ءنازىر تورەقۇلوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى ەڭبەكتەرىندەگى ەكونوميكالىق قاتىناستار تۋرالى
9 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءنازىر تورەقۇلوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى ەڭبەكتەرىندەگى ەكونوميكالىق قاتىناستار تۋرالى. (پرەزەنتاسياسىمەن)
ماقساتى: وقۋشىلارعا ۇلت زيالىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىندەگى ەكونوميكا ماسەلەلەرى تۋرالى وي قوزعاۋ جانە ونى بۇگىنگى ومىرىمىزبەن بايلانىستىرا وتىرىپ ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ىزدەنۋشىلىك، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن اشۋ، ويلاۋ جانە سويلەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ادال ەڭبەكپەن بايلىققا جەتۋگە تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: اۋىزشا جۋرنال.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، بۇكتەمەلەر، كىتاپتار كورمەسى، باسپا ءسوز ماتەريالدارى، تىرەك سىزبالار، يلليۋستراسيالار ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح، گەوگرافيا، ەكونوميكا.
ساباقتىڭ بارىسى: كىرىسپە ءسوز.
قازاق ەلىنىڭ، قازاق جۇرتىنىڭ سىنعا تۇسكەن تاريحي كەزەڭدەرىندە، الماعايىپ زامانداردا اسىرەسە قازاق وقىعاندارى، ۇلت زيالىلارى جانقيارلىق ەڭبەك كورسەتتى. ۇلت بولاشاعىن ويلاپ قام جەگەن، حالقى ءۇشىن وت پەن سۋعا تۇسكەن، ازاپ شەككەن، كەرەك بولسا وسى ماقساتتا باسىن بايگەگە تىگىپ، جان قيعان دا وسى الاش ارىستارى بولدى.
1 - بەت
ا. بايتۇرسىنوۆ - ءومىرى مەن قىزمەتى، اقىن، قوعام قايراتكەرى
19 عاسىردىڭ جارقىن جۇلدىزدارى - شوقان، ىبىراي، اباي سالعان اعارتۋشىلىق — دەموكراتتىق باعىتتى ىلگەرى جالعاستىرۋشى، جاڭا بۋىننىڭ ءتول باسى، دارىندى اقىن، ءىرى عالىم، ءارى جۋرناليست احمەت بايتۇرسىنوۆ 1873 جىلى 28 قاڭتاردا بۇرىنعى تورعاي وبلىسى، جانگەلدين اۋدانى، سارىتۇبەك دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. اۋىل مولداسىنان حات تانىعان احمەت 1886 - 1891 جىلدارى تورعاي قالاسىنداعى ەكى سىنىپتىق مەكتەپتە، 1891 - 1895 جىلدارى ورىنبورداعى مۇعالىمدەر دايارلايتىن مەكتەپتە وقيدى. ودان ءارى وقۋدى جالعاستىرۋعا مۇمكىندىگى بولماي، وزدىگىنەن وقىپ ءبىلىمىن جەتىلدىرەدى. احمەت بايتۇرسىنوۆ 1905 جىلى ريەۆوليۋسيانى قارقارالىدا قارسى الدى. وسى جەردە تۇرعان كەزدە ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ ساياسي
كوزقاراسى جان - جاقتى كەڭەيە ءتۇستى. قارقارالىدا تۇرعان كەزدە ا. بايتۇرسىنوۆتى ەل مۇڭى، حالىق قامى، ادىلەتسىزدىك جاعدايلار قاتتى تولعاندىردى.
2 - بەت
ش. قۇدايبەردى ۇلى - ءومىر بەتتەرىنەن وچەركتەر
19 عاسىردىڭ اياعى مەن 20 عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق ادەبيەتى تاريحىندا ابايدان كەيىنگى ءىرى اقىن، عۇلاما ويشىل شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ورنى ۇلكەن. شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى بۇرىنعى سەمەي وبلىسى، اباي اۋدانىنداعى شىڭعىس تاۋىنىڭ بوكتەرىندە 1858 جىلى 11 شىلدەدە دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ اكەسى قۇدايبەردى قۇنانبايدىڭ بايبىشەسى كۇڭكەدەن تۋعان. قۇدايبەردى 37 جاسىندا دۇنيەدەن وتكەندە، اتاسى قۇنانبايدىڭ تاربيەسىندە بولعان شاكارىم جەتىمدىك تاۋقىمەتىن تارتا قويمادى. ونىڭ ەرەكشە زەرەكتىگىن اڭعارعان اباي شاكارىمدى ءوز قامقورلىعىنا الادى. جيىرماعا تولعاننان كەيىنگى ءۇش جىلىن شاكارىم بولىس بولىپ، ەل باسقارۋعا ارناعان. 1905 - 1906 جىلدارى شاكارىم ەل، جەر تانۋ ساپارىمەن اراب، تۇرىك، ەۋروپا ەلدەرىن ارالاۋعا شىعادى. مەككەدە بولادى. وي ءورىسى كەڭەيىپ، ءومىر، قوعام، جان، ءتان جايىندا جاڭاشا بايىپتاي باستايدى.
