. 

يۋنەسكو-نىڭ تىزىمىنە مۇرالاردى تىركەۋ قازاقستاننىڭ ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرالارىن ەلىمىزدە جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە كەڭىنەن ناسيحاتتاۋعا، سونداي-اق ولاردى قورعاۋ بويىنشا ۇلتتىق دەڭگەيدە جۇيەلى شارالار قابىلداۋعا ىقپال ەتتى. 

ال بيىل، ءدال وسى تەۋەلسىزدىكتىڭ-30 جىلدىق مەرەيتويى اتالىپ وتىلۋدە. «30 جىل»-300 ارەكەت، 3000 تالپىنىس، شەكسىز قىزمەتپەن تەڭەستىرىلەدى. قازاقستاننىڭ الەمدىك ارەناداعى ورنى شارىقتاۋ شاعىنا جەتەدى. بۇنى تەك باستاماسى رەتىندە قاراستىرعىم كەلەدى. قولعا الاتىن دۇنيە قانشاما، ولاردى جۇزەگە اسىرۋ جالپى رەيتينگكە اسەر ەتەدى. ءبىز تەك ۇيىم قۇرامىندا ەكونوميكالىق جاعىنان ەمەس، مادەني، رۋحاني قۇندىلىعىمىزبەن ەرەكشەلەنۋىمىز كەرەك. 

قابدۇلكاكىم اقەركە سانسىزباي قىزى

---