مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قاراش-قاراش» وقيعاسىن وقىتۋ
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن اۋىزشا، جازباشا ءتىل دامىتۋ جۇمىستارى ارقىلى بەكىتۋ./سوزدىك قورلارىن تەكسەرۋ جانە تاقىرىپ بويىنشا العان بىلىمدەرىن تياناقتاۋ، پراكتيكا جۇزىندە پايدالانا ءبىلۋ دارەجەسىن قالىپتاستىرۋ/. سويلەم قۇراۋعا داعدىلاندىرۋ، سويلەم ارقىلى ءماتىن قۇراستىرۋعا، مازمۇنداۋعا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتە وتىرىپ ويلاۋ، سىن تۇرعىسىنان ايتۋ جانە جازۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛ وقۋشىلاردىڭ تانىم مۇمكىندىكتەرىن تالداۋ، باقىلاۋ، سالىستىرۋ، جيناقتاۋ ارقىلى انىقتاۋ.
تاربيەلىك: تاقىرىپتىڭ سىرىنا قىزىقتىرۋ ارقىلى قۇشتارلىقتارىن وياتۋ؛
كورنەكىلىك: ەپيگراف، سلايدتار، سۋرەتتەر، ءماتىن جازىلعان پاراقتار، ەلەكتروندىق وقۋلىق
ساباقتا قولدانىلاتىن ادىستەر: سۇحبات، شىعارماشىلىق جۇمىس، توپپەن جۇمىس، ىزدەندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، رولدىك ويىن
قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى م. اۋەزوۆ «قاراش - قاراش» وقيعاسىنىڭ پوۆەسىنىڭ تولىق تەكسىن ءمۇعالىم تولىق، جەتە ءبىلۋى كەرەك.
وقىتۋ پروسەسىندە پانشىلىك بايلانىستى جۇزەگە اسىرۋ ادەبيەت پروگرامماسىنىڭ جەتىلدىرە بەرەتىن پروبلەمالارى بولماق.
ونىڭ تيىمدىلىگى وقۋشى مەڭگەرەتىن تانىمدىق، تاربيەلىك ءبىلىمدى نىعايتا تۇسەدى. وسىعان وراي م. اۋەزوۆتىڭ «قاراش - قاراش» وقيعاسىن تۇسىندىرگەندە تاقىرىبى، يدەياسى، وبرازى، سيۋجەتى جاعىنان ونىڭ باستى تۋىندىلارىمەن ۇقساستىعىن ەسكەرىپ، وسى كلاستا وقىلعان تەكستەرمەن بايلانىستىرا سالىستىرۋعا كوڭىل بولگەن ءجون.
شىعارمانىڭ جازىلۋىندا تاريحي فاكتورلاردىڭ سەبەپكەر بولعان پوۆەستىڭ باس كەيىپكەرى باقتىعۇلدىڭ ءپروتوتيپى تاريحي تۇلعا رىعۇل ەكەنىن ونىڭ ەلدەن ەرەك قانداي ەرلىك جاساعانىن سول وراسان باتىل وقىس قيمىل - ارەكەت كەيىننەن تالانتتى جازۋشى م. اۋەزوۆتى شابىتتاندىرعانىن 1927 جىلى جازىلىپ، 1959 جىلى قايتا وڭدەپ، 1961 جىلى ورىسشا جانە فرانسۋز تىلىنە اۋدارعانىن فرانسۋز جازۋشىسى انۋرە ستيل جاقسى باعا بەرگەنىن ءمۇعالىم ەگجەي - تەگجەيلى ءبىلۋى كەرەك.
وقۋشىلارعا باستى - باستى سونى مالىمەتتەر تۋرالى حابار بەرە پوۆەستەگى باقتىعۇل بەينەسى ونەر شەبەرلەرىنىڭ نازارىنان تىس قالمايدى. «قازاقفيلم»، «قىرعىزفيلم» كينوستۋديالارى بىرىگىپ 1968 جىلى «ۆىسترەل نا پەريەۆالە» كوركەسۋرەتتى فيلم جاساعانى ايتىلادى. قازاق ادەبيەتى گازەتى (№2، 14. 01. 1983ج.) رىسقۇلدىڭ (باقتىعۇلدىڭ ءپروتوتيپى) سۋرەتىن كورسەتىپ، ساباق ساپاسىن ارتتىرا تۇسەدى. جازۋشىنىڭ باقتىعۇلدى سۋرەتتەۋگە قولدانعان ۇقساتۋ، تەڭەۋ (قارشىعا ۇستايتىن اڭشىداي، دالادا جالعىز جورىتقان كوك بورىشە) سوزدەرى مەن ءسوز تىركەستەرىنە وقۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارعان دۇرىس. سونداي - اق، باقتىعۇل مىنەزىنە ورايلاس كەلەتىن تابيعات سۋرەتىن ۇيلەستىرە بەينەلەۋدە م. اۋەزوۆ شەبەرلىگىن تنىتار تالداۋلار جاساعاندا ءمۇعالىمنىڭ تەكستەن (جاراسپايعا اجال وعىن قاداۋعا از ۋاقىت كالدى. وجاردىڭ باسىنا قارادى. سۋىق ءتۇستى مۇزدى بيىك اق بۇلتتاي سالدەسىن جازىپ قۇلاش سىلتەپ ۇستاعانداي بولدى) ت. ب. سياقتى سەزىممەن استاسقان مىسالدار كەلتىرە دالەدەگەن ءجون. سول سياقتى باي - بولىستارعا دا توپتاستىرا مىنەزدەمە جاساۋعا بولادى. مىنەزدەمەدەن كەيىن ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى پىكىرى وقۋشىلارعا تاربيە بەرۋ باعىتىندا بولىپ، ادامگەرشىلىك، ار - ۇيات سياقتى قاسيەتتەرگە، ادام تاعدىرىنا، ەڭبەك ادامدارىنىڭ مۇددەسىنە، بولىس - بيلەردىڭ قالاي قاراعانىن سۋرەتتەي كەلە، ولارعا قاراما - قارسى باقتىعۇل بويىنداعى شىنشىلدىق، تۋراشىلدىق، جالاعا توزبەي قارسى تۇرا ءبىلۋ، ازاتتىق ءۇشىن كۇرەسەس ءبىلۋ - حالىققا ءتان ادامگەرشىلىك، ومىرگە قۇشتارلىق ەكەنىن ناقتى تەكستەن الىنعان مىسالدارمەن جيناقتاپ تۇيىندەيدى.
شىعارما قۇرىلىسىندا ەرەكشە اۋداراتىن جايت كەيىپكەر ارەكەتىنىڭ كوركەم سۋرەتتەرى. باس كەيىپكەر باقتىعۇلدىڭ الدىنا قويعان ماقساتتارى ارەكەتىنە جەتۋدىڭ ىشكى وي - پىكىرى مەن ءىسىنىڭ ءبىر جەردەن شىعۋ ساتتەرىن اۆتور اسا شەبەرلىكپەن سۋرەتتەگىنىڭ، ونىڭ ءۇش ءتۇرلى (بوز بيەنى اكەتۋ، قۇلجانى اتىپ الۋ، جاراسپايدى اتىپ ءولتىرۋ) ارەكەتتەرىنىڭ وتە كوركەم دە اسەرلى شىققانىن ءتىپتى قۇلجانى اتىپ الۋى بولىستى جايراتۋدىڭ سيمۆولى سياقتى ەكەنىن ءمۇعالىم مىسالدار ارقىلى سالىستىرىپ، وقۋشىلاردى ءومىر شىندىعىن كەيىپكەردىڭ ءىس - ارەكەتىنە سەندىرە ءبىلۋى كەرەك.
ساباقتا شىعارمانىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن اشۋ ءۇشىن وقۋشىنى ويلاندىراتىن، جالقىدان جالپىعا قاراي جيناقتاي قورىتىپ، جاۋاپ بەرگىزەتىن سۇراقتار قويۋدى قاجەت ەتەدى. ولار شامامەن: شىعارمادا قاي كەزدەگى شىندىق سۋرەتتەلگەن؟ ول كەزدە ەلدى كىم بيلەگەن؟ بي – بولىستاردىڭ شارۋاسىن كىم ءبىتىردى؟
ءمۇعالىم بۇل سۇراقتار بويىنشا ساراپقا سالا كەلىپ، ولاردىڭ تاريح پانىنەن العان تۇسىنىگىنە سۇيەنىپ، ءپان ارالىق بايلانىس ءپرينسيپىن ۇتىمدى ۇشتاستىرادى.
