ورتان قولىمدى تاپ
ءبىزدىڭ كولحوزدىڭ باس زووتەحنيگى جاقسى جىگىت، ال ديرەكتورىمىز كەرەمەت دەسەم دە بولادى. ولار جۇرتپەن ارالاسقاندا ناۋرىز كوجەنىڭ قويۋىنداي قالىڭ كەپتىڭ ىشىنەن ديرەكتور قايدا، باس زووتەحنيك قايدا دەيتىن ەمەس، قيتىق سىز ارالاسادى دا كەتەدى. ءوزىڭىز ناۋرىز كوجەنىڭ قويۋىن ءبولىپ كوردىڭىز بە، وندا ءبىزدىڭ قازەكەم ۇيىندە قانداي ءدام، قانداي پىسكەن اس بولسا، ءبارىن سول كوجەنىڭ ىشىنەن تاپقىزادى عوي. بيداي ما، تارى ما، دوبيا ما، نوقات پا، جۇگەرى مە، قارا قۇمىق پا، قۇمدا ەسەتىن قۇمىرشىق پا، ۇيدە جەلىنبەي قالعان جۇمىرشاق پا، ايتەۋىر ءبارىن قازانعا سالا بەرەدى عوي. قاتقان قۇرتتى، كەپكەن سارى ىرىمشىك پەن ەجەگەيدى ايتىپ تا جاتقان جوقپىن. ونىڭ ۇستىنە قىستان قالعان سۇرگىدەن نە بار، قازى-قارتا، جال-جايا، ءتىپتى وسى كەزدەگى دومالانتىپ كارتوپتى، قىپ-قىزىل قىپ پوميدوردى دا سالىپ جىبەرسە كەرەك-تى. ال شىمكەنتتىكتەر قاتقان قارا مەيىزىن، سارتاپتانعان سارى ورىگىن دە تاستاپ جىبەرسە نە دەرسىڭ. ال وسىنىڭ ىشىنە قاي ءداندى تاۋىپ الامىن دەرىڭىز بار ما؟
مىنە، ءبىزدىڭ زووتەحنيگىمىز ءالىمتاي دا، ديرەكتورىمىز دۇرمەكباي دا كوپ ىشىنەن وسىلاي تابىلماي كەتەدى. وعان ءبىز ريزا بول ماي تۇرا المايمىز. ويتكەنى بۇرىنعى ءدۇرلىباي مەن كۇدەرباي سياقتى ءحالىمىزدى ماشينانىڭ ۇستىنەن عانا ءبىلىپ نەمەسە يەگىن يزەڭ ەتكىزىپ وتە بەرسە، وعان ءبىز نە ىستەي الار ەدىك. ديرەكتورلاردىڭ، شىنىن ايتساق كوپشىلىك كوڭىلىن تابۋعا تىرىساتىنى وسى سايلانىپ قويىلاتىن بولعاننان بەرى دەسەك اۋزىمىز قيسايىپ قالماس دەپ ويلايمىن.
نەسىن ايتاسىز، دۇرمەكبايعا جەتەتىن جىگىت بار دەگەنگە سەنە بەرمەيمىن. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، قاي ديرەكتور «دەمالىسقا باراتىن ەدىم، سونىڭ الدىندا حالدەرىڭىزدى بىلگەلى كەلدىم» دەپ دۇرەكەندەي ماشيناسىنان دومالاي ءتۇسىپ جاتۋشى ەدى. ال بۇل جونىندە دۇرەكەڭنىڭ باسقالاردان ورنى بولەكتەۋ. ءتىپتى وتاردا جالعىز ءۇي وتىرعان ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدى ونداي كىم ويلاپتى. تۇنەۋگى كۇنى شىبىن شىعىپ، مال دالا جايلاۋعا شىداماي بارا جاتقاندا، ءبىز الاتاۋ ۇستىندەگى اسىعا كوشكەلى جاتقانىمىزدا كەلگەنىن ايتسايشى. ءۇندى شايى، ءزايتۇن مايى، شىلدىرلاعان شيشالاردى ماشيناسىنان شىعارعاندا:«ادامعا قامقورلىقتى ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن باستىقتى كورگەنىم وسى»،— دەپ جىبەرگەنىم دە بار. نەسىن ايتاسىز، سوندا ءبىر جىرعاپ قالدىق ەمەس پە؟!
