وقىلىم داعدىسىن مەڭگەرتۋ جولدارى
وقىلىم داعدىسىن مەڭگەرتۋ جولدارى
وقىلىم رەسەپتيۆتى (قابىلداۋشى) داعدىلار قاتارىنا جاتادى.
وقىلىمنىڭ ماقساتى – ماتىندەگى نەگىزگى جانە قوسىمشا اقپاراتتى ءارتۇرلى دەڭگەيدە قابىلداۋى جانە تۇسىنە ءبىلۋى.
وقىلىم داعدىلارى:
• مازمۇنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن وقۋ نەمەسە كوز جۇگىرتىپ وقۋ – ماتىندەگى جالپى يدەيانى ءتۇسىنۋ ءۇشىن تەز وقىپ شىعۋ.
• ناقتى اقپاراتتاردى تابۋ ءۇشىن وقۋ – ءماتىن ىشىندەگى اقپاراتتاردى تاۋىپ الۋ ءۇشىن وقۋ. بۇل داعدىدا تۇتاس ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقۋ، مازمۇنىن ءبىلۋ ماڭىزدى ەمەس. مىسالى، ماتىننەن قاجەت پايىزدىق كورسەتكىشتەردى، جىلداردى نەمەسە قاجەتتى سوزدەردى تاۋىپ الۋ.
• دەتالدى تۇردە وقۋ – ءاربىر ءسوزدىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءماتىندى سوزبە - ءسوز وقۋ. مىسالى، كەلىسىمشارتتاعى تالاپتاردى نەمەسە نۇسقاۋلاردى ءتۇسىنۋ ءۇشىن سوزبە - ءسوز وقۋ.
ءسوز ماعىناسىن مانماتىننەن اجىراتۋ – ءماتىن ىشىندەگى تانىس ەمەس ءسوزدىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنۋ (بولجاۋ) ءۇشىن، ونىڭ اينالاسىنداعى سوزدەر مەن سويلەمگە نازار اۋدارۋ.
• ءماتىن قۇرىلىمىن ءتۇسىنۋ – ءماتىن قۇرىلىمىنىڭ ۇيىمداستىرىلۋىن ءتۇسىنۋ. مىسالى، كىرىسپە ءبولىم، نەگىزگى ءبولىم، قورىتىندى ءبولىم.
• بولجاي ءبىلۋ – وقىلىم تاپسىرماسى الدىندا قولدانىلاتىن ءتاسىل. وقۋشىلار ءماتىندى وقىماس بۇرىن ونىڭ مازمۇنى مەن كوتەرەتىن ماسەلەسى جونىندە ويلانىپ، تالقىلاپ كورەدى. ول ءۇشىن ولار ءماتىن تاقىرىبىنا، تەست وعان بەرىلگەن سۋرەتكە قاراپ بولجاي وتىرىپ، سول تاقىرىپتا ءوز بىلىمدەرىن قولدانادى. بۇل ءتاسىل ءماتىندى وڭاي تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.
• ءماتىن تۇرلەرىن اجىراتا ءبىلۋ – سيپاتتاۋ، حابارلاۋ، تالقىلاۋ.
• ەكستەنسيۆتى وقىلىم – ۇلكەن كولەمدى ماقالا نەمەسە شىعارمالاردى (رومان، اڭگىمە) وقۋ.
• ينتەنسيۆتى وقىلىم – ماتىندەگى سويلەمدەردىڭ گرامماتيكالىق قۇرىلىمىن، بەلگىلى ءبىر تاقىرىپقا ارنالعان سوزدەردى تالقىلاۋ ءۇشىن وقۋ. مۇنداعى ماقسات وقۋشىلاردىڭ ءتىلدى دۇرىس قولدانا بىلۋدەگى ءبىلىمىن ارتتىرۋ.