ش. قۇدايبەردى ۇلى قازان توڭكەرىسىنە دەيىن سىنشىل رەاليست اقىن رەتىندە قالىپتاستى. يدەيالىق ماقساتى جاعىنان دەموكراتتىق - حالىقتىق، گۋمانيستىك - اعارتۋشىلىق باعىتتى ۇستاندى.
2 - بەت
ن. تورەقۇلوۆ - ەلشى، قوعام قايراتكەرى، تاريحي تۇلعا
قازاق حالقى دا تاريح ساياساتىنا تالاي ساڭلاق ۇل - قىزدارىن شىعارعان. وسىنداي ماقتان تۇتار، ءومىرى - مەكتەپ، ءىسى ۇلگى، جۇلدىزى جارىق، داڭقى اسقاق ارداگەرلەرىمىزدىڭ ءبىرى - ءنازىر تورەقۇلوۆ.
ن. تورەقۇلوۆ قوقان قالاسىندا 1892 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. العاش ەسكى ءادىستى ءدىني مەكتەپتە وقىپ، ارتىنشا جەرگىلىكتى ورىس مەكتەبىنە اۋىسقان. 1905 جىلى ونى ءبىتىرىپ، ساۋدا - ساتتىق ۋچيليششەسىنە تۇسكەن.
ن. تورەقۇلوۆ - ەڭ الدىمەن ريەۆوليۋسيونەر. پاتشا سامودەرجاۆيەسىنىڭ وزبىرلىعىنا، بۇراتانا ەلدەرگە جاساعان قىساستىعىنا وشتىگى ونى 1916 جىلى باتىس مايدانىنا، قارا جۇمىستا جۇرگەن تۇركىستاندىقتاردىڭ ورتاسىنا اپارعان.
ءنازىر ۇلى وكتيابر ريەۆوليۋسياسىن تورعاي دالاسىندا قارسى الدى. بۇدان بىلاي بولشيەۆيكتەر ساپىندا قيمىل جاسايدى.
ن. تورەقۇلوۆ - قوعام قايراتكەرى، ادەبيەتشى، سىنشى، اقىن. ول عالىم. ءىرى - ديپلومات.
4 - بەت
ا. بايتۇرسىنوۆ ەڭبەكتەرىندەگى ەكونوميكالىق قاتىناستار تۋرالى وي - تولعاۋ. “ماسا”، “جيعان - تەرگەن ” ولەڭدەرىن تالداۋ.
احمەت ءوز ۇلتىنىڭ بوستاندىعى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى كۇرەستە بۇقارانىڭ جۇرەگىنە قوزعاۋ سالار، ۇيقىسىنان وياتار قارۋى - ولەڭ ءسوز دەپ ءتۇسىندى.
ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ ولەڭدەر جيناعىن “ماسا” دەپ اتاۋى دا تەگىن ەمەس ەدى. ول ۇيقىدا، ساياساتتان تىس جاتقان نادان حالقىن قۇلاعىنا ماسا بوپ ىزىڭداپ وياتۋدى ويلادى. اقىن ارمانى - “ادامدىق ديحانشىسى” بولىپ حالقىنا قىزمەت ەتۋ.
ادامدىق ديحانشىسى قىرعا شىقتىم،
كوگى جوق، كوگالى جوق - قورعا شىقتىم.
تۇقىمىن ادامدىقتىڭ شاشتىم، توگىپ،
كوڭىلىن كوتەرۋگە قۇل حالىقتىڭ.