— وي، باكە،— دەپ جىبەردى ول.— سىزدەرگە بوس كەلۋگە بولا ما، بار يگىلىكتى ءوندىرىپ جاتقان ەزدەرىڭىز. ەكەنىن ءبىز بىلمەسەك كىم بىلمەك!— پا، پا، شىركىن، ءبىزدىڭ دۇرەكەندەي جىگىت تۋا بەرمەيدى. ءتىپتى مەن سياقتى مالىن باعىپ، وتىن جاعىپ قويىرتپاعىن ۇرتتاپ، قويىن قۇرتتاپ جۇرگەن قويشىنى نەگە دەمەي بالباق دەپ، ءتىپتى باستىق ادام نە دەسە دە ەركى بار، بالباق ەمەس، ءبىر ءارىبىن وزگەرتىپ بالپاق دەپ جىبەرسە، مەن نەمەنە سونشا، سونى شاۋىپ الار ما ەدىم! شىركىن جاقسىلاردىڭ ءجونى باسقا عوي. «باكە، قويشى، ءقادىرىن ءبىز بىلمەسەك كىم بىلەدى»،— دەگەندە ءىشىم جىلىپ، ىشىمدەگى بۇرىنعى باستىقتارعا دەگەن شەمەن بولىپ قاتىپ قالعان، ءتۇيىن-تۇيىن بەرىشتەنگەن بەزدەرىم مايداي ەرىپ ءجۇرىپ بەرمەسى بار ما!؟
— ەي، قاتىن قىستا تۋعان قارا كەبەنى ۇستا،— دەپ، بالباعىڭىز جۇنتتاي بولىپ، سەمىرىپ العان باعلاندى باس سالىپ، جارقىراتىپ سويىپ تاستاماسىن با. ءالى اۋزىنان ءسۇت كەتپەگەن قوزىنىڭ جىلى-جۇمساعىن قازانعا بىلقىتىپ. الگى ءبىزدىڭ ۇيدەگى وزىمنەن اينىمايتىن شۇيكە باسىم — شۇرەگەي اسىپ تاستادى. ول دا ءوزىم دەگەن كىسىگە قوڭ ەتىن كەسىپ بەرەتىن، قۇرت بەرگەنگە قۇرت بەرەتىن، سىرت بەرگەنگە سىرت بەرەتىن ءمارت ادام ەدى. «ۇرىنىڭ قاتىنى قاشاندا وزىنە لايىقتى دا». اسىرەسە ءبىرى قىزىل، ءبىرى اق ەكى شولمەكتى كورگەندە، سىلتەگەندە ەزىمنەن ءبىر قالىسپايتىن سىلقىم-تايىمنىڭ مولتىلدەگەن قارا كوزدەرىنىڭ كۇلمەڭدەگەنىن ايتساڭشى. كۇلمەڭدەمەي قايتسىن، اراق دەگەن اۋزىمىزعا ايلاپ تيمەيتىن بولىپ كەتكەندە، ءبىر قىزىل، ءبىر اعىن ەكەۋمىزدى دە ەسكەرىپ، (ارينە ەكەۋى دە اق بولسا ودان دا جاقسى بولار ەدى) ەلەپ، دىرداي ديرەكتور باسىمەن ءوزى كەلىپ وتىرسا، قارا كەبە تۇگىل، قاراگەر بيەنى جارىپ تاستاماسسىڭ با!؟ ودان اياعانىڭدى يت جەسىن.