وقىلىمعا ارنالعان ساباق قۇرىلىمى:
• وقىلىم الدى تاپسىرما – ءماتىن تاقىرىبىن اشۋعا باعىتتالعان جاتتىعۋلار، سوزدەردى الدىن الا ۇيرەتۋ، ءماتىن مازمۇنىن بولجاۋعا بايلانىستى سۇراقتار قويۋ.
• وقىلىم تاپسىرماسى – ءارتۇرلى وقىلىم داعدىلارىن دامىتۋعا ارنالعان جاتتىعۋلار (سۇراقتار). العاشقى جاتتىعۋلار جالپى مازمۇنىن تۇسىنۋگە باعىتتالسا، كەيىنگى جاتتىعۋلار ناقتى اقپاراتتى تابۋعا ارنالۋى ءتيىس.
• وقىلىمنان كەيىنگى تاپسىرما – ماتىندە كوتەرىلگەن ماسەلەگە، اقپاراتتارعا بايلانىستى تالقىلاۋ سۇراقتارى. مۇنداعى سۇراقتار ولار ۇيرەنگەن جاڭا سوزدەردى، ۇعىمداردى قولدانا وتىرىپ، جاۋاپ بەرە الاتىنداي ۇيىمداستىرىلۋى قاجەت. سونىمەن قاتار سۇراقتار وقۋشىلاردىڭ ومىرلىك تاجىريبەسىمەن دە بايلانىسىپ، ءوز كوزقاراستارىن بىلدىرۋگە مۇمكىندىك بەرە الاتىنداي جاسالۋى كەرەك.
5 - سىنىپتىڭ «كيىم. ءسان. تالعام» بولىمىنە بولىنگەن وقىلىم ماقساتتارى:
5. 2. 3. 1 - جارناما قۇرىلىمى مەن رەسىمدەلۋى ارقىلى جانرلىق ەرەكشەلىكتەرىن اجىراتۋ؛
5. 2. 5. 1 - ءماتىن مازمۇنىن تۇسىنۋگە، ناقتى اقپاراتتاردى انىقتاۋعا باعىتتالعان سۇراقتار قۇراستىرۋ.
7 - سىنىپتىڭ «كوشپەندىلەر مادەنيەتى بولىمىنە بولىنگەن وقىلىم ماقساتتارى:
7. 2. 3. 1 - حرونيكا قۇرىلىمى مەن رەسىمدەلۋى ارقىلى جانرلىق ەرەكشەلىكتەرىن اجىراتۋ؛
7. 2. 4. 1 - يدەياسى ۇقساس پۋبليسيستيكالىق جانە كوركەم ادەبيەت ستيلىندەگى ماتىندەردىڭ تاقىرىبى، قۇرىلىمى، ماقساتتى اۋديتورياسى، تىلدىك ەرەكشەلىگىن سالىستىرا تالداۋ.
7 - سىنىپ بويىنشا تاپسىرما ۇلگىسى
وقىلىم الدىنداعى تاپسىرما
تالقىلاۋ سۇراعى:
• پۋبليسيستيكالىق ستيل مەن كوركەم ادەبيەت ءستيلىنىڭ ايىرماشىلىقتارى قانداي؟
وقىلىم تاپسىرماسى
ەكى ءماتىندى سالىستىرىپ، ۇقساستىعى مەن ايىرماشىلىعىن تاپ:
• ءماتىننىڭ ءتۇرى؛
• ماقساتى؛
• مازمۇنى؛
• ءستيلى مەن ءتىلى.
بۇگىن دە تاۋەلسىز ەل بولىپ، ءوز قولىمىز ءوز اۋزىمىزعا جەتتى. وسىنداي شاتتىق قۋانىشقا قولىمىز جەتكەنىنە 20 جىل. كوك بايراعىمىز سامال جەلمەن تەربەلىپ، ءانۇرانىمىز كوگىمىزدە قالقىپ، ەلتاڭبامىز تورىمىزدە تۇر.
