ومونيم سوزدەردىڭ كوپ ماعىنالى سوزدەردەن ايىرماشىلىعى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ومونيم سوزدەردىڭ كوپ ماعىنالى سوزدەردەن ايىرماشىلىعى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقتى جۇمىس ىستەۋىنە ىقپال ەتۋ. ويلاۋ شەبەرلىگىن، سويلەۋ مادەنيەتىن ارتتىرۋ
ءا) وقۋشىلاردىڭ ويىن كەڭەيتىپ، ءتىلدى بايىتاتىن مازمۇندى دا كوركەم ءسوز ۇلگىلەرى مول ماقال - ماتەلدەر، ناقىل سوزدەر ۇيرەتۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ بويىنا ادەپتىلىك، يناباتتىلىق، قاراپايىمدىلىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ۇلەستىرمەلى كەسپە قاعازدار
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
1. ءسوزدىڭ اۋىسپالى ماعىناسى دەگەنىمىز نە؟
2. ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسى دەگەنىمىز نە؟
3. ءسوزدىڭ كوپ ماعىنالىلىعى دەگەنىمىز نە؟
4. ءماتىن دەگەنىمىز نە؟
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
ومونيمدەر بىركەلكى دىبىستالىپ ايتىلاتىن، ءبىراق ماعىناسى باسقا - باسقا سوزدەردىڭ توبىن بىلدىرەدى. سىرتقى فورماسى جاعىنان، ياعني بىركەلكى دىبىستالۋى جاعىنان ومونيمدەر كوپ ماعىنالى سوزدەرگە ۇقساس بولىپ كەلەدى.
ومونيمدەر مەن كوپ ماعىنالى سوزدەردىڭ ايىرماشىلىعى ولاردى بىلدىرەتىن ماعىناسىنان كورىنەدى. كوپ ماعىنالى سوزدەر ءبىر نەگىزدەن تۇرعاندىقتان، ماعىنالارى جاعىنان ءوزارا جاقىن ۇقساس بولىپ ولار ءبىر عانا ءسوز تابىنا جاتادى. ال ومونيمدەر ماعىنالارى جاعىنان ءبىر بىرىنەن سونشالىقتى الشاق بولادى دا، كەيدە ءبىر ءسوز توبىنا، ءار باسقا ءسوز تابىنا دا قاتىستى بولىپ، دارالانىپ تۇرادى.
مىسالى: قارا: 1) قارا شاش – زاتتىڭ ءتۇسىن بىلدىرەتىن سىندىق ماعىنالى ءسوز؛
2) تاقتاعا قارا – قيمىل - ارەكەتتى بىلدىرەتىن ەتىستىك.
ايت: 1) ايت بولدى – ءدىني مەيرام؛ 2) ءان ايت – قيمىل ماعىناسىنداعى سويلەۋ؛ 3) ايت - ءيتتى ءبىر نارسەگە ايتاقتاپ قوسۋ ءۇشىن ايتىلاتىن وداعاي ءسوز.
تىلىمىزدە كوپتەگەن ومونيمدەر سوزگە جۇرناق جالعانۋ ارقىلى جاسالعان. ءتۇبىر سوزگە جۇرناقتار قوسىلۋ ارقىلى ناتيجەسىندە پايدا بولعان ومونيمدەر تۋىندى ومونيمدەر دەلىنەدى.
مىسالى: ارىق: 1) زات - سۋ اعىزۋ ءۇشىن ارنايى قازىلعان شاعىن سۋ جولى. ول ەگىنىن ارىقتان سۋارادى ەكەن؛
2) سىن – سەمىز ەمەس، ەتى قاشقان، جۇدەۋ. ارىق قۇپ - قۋ بالالاردىڭ بەتتەرىندە اشتىق تابى بار.
جاڭ ساباقتى تۇسىندىرگەننەن كەيىن، جاتتىعۋمەن جۇمىس جۇرگىزەمىن.
