وداعايدىڭ ەملەسى مەن تىنىس بەلگىلەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وداعايدىڭ ەملەسى مەن تىنىس بەلگىلەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىك: وقۋشىلارعا وداعايدىڭ تۇرلەرى، ەملەسى مەن تىنىس بەلگىلەرى جونىندە تۇسىنىگىن كەڭەيتۋگە جاعداي تۋدىرۋ، وداعايدان العان ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىن ەستە بەكىتۋ، ساۋاتتىلىققا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: وداعايدى تۇرلەرىنە قاراي تالداي وتىرىپ، وقۋشىلاردى وزىندىك پىكىرلەرىن ەركىن جەتكىزۋگە باۋلۋ، وداعايدى ماتىننەن تاۋىپ اجىراتا ءبىلۋ، زەرتتەۋشىلىك، شىعارماشىلىق ءىس - ارەكەتپەن شۇعىلدانۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: قازاق تىلىندەگى كوڭىل كۇيگە قاتىستى كوتەرمەلەۋ قولدانىستارىن، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن باعالاي وتىرىپ، وقۋشىلاردى ءتىل ونەرىن قاستەرلەۋگە ۇيرەتۋ، تۋعان جەرىن سۇيۋگە، وتانسۇيگىشتىككە، ەلجاندىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: شىعارماشىلىق - ىزدەنىس ساباعى(توپپەن جۇمىس).
ساباقتىڭ ءادىسى.وي تۋدىرۋ، سىني تۇرعىدان ويلاۋ، سالىستىرا زەرتتەۋ، ءىشىنارا ىزدەنىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح.
بۇگىنگى ساباقتان كۇتىلەتىن ناتيجە ءۇش ءتۇرلى قۇزىرەتتىلىك بويىنشا سارالانادى
1. پروبلەمالاردى شەشۋ قۇزىرەتتىلىگى:
ا). وزدىگىنەن شەشىمدى قابىلدايدى.
ءا). سوزدەردى ءوز ماقساتىنا، مازمۇنعا سايكەس قولدانا الادى.
ب). سوزدىك قورىن ءوز بەتىنشە تولىقتىرادى.
2. اقپاراتتىق قۇزىرەتتىلىگى:
ا). اقپاراتتى نەگىزىندە كوزدەگەن ماقساتىنا ساي ءماتىن قۇرايدى.
ءا). شىعارماشىلىق جۇمىستاردى ورىندايدى.
3. كوممۋنيكاتيۆتىك قۇزىرەتتىلىگى:
ا). ءسوز قۇرىلىمىنىڭ بارلىق بولىكتەرىنە ءتان داعدىلاردى مەڭگەرەدى.
ءا). ءوز پىكىرىن قورعاي الادى.
ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، ولاردىڭ قالامى، داپتەرى جانە ت. ب. بار - جوعىن تەكسەرۋ.
2. سىنىپ بولمەسىنىڭ تازالىعىن قاداعالاۋ.
3. وقۋشىلارىن نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
4. وقۋشىلاردى 2 توپقا ءبولۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
1. – بالالار، بۇگىنگى ساباق – ەرەكشە ساباق. بىزگە قوناقتار كەلىر وتىر. سول كىسىلەرگە ءىلتيپاتىمىزدى ءبىلدىرىپ قويايىق.
2. ودان سوڭ وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە قاراپ، جاقسى تىلەكتەر تىلەيدى.
ساباقتىڭ ەپيگرافى:
جاتقاندا ەلدىڭ ەركىن، ازات بولىپ،
ەشكىمگە جۇرمەۋ ءۇشىن مازاق بولىپ،
ءوز حالقىڭنىڭ ءتىلى مەن تاريحىن ءبىل، جۇرتىن تانى،
سوندا سەن كوگەرەسىڭ قازاق بولىپ، –
دەي وتىرىپ، سيقىرلى ارىپتەرمەن ءورىلىپ، كەستەلى سوزدەرمەن ورنەكتەلگەن قازاق ءتىلى ساباعىن باستايمىز.
– بۇگىنگى ساباعىمىز ءساتتى ءوتسىن دەگەن نيەتپەن تاقتاعى جۇلدىزدى ءىلىپ قويدىم.
– سوندىقتان ءارقاشان دا جۇلدىزدارىڭ جانىپ، اڭساعان ارماندارىڭا جەتە بەرىڭدەر!
– جۇلدىز بولىپ جانىڭدار، وقىپ - ءبىلىم الىڭدار!
تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ءبىلىمدى ۇرپاعى بولىڭدار!
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
«مەن – ساعان، سەن – ماعان» ويىنى.
ويىننىڭ شارتى: قاراما - قارسى توپ وقۋشىلارى ءبىر - بىرىنە سۇراقتار قويادى. سۇراقتاردى وقۋشىلار ۇيدەن دايىندالىپ كەلەدى.
ءى توپقا سۇراق:
1. كومەكشى سوزدەر دەگەنىمىز نە؟
2. كومەكشى سوزدەرگە نەلەر جاتادى؟
ءىى توپقا سۇراق:
1. كومەكشى ەتىستىكتەر ءوز ىشىندە نەشە تۇرگە بولىنەدى؟
2. كومەكشى ەسىمدەر مەن كومەكشى ەتىستىكتەردى اتاپ جىبەرىڭدەرشى؟
ولەڭدەگى اتى اتالعان دارا تۇلعالار تۋرالى كومەكشى سوزدەردى قولدانا وتىرىپ شاعىن شىعارما جازىڭدار.
شىعارما.
الاشتىڭ ارىستارى
الاشتىڭ ارناپ ماقساتى مەن ارمانىن،
قازاق ءۇشىن قيدى قىرشىن جاندارىن.
ءوتتى ومىردەن احمەت پەن ءاليحان،
تەڭدىك ءۇشىن توگىپ قاسىق قاندىرىن.
جۇسىپبەك پەن ماعجان سىندى جاسىڭدى،
اقىندارىم جاۋ بوپ ەلگە تانىلدى.
ەڭ اقىرى ارىستاردىڭ اتتارىن،
اتاۋعا دا قاتاڭ تىيىم سالىندى.
يمپەريا قازاعىمدى بۇقتىردى،
الاش ءسوزىن اپيىن دەپ ۇقتىردى.
مەن سياقتى كەيىنگى جاس ۇرپاقتىڭ،
الاش دەسە توبە شاشى تىك تۇردى.
(ا. يمانتايەۆ )
ءىىى. جاڭا ساباق.
1. ال ەندى داپتەرلەرىڭە بۇگىنگى كۇننىڭ اتىن، ساباقتىڭ تاقىرىبىن جازىپ قويىڭدار.
جاڭا ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى:
« وداعايدىڭ ەملەسى مەن تىنىس بەلگىلەرى».
1). ساباقتى اقىن - جازۋشىلار شىعارمالارىنان ۇزىندىلەر دايارلاپ، مانەرلەپ وقىتۋدان باستايمىز.
... اۋ، قىزعىش قۇس، قىزعىش قۇس،
قاناتىڭ قاتتى، موينىڭ بوس...
( ماحامبەت ).
– ءاي، كەمپىر! ەرتەڭ ءداۋ ساعان قوناققا كەلەدى.
– ويباي، نەمىزدى بەرەمىز؟
– ءتايت! ويبايلاماي: – ۇيدە ەت جوق، نەنى اسامىز؟ – دەسەڭ بولادى.
كەلەسى كۇنى كەمپىر:
– ويپىرىم - اي، شال - اي، نەنى اسامىز، ۇيدە دىم جوق.
– ءتۇۋ، سول دا ءسوز بولىپ پا، باسقى ءداۋدىڭ باسىن اس، ورتاڭعى ءداۋدىڭ ءتوسىن اس، بولماسا دوسىم ءداۋدىڭ ءوزىن اس!
داۋلەر:
– استاپىراللا، قاشايىق!
( «قاڭباق شال» ەرتەگىسىنەن ).
2). دەربەس ماعىناسى جوق، ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن بىلدىرەتىن نەمەسە جانۋارلارعا قاراتىلىپ ايتىلاتىن ءسوز تابىن وداعاي دەيمىز.
ەرەكشەلىگى
وداعايلاردا دەربەس لەكسيكالىق ماعىنا بولمايدى. ءپالى، اتتەڭ، ويپىرماي ت. ب.
وداعاي سويلەمدە باسقا سوزدەرمەن گرامماتيكالىق بايلانىسقا تۇسپەيدى. قاپ، سونى كۇشىك كەزىندە اتىپ تاستاۋ كەرەك ەدى.
وداعاي سويلەم مۇشەسى بولا المايدى. اتتەڭ، ءقازىر جانىمدا اكەم بولعاندا عوي.