تاريح ساحناسىننان سىزىلىپ قالعان قانشاما ەل، قانشاما وركەنيەت بولمادى. ال ءبىزدىڭ بابالارىمىز مىڭداعان جىلدار بويى وسى ءوز دالاسىندا كوشىپ - قونىپ، ءتىلىن دە، ءدىلىن دە جوعالتپاي، دالالىق مادەنيەتىن ماپەلەپ، بىزگە مۇرا عىپ تابىس ەتتى.
وتكەن داۋىردەن، بابا - اجەلەرىمىز قالدىرعان مۇرانىڭ ءبىرى. قازاق كۇن كورىنىسىنە، ۇرپاق تاربيەسىنە، تۇرمىستىق قاجەتتەرىنە تاعى باسقا كەرەكتەرىنە جاراتتى. ۇرپاقتان - ۇرپاققا اۋىسىپ كەلە جاتقان سالت - سانامىزدا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوزىنىڭ ماڭىزىن جويماعان داستۇرلەرىمىز بار. ۇلى ابايدىڭ: «ادامدا ءاربىر نارسەگە قىزىعۋشىلىق، بىلمەككە قۇمارلىق» - دەگەن ءسوزى بار. بابا - اجەلەرىمىزدەن قالعان داستۇرلەردى وقىپ، ءبىلىپ، ۇيرەنگەن جاقسى بولاتىن ەدى. وزىنە ۇناعانىن كۇندەلىكتى ومىرىنە پايدالانۋعا بولادى. نە نارسەنى بولسا دا بىلگەننىڭ زيانى جوق.
وقو، ماقتارال اۋدانى،
ت. رىسقۇلوۆ جوم
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
كالييەۆا مەيرامكۇل
وقىلىم داعدىسىن مەڭگەرتۋ جولدارى. جۇكتەۋ
وقىلىم رەسەپتيۆتى (قابىلداۋشى) داعدىلار قاتارىنا جاتادى.
وقىلىمنىڭ ماقساتى – ماتىندەگى نەگىزگى جانە قوسىمشا اقپاراتتى ءارتۇرلى دەڭگەيدە قابىلداۋى جانە تۇسىنە ءبىلۋى.
وقىلىم داعدىلارى:
• مازمۇنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن وقۋ نەمەسە كوز جۇگىرتىپ وقۋ – ماتىندەگى جالپى يدەيانى ءتۇسىنۋ ءۇشىن تەز وقىپ شىعۋ.
• ناقتى اقپاراتتاردى تابۋ ءۇشىن وقۋ – ءماتىن ىشىندەگى اقپاراتتاردى تاۋىپ الۋ ءۇشىن وقۋ. بۇل داعدىدا تۇتاس ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقۋ، مازمۇنىن ءبىلۋ ماڭىزدى ەمەس. مىسالى، ماتىننەن قاجەت پايىزدىق كورسەتكىشتەردى، جىلداردى نەمەسە قاجەتتى سوزدەردى تاۋىپ الۋ.
• دەتالدى تۇردە وقۋ – ءاربىر ءسوزدىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءماتىندى سوزبە - ءسوز وقۋ. مىسالى، كەلىسىمشارتتاعى تالاپتاردى نەمەسە نۇسقاۋلاردى ءتۇسىنۋ ءۇشىن سوزبە - ءسوز وقۋ.
ءسوز ماعىناسىن مانماتىننەن اجىراتۋ – ءماتىن ىشىندەگى تانىس ەمەس ءسوزدىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنۋ (بولجاۋ) ءۇشىن، ونىڭ اينالاسىنداعى سوزدەر مەن سويلەمگە نازار اۋدارۋ.
• ءماتىن قۇرىلىمىن ءتۇسىنۋ – ءماتىن قۇرىلىمىنىڭ ۇيىمداستىرىلۋىن ءتۇسىنۋ. مىسالى، كىرىسپە ءبولىم، نەگىزگى ءبولىم، قورىتىندى ءبولىم.
