سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 1 اپتا بۇرىن)
قوزعاشى ءبىر اڭگىمە اۋىل جايلى...
ماڭعىستاۋ وبلىسى، بەينەۋ اۋدانى،
اباي اتىنداعى ورتا مەكتەبى
تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى مۋسايەۆا كامشات

اشىق تاربيە ساعاتىنىڭ جوسپارى
تاقىرىبى: «قوزعاشى ءبىر اڭگىمە اۋىل جايلى.....»
ماقساتى: ءوز اۋىلىمىزدىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن تەرەڭ ءبىلۋ، تۋعان توپىراعىمىزدان شىققان ونەر ادامدارىن قۇرمەت تۇتۋ، بىلگەنىمىزدى ورتاعا سالىپ، توپقا ءبولىنىپ، ءبىلىمىمىزدى باسەكەگە سالۋ.
كورنەكىلىكتەر: سلايدتار، قورجىن، اسىق، اۋىل كورنىسىنىڭ سۋرەتتەرى، كىتاپتار، جۋرنال، ت. ب.

تاربيە ساعاتىنىڭ ءجۇرىسى:
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار! بيىل استانانىڭ 15 - جىلدىعى، وبلىس جانە اۋدانىمىزدىڭ 40 - جىلدىعى ەكەنى بەلگىلى. بۇل – ۇلكەن ءدۇبىرلى مەرەكە. مىنە، سول تويدىڭ بەتاشارى رەتىندە «قوزعاشى ءبىر اڭگىمە اۋىل جايلى.....» تاقىرىبىندا اشىق تاربيە ساعاتىن وتكىزگەلى وتىرمىز.

پەندە شىركىننىڭ ءبارى اسقاق، ءبارى تاكاپپار عوي. ەشكىمگە، ەشتەڭەگە باسىن ءيىپ، كەۋدەسىن باستىرا قويعىسى كەلمەيدى. ويتكەنى، قاي - قايسىسى دا رياسىز ماحابباتتان جارالىپ، پاك ارماننىڭ جەتەگىنە ىلەسىپ ەر جەتىپ، يگى تىلەۋدىڭ سوڭىندا تىرشىلىك كەشىپ ءجۇر. سويتكەن شالقاق باس، شالقار كوڭىل نەمەنىڭ دە اياعىن تارتىپ، باسىن ءيىپ ءوزىن تومەنشىك ەتەتىن ەكى كۇش بار. ءبىرى - جەر - اناسى، ەكىنشىسى - ءوز اناسى. اناسى دۇنيەگە ءوزىن اكەلىپ، مىناۋ جەر بەتىندەگى ازعانتاي تىرشىلىكتىڭ ىرىزدىق - قۋانىشىنا عانا يە ەتىپ قويماي، كۇللى وزىنە دەيىنگى جيناقتالىپ قالىپتاسقان رۋحاني ەنشىلەس ەتسە، جەر اناسى باباسىنان باستاپ بۇكىل حالقىن جاراتىپ قالىپتاستىرىپ، ورنىقتىرىپ، وسىناۋ ۇلان - اسار الەمنىڭ قيا تارتار كورىنىسىنىڭ كوڭىل تارتار قۇبىلىسىنىڭ وي شيرىعىپ، سانا سەرپىلەر ءمان ماعىناسىنىڭ بىرىنە اينالدىرادى. سوندىقتان دا بولار، ادام تۋعان اناسىنا قانداي وزەگىن ۇزسە، تۋعان جەرىنە دە سونداي وزەگىن ۇزەدى. ونىڭ الدىندا امالسىز ەشكىمگە يمەيتىن اسقاق باسىن سول ەكەۋىنىڭ الدىندا يەدى،- دەيدى زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى، ماڭعىستاۋ توپىراعىنان شىققان قوعام قايراتكەرى ءابىش كەكىلبايەۆ.

بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدا 2 توپ سايىسقا تۇسەدى، ولار:
«مۇراگەر» جانە «بەينەۋ قىراندارى»
بەينەۋ اۋدانى 1973 جىلى ناۋرىزدا قۇرىلدى. اۋدان اتىراۋ، اكتوبە وبلىستارىمەن جانە قاراقالپاقستان، تۇركمەنستان مەملەكەتتەرىمەن شەكتەسىپ جاتقان، توعىز جولدىڭ تورابىندا ورنالاسقان. كەشە قۇمنىڭ ىشىندە تۇرعان شاعىن عانا ەلدى مەكەن بۇگىنگى كۇنى ادەمى تۇرگە ەنگەن. الدىمەن اۋدانىمىزدىڭ بۇگىنگى كەلبەتىنە كوز جۇگىرتىپ، ەكرانعا نازار اۋدارايىق(بەينەتاسپا كورسەتىلەدى).