ماعىناسىنا قاراي 3 تۇرگە بولىنەدى:
1. كوڭىل - كۇي وداعايلارى (ادامنىڭ ءتۇرلى كوڭىل - كۇيىن بىلدىرەدى)
الاقاي (قۋانۋ)، اتتەڭ (وكىنۋ)، شىركىن (تاڭدانۋ)، ت. ب.
2. جەكىرى، بۇيىرۋ وداعايى (جەكىرۋ، تىيىم سالۋ ءمانىن بىلدىرەدى ) ءتايت، ءجا، تەك، ت. ب.
3. شاقىرۋ وداعايى (مال، يت - قۇستى شاقىرۋ نە قۋۋعا بايلانىستى ايتىلادى). شورە - شورە، قۇراۋ - قۇراۋ، موھ - موھ، ت. ب.
وداعايدىڭ ەملەسى مەن تىنىس بەلگىلەرى
1. قايتالانۋ ارقىلى جاسالعان وداعايلار دەفيس ارقىلى جازىلادى.
مىسالى: ءالدي - ءالدي، اق بوپەم، اق بەسىكتە جات، بوپەم («بەسىك جىرى»).
ساپ - ساپ، كوڭىلىم، ساپ، كوڭىلىم (اباي).
2. وداعاي سويلەمنىڭ باسىندا كەلسە، ودان كەيىن ءۇتىر قويىلادى.
مىسالى: بارەكەلدى، باتىرىم، وسىلاي بولاتىنىن سەزگەم ( ءا. ابىشيەۆ ).
3. وداعاي سويلەمنىڭ ورتاسىندا كەلسە، ونىڭ ەكى جاعىنان ءۇتىر قويىلادى.
مىسالى: سىزگە، ءتايىرى، سول دا ءسوز بوپ پا؟
4. وداعاي سويلەمنىڭ سوڭىندا كەلسە، ونىڭ الدىنان ءۇتىر قويىلادى.
مىسالى: جۇرە بەرسەڭ، كورە بەرەسىڭ دەگەن وسى ەكەن عوي، و، توبا - اي!
5. وداعايلى سويلەمدەردىڭ سوڭىنا ايتۋشىنىڭ كوڭىل كۇيىنە قاراي نۇكتە، سۇراۋ بەلگىسى نە لەپ بەلگىسى قويىلادى.
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىك: وقۋشىلارعا وداعايدىڭ تۇرلەرى، ەملەسى مەن تىنىس بەلگىلەرى جونىندە تۇسىنىگىن كەڭەيتۋگە جاعداي تۋدىرۋ، وداعايدان العان ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىن ەستە بەكىتۋ، ساۋاتتىلىققا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: وداعايدى تۇرلەرىنە قاراي تالداي وتىرىپ، وقۋشىلاردى وزىندىك پىكىرلەرىن ەركىن جەتكىزۋگە باۋلۋ، وداعايدى ماتىننەن تاۋىپ اجىراتا ءبىلۋ، زەرتتەۋشىلىك، شىعارماشىلىق ءىس - ارەكەتپەن شۇعىلدانۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: قازاق تىلىندەگى كوڭىل كۇيگە قاتىستى كوتەرمەلەۋ قولدانىستارىن، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن باعالاي وتىرىپ، وقۋشىلاردى ءتىل ونەرىن قاستەرلەۋگە ۇيرەتۋ، تۋعان جەرىن سۇيۋگە، وتانسۇيگىشتىككە، ەلجاندىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: شىعارماشىلىق - ىزدەنىس ساباعى(توپپەن جۇمىس).
ساباقتىڭ ءادىسى.وي تۋدىرۋ، سىني تۇرعىدان ويلاۋ، سالىستىرا زەرتتەۋ، ءىشىنارا ىزدەنىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح.
بۇگىنگى ساباقتان كۇتىلەتىن ناتيجە ءۇش ءتۇرلى قۇزىرەتتىلىك بويىنشا سارالانادى
1. پروبلەمالاردى شەشۋ قۇزىرەتتىلىگى:
ا). وزدىگىنەن شەشىمدى قابىلدايدى.
ءا). سوزدەردى ءوز ماقساتىنا، مازمۇنعا سايكەس قولدانا الادى.
ب). سوزدىك قورىن ءوز بەتىنشە تولىقتىرادى.
2. اقپاراتتىق قۇزىرەتتىلىگى:
ا). اقپاراتتى نەگىزىندە كوزدەگەن ماقساتىنا ساي ءماتىن قۇرايدى.