«نەمەنە ۇيىڭە تورە تۇسەتىن بە ەدى؟»— دەيدى عوي ءبىزدىڭ قازاق. دۇرەكەم جانىندا تورەڭ دە ادىرام قالسىن داعى، سول ءبىر ون ەكىنشى عاسىردىڭ شاپقىنشىلارىن تەرە دەپ تەرگە شىعارىپ العانىمىز دا ەزىمىزدىڭ كوپ سورلىلىعىمىزدىڭ ءبىرى ەمەس پە. ال مىناۋ ءتورت تۇياقتى اتپەن ەمەس، ءتورت دوڭگەلەكتى ماشينامەن كەلىپ، ۇلكەن باسىن كىشىرەيتىپ، ءوزى كەلىپ ءتۇسىپ وتىرعان دۇرمەكباي دۇرىلدەگەن ءدۇر عوي، شىركىن!
جىگىتتىڭ جىگىتى جولداس-جوراسىمەن، جورعا-تورىسىمەن كورىكتى دەمەي مە. سول ايتقانداي دۇرەكەڭ مۇنداي كەلىسىندە قاسىنا زووتەحنيگى ءالىمتاي عانا ەمەس، شونتىگىندە اقشاسى بۇرقىراپ، تيىنى سىلدىرلاپ جۇرەتىن الگى قاسقىردىڭ اسىعىنداي مىجىرايعان، كىشكەنتاي، ەشكىم ايت قازاق كاسسير قاداقبايدى الا كەلەدى. ەكى ايلىق جالاقىمىزدى ءبىر-اق اكەلىپ، قوس ۋىسىمىزدى تولتىرىپ جىبەرگەندە، كەزىڭ جاماندىق كورمەگىر قالاقبايدىڭ وزىنە دە بىرەر قىزىلقۇلاقتى ۇستاعا سالاتىن ادەتىمىز دە جوق ەمەس. ول دا جىگىتىم-اق بەكەر وبالى نە، «المايمىن» دەپ ايتىپ كورگەن جوق. ويتكەنى جانىمىزدى الگى ەكى شولمەك — ءبىرى قىزىل، ءبىرى اق، ءجىبىتىپ جىبەرگەندە اقشا تۇگىل اعاڭىزدىڭ ءوزى ساداعا دەۋدەن تايىناتىن بالباق ەمەس.
ەكەۋىن سىلقىتىپ تاستاپ، ارينە ولار ازىراعىن، ءبىز كوبىرەگىن ءىشىپ العان كەزدە ءالىمتاي ءبىزدىڭ تۇلكى قۇرساقتاۋ قالعانىمىزدى اڭعارادى دا، دۇرەكەندەي ەكەۋىن شىعارماعانمەن، ءبىر اكتىڭ باسىن قىلتيتادى. ەندى بۇدان نەڭدى ايارسىڭ. شىركىن، ادام جانىن تۇسىنەتىن جىگىت دەپ وسىلاردى ايت! جاقسىنىڭ ءجونى قاشاندا باسقا عوي!
ناق وسىنداي ءبىر دۇنيەنى تورتكە ءبولىپ، وزىڭنەن اقىلدى، وزىڭنەن بەرەگەن، وزىڭنەن كورەگەن ادام جوق بولىپ، كوڭىلىڭ اسپاندا، اقىلىڭ الدەقايدا وتىرعان شاقتا ءبىزدىڭ زووتەحنيك الەكەڭنىڭ ويىنپازدىعى ۇستاپ كەتەدى.
— ورتاڭ قولىمدى تاپ وينايىق!— دەمەسى بار ما.