كىرىسپە ءبولىم. ۆيكتورينالىق سۇراقتار.
زەر سالىپ، كوڭىل ءبولىڭىز،
كەلەسى سۇراق - جاۋاپ ءبولىمىمىز.
1. ماڭعىستاۋ وبلىسى قاي جىلى قۇرىلدى(1973. 20. 03)
2. 1990 جىلعا دەيىن ماڭعىستاۋ قاي وبلىستىڭ قۇرامىندا بولدى(اتىراۋ)
3. بەينەۋ اۋدانىندا قازاقتارمەن قاتار قانداي ۇلت وكىلدەرى تۇرادى(ورىس، تاتار، ۋكراين )
4. اۋدانىمىزداعى ەلدى مەكەندەردى اتا(اقجىگىت، تۇرىش، ەسەت، تولەپ، قىزىلاسكەر، سىڭعىرلاۋ)
5. اۋداندا 1985ج 1. 07 باستاپ شىعاتىن گازەتتى اتا(«راۋان»)
6. بەينەۋ وبلىس ورتالىعى اقتاۋدان قانشا شاقىرىم قاشىقتىقتا جاتىر؟(500كم)
7. ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ جالپى كولەمى قانشا جانە قازاقستاننىڭ قاي ايماعىندا ورنالاسقان؟(ق ر - نىڭ وڭت - بات. كولەمى 16، 7 ملن گا )
8. بەينەۋ اۋدانىنىڭ جەر كولەمى قانشا؟(4، 05 گا)
9. قازىرگى كەزدە اۋدان اكىمىنىڭ قىزمەتىن اتقارىپ وتىرعان كىم؟(ب. ءازىرحانوۆ)

نەگىزگى ءبولىم:
ءمۇعالىم: بەينەۋدەگى قانداي تاريحي - مادەني ەسكەرتكىشتەردى بىلەسىڭدەر؟
وقۋشىلار: ەسكى بەينەۋ قورىمى، امانتۇرلى، اسالى - كوكەتاي، كوركەمباي مەشىتى، اساۋ - باراق ت. ب.
ەل تاريحى ۇرپاق ءۇشىن ماڭىزدى،
وتكەن كۇننەن ايتايىن ءبىر اڭىزدى.
اسالى - كوكەتاي، بەكەت اتا تۋرالى اڭىزدار ايتىلادى.
ماڭعىستاۋ سىندى ولكەنىڭ ارماندا كەتكەن عاشىقتارى قۇرىمسى مەن كەجەك، اقشورا مەن بەلتۇران، اسالى مەن كوكەتاي، قارابوتا مەن ءدوڭقارا، اقبوبەك پەن قايىپ سىندى عاشىقتار تۋرالى ەل اۋزىنداعى دەرەكتەر مەن اڭىزدار وتە كوپ. سولاردىڭ ءبىرى اسالى - كوكەتاي تۋرالى اڭىز ايتىلادى.
بەكەت اتا جاس كەزىندە تاعدىر تارشىلىعىمەن ءارتۇرلى كۇنكورىس ءۇشىن جاقسىلى - جاماندى قاراكەتتەر ىستەسە كەرەك. ءبىر ساپاردان كەلە جاتسا، وزەننەن وتەر كەزدە سۋ ىشىنەن اۋەلى ءبىر ساۋساق كورىنەدى. كەيىننەن بەس ساۋساق كورىنەدى. ول باتىپ كەتىپ، ارتىنان وتىز ساۋساق كورىنەدى. مۇنى بەكەت اتادان باسقا ەشكىم كورمەيدى.
بەكەت اتا اۋىلىنا كەلىپتى. ساپاردا كورگەن قۇبىلىستى ايەلىنە جورىتىپتى. ءبىر ساۋساق – ءبىر قۇدايدى ءبىل، بەس ساۋساق – بەس ۋاقىت نامازىڭدى، وتىز ساۋساق – وتىز كۇن ورازاڭدى ۇمىتپا،- دەگەنى دەپتى ايەلى. بەكەت اتا وزگە قاراكەتتەرىنىڭ بارىنەن تىيىلىپ، ىزگىلىك، يماندىلىق جولعا ەندىگى جەردە ءبىرجولا بەرىلىپتى.

