وقىتۋ مەن وقۋداعى جاڭا تاسىلدەر
بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى ايگۋل بالگالييەۆا
وقىتۋ مەن وقۋداعى جاڭا تاسىلدەر
نەگىزگى ءبولىم
1. وقۋ مەن وقىتۋداعى جاڭا تاسىلدەر.
1. 1. وزگەرىسكە باستاعان – ءادىس - تاسىلدەر
1. 2. ءىس - تاجىريبە
قورىتىندى
كىرىسپە
بۇگىنگى تاڭدا باستى ماسەلە بولىپ وتىرعان – جاس ۇرپاقتىڭ ساپالى ءبىلىم الۋى. ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ «ءبىلىمدى، ساۋاتتى ادامدار – بۇل ءححى عاسىردى ادامزات دامۋىنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى» دەگەنىنىڭ ءوزى – ۇلكەن كورەگەندىكتىڭ بەلگىسى. ءبىلىم سالاسىنىڭ دامۋى كوشىنەن قالماي ىلگەرىلەۋ باستى ماقساتىمىز. سول كوشكە ىلەسە الماساق - بىزگە سىن. ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا.
«مەكتەپ - كەمە، ءبىلىم - تەڭىز»، «ءبىلىم – گاۋھار، باعاسى جوق، ناداندىق - كەمەل، داۋاسى جوق» دەگەندەي، ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىم الۋداعى ءداستۇرلى تاسىلدەر مەن جاڭا تاسىلدەر بىرىمەن - ءبىرى ۇشتاسىپ كەمەلدەنگەندە عانا جاقسى، ناتيجەلى تابىستارعا جەتەرى انىق. ءبىلىم مەن عىلىم كۇن سايىن ەمەس، مينۋت، سەكۋند سايىن عارىشتاپ وركەندەگەن 21 - عاسىر جاھاندانۋ عاسىرىندا ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق سالالارىندا: ينتەرنەت، كومپيۋتەرلىك جۇيە، قاشىقتىقتان وقىتۋ، مەكتەپتەردە دامۋ ۇستىندە. يننوۆاسيالىق وقىتۋ تەحنولوگيالارى قولدانىسقا پايدالانىلعان قازىرگى ۋاقىتتا ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىم الۋداعى جاڭا ءتاسىل، يدەيالاردى مۇعالىمدەر تولىق ءارى جان - جاقتى يگەرۋ، ىزدەنىستە بولۋ، ءبىلىم بەرۋ مەن وقىتۋدىڭ قازىرگى زامانعى ادىستەرىن ءبىلۋ ءمۇعالىمنىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسىندا باستى مىندەتكە اينالۋدا. ماسەلەن، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە يننوۆاسيالىق ءبىلىم بەرۋ ستاندارتى، قازىرگى زاماننىڭ تاقاۋرىنا ساي جاڭا باعدارلامالار قولدانىلعان سايىن ءمۇعالىمنىڭ ءرولى، جاۋاپكەرشىلىگى ارتىپ، ءمۇعالىم ءوزى - ءوزى جان - جاقتى كەمەلدەنگەن تۇلعا رەتىندە كورسەتە ءبىلۋ قاجەتتىگىن سەزىنەدى.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي بولاشاق ۇرپاقتىڭ وقىپ ءبىلىم الۋىن ەلىمىز ءبىرىنشى ورىنعا قويىپ وتىر. ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىم الۋداعى اتقارىلاتىن قارقىندى جۇمىس ۇستازدارىڭ ەنشىسىندە ەكەنى ايتپاسا دا بەلگىلى. وسى ورايدا ۇلى پەداگوگ ۋشينسكييدىڭ «بالا – بالقىتىلعان التىن» دەگەن قاناتتى ءسوز بىردەن ويعا تۇسەدى. بالاعا قالاي باعىت بەرسەڭ، سولاي وسەدى. سوندىقتان بالانىڭ بويىندا جاقسى قاسيەتتەردىڭ بولۋىنا، ولاردىڭ جان - جاقتى دامۋىن، رۋحاني باي تۇلعا قالىپتاستىرا ءبىلۋىمىز كەرەك. وقىتۋداعى جاڭا تاسىلدەردى پايدالانا وتىرىپ، وقۋشى بويىندا وزىنە دەگەن سەنىمدىلىك پەن جاۋاپكەرشىلىكتەردى دامىتۋ بولىپ تابىلادى.
ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الەمدىك جوعارى دەڭگەيگە قول جەتكىزگەن اناعۇرلىم تانىمال وقىتۋ ادىستەمەلەرى اراسىندا سىندارلى تەوريالىق وقۋعا نەگىزدەلگەن ءتاسىل كەڭ تارالعان. (Hattie، 2009).
بۇل باعدارلاما – ءمۇعالىمنىڭ ءبىلىم بەرۋ مەن وقىتۋداعى ءادىس - تاسىلدەرىن وزگەرتۋگە جاڭا باستاما بولىپ وتىر. باعدارلاما سىندارلى وقىتۋعا نەگىزدەلگەن. بۇل تەوريا وقۋشىنىڭ تاپسىرمانى ورىنداۋدا العان بىلىمدەرىن بۇرىنعى بىلەتىندەرىمەن ۇشتاستىرۋ بولىپ تابىلادى. وقۋشى ساباق بارىسىندا جان - جاقتى دامىپ، سىنىپتاستارىنان ۇيرەنەدى، ءبىر - ءبىرىن ۇيرەتەدى.
نەگىزگى ءبولىم
وزگەرىسكە باستاعان وقۋ مەن وقىتۋداعى ءادىس - تاسىلدەر
وقىتۋداعى جاڭا تاسىلدەردى ەنگىزە وتىرىپ مەن ءداستۇرلى وقىتۋداعى جالپى قابىلدانعان ۇلگىلەردى، مىسالى ءبىلىم بەرۋدىڭ ناتيجەسى – باعالاۋ، ءمۇعالىم وقۋشىدان كوبىرەك بىلەدى، بالالاردى ءالسىز جانە كۇشتى دەپ ءبولۋ، ساباقتا بەلسەندى تۇلعا – ءمۇعالىم سياقتى پىكىرلەردى وزگەرتۋ كەرەك ەكەندىگىن ءتۇسىندىم. مۇعالىمدەرگە ارنالعان نۇسقاۋلىقتا پاجارەس (1992) وقىتۋ ءستيلىن تاڭداۋ كەزىندە ءمۇعالىمنىڭ بىلىمدىلىگىنەن گورى ۇستانىمعا نەگىزدەلگەن وي - توقتامدارىنىڭ ىقپالى كۇشتىرەك دەپ سەندىرەدى: وقىتۋ ۇدەرىسىندە قالىپتاسقان كوزقاراستار ءمۇعالىمنىڭ بارلىق ءىس - ارەكەتتەرىنە اسەر ەتەدى دەپ كورسەتىلگەندەي ەڭ باستىسى ءمۇعالىمنىڭ ۇستانىمى، ءمۇعالىمنىڭ ۇستانىمدى وزگەرتۋ – ءمۇعالىمنىڭ وقىتۋداعى ارەكەتتەرىن وزگەرتۋگە اكەلەدى. دجوردج بەرنارد شوۋ بىلاي دەگەن ەكەن «وزگەرىسسىز ىلگەرىلەۋ مۇمكىن ەمەس، ال ءوز كوزقاراسىن وزگەرتە المايتىندار، ەشتەڭەنى دە وزگەرتە المايدى».
ءوز ءىس - تاجىريبەمدە وقۋ مەن وقىتۋدا سان - قىرلى ءادىس - تاسىلدەردى قولدانۋعا بولعاندىعىن ءبىلدىم. وقىتۋداعى جاڭا ءادىس تاسىلددەر مىناداي باعىتتاردى قامتىدى: جوسپارلاۋدا، ساباق ماقساتىن بەلگىلەۋدە، ۇيىمداستىرۋدا، باعالاۋدا، كەرى بايلانىستا كورىنىس تاۋىپ جاتتى.