بۇل ءۇزىندى ۇلكەن مۇراتتى تانىتادى. “كوگى جوق، كوگالى جوق” سۋسىز قىردا ديحانشى بولۋ،”ادامدىقتىڭ تۇقىمىن” ەگۋ - وڭاي شارۋا ەمەس. ونىڭ ۇستىنە حالقى ەرىكسىز، بىرەۋگە قۇل بولسا... اقىن ءوزى وسكەن ورتاعا، قازاق قوعامىنىڭ قالپىنا سىن كوزىمەن قاراپ، كوڭىلىن جۇدەتكەن، كۇيىندىرگەن كوكەيكەستى شىندىقتى اشىنا سىنايدى.
اقىن “جيعان - تەرگەن” ولەڭىندە حالىقتىڭ ءعارىپ كۇيگە ءتۇسۋىنىڭ سەبەبىن ىزدەستىرەدى. وتكەنگە قاراسام، حاندار حالىقتى جوندەپ باعا الماي، باسقاعا ساتىپتى. بەرى كەلگەن سوڭ شەن - شەكپەنگە ساتىلىپتى. حالىقتان الىم الىپتى دەپ كەلەڭسىز جايلاردى كورسەتەدى.
5 - بەت
تايىر مانسۇروۆتىڭ “ەلشى ءنازىر تورەقۇلوۆتىڭ ارابيا داستانى” دەگەن ەڭبەگىن تالداۋ.
ن. تورەقۇلوۆ قازاقتان شىققان ءتۇڭعىش كاسىبي، بىلىكتى ديپلومات، ەلشى بولعاندىعىن جانە ونىڭ ەسىمى سول كەزدە، كوزى تىرىسىندە - اق حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلعاندىعىن، جوعارى باعالانعاندىعىن بۇگىن ۇلكەن ماقتانىشپەن ايتۋعا ءتيىستىمىز.
ن. تورەقۇلوۆ ەلشىلىك قىزمەتىن تەز ارادا مەڭگەرىپ، جەرگىلىكتى ساياسي قايراتكەرلەرمەن، ءىرى ساۋداگەرلەرمەن ءوزارا سەنىمدى قاتىناستار ورناتا الدى.
1930 جىلى ساۋدا شارتى جاسالماعان كەزدىڭ وزىندە، ن. تورەقۇلوۆ ساۋدا رەجىمىنە كەڭەستىك مۇناي ونىمدەرىن ساتۋ جونىندە قىم-قۋىت كەلىسسوز جۇرگىزدى.
اڭگىمە 50 مىڭ “جاشىك” بەنزين، كەروسين ساتۋ تۋرالى. بۇل ءونىم ەلدىڭ ءبىر جىلعى قاجەتىن وتەيتىن ەدى. ساۋد جاعى مۇناي ونىمدەرىنەن باسقا، كسرو - دان اعاش، ۇن، كۇكىرت، قانت، جانە ماتا ساتىپ الۋعا تىلەك ءبىلدىردى. 1931 جىلى 2 تامىزدا ءنازىر مەن حانزادا فەيسالدىڭ قاتىسۋىمەن 150 مىڭ دوللاردىڭ بەنزينى مەن كەروسينىن نەسيەگە ساتۋ تۋرالى شارتقا قول قويىلدى،
ن. تورەقۇلوۆتىڭ ەڭبەگىن كسرو سىرتقى ىستەر حالىق كوميسسارىنىڭ ورىنباسارى ل. قاراحان وعان جازعان حاتتارىندا جوعارى باعالاعان.
5 - بەت
ش. قۇدايبەردىۇلىنڭ “مۇسىلماندىق شارتى” ەڭبەگىندەگى ساۋدا تۋرالى،”مال جيماق” ولەڭىندەگى ەڭبەك ەتىپ مال تابۋ تۋرالى ماسەلەنى تالداۋ.
شاكارىمنىڭ “مۇسىلماندىق شارتى” اتتى ەڭبەگىندە ساۋدا تۋرالى دا ايتىلادى. بىرەۋدەن بىرەۋ مال السا انىقتاپ جازىپ الۋ كەرەك. مۇنداي نەسيەگە العاندا انىقتى ۋاقىت ايتىسپاسا، جارامايدى. كۇزەم ۋاقىتى، پىشەن ۋاقىتى، قىرمان باسقاندا، سوعىم سويعاندا دەگەندەيلەر بولمايدى. سەبەبى ولار كەيدە ەرتە، كەيدە كەش بولادى.
5 - بەت
سوزدىكپەن جۇمىس:
ال ەندى بالالار وسى تاقىرىپتاردا ەكونوميكا تۋرالى سوزدەر كەزدەستى مە؟ ول قانداي سوزدەر؟ ەندى سول سوزدەرگە تۇسىنىك بەرە كەتەيىك.
1. ەلشى - ءبىر مەملەكەتتىڭ باسقا مەملەكەتتەگى ديپلوماتيالىق وكىلى - ەلشىسى.
2. ديپلومات - 1. ەلشىنىڭ نەمەسە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قىزمەتكەرى
2. ادامدار اراسىنداعى قاتىناستى، ءىستى وتە شەبەر جۇرگىزە بىلەتىن ادام.
3. تاۋار - ەڭبەكتىڭ ايىرباس، ساتۋ ءۇشىن جاسالعان ءونىمى
4. ەكونوميكا - بەلگىلى ءبىر قوعامنىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىسىن جانە ونىڭ قوندىرماسىن سيپاتتايتىن قوعامدىق قاتىناستاردىڭ جيىنتىعى
5. اقشا - توۆارلى وندىرىسكە ءتان ەكونوميكالىق كاتەگوريا
6. بانك - قارىز بەرۋشى جانە قارىز الۋشىنىڭ اراسىندا دەلدالدىق جاسايتىن، ءسويتىپ اقشا كاپيتالىمەن ساۋدا جۇرگىزەتىن جانە اقشا وپەراسياسىن جاسايتىن مەكەمە
5 - بەت
ەكونوميكا تۋرالى افوريزمدەر:
1. ەكونوميكا - دەگەنىمىز ءومىردىڭ ەڭ جاقسى جاقتارىن پايدالانا ءبىلۋ.
ب. شوۋ
2. ساۋدا ەشقانداي حالىقتى جوقشىلىققا جەتكىزگەن ەمەس.
ۆ. فرانكلين
3. ادامنىڭ كۇنى - ونىڭ جالاقىسى.
(اعىلشىن ماقالى)
4. ەگەر ءبىز ءبىر نارسەنى ساتىپ الماساق، وندا ءبىز ەشنارسەمىزدى ساتا المايمىز.
ۋ. ماك - كينلي
5. ەگەر تاۋەلسىز قوعام كەدەيلەردى قورعاي الماسا، ساناۋلى بايلاردى دا ساقتاپ قالا المايدى.
دج. كەننەدي
6. سالىقتىڭ كەرەمەتى بولمايدى.
ۋ. چەرچيلل
7. ەگەر سەن جۇمىسسىز بولساڭ، جۇمىسسىزدىقتىڭ دەڭگەيى ءجۇز پايىز بولادى.
(حالىق ماقالى)
8. بانكير كورنەكتى تۇلعا، ول ءوز يىعىندا بۇكىل الەمدى كوتەرەدى.
گ. كەسسون
5 - بەت
سۇراقتار:
1. ا. بايتۇرسىنوۆ، ش. قۇدايبەردى ۇلى، ن. تورەقۇلوۆتىڭ ەڭبەكتەرىنەن ەكونوميكالىق قاتىناستار تۋرالى نە بىلدىڭدەر؟
2. ا. بايتۇرسىنوۆ، ش. قۇدايبەردى ۇلى، ن. تورەقۇلوۆ شىعارمالارىنداعى ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ بۇگىنگى ومىرمەن ۇندەستىگى بار ما؟
3. بۇگىنگى الەمدىك داعدارىس تۋرالى نە ايتا الار ەدىڭدەر؟
4. ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە تيگىزەر زيانى قانداي دەپ ويلايسىڭدار؟
قورىتىندىلاۋ.
وسىلايشا قازاق ۇلتىنىڭ بۇگىنگى جارقىن بولاشاعىن جاقىنداتۋعا، ونىڭ ىرگەتاسىن قالاسۋعا سوناۋ وتكەن XX عاسىردىڭ العاشقى جىلدارىندا ايانباي ەڭبەك ەتكەن، قىرۋار جۇمىس جاساعان ا. بايتۇرسىنوۆ، ش. قۇدايبەردى ۇلى، ن. تورەقۇلوۆ قوعامدىق جانە ساياسي ءومىرىمىزدىڭ ءار سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ، سول ارقىلى ءارقايسىسىنىڭ ءتۇپتىڭ تۇبىندە ۇلتتىق تاۋەلسىزدىگىمىزگە قول جەتكىزۋگە ارەكەت جاساعاندىعىن اڭعارامىز.