ءمۇعالىم: وسىمدىك پەن جانۋارلار الەمى،
تۋعان جەرىم، تابيعاتىڭ ادەمى!- دەپ بىزدەر ەندى اۋىلىمىزدا كەزدەسەتىن جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر الەمى تۋرالى ءسوز قوزعايمىز. وقۋشىلار وزدەرى دايىنداعان گەرباريي جانە وسىمدىكتەردى كورسەتىپ(جۋسان، ادىراسپان، سەكسەۋىل)، سولار تۋرالى ماعلۇمات بەرەدى.
سوڭعى ءبولىم: وقۋشىلار بەينەۋدىڭ ءۇش ارىسى ۋ. قايرالاپوۆ، جامانبايەۆ، جىلقىبايەۆتىڭ ولەڭدەرىن، ەستەلىكتەرىن ايتادى.
ءۋايىس قايرالاپوۆ «ۇستىرتتە»
ءۇستىرتتىڭ بارىپ، كوردىڭ بە
تاقتايداي تەگىس دالاسىن.
ومىرىنە ءمان بەردىڭ بە
كورگەندە قايران قالاسىڭ.

مەزگىلدىڭ ءوزى باستايتىن -
ءاربىر جىلدىڭ كوكتەمى
تابيعات كىلەم تاستايتىن
اينالا تەگىس كوكتەدى.

كىلەمدى ءقايتسىڭ، باتپاق ءشول
شاپشاڭ – اق جيناپ التىن
تەلمىرىپ، جالپاق قۇبا بەل
سارعاياتىن دا قالاتىن.

قارجاۋباي جىلقىبايەۆ «كورىسەرمىز كوكتەمدە»
اتامەكەن ەجەلدەن –
سىڭعىرلاۋدىڭ بالاسى.
كىمدەرگە قونىس بولماعان
سايى مەنەن سالاسى
«ەلىم» دەپ مۇندا ەرجەتكەن
قازاقتىڭ تالاي بالاسى.
نەبىر ابزال جىگىتتەر
حالقىنىڭ بولعان پاناسى

ابدىبەك جامانبايەۆ «پانا دا بولا بىلەدى»
«بالا عوي» دەيمىز بالانى،
ات تا جوق باسقا بەرەتىن
بالادان وسەر – دانانى
كوزدە جوق بىزدە كورەتىن
ءبىر كۇنى جايناپ سول بالا،
ەلدىڭ شىقسا كوگىنە.
«بالا عوي» دەيمىز سوندا دا،
«دانا دەۋ» ارتىق كورىنە!
ويانىپ اسىل ارماندار،
ۇيقىسىز ماڭگى وتەر – اۋ.
ەلىنە بالا بولعاندار،
پانا دا بولار ەكەن - اۋ.
«ماقال - ءسوزدىڭ مايەگى» دەيدى دانا حالقىمىز. ولاي بولسا 2 توپ ماقال - ماتەل ايتىپ جارىسايىق. ماقال - ماتەلدەر تۋعان ەلگە، جەرگە بايلانىستى بولۋى كەرەك.

قورىتىندى ءسوز:«جەرگە تەر توگىپ، حالىققا قان توگىپ قىزمەت ەتۋدەن جالىقپا»- دەيدى ب. مومىش ۇلى. دەمەك ءبىز ەلىمىز ءۇشىن ەشتەڭەدەن ايانباۋىمىز كەرەك ەكەن.
مىنە، بالالار، بۇگىنگى تاربيە ساعاتىندا اۋدانىمىزدىڭ تاريحى، وسىمدىگى مەن جانۋارلارى، اقىندارى تۋرالى ءبىراز مالىمەت الدىق دەپ ويلايمىن. بۇل ءالى دە از. سوندىقتان مالىمەتتەردى تولىعىراق بىلگىمىز كەلسە مىنا كىتاپتاردى وقۋعا ۇسىنىس بەرەمىن.
شادمانوۆ باقىتجان. ءان «بەينەۋ».

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما