ءومىرىمىزدى ساقتايتىن – باعدارشام
ساباق تاقىرىبى: «ءومىرىمىزدى ساقتايتىن – باعدارشام»
ماقساتى: بالالاردى جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىمەن تانىستىرۋ. جول بەلگىلەرىن ايىرا ءبىلۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، جول ەرەجەسىن ءبىلۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. ەستە ساقتاۋعا ۇيرەتۋ، جول قاۋىپسىزدىگىن، ءوز ومىرلەرىن ساقتاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: باعدارشام، جول ەرەجەلەرىنە بايلانىستى سۋرەتتەر. تەلەديداردان سلايد ارقىلى سۋرەتتەر كورسەتۋ. ءتۇرلى – ءتۇستى قارىنداش، اق بەت، ت. ب.
ءادىس - تاسىلدەر: ايتۋ، ءتۇسىندىرۋ، كورسەتۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ارمىسىڭ - التىن كۇن
ارمىسىڭ – كوك اسپان
ارمىسىڭ جان دوسىم
جىلۋىما جىلۋ قوس
مىنە مەنىڭ قولىم بوس
جارقىراسىن كۇنىمىز.
تاربيەشى بالالارعا سۇراق قويادى.
- ءقازىر جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
- ءقازىر جىلدىڭ كۇز مەزگىلى
- كۇز ايلارىن كىم ايتادى؟
- قىركۇيەك، قازان، قاراشا.
- ال ءقازىر كۇزدىڭ قاي ايى؟
- ءقازىر قىركۇيەك ايى.
- كۇز مەزگىلىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
- كۇن سۋىتادى، اعاشتاردىڭ جاپىراقتارى سارعايىپ، جەرگە تۇسەدى. قۇستار جىلى جاققا ۇشىپ كەتەدى. ادامدار جىلى كيىنەدى.
تاربيەشى بالالارعا جۇمباق جاسىرادى.
ءۇش كوزى بار قاز - قاتار
كەزەك – كەزەك اشادى.
ۇشەۋىنەن بايقاسام
ءۇش ءتۇرلى نۇر شاشادى.
- ول باعدارشام.
- وتە دۇرىس جاۋاپ.
وسى كەزدە باعدارشام ەسىك قاعىپ كىرەدى، بالالارمەن امانداسادى.
- بالالار بۇل نە؟
- بۇل باعدارشام.
- باعدارشامدى سەندەر قاي جەردەن كورەسىڭدەر؟
- كولىكتەر وتەتىن جولدان كورەمىز.
- باعدارشامنىڭ قىزمەتى قانداي؟
- جول ءتارتىبىن رەتتەۋشى.
- قاي جولمەن جۇرەمىز؟
- جيەك جولمەن جۇرەمىز.
- جيەك جول بولماعاندا شە؟
- جەر استى جولىمەن جۇرەمىز.
- قوعامدىق كولىكتەرگە قاي جەردەن وتىرامىز؟
- ايالدامادان وتىرامىز.
- باعدارشام تۋرالى تاقپاقتارىمىزدى ايتايىق.
دياس:
اشسا كەزەك ءۇش كوزىن،
ايتتى دەپ ۇق ءۇش ءسوزىن
توقتا، ساقتان، جول اشىق
جۇرمە جولعا تالاسىن
قىزىل كوزىن اشقاندا
سىنىق سۇيەم باسپا العا
اسەم:
قىزىل جاندى توقتاعىن
كوردىڭ جۇرتتىڭ توسقانىن
سارى جاندى دايىندال
اينالاڭا قاراپ ال
جاسىل جاندى تىڭداعىن
جولىڭ اشىق تۇرماعىن
اڭساعان:
مەن كوشەدە وتەردە
باعدارشامعا قارايمىن
قويماعان عوي بەكەرگە
جاردەمشىسى ول تالايدىڭ.
- بالالار، العاشقى باعدارشام تەمىر جول بويىندا پايدا بولعان. ونى ويلاپ تاپقان ادامنىڭ ەسىمى تاريحتا ساقتالماعان. 1914 جىلدارى امەريكا قالالارىندا ەكى ءتۇستى (قىزىل، جاسىل) ەلەكترلى باعدارشام بولدى. 1918 جىلدان باستاپ ءۇش ءتۇس قولدانىسقا ەندى. كەڭەس وداعى بويىنشا العاش رەت باعدارشام ماسكەۋ قالالارىنىڭ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنان ورىن الدى.