پرەزەنتاسياسىن جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءنازىر تورەقۇلوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى ەڭبەكتەرىندەگى ەكونوميكالىق قاتىناستار تۋرالى. (پرەزەنتاسياسىمەن)
ماقساتى: وقۋشىلارعا ۇلت زيالىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىندەگى ەكونوميكا ماسەلەلەرى تۋرالى وي قوزعاۋ جانە ونى بۇگىنگى ومىرىمىزبەن بايلانىستىرا وتىرىپ ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ىزدەنۋشىلىك، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن اشۋ، ويلاۋ جانە سويلەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ادال ەڭبەكپەن بايلىققا جەتۋگە تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: اۋىزشا جۋرنال.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، بۇكتەمەلەر، كىتاپتار كورمەسى، باسپا ءسوز ماتەريالدارى، تىرەك سىزبالار، يلليۋستراسيالار ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح، گەوگرافيا، ەكونوميكا.
ساباقتىڭ بارىسى: كىرىسپە ءسوز.
قازاق ەلىنىڭ، قازاق جۇرتىنىڭ سىنعا تۇسكەن تاريحي كەزەڭدەرىندە، الماعايىپ زامانداردا اسىرەسە قازاق وقىعاندارى، ۇلت زيالىلارى جانقيارلىق ەڭبەك كورسەتتى. ۇلت بولاشاعىن ويلاپ قام جەگەن، حالقى ءۇشىن وت پەن سۋعا تۇسكەن، ازاپ شەككەن، كەرەك بولسا وسى ماقساتتا باسىن بايگەگە تىگىپ، جان قيعان دا وسى الاش ارىستارى بولدى.
1 - بەت
ا. بايتۇرسىنوۆ - ءومىرى مەن قىزمەتى، اقىن، قوعام قايراتكەرى
19 عاسىردىڭ جارقىن جۇلدىزدارى - شوقان، ىبىراي، اباي سالعان اعارتۋشىلىق — دەموكراتتىق باعىتتى ىلگەرى جالعاستىرۋشى، جاڭا بۋىننىڭ ءتول باسى، دارىندى اقىن، ءىرى عالىم، ءارى جۋرناليست احمەت بايتۇرسىنوۆ 1873 جىلى 28 قاڭتاردا بۇرىنعى تورعاي وبلىسى، جانگەلدين اۋدانى، سارىتۇبەك دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. اۋىل مولداسىنان حات تانىعان احمەت 1886 - 1891 جىلدارى تورعاي قالاسىنداعى ەكى سىنىپتىق مەكتەپتە، 1891 - 1895 جىلدارى ورىنبورداعى مۇعالىمدەر دايارلايتىن مەكتەپتە وقيدى. ودان ءارى وقۋدى جالعاستىرۋعا مۇمكىندىگى بولماي، وزدىگىنەن وقىپ ءبىلىمىن جەتىلدىرەدى. احمەت بايتۇرسىنوۆ 1905 جىلى ريەۆوليۋسيانى قارقارالىدا قارسى الدى. وسى جەردە تۇرعان كەزدە ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ ساياسي
كوزقاراسى جان - جاقتى كەڭەيە ءتۇستى. قارقارالىدا تۇرعان كەزدە ا. بايتۇرسىنوۆتى ەل مۇڭى، حالىق قامى، ادىلەتسىزدىك جاعدايلار قاتتى تولعاندىردى.
2 - بەت
ش. قۇدايبەردى ۇلى - ءومىر بەتتەرىنەن وچەركتەر
19 عاسىردىڭ اياعى مەن 20 عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق ادەبيەتى تاريحىندا ابايدان كەيىنگى ءىرى اقىن، عۇلاما ويشىل شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ورنى ۇلكەن. شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى بۇرىنعى سەمەي وبلىسى، اباي اۋدانىنداعى شىڭعىس تاۋىنىڭ بوكتەرىندە 1858 جىلى 11 شىلدەدە دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ اكەسى قۇدايبەردى قۇنانبايدىڭ بايبىشەسى كۇڭكەدەن تۋعان. قۇدايبەردى 37 جاسىندا دۇنيەدەن وتكەندە، اتاسى قۇنانبايدىڭ تاربيەسىندە بولعان شاكارىم جەتىمدىك تاۋقىمەتىن تارتا قويمادى. ونىڭ ەرەكشە زەرەكتىگىن اڭعارعان اباي شاكارىمدى ءوز قامقورلىعىنا الادى. جيىرماعا تولعاننان كەيىنگى ءۇش جىلىن شاكارىم بولىس بولىپ، ەل باسقارۋعا ارناعان. 1905 - 1906 جىلدارى شاكارىم ەل، جەر تانۋ ساپارىمەن اراب، تۇرىك، ەۋروپا ەلدەرىن ارالاۋعا شىعادى. مەككەدە بولادى. وي ءورىسى كەڭەيىپ، ءومىر، قوعام، جان، ءتان جايىندا جاڭاشا بايىپتاي باستايدى.