ءداستۇرلى وقىتۋدىڭ يدەياسى – دايىن ءبىلىم بەرۋگە نەگىزدەلگەن. بۇل تۋرالى نۇسقاۋلىقتا بالاي دەپ «ءداستۇرلى ستيل ارقىلى الىنعان ءبىلىم وقۋشىلاردىڭ جيناقتاعان وزگە بىلىمدەرىمەن ءسىڭىسىپ كەتە المايدى. سوندىقتان مەحانيكالىق ەستە ساقتاۋ، ءۇستىرت ءبىلىم الۋ جاعدايلارى ورىن الادى. دايىن ءبىلىمدى بەرۋگە نەگىزدەلگەن وقىتۋ تاسىلدەرىنىڭ ءبىلىمدى مەڭگەرۋ بىلاي تۇرسىن، ولار بويىنشا تەرەڭ تۇسىنىك قالىپتاستىرىپ، باستاپقى ءبىلىمدى جاڭا بىلىممەن ءوزارا بايلانىستىرۋعا دا مۇمكىندىك تۋدارا بەرمەيتىنىن» تىلگە تيەك ەتەدى. (مان، 6 بەت) ال دجون حەتتي (2009) «ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الەمدىك جوعارى دەڭگەيگە قول جەتكىزگەن اناعۇرلىم تانىمال وقىتۋ ادىستەمەلەرى اراسىندا سىندارلى (كونسترۋكتيۆتى) تەوريالىق وقىتۋعا نەگىزدەلگەن ءتاسىل كەڭ تاراعان» دەپ اتاپ كورسەتكەن، سىندارلى وقىتۋ تەورياسىنىڭ يدەياسى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋىن دامىتۋ، ولاردىڭ بۇرىنعى العان بىلىمدەرى مەن جاڭا نەمەسە سىنىپتاعى ءتۇرلى دەرەك كوزدەرىنەن، مۇعالىمنەن، وقۋلىقتان جانە دوستارىنان العان بىلىمدەرىمەن استاستىرىلا جۇزەگە اسادى دەگەن تۇجىرىمعا نەگىزدەلەدى.
ساباق ماقساتىن بەلگىلەۋدىڭ ءوزى مەن ءۇشىن جاڭالىق بولدى. ءداستۇرلى وقىتۋدا وقىتۋدىڭ ءۇش ماقساتىن بىلىمدىلىك، تاربيەلىك، دامىتۋشىلىق ماقساتتارىن قويۋ قاي مۇعالىمگە بولماسىن قيىنعا تۇسكەنى انىق. ءداستۇرلى ماقساتتاردىڭ سيپاتى مىناداي جالپىلاما، ناقتى ەمەس، شىندىققا سايكەس ەمەس، وتە كەڭ اۋقىمدى بولاتىن. قويىلعان ماقساتقا جەتۋ - جەتپەۋ دارەجەسى بەلگىسىز بولىپ قالادى. ءبىرىنشى بەتپە بەتتە تانىسقان SMART ماقسات ءبارىمىزدى دە ەلەڭ ەتكىزدى. مۇعالىمدەردىڭ ساباقتاعى ءبىلىم بەرۋ ارەكەتتەرىنىڭ، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىنىڭ ناقتى ولشەمى بولعان بۇل ماقسات قويۋ تيىمدىلىگىن ساباق بارىسىندا دالەلدەي ءتۇستى. 1981 دجوردج دوران ەنگىزگەن Smart ماقسات - سپەسيفيكالىق، ناقتىلى، ولشەۋگە بولاتىن، قولجەتىمدى، شىندىققا نەگىزدەلگەن، بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ارالىعىمەن شەكتەلگەن قاسيەتتەرىمەن ساباق ماقساتىنىڭ ءمانىن اشا ءتۇستى. مەن تاجىريبە كەزىندە ساباقتارىمدا مىناداي ماقساتتار قويدىم: گيدرانىڭ سىرتقى قۇرىلىسىن انىقتاۋ، گيدرانىڭ قوزعالۋى، قورەكتەنۋى جانە تىتىركەنۋ قۇبىلىستارى تۋرالى ۇيرەتۋ.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
وقىتۋ مەن وقۋداعى جاڭا تاسىلدەر
نەگىزگى ءبولىم
1. وقۋ مەن وقىتۋداعى جاڭا تاسىلدەر.
1. 1. وزگەرىسكە باستاعان – ءادىس - تاسىلدەر
1. 2. ءىس - تاجىريبە
قورىتىندى
كىرىسپە
بۇگىنگى تاڭدا باستى ماسەلە بولىپ وتىرعان – جاس ۇرپاقتىڭ ساپالى ءبىلىم الۋى. ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ «ءبىلىمدى، ساۋاتتى ادامدار – بۇل ءححى عاسىردى ادامزات دامۋىنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى» دەگەنىنىڭ ءوزى – ۇلكەن كورەگەندىكتىڭ بەلگىسى. ءبىلىم سالاسىنىڭ دامۋى كوشىنەن قالماي ىلگەرىلەۋ باستى ماقساتىمىز. سول كوشكە ىلەسە الماساق - بىزگە سىن. ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا.
«مەكتەپ - كەمە، ءبىلىم - تەڭىز»، «ءبىلىم – گاۋھار، باعاسى جوق، ناداندىق - كەمەل، داۋاسى جوق» دەگەندەي، ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىم الۋداعى ءداستۇرلى تاسىلدەر مەن جاڭا تاسىلدەر بىرىمەن - ءبىرى ۇشتاسىپ كەمەلدەنگەندە عانا جاقسى، ناتيجەلى تابىستارعا جەتەرى انىق. ءبىلىم مەن عىلىم كۇن سايىن ەمەس، مينۋت، سەكۋند سايىن عارىشتاپ وركەندەگەن 21 - عاسىر جاھاندانۋ عاسىرىندا ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق سالالارىندا: ينتەرنەت، كومپيۋتەرلىك جۇيە، قاشىقتىقتان وقىتۋ، مەكتەپتەردە دامۋ ۇستىندە. يننوۆاسيالىق وقىتۋ تەحنولوگيالارى قولدانىسقا پايدالانىلعان قازىرگى ۋاقىتتا ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىم الۋداعى جاڭا ءتاسىل، يدەيالاردى مۇعالىمدەر تولىق ءارى جان - جاقتى يگەرۋ، ىزدەنىستە بولۋ، ءبىلىم بەرۋ مەن وقىتۋدىڭ قازىرگى زامانعى ادىستەرىن ءبىلۋ ءمۇعالىمنىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسىندا باستى مىندەتكە اينالۋدا. ماسەلەن، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە يننوۆاسيالىق ءبىلىم بەرۋ ستاندارتى، قازىرگى زاماننىڭ تاقاۋرىنا ساي جاڭا باعدارلامالار قولدانىلعان سايىن ءمۇعالىمنىڭ ءرولى، جاۋاپكەرشىلىگى ارتىپ، ءمۇعالىم ءوزى - ءوزى جان - جاقتى كەمەلدەنگەن تۇلعا رەتىندە كورسەتە ءبىلۋ قاجەتتىگىن سەزىنەدى.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي بولاشاق ۇرپاقتىڭ وقىپ ءبىلىم الۋىن ەلىمىز ءبىرىنشى ورىنعا قويىپ وتىر. ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىم الۋداعى اتقارىلاتىن قارقىندى جۇمىس ۇستازدارىڭ ەنشىسىندە ەكەنى ايتپاسا دا بەلگىلى. وسى ورايدا ۇلى پەداگوگ ۋشينسكييدىڭ «بالا – بالقىتىلعان التىن» دەگەن قاناتتى ءسوز بىردەن ويعا تۇسەدى. بالاعا قالاي باعىت بەرسەڭ، سولاي وسەدى. سوندىقتان بالانىڭ بويىندا جاقسى قاسيەتتەردىڭ بولۋىنا، ولاردىڭ جان - جاقتى دامۋىن، رۋحاني باي تۇلعا قالىپتاستىرا ءبىلۋىمىز كەرەك. وقىتۋداعى جاڭا تاسىلدەردى پايدالانا وتىرىپ، وقۋشى بويىندا وزىنە دەگەن سەنىمدىلىك پەن جاۋاپكەرشىلىكتەردى دامىتۋ بولىپ تابىلادى.
ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الەمدىك جوعارى دەڭگەيگە قول جەتكىزگەن اناعۇرلىم تانىمال وقىتۋ ادىستەمەلەرى اراسىندا سىندارلى تەوريالىق وقۋعا نەگىزدەلگەن ءتاسىل كەڭ تارالعان. (Hattie، 2009).
بۇل باعدارلاما – ءمۇعالىمنىڭ ءبىلىم بەرۋ مەن وقىتۋداعى ءادىس - تاسىلدەرىن وزگەرتۋگە جاڭا باستاما بولىپ وتىر. باعدارلاما سىندارلى وقىتۋعا نەگىزدەلگەن. بۇل تەوريا وقۋشىنىڭ تاپسىرمانى ورىنداۋدا العان بىلىمدەرىن بۇرىنعى بىلەتىندەرىمەن ۇشتاستىرۋ بولىپ تابىلادى. وقۋشى ساباق بارىسىندا جان - جاقتى دامىپ، سىنىپتاستارىنان ۇيرەنەدى، ءبىر - ءبىرىن ۇيرەتەدى.
نەگىزگى ءبولىم
وزگەرىسكە باستاعان وقۋ مەن وقىتۋداعى ءادىس - تاسىلدەر
وقىتۋداعى جاڭا تاسىلدەردى ەنگىزە وتىرىپ مەن ءداستۇرلى وقىتۋداعى جالپى قابىلدانعان ۇلگىلەردى، مىسالى ءبىلىم بەرۋدىڭ ناتيجەسى – باعالاۋ، ءمۇعالىم وقۋشىدان كوبىرەك بىلەدى، بالالاردى ءالسىز جانە كۇشتى دەپ ءبولۋ، ساباقتا بەلسەندى تۇلعا – ءمۇعالىم سياقتى پىكىرلەردى وزگەرتۋ كەرەك ەكەندىگىن ءتۇسىندىم. مۇعالىمدەرگە ارنالعان نۇسقاۋلىقتا پاجارەس (1992) وقىتۋ ءستيلىن تاڭداۋ كەزىندە ءمۇعالىمنىڭ بىلىمدىلىگىنەن گورى ۇستانىمعا نەگىزدەلگەن وي - توقتامدارىنىڭ ىقپالى كۇشتىرەك دەپ سەندىرەدى: وقىتۋ ۇدەرىسىندە قالىپتاسقان كوزقاراستار ءمۇعالىمنىڭ بارلىق ءىس - ارەكەتتەرىنە اسەر ەتەدى دەپ كورسەتىلگەندەي ەڭ باستىسى ءمۇعالىمنىڭ ۇستانىمى، ءمۇعالىمنىڭ ۇستانىمدى وزگەرتۋ – ءمۇعالىمنىڭ وقىتۋداعى ارەكەتتەرىن وزگەرتۋگە اكەلەدى. دجوردج بەرنارد شوۋ بىلاي دەگەن ەكەن «وزگەرىسسىز ىلگەرىلەۋ مۇمكىن ەمەس، ال ءوز كوزقاراسىن وزگەرتە المايتىندار، ەشتەڭەنى دە وزگەرتە المايدى».
ءوز ءىس - تاجىريبەمدە وقۋ مەن وقىتۋدا سان - قىرلى ءادىس - تاسىلدەردى قولدانۋعا بولعاندىعىن ءبىلدىم. وقىتۋداعى جاڭا ءادىس تاسىلددەر مىناداي باعىتتاردى قامتىدى: جوسپارلاۋدا، ساباق ماقساتىن بەلگىلەۋدە، ۇيىمداستىرۋدا، باعالاۋدا، كەرى بايلانىستا كورىنىس تاۋىپ جاتتى.
ءداستۇرلى وقىتۋدىڭ يدەياسى – دايىن ءبىلىم بەرۋگە نەگىزدەلگەن. بۇل تۋرالى نۇسقاۋلىقتا بالاي دەپ «ءداستۇرلى ستيل ارقىلى الىنعان ءبىلىم وقۋشىلاردىڭ جيناقتاعان وزگە بىلىمدەرىمەن ءسىڭىسىپ كەتە المايدى. سوندىقتان مەحانيكالىق ەستە ساقتاۋ، ءۇستىرت ءبىلىم الۋ جاعدايلارى ورىن الادى. دايىن ءبىلىمدى بەرۋگە نەگىزدەلگەن وقىتۋ تاسىلدەرىنىڭ ءبىلىمدى مەڭگەرۋ بىلاي تۇرسىن، ولار بويىنشا تەرەڭ تۇسىنىك قالىپتاستىرىپ، باستاپقى ءبىلىمدى جاڭا بىلىممەن ءوزارا بايلانىستىرۋعا دا مۇمكىندىك تۋدارا بەرمەيتىنىن» تىلگە تيەك ەتەدى. (مان، 6 بەت) ال دجون حەتتي (2009) «ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الەمدىك جوعارى دەڭگەيگە قول جەتكىزگەن اناعۇرلىم تانىمال وقىتۋ ادىستەمەلەرى اراسىندا سىندارلى (كونسترۋكتيۆتى) تەوريالىق وقىتۋعا نەگىزدەلگەن ءتاسىل كەڭ تاراعان» دەپ اتاپ كورسەتكەن، سىندارلى وقىتۋ تەورياسىنىڭ يدەياسى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋىن دامىتۋ، ولاردىڭ بۇرىنعى العان بىلىمدەرى مەن جاڭا نەمەسە سىنىپتاعى ءتۇرلى دەرەك كوزدەرىنەن، مۇعالىمنەن، وقۋلىقتان جانە دوستارىنان العان بىلىمدەرىمەن استاستىرىلا جۇزەگە اسادى دەگەن تۇجىرىمعا نەگىزدەلەدى.
ساباق ماقساتىن بەلگىلەۋدىڭ ءوزى مەن ءۇشىن جاڭالىق بولدى. ءداستۇرلى وقىتۋدا وقىتۋدىڭ ءۇش ماقساتىن بىلىمدىلىك، تاربيەلىك، دامىتۋشىلىق ماقساتتارىن قويۋ قاي مۇعالىمگە بولماسىن قيىنعا تۇسكەنى انىق. ءداستۇرلى ماقساتتاردىڭ سيپاتى مىناداي جالپىلاما، ناقتى ەمەس، شىندىققا سايكەس ەمەس، وتە كەڭ اۋقىمدى بولاتىن. قويىلعان ماقساتقا جەتۋ - جەتپەۋ دارەجەسى بەلگىسىز بولىپ قالادى. ءبىرىنشى بەتپە بەتتە تانىسقان SMART ماقسات ءبارىمىزدى دە ەلەڭ ەتكىزدى. مۇعالىمدەردىڭ ساباقتاعى ءبىلىم بەرۋ ارەكەتتەرىنىڭ، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىنىڭ ناقتى ولشەمى بولعان بۇل ماقسات قويۋ تيىمدىلىگىن ساباق بارىسىندا دالەلدەي ءتۇستى. 1981 دجوردج دوران ەنگىزگەن Smart ماقسات - سپەسيفيكالىق، ناقتىلى، ولشەۋگە بولاتىن، قولجەتىمدى، شىندىققا نەگىزدەلگەن، بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ارالىعىمەن شەكتەلگەن قاسيەتتەرىمەن ساباق ماقساتىنىڭ ءمانىن اشا ءتۇستى. مەن تاجىريبە كەزىندە ساباقتارىمدا مىناداي ماقساتتار قويدىم: گيدرانىڭ سىرتقى قۇرىلىسىن انىقتاۋ، گيدرانىڭ قوزعالۋى، قورەكتەنۋى جانە تىتىركەنۋ قۇبىلىستارى تۋرالى ۇيرەتۋ.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