• بولجاي ءبىلۋ – وقىلىم تاپسىرماسى الدىندا قولدانىلاتىن ءتاسىل. وقۋشىلار ءماتىندى وقىماس بۇرىن ونىڭ مازمۇنى مەن كوتەرەتىن ماسەلەسى جونىندە ويلانىپ، تالقىلاپ كورەدى. ول ءۇشىن ولار ءماتىن تاقىرىبىنا، تەست وعان بەرىلگەن سۋرەتكە قاراپ بولجاي وتىرىپ، سول تاقىرىپتا ءوز بىلىمدەرىن قولدانادى. بۇل ءتاسىل ءماتىندى وڭاي تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.
• ءماتىن تۇرلەرىن اجىراتا ءبىلۋ – سيپاتتاۋ، حابارلاۋ، تالقىلاۋ.
• ەكستەنسيۆتى وقىلىم – ۇلكەن كولەمدى ماقالا نەمەسە شىعارمالاردى (رومان، اڭگىمە) وقۋ.
• ينتەنسيۆتى وقىلىم – ماتىندەگى سويلەمدەردىڭ گرامماتيكالىق قۇرىلىمىن، بەلگىلى ءبىر تاقىرىپقا ارنالعان سوزدەردى تالقىلاۋ ءۇشىن وقۋ. مۇنداعى ماقسات وقۋشىلاردىڭ ءتىلدى دۇرىس قولدانا بىلۋدەگى ءبىلىمىن ارتتىرۋ.
وقىلىمعا ارنالعان ساباق قۇرىلىمى:
• وقىلىم الدى تاپسىرما – ءماتىن تاقىرىبىن اشۋعا باعىتتالعان جاتتىعۋلار، سوزدەردى الدىن الا ۇيرەتۋ، ءماتىن مازمۇنىن بولجاۋعا بايلانىستى سۇراقتار قويۋ.
• وقىلىم تاپسىرماسى – ءارتۇرلى وقىلىم داعدىلارىن دامىتۋعا ارنالعان جاتتىعۋلار (سۇراقتار). العاشقى جاتتىعۋلار جالپى مازمۇنىن تۇسىنۋگە باعىتتالسا، كەيىنگى جاتتىعۋلار ناقتى اقپاراتتى تابۋعا ارنالۋى ءتيىس.
• وقىلىمنان كەيىنگى تاپسىرما – ماتىندە كوتەرىلگەن ماسەلەگە، اقپاراتتارعا بايلانىستى تالقىلاۋ سۇراقتارى. مۇنداعى سۇراقتار ولار ۇيرەنگەن جاڭا سوزدەردى، ۇعىمداردى قولدانا وتىرىپ، جاۋاپ بەرە الاتىنداي ۇيىمداستىرىلۋى قاجەت. سونىمەن قاتار سۇراقتار وقۋشىلاردىڭ ومىرلىك تاجىريبەسىمەن دە بايلانىسىپ، ءوز كوزقاراستارىن بىلدىرۋگە مۇمكىندىك بەرە الاتىنداي جاسالۋى كەرەك.
5 - سىنىپتىڭ «كيىم. ءسان. تالعام» بولىمىنە بولىنگەن وقىلىم ماقساتتارى:
5. 2. 3. 1 - جارناما قۇرىلىمى مەن رەسىمدەلۋى ارقىلى جانرلىق ەرەكشەلىكتەرىن اجىراتۋ؛
5. 2. 5. 1 - ءماتىن مازمۇنىن تۇسىنۋگە، ناقتى اقپاراتتاردى انىقتاۋعا باعىتتالعان سۇراقتار قۇراستىرۋ.