ش. قۇدايبەردى ۇلى قازان توڭكەرىسىنە دەيىن سىنشىل رەاليست اقىن رەتىندە قالىپتاستى. يدەيالىق ماقساتى جاعىنان دەموكراتتىق - حالىقتىق، گۋمانيستىك - اعارتۋشىلىق باعىتتى ۇستاندى.
2 - بەت
ن. تورەقۇلوۆ - ەلشى، قوعام قايراتكەرى، تاريحي تۇلعا
قازاق حالقى دا تاريح ساياساتىنا تالاي ساڭلاق ۇل - قىزدارىن شىعارعان. وسىنداي ماقتان تۇتار، ءومىرى - مەكتەپ، ءىسى ۇلگى، جۇلدىزى جارىق، داڭقى اسقاق ارداگەرلەرىمىزدىڭ ءبىرى - ءنازىر تورەقۇلوۆ.
ن. تورەقۇلوۆ قوقان قالاسىندا 1892 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. العاش ەسكى ءادىستى ءدىني مەكتەپتە وقىپ، ارتىنشا جەرگىلىكتى ورىس مەكتەبىنە اۋىسقان. 1905 جىلى ونى ءبىتىرىپ، ساۋدا - ساتتىق ۋچيليششەسىنە تۇسكەن.
ن. تورەقۇلوۆ - ەڭ الدىمەن ريەۆوليۋسيونەر. پاتشا سامودەرجاۆيەسىنىڭ وزبىرلىعىنا، بۇراتانا ەلدەرگە جاساعان قىساستىعىنا وشتىگى ونى 1916 جىلى باتىس مايدانىنا، قارا جۇمىستا جۇرگەن تۇركىستاندىقتاردىڭ ورتاسىنا اپارعان.
ءنازىر ۇلى وكتيابر ريەۆوليۋسياسىن تورعاي دالاسىندا قارسى الدى. بۇدان بىلاي بولشيەۆيكتەر ساپىندا قيمىل جاسايدى.
ن. تورەقۇلوۆ - قوعام قايراتكەرى، ادەبيەتشى، سىنشى، اقىن. ول عالىم. ءىرى - ديپلومات.
4 - بەت
ا. بايتۇرسىنوۆ ەڭبەكتەرىندەگى ەكونوميكالىق قاتىناستار تۋرالى وي - تولعاۋ. “ماسا”، “جيعان - تەرگەن ” ولەڭدەرىن تالداۋ.
احمەت ءوز ۇلتىنىڭ بوستاندىعى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى كۇرەستە بۇقارانىڭ جۇرەگىنە قوزعاۋ سالار، ۇيقىسىنان وياتار قارۋى - ولەڭ ءسوز دەپ ءتۇسىندى.
ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ ولەڭدەر جيناعىن “ماسا” دەپ اتاۋى دا تەگىن ەمەس ەدى. ول ۇيقىدا، ساياساتتان تىس جاتقان نادان حالقىن قۇلاعىنا ماسا بوپ ىزىڭداپ وياتۋدى ويلادى. اقىن ارمانى - “ادامدىق ديحانشىسى” بولىپ حالقىنا قىزمەت ەتۋ.
ادامدىق ديحانشىسى قىرعا شىقتىم،
كوگى جوق، كوگالى جوق - قورعا شىقتىم.
تۇقىمىن ادامدىقتىڭ شاشتىم، توگىپ،
كوڭىلىن كوتەرۋگە قۇل حالىقتىڭ.
بۇل ءۇزىندى ۇلكەن مۇراتتى تانىتادى. “كوگى جوق، كوگالى جوق” سۋسىز قىردا ديحانشى بولۋ،”ادامدىقتىڭ تۇقىمىن” ەگۋ - وڭاي شارۋا ەمەس. ونىڭ ۇستىنە حالقى ەرىكسىز، بىرەۋگە قۇل بولسا... اقىن ءوزى وسكەن ورتاعا، قازاق قوعامىنىڭ قالپىنا سىن كوزىمەن قاراپ، كوڭىلىن جۇدەتكەن، كۇيىندىرگەن كوكەيكەستى شىندىقتى اشىنا سىنايدى.