يا، باعدارشام بىزگە جول قيىلىستارىنان وتۋگە كومەكتەسەدى. جاياۋ جۇرۋشىلەردى جول اپاتىنان ساقتايدى. جولدان وتەردە وتە مۇقيات بولۋ كەرەك. جولدان وتۋگە بولمايدى. باعدارشامنىڭ ءۇش كوزى – ءۇش ءتۇرلى. باعدارشام بار قيىلىس جولداردا ادامدار وتەتىن اق جولاقتار بولادى. باعدارشامنىڭ قىزىل كوزى جانعاندا كولىكتەر توقتايدى، ال ادامدار جاياۋ جۇرۋشىلەر اق جولاقتارمەن وتەدى. ال، ورتاداعى سارى كوزى جانسا، كولىكتەر دايىندالادى. – ال جاسىل كوزى جانسا، جول اشىلادى، كولىكتەر جۇرەدى. باعدارشامنىڭ ءۇش كوزى جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە جانە كولىكپەن جۇرۋگە دە وتە قولايلى، ادام ومىرىنە وراسان زور. باعدارشام بولماعاندا كولىكتەر سوقتىعىسىپ، جول اپاتى كوپ بولار ەدى. ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى ساقتايتىن وسى باعدارشام. ولاي بولسا، كوشەدەن وتكەندە ارنايى اق جولاقتاردان ءوتۋ كەرەك. جول قيىلىسىندا اسا اباي بولعان ءجون. كوشەلەردە، جولداردا دوپ ويناۋعا، شانامەن سىرعاناپ ويناۋعا بولمايدى.
- بالالار، قاراڭدارشى باعدارشام سەندەرگە ويىن ويناتۋ ارقىلى سۇراقتار قويىپ، بىلىمدەرىڭدى سىنعا سالعىسى كەلىپ تۇر. «قاي توپ دانىشپان». ول ءۇشىن ءۇش توپقا قىزىل، سارى، جاسىل تۇستەر بولىپ بولىنەمىز.
قىزىل ءتۇستى توپقا ارنالعان سۇراقتار.
1. بالالار، باعدارشام العاشقى كەزدە قانشا ءتۇستى بولدى؟
2. قانداي ءتۇستى؟
3. ال ءبىزدىڭ كوشەلەردەگى باعدارشامنىڭ نەشە كوزى بار؟
4. قانداي تۇستەر؟ (بالالاردىڭ جاۋابى)
سارى ءتۇستى توپقا ارنالعان سۇراقتار.
1. سۋرەتتەن نە كورگەنىن ايتىپ بەرىڭدەر؟
2. كولىك اتتارىن اتاڭدار؟
3. باعدارشامنىڭ قىزمەتى قانداي؟
4. ادامدار قاي جولمەن ءجۇرۋ كەرەك؟
جاسىل ءتۇستى توپقا ارنالعان سۇراقتار.
1. باعدارشام جولدىڭ قاي جەرىندە ورنالاسقان؟
2. العاشقى باعدارشام قايدا ورنالاسقان؟
3. ونى ويلاپ تاپقان ادامنىڭ ەسىمى بارما؟
4. ءبىزدىڭ اۋدانىمىزدا باعدارشام بارما؟
سەرگىتۋ ءساتى:
قىزىل كوزىن جاعادى. (قوزعالماي تۇرۋ)
سارى كوزىن جاعادى. (قول شاپالاقتاۋ)
جاسىل كوزىن جاعادى. (ءبىر ورىندا تۇرىپ ءجۇرۋ.)
- وتە جاقسى بالالار، سەندەر دانىشپانسىڭدار، سۇراقتارعا جاقسى جاۋاپ بەردىڭدەر. جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىمەن تانىستىڭدار. باعدارشامنىڭ ادامعا كومەگى بار ەكەنىن تۇسىندىڭدەر. العاشقى پايدا بولعان باعدارشامنىڭ ەكى ءتۇستى، قازىرگى ۋاقىتتاعى باعدارشامنىڭ ءۇش ءتۇستى كوزى بار ەكەنىن بىلدىڭدەر. ەندىگى بولاشاقتا قانداي باعدارشام بولسا دەگەن ءوز قيالىنداعى ويلارىڭدى اق قاعاز بەتىنە ءتۇرلى - ءتۇستى قارىنداشپەن باعدارشامنىڭ سۋرەتىن سالىڭدار.
ءار بالا سالعان سۋرەتتەرىن اڭگىمەلەپ بەرەدى.
