InfoHub Logo

بيداي ۇنى، بيداي نانى – اسحانانىڭ مىرزاسى، استىڭ اتاسى سانالادى. ونسىزدا بي، بەك سوزدەرى تورە، مىرزا دەگەندى بىلدىرەدى. ياعني بيداي اتاۋىنىڭ ءوزى دە ونىڭ داندەردىڭ ءبيى ەكەندىگىن كورسەتىپ تۇرعانداي. بيداي ەگىنشىلىگى ولكەمىزدە ەرەكشە ورىندا. ەلىمىز الەمدە بيداي ەكسپورتى بويىنشا العاشقى وندىققا كىرەدى. بيداي ۇنى كوپتەگەن ازىق-تۇلىكتەردىڭ شيكىزاتى. بۇلاردىڭ ەڭ باسىندا – داستارحاننىڭ تورەسى نان كەلەدى. بارلىق اس مازىرلەرى نانسىز وتپەيدى دەۋگە دە بولادى. سۇيىق تاعام، قويۋ تاعام، تاتتىلەرمەن دە جەلىنەدى. ادام كۇندە ءبىر تاماقتى جەۋدەن زەرىگۋى مۇمكىن، ءبىراق ناننان شىقپايدى. كەيدە ۇيلەردە تاماق از بولىپ قالسا «نان قوسىپ جەڭدەر» دەپ ەسكەرتىلىپ تە جاتادى. ناننىڭ تۇرلەرى دە كوپ. كەي جەرلەردە ارپا، س ۇلى، جۇگەرى، كۇرىش ۇندارىنان دا نان جاسالادى.  

ناننىڭ تاريحى العاشقى ادامعا ادام پايعامبارعا ۇلاسادى. وڭاي جانە ارزان قول جەتىمدى بولعاندىقتان تاريحتىڭ العاش كەزەڭدەرىنەن وسى كۇندەر قارساڭىندا نانعا دەگەن سۇرانىس ارتىپ، ادامدار بارلىق داۋىرلەردە ناندى تۇتىنىپ كەلگەن. زەرتتەۋ جۇمىستارى بويىنشا ب.ز.د. 3500 جىلدارى مىسىردا تەپ قالاسىندا نان پىسىرىلگەندىگى انىقتالعان. مۇنىڭ دالەلى تاسقا ويىلعان سۋرەتتەردەگى نان ءپىسىرۋ قۇرالدارى. سونداي-اق شۆەسارياداعى كولدەردىڭ ماڭىندا جاسالعان قازبا جۇمىستارىندا نان جابۋدا قولدانىلعان تاريحي بۇيىمدار دا تابىلعان. انگلياداعى بريتان مۋزەيىندە (British Museum) 5000 جىلدىق مىسىرلىق نان بولشەكتەرى بار.

جاڭا گۆينەيادا وسەتىن نان اعاشى دا ەرەكشەلىگىمەن نازارعا ەنەدى. بۇل اعاش نانمەن كارتوپ دامىنە ۇقساس جەمىس بەرەدى. ياعني جە­ءمىسىنىڭ كراحمالى كوپ، ءدامى بيدايدىڭ نانى سياقتى. جەرگىلىكتى تۇرعىندار مۇنى شيكىدەي دە، قۋىرىپ تا جەيدى ەكەن.

بيدايدىڭ از جانە قىمبات بولعان زامانداردا بيداي نانى بايلاردىڭ، ارپا، س ۇلى ناندارى بولسا كەدەيلەردىڭ ازىعى ەدى. ال ءقازىر كەرىسىنشە بايلار دەنساۋلىققا پايدالىلىعى تۇرعىسىنان قارا ۇن مەن ارپا، س ۇلى ناندارىن تۇتىنۋدى ءجون كورۋدە.

قازاقتا ناندى جوعارى تۇتادى. تەك قازاق قانا ەمەس، جالپى مۇسىلمان قاۋىمى ناندى ەرەكشە قاستەرلەيدى. ناندى جەرگە تاستامايدى، قيقىمىن دا شاشپايدى. ءبىر قولمەن ۇزبەيدى. جەرگە تۇسكەندى تازالاپ جوعارى كوتەرىپ قويادى. بۇل حالقىمىزدىڭ دىنىنە بەرىك بولعاندىعىن، دىندەگى وبال، ىسىراپ ۇعىمدارىن ءجىتى ۇستاناتىندىعىن كورسەتەدى. نان تۋرالى ماقال-ماتەل، دانالىق سوزدەر دە كوپ: «اس اتاسى – نان»، «نان – بەرەكە باستاۋى»، «ءداندى شاشپا، ناندى باسپا»، «نان – تاماقتىڭ اتاسى، ىنتىماق كوپتىڭ باتاسى»، «نان – داستارحانعا ءسان» ت.ب.

كەز كەلگەن نارسەنىڭ ءقادىرى قولدان كەتكەندە، جوق كەزىندە قاتتى بىلىنەدى. وعان  اتا-بابالارىمىزدىڭ باستان كەشىرگەن سان ءتۇرلى اشارشىلىق، جۇت، سوعىس جىلدارى مىسال بولا الادى.

ماريا انتۋانەتتا

 

فرانسيانىڭ حانشايىمى ماريا انتۋانەتتا ايتتى دەپ تانىلىپ، ال نەگىزىندە فرانسۋز جازۋشىسى لابريۋيەردىڭ رومانىندا وتكەن «نان تاپپاسا، تورت جەسىن!» ءسوزى ءماشھۇر. اۋىز-ەكى حيكايا بويىنشا ومىرىندە مۇلدەم تارشىلىق كورمەي وسكەن، ۇنەمى ءبىر قولى مايدا، ءبىر قولى بالدا وسكەن ماريا انتۋانەتتاعا ەلدەگى اشتىق، نان تاپشىلىعى تۋرالى جەتكىزىلگەندە، «سول دا ءسوز بە، نان تاپپاسا تورت جەسىن» دەگەنى ايتىلادى.