اقىن “جيعان - تەرگەن” ولەڭىندە حالىقتىڭ ءعارىپ كۇيگە ءتۇسۋىنىڭ سەبەبىن ىزدەستىرەدى. وتكەنگە قاراسام، حاندار حالىقتى جوندەپ باعا الماي، باسقاعا ساتىپتى. بەرى كەلگەن سوڭ شەن - شەكپەنگە ساتىلىپتى. حالىقتان الىم الىپتى دەپ كەلەڭسىز جايلاردى كورسەتەدى.
5 - بەت
تايىر مانسۇروۆتىڭ “ەلشى ءنازىر تورەقۇلوۆتىڭ ارابيا داستانى” دەگەن ەڭبەگىن تالداۋ.
ن. تورەقۇلوۆ قازاقتان شىققان ءتۇڭعىش كاسىبي، بىلىكتى ديپلومات، ەلشى بولعاندىعىن جانە ونىڭ ەسىمى سول كەزدە، كوزى تىرىسىندە - اق حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلعاندىعىن، جوعارى باعالانعاندىعىن بۇگىن ۇلكەن ماقتانىشپەن ايتۋعا ءتيىستىمىز.
ن. تورەقۇلوۆ ەلشىلىك قىزمەتىن تەز ارادا مەڭگەرىپ، جەرگىلىكتى ساياسي قايراتكەرلەرمەن، ءىرى ساۋداگەرلەرمەن ءوزارا سەنىمدى قاتىناستار ورناتا الدى.
1930 جىلى ساۋدا شارتى جاسالماعان كەزدىڭ وزىندە، ن. تورەقۇلوۆ ساۋدا رەجىمىنە كەڭەستىك مۇناي ونىمدەرىن ساتۋ جونىندە قىم-قۋىت كەلىسسوز جۇرگىزدى.
اڭگىمە 50 مىڭ “جاشىك” بەنزين، كەروسين ساتۋ تۋرالى. بۇل ءونىم ەلدىڭ ءبىر جىلعى قاجەتىن وتەيتىن ەدى. ساۋد جاعى مۇناي ونىمدەرىنەن باسقا، كسرو - دان اعاش، ۇن، كۇكىرت، قانت، جانە ماتا ساتىپ الۋعا تىلەك ءبىلدىردى. 1931 جىلى 2 تامىزدا ءنازىر مەن حانزادا فەيسالدىڭ قاتىسۋىمەن 150 مىڭ دوللاردىڭ بەنزينى مەن كەروسينىن نەسيەگە ساتۋ تۋرالى شارتقا قول قويىلدى،
ن. تورەقۇلوۆتىڭ ەڭبەگىن كسرو سىرتقى ىستەر حالىق كوميسسارىنىڭ ورىنباسارى ل. قاراحان وعان جازعان حاتتارىندا جوعارى باعالاعان.
5 - بەت
ش. قۇدايبەردىۇلىنڭ “مۇسىلماندىق شارتى” ەڭبەگىندەگى ساۋدا تۋرالى،”مال جيماق” ولەڭىندەگى ەڭبەك ەتىپ مال تابۋ تۋرالى ماسەلەنى تالداۋ.
شاكارىمنىڭ “مۇسىلماندىق شارتى” اتتى ەڭبەگىندە ساۋدا تۋرالى دا ايتىلادى. بىرەۋدەن بىرەۋ مال السا انىقتاپ جازىپ الۋ كەرەك. مۇنداي نەسيەگە العاندا انىقتى ۋاقىت ايتىسپاسا، جارامايدى. كۇزەم ۋاقىتى، پىشەن ۋاقىتى، قىرمان باسقاندا، سوعىم سويعاندا دەگەندەيلەر بولمايدى. سەبەبى ولار كەيدە ەرتە، كەيدە كەش بولادى.
5 - بەت
سوزدىكپەن جۇمىس:
ال ەندى بالالار وسى تاقىرىپتاردا ەكونوميكا تۋرالى سوزدەر كەزدەستى مە؟ ول قانداي سوزدەر؟ ەندى سول سوزدەرگە تۇسىنىك بەرە كەتەيىك.
1. ەلشى - ءبىر مەملەكەتتىڭ باسقا مەملەكەتتەگى ديپلوماتيالىق وكىلى - ەلشىسى.
2. ديپلومات - 1. ەلشىنىڭ نەمەسە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قىزمەتكەرى
2. ادامدار اراسىنداعى قاتىناستى، ءىستى وتە شەبەر جۇرگىزە بىلەتىن ادام.
3. تاۋار - ەڭبەكتىڭ ايىرباس، ساتۋ ءۇشىن جاسالعان ءونىمى
4. ەكونوميكا - بەلگىلى ءبىر قوعامنىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىسىن جانە ونىڭ قوندىرماسىن سيپاتتايتىن قوعامدىق قاتىناستاردىڭ جيىنتىعى
5. اقشا - توۆارلى وندىرىسكە ءتان ەكونوميكالىق كاتەگوريا
6. بانك - قارىز بەرۋشى جانە قارىز الۋشىنىڭ اراسىندا دەلدالدىق جاسايتىن، ءسويتىپ اقشا كاپيتالىمەن ساۋدا جۇرگىزەتىن جانە اقشا وپەراسياسىن جاسايتىن مەكەمە
5 - بەت
ەكونوميكا تۋرالى افوريزمدەر:
1. ەكونوميكا - دەگەنىمىز ءومىردىڭ ەڭ جاقسى جاقتارىن پايدالانا ءبىلۋ.
ب. شوۋ
2. ساۋدا ەشقانداي حالىقتى جوقشىلىققا جەتكىزگەن ەمەس.
ۆ. فرانكلين
3. ادامنىڭ كۇنى - ونىڭ جالاقىسى.
(اعىلشىن ماقالى)
4. ەگەر ءبىز ءبىر نارسەنى ساتىپ الماساق، وندا ءبىز ەشنارسەمىزدى ساتا المايمىز.
ۋ. ماك - كينلي
5. ەگەر تاۋەلسىز قوعام كەدەيلەردى قورعاي الماسا، ساناۋلى بايلاردى دا ساقتاپ قالا المايدى.
دج. كەننەدي
6. سالىقتىڭ كەرەمەتى بولمايدى.
ۋ. چەرچيلل
7. ەگەر سەن جۇمىسسىز بولساڭ، جۇمىسسىزدىقتىڭ دەڭگەيى ءجۇز پايىز بولادى.
(حالىق ماقالى)
8. بانكير كورنەكتى تۇلعا، ول ءوز يىعىندا بۇكىل الەمدى كوتەرەدى.
گ. كەسسون
5 - بەت
سۇراقتار:
1. ا. بايتۇرسىنوۆ، ش. قۇدايبەردى ۇلى، ن. تورەقۇلوۆتىڭ ەڭبەكتەرىنەن ەكونوميكالىق قاتىناستار تۋرالى نە بىلدىڭدەر؟
2. ا. بايتۇرسىنوۆ، ش. قۇدايبەردى ۇلى، ن. تورەقۇلوۆ شىعارمالارىنداعى ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ بۇگىنگى ومىرمەن ۇندەستىگى بار ما؟
3. بۇگىنگى الەمدىك داعدارىس تۋرالى نە ايتا الار ەدىڭدەر؟
4. ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە تيگىزەر زيانى قانداي دەپ ويلايسىڭدار؟
قورىتىندىلاۋ.
وسىلايشا قازاق ۇلتىنىڭ بۇگىنگى جارقىن بولاشاعىن جاقىنداتۋعا، ونىڭ ىرگەتاسىن قالاسۋعا سوناۋ وتكەن XX عاسىردىڭ العاشقى جىلدارىندا ايانباي ەڭبەك ەتكەن، قىرۋار جۇمىس جاساعان ا. بايتۇرسىنوۆ، ش. قۇدايبەردى ۇلى، ن. تورەقۇلوۆ قوعامدىق جانە ساياسي ءومىرىمىزدىڭ ءار سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ، سول ارقىلى ءارقايسىسىنىڭ ءتۇپتىڭ تۇبىندە ۇلتتىق تاۋەلسىزدىگىمىزگە قول جەتكىزۋگە ارەكەت جاساعاندىعىن اڭعارامىز.
پرەزەنتاسياسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تۇركىستان – ەكى دۇنيە ەسىگى عوي (پرەزەنتاسياسىمەن)
-
تاقىرىبى: قازاقستانداعى ءدىني بىرلەستىكتەر قىزمەتى
