ونتوگەنەز – ورگانيزمدەردىڭ جەكە دامۋى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ونتوگەنەز – ورگانيزمدەردىڭ جەكە دامۋى
ماقساتى:
ءبىلىمدىلىق: ورگانيزمدەردىڭ جەكە دامۋى، ونىڭ ەرەكشەلىگىن، ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وي – ءورىسىن ارتتىرۋ، ىزدەنىمپازدىققا، شىعارماشىلىققا داعدىلاندىرۋ، دۇنيەتانىمدارىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ءوز بەتىنشە تۇجىرىم، قورتىندى جاساۋعا، ەركىن جاۋاپقا قاتۋعا ۇيرەتۋ. ءوز دەنساۋلىعىن كۇتىپ سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، ستو ستراتەگيالارى. توپتىق جۇمىس
ساباقتىڭ ءپان ارالىق بايلانىسى: قازاق ادەبيەتى، جانۋارتانۋ، ماتەماتيكا.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبا - نۇسقا، سلايد، پلاكات، مودەلدەر
پايدالانعان ادەبيەت: ر. ساتىمبەكوۆ «بيولوگيا» قوعامدىق – گۋمانيتارلىق باعىتىنداعى 11 سىنىبىنا ارنالعان وقۋلىق. الماتى «مەكتەپ» 2007ج؛ ينتەرنەت جەلىسىنەن الىنعان بەينە كورسەتىلىمدەر. سۋرەت سىزبالار. قوسىمشا دايىندالعان ماتەريالدار. ۇرىقتىڭ دامۋى (بەينەكورسەتىلىم).
نەگىزگى يدەيا:
جاتىردا قاندى ەمىزگەن،
اۋىزسىز قورەك جەگىزگەن.
تۋعىزىپ، تۇزەپ ءوسىرىپ،
ءوزىمدى – ءوزىم دەگىزگەن.
(شاكارىم)
پروبلەمالىق سۇراق:
ونتوگەنەز – بۇل جەكە ءتىرى اعزانىڭ دامۋى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى. امانداسۋ. ساباققا ازىرلەۋ. تۇگەلدەۋ
ءى. وقۋشى قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. «مەنەن سۇراق، سىزدەن جاۋاپ»
ءىى. ماعىنانى تانى. «بىلگەنگە مارجان»
ءىىى. وي تولعاۋ. «ءبارىن بىلگىم كەلەدى»
باعالاۋ. «بەينەت ءتۇبى زەينەت»
ۇيگە تاپسىرما
ءى. وقۋشى قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. «مەنەن سۇراق، سىزدەن جاۋاپ».
ءۇي جۇمىسىن سۇراۋ.
كوبەيۋ دەگەنىمىز نە؟ ورگانيزم قانداي جولدارمەن كوبەيەدى؟
توپپەن جۇمىس. وقۋشىلار 3 توپقا بولىنەدى. ءار توپقا تاپسىرمالار تاراتىلادى.
1. توپ. جىنىستى كوبەيۋ. پارتەنوگەنەز. مەيوز. مەيوزدىڭ بيولوگيالىق ماڭىزى.
2. توپ. جىنىس جاسۋشالارىنىڭ دامۋى. سپەرماتوگەنەز. وۆوگەنەز. ۇرىقتانۋ. ۇرىقتانۋدىڭ بيولوگيالىق ماڭىزى.
3. توپ. گۇلدى وسىمدىكتەردىڭ ۇرىقتانۋ ەرەكشەلىكتەرى. قوسارلى ۇرىقتانۋ
ميعا شابۋىل:
1 - توپقا: كوبەيۋ دەگەنىمىز نە؟ 2 - توپقا: ميتوز نەشە فازادان تۇرادى؟
3 - توپقا: قانداي كوبەيۋ جولدارىنىن بىلەسىندەر؟
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ:
1. ەمبريولوگيا عىلىمىنىڭ دامۋ تاريحى (وقۋشىلاردىڭ حابارلامالارى)
ك. بەردىڭ ەڭبەگى
ك. بەر «ۇرىقتىڭ ۇقساستىعى» جونىندەگى ىلىمىندە بارلىق ومىرتقالى جانۋارلاردىڭ ۇقىرتىق دامۋىنىڭ باستاپقى كەزەڭى ءوت ە ۇقساس ەكەندىگىن دالەلدەدى. ناتيجەسىندە «ۇرىقتىڭ ۇقساستىعى زاڭىن» اشتى. بۇل زاڭ بويىنشا ۇرىقتىق دامۋ كەزىندە، الدىمەن، ءتيپتىڭ، ودان كەيىن كلاستىڭ، تۋىستىڭ، ءتۇردىڭ، ەڭ سوڭىندا، ورگانيزمنىڭ ءوز بەلگىلەرى پايدا بولادى.