ءا). شىعارماشىلىق جۇمىستاردى ورىندايدى.
3. كوممۋنيكاتيۆتىك قۇزىرەتتىلىگى:
ا). ءسوز قۇرىلىمىنىڭ بارلىق بولىكتەرىنە ءتان داعدىلاردى مەڭگەرەدى.
ءا). ءوز پىكىرىن قورعاي الادى.
ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، ولاردىڭ قالامى، داپتەرى جانە ت. ب. بار - جوعىن تەكسەرۋ.
2. سىنىپ بولمەسىنىڭ تازالىعىن قاداعالاۋ.
3. وقۋشىلارىن نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
4. وقۋشىلاردى 2 توپقا ءبولۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
1. – بالالار، بۇگىنگى ساباق – ەرەكشە ساباق. بىزگە قوناقتار كەلىر وتىر. سول كىسىلەرگە ءىلتيپاتىمىزدى ءبىلدىرىپ قويايىق.
2. ودان سوڭ وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە قاراپ، جاقسى تىلەكتەر تىلەيدى.
ساباقتىڭ ەپيگرافى:
جاتقاندا ەلدىڭ ەركىن، ازات بولىپ،
ەشكىمگە جۇرمەۋ ءۇشىن مازاق بولىپ،
ءوز حالقىڭنىڭ ءتىلى مەن تاريحىن ءبىل، جۇرتىن تانى،
سوندا سەن كوگەرەسىڭ قازاق بولىپ، –
دەي وتىرىپ، سيقىرلى ارىپتەرمەن ءورىلىپ، كەستەلى سوزدەرمەن ورنەكتەلگەن قازاق ءتىلى ساباعىن باستايمىز.
– بۇگىنگى ساباعىمىز ءساتتى ءوتسىن دەگەن نيەتپەن تاقتاعى جۇلدىزدى ءىلىپ قويدىم.
– سوندىقتان ءارقاشان دا جۇلدىزدارىڭ جانىپ، اڭساعان ارماندارىڭا جەتە بەرىڭدەر!
– جۇلدىز بولىپ جانىڭدار، وقىپ - ءبىلىم الىڭدار!
تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ءبىلىمدى ۇرپاعى بولىڭدار!
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
«مەن – ساعان، سەن – ماعان» ويىنى.
ويىننىڭ شارتى: قاراما - قارسى توپ وقۋشىلارى ءبىر - بىرىنە سۇراقتار قويادى. سۇراقتاردى وقۋشىلار ۇيدەن دايىندالىپ كەلەدى.
ءى توپقا سۇراق:
1. كومەكشى سوزدەر دەگەنىمىز نە؟
2. كومەكشى سوزدەرگە نەلەر جاتادى؟
ءىى توپقا سۇراق:
1. كومەكشى ەتىستىكتەر ءوز ىشىندە نەشە تۇرگە بولىنەدى؟
2. كومەكشى ەسىمدەر مەن كومەكشى ەتىستىكتەردى اتاپ جىبەرىڭدەرشى؟
ولەڭدەگى اتى اتالعان دارا تۇلعالار تۋرالى كومەكشى سوزدەردى قولدانا وتىرىپ شاعىن شىعارما جازىڭدار.
شىعارما.
الاشتىڭ ارىستارى
الاشتىڭ ارناپ ماقساتى مەن ارمانىن،
قازاق ءۇشىن قيدى قىرشىن جاندارىن.
ءوتتى ومىردەن احمەت پەن ءاليحان،
تەڭدىك ءۇشىن توگىپ قاسىق قاندىرىن.
جۇسىپبەك پەن ماعجان سىندى جاسىڭدى،
اقىندارىم جاۋ بوپ ەلگە تانىلدى.
ەڭ اقىرى ارىستاردىڭ اتتارىن،
اتاۋعا دا قاتاڭ تىيىم سالىندى.
يمپەريا قازاعىمدى بۇقتىردى،
الاش ءسوزىن اپيىن دەپ ۇقتىردى.
مەن سياقتى كەيىنگى جاس ۇرپاقتىڭ،
الاش دەسە توبە شاشى تىك تۇردى.
(ا. يمانتايەۆ )
ءىىى. جاڭا ساباق.
1. ال ەندى داپتەرلەرىڭە بۇگىنگى كۇننىڭ اتىن، ساباقتىڭ تاقىرىبىن جازىپ قويىڭدار.
جاڭا ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى:
« وداعايدىڭ ەملەسى مەن تىنىس بەلگىلەرى».
1). ساباقتى اقىن - جازۋشىلار شىعارمالارىنان ۇزىندىلەر دايارلاپ، مانەرلەپ وقىتۋدان باستايمىز.
... اۋ، قىزعىش قۇس، قىزعىش قۇس،
قاناتىڭ قاتتى، موينىڭ بوس...
( ماحامبەت ).
– ءاي، كەمپىر! ەرتەڭ ءداۋ ساعان قوناققا كەلەدى.
– ويباي، نەمىزدى بەرەمىز؟
– ءتايت! ويبايلاماي: – ۇيدە ەت جوق، نەنى اسامىز؟ – دەسەڭ بولادى.
كەلەسى كۇنى كەمپىر:
– ويپىرىم - اي، شال - اي، نەنى اسامىز، ۇيدە دىم جوق.
– ءتۇۋ، سول دا ءسوز بولىپ پا، باسقى ءداۋدىڭ باسىن اس، ورتاڭعى ءداۋدىڭ ءتوسىن اس، بولماسا دوسىم ءداۋدىڭ ءوزىن اس!
داۋلەر:
– استاپىراللا، قاشايىق!
( «قاڭباق شال» ەرتەگىسىنەن ).
2). دەربەس ماعىناسى جوق، ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن بىلدىرەتىن نەمەسە جانۋارلارعا قاراتىلىپ ايتىلاتىن ءسوز تابىن وداعاي دەيمىز.
ەرەكشەلىگى
وداعايلاردا دەربەس لەكسيكالىق ماعىنا بولمايدى. ءپالى، اتتەڭ، ويپىرماي ت. ب.
وداعاي سويلەمدە باسقا سوزدەرمەن گرامماتيكالىق بايلانىسقا تۇسپەيدى. قاپ، سونى كۇشىك كەزىندە اتىپ تاستاۋ كەرەك ەدى.
وداعاي سويلەم مۇشەسى بولا المايدى. اتتەڭ، ءقازىر جانىمدا اكەم بولعاندا عوي.
ماعىناسىنا قاراي 3 تۇرگە بولىنەدى:
1. كوڭىل - كۇي وداعايلارى (ادامنىڭ ءتۇرلى كوڭىل - كۇيىن بىلدىرەدى)
الاقاي (قۋانۋ)، اتتەڭ (وكىنۋ)، شىركىن (تاڭدانۋ)، ت. ب.
2. جەكىرى، بۇيىرۋ وداعايى (جەكىرۋ، تىيىم سالۋ ءمانىن بىلدىرەدى ) ءتايت، ءجا، تەك، ت. ب.
3. شاقىرۋ وداعايى (مال، يت - قۇستى شاقىرۋ نە قۋۋعا بايلانىستى ايتىلادى). شورە - شورە، قۇراۋ - قۇراۋ، موھ - موھ، ت. ب.
وداعايدىڭ ەملەسى مەن تىنىس بەلگىلەرى
1. قايتالانۋ ارقىلى جاسالعان وداعايلار دەفيس ارقىلى جازىلادى.
مىسالى: ءالدي - ءالدي، اق بوپەم، اق بەسىكتە جات، بوپەم («بەسىك جىرى»).
ساپ - ساپ، كوڭىلىم، ساپ، كوڭىلىم (اباي).
2. وداعاي سويلەمنىڭ باسىندا كەلسە، ودان كەيىن ءۇتىر قويىلادى.
مىسالى: بارەكەلدى، باتىرىم، وسىلاي بولاتىنىن سەزگەم ( ءا. ابىشيەۆ ).
3. وداعاي سويلەمنىڭ ورتاسىندا كەلسە، ونىڭ ەكى جاعىنان ءۇتىر قويىلادى.
مىسالى: سىزگە، ءتايىرى، سول دا ءسوز بوپ پا؟
4. وداعاي سويلەمنىڭ سوڭىندا كەلسە، ونىڭ الدىنان ءۇتىر قويىلادى.
مىسالى: جۇرە بەرسەڭ، كورە بەرەسىڭ دەگەن وسى ەكەن عوي، و، توبا - اي!
5. وداعايلى سويلەمدەردىڭ سوڭىنا ايتۋشىنىڭ كوڭىل كۇيىنە قاراي نۇكتە، سۇراۋ بەلگىسى نە لەپ بەلگىسى قويىلادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