7 - سىنىپتىڭ «كوشپەندىلەر مادەنيەتى بولىمىنە بولىنگەن وقىلىم ماقساتتارى:
7. 2. 3. 1 - حرونيكا قۇرىلىمى مەن رەسىمدەلۋى ارقىلى جانرلىق ەرەكشەلىكتەرىن اجىراتۋ؛
7. 2. 4. 1 - يدەياسى ۇقساس پۋبليسيستيكالىق جانە كوركەم ادەبيەت ستيلىندەگى ماتىندەردىڭ تاقىرىبى، قۇرىلىمى، ماقساتتى اۋديتورياسى، تىلدىك ەرەكشەلىگىن سالىستىرا تالداۋ.
7 - سىنىپ بويىنشا تاپسىرما ۇلگىسى
وقىلىم الدىنداعى تاپسىرما
تالقىلاۋ سۇراعى:
• پۋبليسيستيكالىق ستيل مەن كوركەم ادەبيەت ءستيلىنىڭ ايىرماشىلىقتارى قانداي؟
وقىلىم تاپسىرماسى
ەكى ءماتىندى سالىستىرىپ، ۇقساستىعى مەن ايىرماشىلىعىن تاپ:
• ءماتىننىڭ ءتۇرى؛
• ماقساتى؛
• مازمۇنى؛
• ءستيلى مەن ءتىلى.
حالقىن سۇيگەن – سالتىن سۇيەدى
بۇگىن دە تاۋەلسىز ەل بولىپ، ءوز قولىمىز ءوز اۋزىمىزعا جەتتى. وسىنداي شاتتىق قۋانىشقا قولىمىز جەتكەنىنە 20 جىل. كوك بايراعىمىز سامال جەلمەن تەربەلىپ، ءانۇرانىمىز كوگىمىزدە قالقىپ، ەلتاڭبامىز تورىمىزدە تۇر.
تاريح ساحناسىننان سىزىلىپ قالعان قانشاما ەل، قانشاما وركەنيەت بولمادى. ال ءبىزدىڭ بابالارىمىز مىڭداعان جىلدار بويى وسى ءوز دالاسىندا كوشىپ - قونىپ، ءتىلىن دە، ءدىلىن دە جوعالتپاي، دالالىق مادەنيەتىن ماپەلەپ، بىزگە مۇرا عىپ تابىس ەتتى.
وتكەن داۋىردەن، بابا - اجەلەرىمىز قالدىرعان مۇرانىڭ ءبىرى. قازاق كۇن كورىنىسىنە، ۇرپاق تاربيەسىنە، تۇرمىستىق قاجەتتەرىنە تاعى باسقا كەرەكتەرىنە جاراتتى. ۇرپاقتان - ۇرپاققا اۋىسىپ كەلە جاتقان سالت - سانامىزدا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوزىنىڭ ماڭىزىن جويماعان داستۇرلەرىمىز بار. ۇلى ابايدىڭ: «ادامدا ءاربىر نارسەگە قىزىعۋشىلىق، بىلمەككە قۇمارلىق» - دەگەن ءسوزى بار. بابا - اجەلەرىمىزدەن قالعان داستۇرلەردى وقىپ، ءبىلىپ، ۇيرەنگەن جاقسى بولاتىن ەدى. وزىنە ۇناعانىن كۇندەلىكتى ومىرىنە پايدالانۋعا بولادى. نە نارسەنى بولسا دا بىلگەننىڭ زيانى جوق.
وقو، ماقتارال اۋدانى،
ت. رىسقۇلوۆ جوم
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
كالييەۆا مەيرامكۇل
وقىلىم داعدىسىن مەڭگەرتۋ جولدارى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
كوۋچينگ تاقىرىبى: تالانتتى جانە دارىندى بالالاردى انىقتاۋ جانە وقىتۋ جولدارى
-
ۇزاق مەرزىمدى جوسپاردىڭ تاراۋى: 5. 3ۆ وندىق بولشەكتەر جانە ولارعا امالدار قولدانۋ