كوۆاليەۆسكيي مەن مەچنيكوۆ ەڭبەكتەرى
ا. و. كوۆاليەۆسكيي لانسەتنيكتىڭ ەمبريون جاسۋشالارىن زەرتتەدى. زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسىندە، ۇرىقتىڭ باستاپقى كەزىندە پايدا بولعان جاپىراقشالار سوڭىنان ەكتودەرما، ەنتودەرما جانە مەزودەرما قاباتتارىنا اينالاتىندىعىن دالەلدەدى.
ميۋللەر مەن گەككەل ەڭبەكتەرى
ەۆوليۋسيالىق دامۋ جونىندەگى چ. ءدارۆيننىڭ پىكىرلەرى، ك. بەر، ا. و. كوۆاليەۆسكيي مەن ي. ي. مەچنيكوۆتىڭ جانە ت. ب. ەمبريولوگتاردىڭ ەڭبەكتەرى نەمىس عالىمدارى ف. ميۋللەر مەن ە. گەككەلدىڭ بيوگەنەتيكالىق زاڭىنىڭ نەگىزىنىڭ قالانۋىنا اسەرىن تيگىزدى. بيوگەنەتيكالىق زاڭ بويىنشا ونتوگەنەز دەگەنىمىز – فيلوگەنەزدىڭ (تاريحي دامۋ) قىسقاشا قايتالانۋى بولىپ تابىلادى.
2. ونتوگەنەز – ورگانيزمنىڭ جەكە دامۋى:
ا) ەمبريوگەنەز (ۇرىقتىق دامۋ)
ءا) پوستەمبريوگەنەز (ۇرىقتان كەيىنگى دامۋ)
ا) ءبىر قاباتتى ۇرىقتىڭ – بلاستۋلانىڭ ءتۇزىلۋى.
ۇرىقتانعان جاسۋشا، الدىمەن، ەكىگە، ودان سوڭ تورتكە بولىنەدى. بۇدان كەيىنگى ءبولىنۋ كولدەنەڭ باعىتتا ءجۇرىپ، سەگىزگە، ودان كەيىن بويلاي ءبولىنۋ مەن كولدەنەڭ ءبولىنۋ كەزەكتەسىپ، ناتيجەسىندە، 16، 32، 64، 128، ت. ب بلاستومەرلەرگە اينالادى. ءبىر قاباتتى ءىشى قۋىس بلاستۋلاعا اينالادى.
گاسترۋلا. ءۇش قاباتتى ۇرىقتىڭ پايدا بولۋى
گاسترۋلا – ءىشى قۋىس ەكى قابات جاسۋشالاردان تۇراتىن ۇرىق. بۇل ەكى قابات ۇرىق جاپىراقشالارى دەپ تە اتالادى. گاسترۋلا ساتىسىنداعى سىرتقى قاباتتى – ەنتودەرما نەمەسە سىرتقى ۇرىق جاپىراقشاسى دەپ اتايدى. ەنتودەرمانىڭ ىشكى قۋىسى ءبىرىنشى رەتتىك ىشەكتىڭ، ال ونىڭ سىرتقى اشىلاتىن تەسىگى ءبىرىنشى رەتتىك اۋىزدىڭ باستاماسى بولىپ ەسەپتەلەدى.
نەيرۋلا.
نەيرۋللا ساتىسى كەزىندە دەرناسىلدىڭ نەمەسە ەرەسەك ورگانيزمنىڭ جەكە مۇشەلەرى دامي باستايدى. ەكتودەرما قاباتىنان بىرنەشە جاسۋشالار ءبولىنىپ تومەن تۇسەدى دە، ودان جۇيكە تاقتاشاسى ءتۇزىلىپ، ول جۇيكە تۇتىگىنە اينالادى.