ماقساتى: بالالاردى جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىمەن تانىستىرۋ. جول بەلگىلەرىن ايىرا ءبىلۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، جول ەرەجەسىن ءبىلۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. ەستە ساقتاۋعا ۇيرەتۋ، جول قاۋىپسىزدىگىن، ءوز ومىرلەرىن ساقتاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: باعدارشام، جول ەرەجەلەرىنە بايلانىستى سۋرەتتەر. تەلەديداردان سلايد ارقىلى سۋرەتتەر كورسەتۋ. ءتۇرلى – ءتۇستى قارىنداش، اق بەت، ت. ب.
ءادىس - تاسىلدەر: ايتۋ، ءتۇسىندىرۋ، كورسەتۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ارمىسىڭ - التىن كۇن
ارمىسىڭ – كوك اسپان
ارمىسىڭ جان دوسىم
جىلۋىما جىلۋ قوس
مىنە مەنىڭ قولىم بوس
جارقىراسىن كۇنىمىز.
تاربيەشى بالالارعا سۇراق قويادى.
- ءقازىر جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
- ءقازىر جىلدىڭ كۇز مەزگىلى
- كۇز ايلارىن كىم ايتادى؟
- قىركۇيەك، قازان، قاراشا.
- ال ءقازىر كۇزدىڭ قاي ايى؟
- ءقازىر قىركۇيەك ايى.
- كۇز مەزگىلىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
- كۇن سۋىتادى، اعاشتاردىڭ جاپىراقتارى سارعايىپ، جەرگە تۇسەدى. قۇستار جىلى جاققا ۇشىپ كەتەدى. ادامدار جىلى كيىنەدى.
تاربيەشى بالالارعا جۇمباق جاسىرادى.
ءۇش كوزى بار قاز - قاتار
كەزەك – كەزەك اشادى.
ۇشەۋىنەن بايقاسام
ءۇش ءتۇرلى نۇر شاشادى.
- ول باعدارشام.
- وتە دۇرىس جاۋاپ.
وسى كەزدە باعدارشام ەسىك قاعىپ كىرەدى، بالالارمەن امانداسادى.
- بالالار بۇل نە؟
- بۇل باعدارشام.
- باعدارشامدى سەندەر قاي جەردەن كورەسىڭدەر؟
- كولىكتەر وتەتىن جولدان كورەمىز.
- باعدارشامنىڭ قىزمەتى قانداي؟
- جول ءتارتىبىن رەتتەۋشى.
- قاي جولمەن جۇرەمىز؟
- جيەك جولمەن جۇرەمىز.
- جيەك جول بولماعاندا شە؟
- جەر استى جولىمەن جۇرەمىز.
- قوعامدىق كولىكتەرگە قاي جەردەن وتىرامىز؟
- ايالدامادان وتىرامىز.
- باعدارشام تۋرالى تاقپاقتارىمىزدى ايتايىق.
دياس:
اشسا كەزەك ءۇش كوزىن،
ايتتى دەپ ۇق ءۇش ءسوزىن
توقتا، ساقتان، جول اشىق
جۇرمە جولعا تالاسىن
قىزىل كوزىن اشقاندا
سىنىق سۇيەم باسپا العا
اسەم:
قىزىل جاندى توقتاعىن
كوردىڭ جۇرتتىڭ توسقانىن
سارى جاندى دايىندال
اينالاڭا قاراپ ال
جاسىل جاندى تىڭداعىن
جولىڭ اشىق تۇرماعىن
اڭساعان:
مەن كوشەدە وتەردە
باعدارشامعا قارايمىن
قويماعان عوي بەكەرگە
جاردەمشىسى ول تالايدىڭ.
- بالالار، العاشقى باعدارشام تەمىر جول بويىندا پايدا بولعان. ونى ويلاپ تاپقان ادامنىڭ ەسىمى تاريحتا ساقتالماعان. 1914 جىلدارى امەريكا قالالارىندا ەكى ءتۇستى (قىزىل، جاسىل) ەلەكترلى باعدارشام بولدى. 1918 جىلدان باستاپ ءۇش ءتۇس قولدانىسقا ەندى. كەڭەس وداعى بويىنشا العاش رەت باعدارشام ماسكەۋ قالالارىنىڭ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنان ورىن الدى.
يا، باعدارشام بىزگە جول قيىلىستارىنان وتۋگە كومەكتەسەدى. جاياۋ جۇرۋشىلەردى جول اپاتىنان ساقتايدى. جولدان وتەردە وتە مۇقيات بولۋ كەرەك. جولدان وتۋگە بولمايدى. باعدارشامنىڭ ءۇش كوزى – ءۇش ءتۇرلى. باعدارشام بار قيىلىس جولداردا ادامدار وتەتىن اق جولاقتار بولادى. باعدارشامنىڭ قىزىل كوزى جانعاندا كولىكتەر توقتايدى، ال ادامدار جاياۋ جۇرۋشىلەر اق جولاقتارمەن وتەدى. ال، ورتاداعى سارى كوزى جانسا، كولىكتەر دايىندالادى. – ال جاسىل كوزى جانسا، جول اشىلادى، كولىكتەر جۇرەدى. باعدارشامنىڭ ءۇش كوزى جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە جانە كولىكپەن جۇرۋگە دە وتە قولايلى، ادام ومىرىنە وراسان زور. باعدارشام بولماعاندا كولىكتەر سوقتىعىسىپ، جول اپاتى كوپ بولار ەدى. ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى ساقتايتىن وسى باعدارشام. ولاي بولسا، كوشەدەن وتكەندە ارنايى اق جولاقتاردان ءوتۋ كەرەك. جول قيىلىسىندا اسا اباي بولعان ءجون. كوشەلەردە، جولداردا دوپ ويناۋعا، شانامەن سىرعاناپ ويناۋعا بولمايدى.
- بالالار، قاراڭدارشى باعدارشام سەندەرگە ويىن ويناتۋ ارقىلى سۇراقتار قويىپ، بىلىمدەرىڭدى سىنعا سالعىسى كەلىپ تۇر. «قاي توپ دانىشپان». ول ءۇشىن ءۇش توپقا قىزىل، سارى، جاسىل تۇستەر بولىپ بولىنەمىز.
قىزىل ءتۇستى توپقا ارنالعان سۇراقتار.
1. بالالار، باعدارشام العاشقى كەزدە قانشا ءتۇستى بولدى؟
2. قانداي ءتۇستى؟
3. ال ءبىزدىڭ كوشەلەردەگى باعدارشامنىڭ نەشە كوزى بار؟
4. قانداي تۇستەر؟ (بالالاردىڭ جاۋابى)
سارى ءتۇستى توپقا ارنالعان سۇراقتار.
1. سۋرەتتەن نە كورگەنىن ايتىپ بەرىڭدەر؟
2. كولىك اتتارىن اتاڭدار؟
3. باعدارشامنىڭ قىزمەتى قانداي؟
4. ادامدار قاي جولمەن ءجۇرۋ كەرەك؟
جاسىل ءتۇستى توپقا ارنالعان سۇراقتار.
1. باعدارشام جولدىڭ قاي جەرىندە ورنالاسقان؟
2. العاشقى باعدارشام قايدا ورنالاسقان؟
3. ونى ويلاپ تاپقان ادامنىڭ ەسىمى بارما؟
4. ءبىزدىڭ اۋدانىمىزدا باعدارشام بارما؟
سەرگىتۋ ءساتى:
قىزىل كوزىن جاعادى. (قوزعالماي تۇرۋ)
سارى كوزىن جاعادى. (قول شاپالاقتاۋ)
جاسىل كوزىن جاعادى. (ءبىر ورىندا تۇرىپ ءجۇرۋ.)
- وتە جاقسى بالالار، سەندەر دانىشپانسىڭدار، سۇراقتارعا جاقسى جاۋاپ بەردىڭدەر. جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىمەن تانىستىڭدار. باعدارشامنىڭ ادامعا كومەگى بار ەكەنىن تۇسىندىڭدەر. العاشقى پايدا بولعان باعدارشامنىڭ ەكى ءتۇستى، قازىرگى ۋاقىتتاعى باعدارشامنىڭ ءۇش ءتۇستى كوزى بار ەكەنىن بىلدىڭدەر. ەندىگى بولاشاقتا قانداي باعدارشام بولسا دەگەن ءوز قيالىنداعى ويلارىڭدى اق قاعاز بەتىنە ءتۇرلى - ءتۇستى قارىنداشپەن باعدارشامنىڭ سۋرەتىن سالىڭدار.
ءار بالا سالعان سۋرەتتەرىن اڭگىمەلەپ بەرەدى.
You Might Also Like
-
ۇستاز مۇراتى – شىعارماشىلىق ىزدەنىس جانە كاسىبي دامۋ