اقش-تىڭ پرەزيدەنتى گەربەرت گۋۆەردىڭ دە «سوعىستا العاشقى ءسوز زىمىراندىكى، سوڭعى ءسوز ناندىكى» دەگەنى ءماشھۇر. سونىڭ مىسالى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسىندا كوپتەگەن ەلدەردە نان تاپشىلىعى ورىن الىپ، نان تالونمەن ساناۋلى تۇردە بەرىلەتىن جاعدايعا كەلدى. ءتىپتى ناننىڭ مولشەرىن كوبەيتۋ ءۇشىن كەبەك، ەمەن جاڭعاعى، الابوتا، سىپىرعىنىڭ داندەرىن دە ديىرمەننەن وتكىزىپ قوسقاندىعى ايتىلادى.

بۇل ورايدا وسى سوعىس جىلدارى دۇنيەگە كەلگەن تۇلكىباس اۋدانىنىڭ تۇرعىنى ماقاش ۇلى مۇحتار (73 جاس) اتانىڭ ايتىپ بەرگەنى بار ەدى: «انامنىڭ ايتۋىنشا اكەم ماقاش سوعىسقا اتتانار الدىن، ۇيدەگى دۋالداردىڭ ءىشىن كاۋەك ەتىپ سوعىپ، ءىشىن بيدايمەن تولتىرىپ، بۇل تۋرالى ەشكىمگە ءتىس جارماۋدى ايتىپ كەتكەن ەكەن. اشارشىلىق بوي العان كەزەڭدە كىشكەنتاي عانا تەسىكتەن كۇندە ازداپ بيداي الىپ نان قىلىپ كۇنەلتكەن ەكەن. بىر-ەكى رەت اشىققان كورشىلەرگە دە بەرگەن كورىنەدى. كەڭەستىك يدەولوگيا ما، الدە كۇندەۋشىلىك پە، كورشىلەردىڭ ءبىرى مۇنى جوعارىعا جەتكىزىپ، سوڭى تاركىلەۋمەن بىتكەن ەكەن. انام سودان كەيىنگى اشتىقتىڭ زاردابىن، بالا-شاعانىڭ ءنار تاتپاي قينالعان كەزدەرىن ايتىپ، كوڭىلى بوساپ جىلاپ تا الاتىن.»

ادامزات بالاسىنىڭ نەگىزگى ازىق كوزى، تاريح بويىنشا ەڭ كوپ تۇتىنىپ كەلگەن قۇنارلى قورەگىمىز نان ءبىز ءۇشىن ۇلكەن نيعمەت بولىپ تابىلادى. سوندىقتان بۇل نيعمەتتىڭ قولدان كەتپەۋىن، وبال بولماۋىنا دا ءمان بەرۋىمىز ماڭىزدى ماسەلە. الايدا ەلىمىزدە دە، جالپى دۇنيە جۇزىندە ەڭ كوپ ىسىراپ ەتىلىپ جاتقان ازىقتاردىڭ الدىڭعى قاتارىندا نان كەلۋدە. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ازىق-تۇلىك جانە اۋىل شارۋاشىلىق ۇيىمىنىڭ مالىمدەۋىنشە: «جىل سايىن دۇنيە جۇزىندە 1،3 ميلليارد توننا ازىق-تۇلىك ىرىراپ ەتىلۋدە. مۇنداي مولشەردەگى ازىقتارمەن افريكاداعى 842 ميلليون اش ادامنىڭ قاجەتتىلىگى قامتاماسىز ەتۋگە بولادى.» مىسالىعا وسى نان ىسىراپىنىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا تۇركيا مەملەكەتى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ ءبىر جىلدا 2،17 ميللارد نان ىسىراپى ورىن الىپ جاتقاندىعىن انىقتاعان ەكەن. مۇنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بىلتىرعى 2013 جىلى «نان ىسىراپىنىڭ الدىن الۋ جوباسى» بارىسىندا كوپتەگەن قوعامدىق، الەۋمەتتىك ءىس-شارالارىن وتكىزىپتى.

ناندى ىسىراپ ەتۋ، وبال قىلۋ – شۇكىرسىزدىك بولاتىندىقتان جانە كەدەيلىككە سەبەپ بولاتىندىقتان دا اتا-بابامىز ناندى قاستەرلەۋدى ءجىتى ۇستانعان بولسا كەرەك. نان تاپشىلىعىن كورمەگەن كەيىنگى ۇرپاق، مۇنى وزدىگىنەن تۇسىنە بەرمەۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى نيعمەتىنىڭ ءقادىرىن ءبىلىپ، قاستەرلەۋدى اركىم ءوز ۇيىنەن، بالا-شاعاسىنان باستاۋى ءتيىس. وسىلاي ءار وتباسىدا جاڭعىرعان تاربيە قوعامنىڭ دا وسى جاقسى ادەت-عۇرىپىن ۇمىتپاۋىنا سەبەپ بولادى.

جالپى ادامزاتتىڭ اينىماس ازىعى سانالاتىن نان تۋرالى دەرەك ايتا بەرسە كوپتەپ كەزدەسەدى. ءسوزدى كوپ سوزا بەرسەڭ ءدامى قالمايدى دەمەكشى، ماقالامىزدى قورىتا كەلە داستارحانىڭىز مەرەكەلى، نان-تۇزىڭىز بەرەكەلى بولعاي دەمەكپىز!

---