ءبىلىمدى بەكىتۋ: 1. ومونيمدەر دەگەنىمىز نە؟
2. ومونيم سوزدەردىڭ كوپ ماعىنالى سوزدەردەن قانداي ايىرماشىلىعى بار:
3. كوپ ماعىنالى سوزدەر دەگەنىمىز نە؟
باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ ىنتاسىنا، سۇراققا جاۋاپ بەرگەنىنە قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: 70 – جاتتىعۋداعى ايت، ءجون، ەن، بولە سوزدەردى ومونيم بولاتىنداي بىرنەشە سويلەم قۇراپ جازۋعا بەرەمىن.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقتى جۇمىس ىستەۋىنە ىقپال ەتۋ. ويلاۋ شەبەرلىگىن، سويلەۋ مادەنيەتىن ارتتىرۋ
ءا) وقۋشىلاردىڭ ويىن كەڭەيتىپ، ءتىلدى بايىتاتىن مازمۇندى دا كوركەم ءسوز ۇلگىلەرى مول ماقال - ماتەلدەر، ناقىل سوزدەر ۇيرەتۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ بويىنا ادەپتىلىك، يناباتتىلىق، قاراپايىمدىلىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ۇلەستىرمەلى كەسپە قاعازدار
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
1. ءسوزدىڭ اۋىسپالى ماعىناسى دەگەنىمىز نە؟
2. ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسى دەگەنىمىز نە؟
3. ءسوزدىڭ كوپ ماعىنالىلىعى دەگەنىمىز نە؟
4. ءماتىن دەگەنىمىز نە؟
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
ومونيمدەر بىركەلكى دىبىستالىپ ايتىلاتىن، ءبىراق ماعىناسى باسقا - باسقا سوزدەردىڭ توبىن بىلدىرەدى. سىرتقى فورماسى جاعىنان، ياعني بىركەلكى دىبىستالۋى جاعىنان ومونيمدەر كوپ ماعىنالى سوزدەرگە ۇقساس بولىپ كەلەدى.
ومونيمدەر مەن كوپ ماعىنالى سوزدەردىڭ ايىرماشىلىعى ولاردى بىلدىرەتىن ماعىناسىنان كورىنەدى. كوپ ماعىنالى سوزدەر ءبىر نەگىزدەن تۇرعاندىقتان، ماعىنالارى جاعىنان ءوزارا جاقىن ۇقساس بولىپ ولار ءبىر عانا ءسوز تابىنا جاتادى. ال ومونيمدەر ماعىنالارى جاعىنان ءبىر بىرىنەن سونشالىقتى الشاق بولادى دا، كەيدە ءبىر ءسوز توبىنا، ءار باسقا ءسوز تابىنا دا قاتىستى بولىپ، دارالانىپ تۇرادى.
مىسالى: قارا: 1) قارا شاش – زاتتىڭ ءتۇسىن بىلدىرەتىن سىندىق ماعىنالى ءسوز؛
2) تاقتاعا قارا – قيمىل - ارەكەتتى بىلدىرەتىن ەتىستىك.
ايت: 1) ايت بولدى – ءدىني مەيرام؛ 2) ءان ايت – قيمىل ماعىناسىنداعى سويلەۋ؛ 3) ايت - ءيتتى ءبىر نارسەگە ايتاقتاپ قوسۋ ءۇشىن ايتىلاتىن وداعاي ءسوز.
تىلىمىزدە كوپتەگەن ومونيمدەر سوزگە جۇرناق جالعانۋ ارقىلى جاسالعان. ءتۇبىر سوزگە جۇرناقتار قوسىلۋ ارقىلى ناتيجەسىندە پايدا بولعان ومونيمدەر تۋىندى ومونيمدەر دەلىنەدى.
مىسالى: ارىق: 1) زات - سۋ اعىزۋ ءۇشىن ارنايى قازىلعان شاعىن سۋ جولى. ول ەگىنىن ارىقتان سۋارادى ەكەن؛
2) سىن – سەمىز ەمەس، ەتى قاشقان، جۇدەۋ. ارىق قۇپ - قۋ بالالاردىڭ بەتتەرىندە اشتىق تابى بار.
جاڭ ساباقتى تۇسىندىرگەننەن كەيىن، جاتتىعۋمەن جۇمىس جۇرگىزەمىن.
ءبىلىمدى بەكىتۋ: 1. ومونيمدەر دەگەنىمىز نە؟
2. ومونيم سوزدەردىڭ كوپ ماعىنالى سوزدەردەن قانداي ايىرماشىلىعى بار:
3. كوپ ماعىنالى سوزدەر دەگەنىمىز نە؟
باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ ىنتاسىنا، سۇراققا جاۋاپ بەرگەنىنە قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: 70 – جاتتىعۋداعى ايت، ءجون، ەن، بولە سوزدەردى ومونيم بولاتىنداي بىرنەشە سويلەم قۇراپ جازۋعا بەرەمىن.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەسەپ شىعارۋ. قايتالاۋ. «ساقتالۋ زاڭدارى»