باقتىعۇل بەينەسىن وقۋشىلارعا مىنەزدەتۋ ارقىلى سول كەزدەگى حالىقتىڭ اۋىر تۇرمىسىن، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى كورسەتپەك بولعان جازۋشى يدەياسىن ۇقتىرادى.
ساباق سوڭىندا جازبا جۇمىستىڭ ءبىر ءتۇرى – وقۋشىلاردى ينسەنيروۆكا جازۋعا ۇيرەتۋ.
مەكتەپ ومىرىندە سيرەك كەزدەسەتىن ءبىر جازبا جۇمىسى وقۋشىلار ءۇشىن قيىن بولعانىمەن شاكىرتتەردى بالعىن شاعىنان تۆورچەستۆولىق جۇمىسقا باۋلي ءتۇسۋ ماقساتىندا يگى ىستەن تارتىنباۋى كەرەك.
ينسەنيروۆكانى قالاي جازۋ ءتارتىبىن الدىن - الا ءتۇسىندىرىپ، ۇلگىسى كورسەتىلەدى.
كەيىپكەرلەردىڭ ىشكى دۇنيەسىن، قيمىل - قوزعالىستارىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن، ارينە، كەيىپكەر، اۆتور سوزدەرىن وزگەرتپەي جازۋ مىندەت ەمەستىگى ەسكەرتىلەدى.
وسىلاي ۇلى جازۋشىنىڭ ۇزدىك شىعارماسىن ونىڭ كەيىپكەرلەرىنىڭ جان - دۇنيەسىن وقىتا وتىرىپ، ينسەنيروۆكا جازۋعا ۇيرەتەدى.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن اۋىزشا، جازباشا ءتىل دامىتۋ جۇمىستارى ارقىلى بەكىتۋ./سوزدىك قورلارىن تەكسەرۋ جانە تاقىرىپ بويىنشا العان بىلىمدەرىن تياناقتاۋ، پراكتيكا جۇزىندە پايدالانا ءبىلۋ دارەجەسىن قالىپتاستىرۋ/. سويلەم قۇراۋعا داعدىلاندىرۋ، سويلەم ارقىلى ءماتىن قۇراستىرۋعا، مازمۇنداۋعا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتە وتىرىپ ويلاۋ، سىن تۇرعىسىنان ايتۋ جانە جازۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛ وقۋشىلاردىڭ تانىم مۇمكىندىكتەرىن تالداۋ، باقىلاۋ، سالىستىرۋ، جيناقتاۋ ارقىلى انىقتاۋ.
تاربيەلىك: تاقىرىپتىڭ سىرىنا قىزىقتىرۋ ارقىلى قۇشتارلىقتارىن وياتۋ؛
كورنەكىلىك: ەپيگراف، سلايدتار، سۋرەتتەر، ءماتىن جازىلعان پاراقتار، ەلەكتروندىق وقۋلىق
ساباقتا قولدانىلاتىن ادىستەر: سۇحبات، شىعارماشىلىق جۇمىس، توپپەن جۇمىس، ىزدەندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، رولدىك ويىن
قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى م. اۋەزوۆ «قاراش - قاراش» وقيعاسىنىڭ پوۆەسىنىڭ تولىق تەكسىن ءمۇعالىم تولىق، جەتە ءبىلۋى كەرەك.
وقىتۋ پروسەسىندە پانشىلىك بايلانىستى جۇزەگە اسىرۋ ادەبيەت پروگرامماسىنىڭ جەتىلدىرە بەرەتىن پروبلەمالارى بولماق.
ونىڭ تيىمدىلىگى وقۋشى مەڭگەرەتىن تانىمدىق، تاربيەلىك ءبىلىمدى نىعايتا تۇسەدى. وسىعان وراي م. اۋەزوۆتىڭ «قاراش - قاراش» وقيعاسىن تۇسىندىرگەندە تاقىرىبى، يدەياسى، وبرازى، سيۋجەتى جاعىنان ونىڭ باستى تۋىندىلارىمەن ۇقساستىعىن ەسكەرىپ، وسى كلاستا وقىلعان تەكستەرمەن بايلانىستىرا سالىستىرۋعا كوڭىل بولگەن ءجون.
شىعارمانىڭ جازىلۋىندا تاريحي فاكتورلاردىڭ سەبەپكەر بولعان پوۆەستىڭ باس كەيىپكەرى باقتىعۇلدىڭ ءپروتوتيپى تاريحي تۇلعا رىعۇل ەكەنىن ونىڭ ەلدەن ەرەك قانداي ەرلىك جاساعانىن سول وراسان باتىل وقىس قيمىل - ارەكەت كەيىننەن تالانتتى جازۋشى م. اۋەزوۆتى شابىتتاندىرعانىن 1927 جىلى جازىلىپ، 1959 جىلى قايتا وڭدەپ، 1961 جىلى ورىسشا جانە فرانسۋز تىلىنە اۋدارعانىن فرانسۋز جازۋشىسى انۋرە ستيل جاقسى باعا بەرگەنىن ءمۇعالىم ەگجەي - تەگجەيلى ءبىلۋى كەرەك.
وقۋشىلارعا باستى - باستى سونى مالىمەتتەر تۋرالى حابار بەرە پوۆەستەگى باقتىعۇل بەينەسى ونەر شەبەرلەرىنىڭ نازارىنان تىس قالمايدى. «قازاقفيلم»، «قىرعىزفيلم» كينوستۋديالارى بىرىگىپ 1968 جىلى «ۆىسترەل نا پەريەۆالە» كوركەسۋرەتتى فيلم جاساعانى ايتىلادى. قازاق ادەبيەتى گازەتى (№2، 14. 01. 1983ج.) رىسقۇلدىڭ (باقتىعۇلدىڭ ءپروتوتيپى) سۋرەتىن كورسەتىپ، ساباق ساپاسىن ارتتىرا تۇسەدى. جازۋشىنىڭ باقتىعۇلدى سۋرەتتەۋگە قولدانعان ۇقساتۋ، تەڭەۋ (قارشىعا ۇستايتىن اڭشىداي، دالادا جالعىز جورىتقان كوك بورىشە) سوزدەرى مەن ءسوز تىركەستەرىنە وقۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارعان دۇرىس. سونداي - اق، باقتىعۇل مىنەزىنە ورايلاس كەلەتىن تابيعات سۋرەتىن ۇيلەستىرە بەينەلەۋدە م. اۋەزوۆ شەبەرلىگىن تنىتار تالداۋلار جاساعاندا ءمۇعالىمنىڭ تەكستەن (جاراسپايعا اجال وعىن قاداۋعا از ۋاقىت كالدى. وجاردىڭ باسىنا قارادى. سۋىق ءتۇستى مۇزدى بيىك اق بۇلتتاي سالدەسىن جازىپ قۇلاش سىلتەپ ۇستاعانداي بولدى) ت. ب. سياقتى سەزىممەن استاسقان مىسالدار كەلتىرە دالەدەگەن ءجون. سول سياقتى باي - بولىستارعا دا توپتاستىرا مىنەزدەمە جاساۋعا بولادى. مىنەزدەمەدەن كەيىن ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى پىكىرى وقۋشىلارعا تاربيە بەرۋ باعىتىندا بولىپ، ادامگەرشىلىك، ار - ۇيات سياقتى قاسيەتتەرگە، ادام تاعدىرىنا، ەڭبەك ادامدارىنىڭ مۇددەسىنە، بولىس - بيلەردىڭ قالاي قاراعانىن سۋرەتتەي كەلە، ولارعا قاراما - قارسى باقتىعۇل بويىنداعى شىنشىلدىق، تۋراشىلدىق، جالاعا توزبەي قارسى تۇرا ءبىلۋ، ازاتتىق ءۇشىن كۇرەسەس ءبىلۋ - حالىققا ءتان ادامگەرشىلىك، ومىرگە قۇشتارلىق ەكەنىن ناقتى تەكستەن الىنعان مىسالدارمەن جيناقتاپ تۇيىندەيدى.
شىعارما قۇرىلىسىندا ەرەكشە اۋداراتىن جايت كەيىپكەر ارەكەتىنىڭ كوركەم سۋرەتتەرى. باس كەيىپكەر باقتىعۇلدىڭ الدىنا قويعان ماقساتتارى ارەكەتىنە جەتۋدىڭ ىشكى وي - پىكىرى مەن ءىسىنىڭ ءبىر جەردەن شىعۋ ساتتەرىن اۆتور اسا شەبەرلىكپەن سۋرەتتەگىنىڭ، ونىڭ ءۇش ءتۇرلى (بوز بيەنى اكەتۋ، قۇلجانى اتىپ الۋ، جاراسپايدى اتىپ ءولتىرۋ) ارەكەتتەرىنىڭ وتە كوركەم دە اسەرلى شىققانىن ءتىپتى قۇلجانى اتىپ الۋى بولىستى جايراتۋدىڭ سيمۆولى سياقتى ەكەنىن ءمۇعالىم مىسالدار ارقىلى سالىستىرىپ، وقۋشىلاردى ءومىر شىندىعىن كەيىپكەردىڭ ءىس - ارەكەتىنە سەندىرە ءبىلۋى كەرەك.
ساباقتا شىعارمانىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن اشۋ ءۇشىن وقۋشىنى ويلاندىراتىن، جالقىدان جالپىعا قاراي جيناقتاي قورىتىپ، جاۋاپ بەرگىزەتىن سۇراقتار قويۋدى قاجەت ەتەدى. ولار شامامەن: شىعارمادا قاي كەزدەگى شىندىق سۋرەتتەلگەن؟ ول كەزدە ەلدى كىم بيلەگەن؟ بي – بولىستاردىڭ شارۋاسىن كىم ءبىتىردى؟
ءمۇعالىم بۇل سۇراقتار بويىنشا ساراپقا سالا كەلىپ، ولاردىڭ تاريح پانىنەن العان تۇسىنىگىنە سۇيەنىپ، ءپان ارالىق بايلانىس ءپرينسيپىن ۇتىمدى ۇشتاستىرادى.
باقتىعۇل بەينەسىن وقۋشىلارعا مىنەزدەتۋ ارقىلى سول كەزدەگى حالىقتىڭ اۋىر تۇرمىسىن، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى كورسەتپەك بولعان جازۋشى يدەياسىن ۇقتىرادى.
ساباق سوڭىندا جازبا جۇمىستىڭ ءبىر ءتۇرى – وقۋشىلاردى ينسەنيروۆكا جازۋعا ۇيرەتۋ.
مەكتەپ ومىرىندە سيرەك كەزدەسەتىن ءبىر جازبا جۇمىسى وقۋشىلار ءۇشىن قيىن بولعانىمەن شاكىرتتەردى بالعىن شاعىنان تۆورچەستۆولىق جۇمىسقا باۋلي ءتۇسۋ ماقساتىندا يگى ىستەن تارتىنباۋى كەرەك.
ينسەنيروۆكانى قالاي جازۋ ءتارتىبىن الدىن - الا ءتۇسىندىرىپ، ۇلگىسى كورسەتىلەدى.
كەيىپكەرلەردىڭ ىشكى دۇنيەسىن، قيمىل - قوزعالىستارىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن، ارينە، كەيىپكەر، اۆتور سوزدەرىن وزگەرتپەي جازۋ مىندەت ەمەستىگى ەسكەرتىلەدى.
وسىلاي ۇلى جازۋشىنىڭ ۇزدىك شىعارماسىن ونىڭ كەيىپكەرلەرىنىڭ جان - دۇنيەسىن وقىتا وتىرىپ، ينسەنيروۆكا جازۋعا ۇيرەتەدى.
You Might Also Like
-
ماقساتتارى: ءار وقۋشىنىڭ وزىندىك مۇمكىندىكتەرىن تانىپ، ولاردىڭ قابىلەتتەرىن وراي دامىتۋعا جاعداي تۋعىزۋ
-
فيزيكا ساباعىندا تەوريالىق ءبىلىمدى پراكتيكامەن ۇشتاستىرۋ