ءا) پوستەمبريوندىق دامۋ: 1) تۋرا دامۋ (ەرەسەگىنە ۇقساس بولۋ)
2) تۇرلەنىپ دامۋ (دەرناسىلىنىڭ ەرەسەگىنە ۇقساس بولماۋى)
ونتوگەنەز – ورگانيزمدەردىڭ جەكە دامۋى جۇكتەۋ
ونتوگەنەز – ورگانيزمدەردىڭ جەكە دامۋى سلايدتى جۇكتەۋ
ماقساتى:
ءبىلىمدىلىق: ورگانيزمدەردىڭ جەكە دامۋى، ونىڭ ەرەكشەلىگىن، ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وي – ءورىسىن ارتتىرۋ، ىزدەنىمپازدىققا، شىعارماشىلىققا داعدىلاندىرۋ، دۇنيەتانىمدارىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ءوز بەتىنشە تۇجىرىم، قورتىندى جاساۋعا، ەركىن جاۋاپقا قاتۋعا ۇيرەتۋ. ءوز دەنساۋلىعىن كۇتىپ سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، ستو ستراتەگيالارى. توپتىق جۇمىس
ساباقتىڭ ءپان ارالىق بايلانىسى: قازاق ادەبيەتى، جانۋارتانۋ، ماتەماتيكا.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبا - نۇسقا، سلايد، پلاكات، مودەلدەر
پايدالانعان ادەبيەت: ر. ساتىمبەكوۆ «بيولوگيا» قوعامدىق – گۋمانيتارلىق باعىتىنداعى 11 سىنىبىنا ارنالعان وقۋلىق. الماتى «مەكتەپ» 2007ج؛ ينتەرنەت جەلىسىنەن الىنعان بەينە كورسەتىلىمدەر. سۋرەت سىزبالار. قوسىمشا دايىندالعان ماتەريالدار. ۇرىقتىڭ دامۋى (بەينەكورسەتىلىم).
نەگىزگى يدەيا:
جاتىردا قاندى ەمىزگەن،
اۋىزسىز قورەك جەگىزگەن.
تۋعىزىپ، تۇزەپ ءوسىرىپ،
ءوزىمدى – ءوزىم دەگىزگەن.
(شاكارىم)
پروبلەمالىق سۇراق:
ونتوگەنەز – بۇل جەكە ءتىرى اعزانىڭ دامۋى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى. امانداسۋ. ساباققا ازىرلەۋ. تۇگەلدەۋ
ءى. وقۋشى قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. «مەنەن سۇراق، سىزدەن جاۋاپ»
ءىى. ماعىنانى تانى. «بىلگەنگە مارجان»
ءىىى. وي تولعاۋ. «ءبارىن بىلگىم كەلەدى»
باعالاۋ. «بەينەت ءتۇبى زەينەت»
ۇيگە تاپسىرما
ءى. وقۋشى قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. «مەنەن سۇراق، سىزدەن جاۋاپ».
ءۇي جۇمىسىن سۇراۋ.
كوبەيۋ دەگەنىمىز نە؟ ورگانيزم قانداي جولدارمەن كوبەيەدى؟
توپپەن جۇمىس. وقۋشىلار 3 توپقا بولىنەدى. ءار توپقا تاپسىرمالار تاراتىلادى.
1. توپ. جىنىستى كوبەيۋ. پارتەنوگەنەز. مەيوز. مەيوزدىڭ بيولوگيالىق ماڭىزى.
2. توپ. جىنىس جاسۋشالارىنىڭ دامۋى. سپەرماتوگەنەز. وۆوگەنەز. ۇرىقتانۋ. ۇرىقتانۋدىڭ بيولوگيالىق ماڭىزى.
3. توپ. گۇلدى وسىمدىكتەردىڭ ۇرىقتانۋ ەرەكشەلىكتەرى. قوسارلى ۇرىقتانۋ
ميعا شابۋىل:
1 - توپقا: كوبەيۋ دەگەنىمىز نە؟ 2 - توپقا: ميتوز نەشە فازادان تۇرادى؟
3 - توپقا: قانداي كوبەيۋ جولدارىنىن بىلەسىندەر؟
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ:
1. ەمبريولوگيا عىلىمىنىڭ دامۋ تاريحى (وقۋشىلاردىڭ حابارلامالارى)
ك. بەردىڭ ەڭبەگى
ك. بەر «ۇرىقتىڭ ۇقساستىعى» جونىندەگى ىلىمىندە بارلىق ومىرتقالى جانۋارلاردىڭ ۇقىرتىق دامۋىنىڭ باستاپقى كەزەڭى ءوت ە ۇقساس ەكەندىگىن دالەلدەدى. ناتيجەسىندە «ۇرىقتىڭ ۇقساستىعى زاڭىن» اشتى. بۇل زاڭ بويىنشا ۇرىقتىق دامۋ كەزىندە، الدىمەن، ءتيپتىڭ، ودان كەيىن كلاستىڭ، تۋىستىڭ، ءتۇردىڭ، ەڭ سوڭىندا، ورگانيزمنىڭ ءوز بەلگىلەرى پايدا بولادى.
كوۆاليەۆسكيي مەن مەچنيكوۆ ەڭبەكتەرى
ا. و. كوۆاليەۆسكيي لانسەتنيكتىڭ ەمبريون جاسۋشالارىن زەرتتەدى. زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسىندە، ۇرىقتىڭ باستاپقى كەزىندە پايدا بولعان جاپىراقشالار سوڭىنان ەكتودەرما، ەنتودەرما جانە مەزودەرما قاباتتارىنا اينالاتىندىعىن دالەلدەدى.
ميۋللەر مەن گەككەل ەڭبەكتەرى
ەۆوليۋسيالىق دامۋ جونىندەگى چ. ءدارۆيننىڭ پىكىرلەرى، ك. بەر، ا. و. كوۆاليەۆسكيي مەن ي. ي. مەچنيكوۆتىڭ جانە ت. ب. ەمبريولوگتاردىڭ ەڭبەكتەرى نەمىس عالىمدارى ف. ميۋللەر مەن ە. گەككەلدىڭ بيوگەنەتيكالىق زاڭىنىڭ نەگىزىنىڭ قالانۋىنا اسەرىن تيگىزدى. بيوگەنەتيكالىق زاڭ بويىنشا ونتوگەنەز دەگەنىمىز – فيلوگەنەزدىڭ (تاريحي دامۋ) قىسقاشا قايتالانۋى بولىپ تابىلادى.
2. ونتوگەنەز – ورگانيزمنىڭ جەكە دامۋى:
ا) ەمبريوگەنەز (ۇرىقتىق دامۋ)
ءا) پوستەمبريوگەنەز (ۇرىقتان كەيىنگى دامۋ)
ا) ءبىر قاباتتى ۇرىقتىڭ – بلاستۋلانىڭ ءتۇزىلۋى.
ۇرىقتانعان جاسۋشا، الدىمەن، ەكىگە، ودان سوڭ تورتكە بولىنەدى. بۇدان كەيىنگى ءبولىنۋ كولدەنەڭ باعىتتا ءجۇرىپ، سەگىزگە، ودان كەيىن بويلاي ءبولىنۋ مەن كولدەنەڭ ءبولىنۋ كەزەكتەسىپ، ناتيجەسىندە، 16، 32، 64، 128، ت. ب بلاستومەرلەرگە اينالادى. ءبىر قاباتتى ءىشى قۋىس بلاستۋلاعا اينالادى.
گاسترۋلا. ءۇش قاباتتى ۇرىقتىڭ پايدا بولۋى
گاسترۋلا – ءىشى قۋىس ەكى قابات جاسۋشالاردان تۇراتىن ۇرىق. بۇل ەكى قابات ۇرىق جاپىراقشالارى دەپ تە اتالادى. گاسترۋلا ساتىسىنداعى سىرتقى قاباتتى – ەنتودەرما نەمەسە سىرتقى ۇرىق جاپىراقشاسى دەپ اتايدى. ەنتودەرمانىڭ ىشكى قۋىسى ءبىرىنشى رەتتىك ىشەكتىڭ، ال ونىڭ سىرتقى اشىلاتىن تەسىگى ءبىرىنشى رەتتىك اۋىزدىڭ باستاماسى بولىپ ەسەپتەلەدى.
نەيرۋلا.
نەيرۋللا ساتىسى كەزىندە دەرناسىلدىڭ نەمەسە ەرەسەك ورگانيزمنىڭ جەكە مۇشەلەرى دامي باستايدى. ەكتودەرما قاباتىنان بىرنەشە جاسۋشالار ءبولىنىپ تومەن تۇسەدى دە، ودان جۇيكە تاقتاشاسى ءتۇزىلىپ، ول جۇيكە تۇتىگىنە اينالادى.
ءا) پوستەمبريوندىق دامۋ: 1) تۋرا دامۋ (ەرەسەگىنە ۇقساس بولۋ)
2) تۇرلەنىپ دامۋ (دەرناسىلىنىڭ ەرەسەگىنە ۇقساس بولماۋى)
ونتوگەنەز – ورگانيزمدەردىڭ جەكە دامۋى جۇكتەۋ
ونتوگەنەز – ورگانيزمدەردىڭ جەكە دامۋى سلايدتى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنىنە ارنالعان