— ويناساق وينايىق!— دەيمىن مەن، ءتورت قۇبىلام تۇگەل، كەۋدەم كەۋىپ، جانىم جادىراپ وتىرعاندا. جادىراماي قايتەيىن، قاشان، قاي زاماندا باستىعىڭ سەنىڭ ارىپتەسىڭ بولۋشى ەدى. ەندى مىنە، دۇرەكەمنىڭ وزىمەن «ورتاڭ قول تاۋىپ» وينايىن دەپ وتىرسام، بۇدان ارتىق ءوزى مەن كىم بولماقپىن. باياعىدا بىرەۋ ايتقان ەكە:ن «قۇدايعا شۇكىر، قوجبانبەتپەن جاستىمىن»،— دەپ. شاماسى ەلىندە قوجبانبەت دەگەن جاقسى كىسى بولسا كەرەكتى. اناۋ الگى مەن سياقتى ءبىر دارداڭداي بولسا كەرەك، سول كىسىمەن قۇرداستىعىنا دا ماس بولادى ەكەن دەسەدى. سول ايتقانداي، ارىپتەسىڭ باستىعىڭ بولسا، ەندى مۇندايدا كوتەرىلمەگەن كوڭىلدى يتكە سال!
— نە سالىپ وينايمىز؟— دەپ قاداڭ ەتە ءتۇستى الگى ەشكىمپايت قازاق قالاقباي.
— بۇگىن ءبارىمىز دە جالاقى الدىق قوي، ءبىر جالاقى قايدا كەتپەي جاتىر.— جومارتتىقتىڭ دا ءجونى باسقا، كوردىڭىز بە، ءبىر جالاقىدان كەم اۋزىندا ءسوز جوق.
— دۇرىس،— دەدىم مەن دە لەپىرىپ، نە بولسا دا دۇرەكەڭنىڭ وزىمەن ارىپتەس بولعىم كەلىپ.— دۇنيە ەكى كەلمەيدى، وگىز اتتاي جەلمەيدى، تاۋەكەل!
— باكەڭ، ەر جىگىت ەكەن عوي،— دەپ، الگى قاداقباي تاعى دا قاداڭ ەتە ءتۇستى. قاداقبايدىڭ ءسوزى دە جانىما جاعىپ كەتتى.
— قانە، باستا،— دەدىم،— اكەم قىدىكەيدەن قالعان دۇنيە جوق،الەكە!
— دۇرەكەڭ جاسىرسىن،— دەدى قاداقباي.
كوپ ۇندەي قويماعان دۇرەكەڭ تەرىس اينالىپ كەتتى دە. ءبىر ساتتە وڭ قولىن سول قولىمەن ۋىستاپ بەرى قارادى. كوزى كۇلىمدەپ ەزۋىندە كۇلكى، جەز مۇرتى ەدىرەيىپ الىپتى. بايقايمىن، بەس ساۋساق تۇگەل كورىنەدى.
— كىم تابادى؟— دەپ سۇرادى ول.
— جول ۇلكەن كىسىنىكى عوي، باكەڭ تاپسىن،— دەدى ءالىمتاي كىشىپەيىلدىلىك جاساپ. وقىعان ادامنىڭ ءجونى بولەك-اۋ دەپ مەن وتىرمىن. «مەن تابامىن، مەن باس زووتەحنيكپىن» دەسە، نە دەي الار ەدىم مەن پاقىر. جولى ۇلكەن الەكەڭ جاسى ۇلكەن ماعان جولىن ۇسىنىپ، قولىن قۋسىرىپ «ءلاپپاي» دەپ تۇرسا، مۇنداي سىيدى بىلمەيتىن مەنى سونشا كىم دەپ ەدىڭىز، دۇرەكەڭنىڭ جاسىرعان ون قولىنىڭ «ورتان تەرەگىن» ءداپ باستىم دا ءبىرىن شىمشىپ ۇستادىم. ديرەكتوردىڭ قولىنىڭ ۇشى جۇپ-جۇمساق ەكەن، مىقتادىم بىلەم.
— اشىڭىز!— دەدى زووتەحنيك الەكەڭ. دۇرەكەڭ قولىن اشقاندا مەنىڭ شىمشىپ ۇستاپ تۇرعانىم ونىڭ سول قولىنىڭ «شىلدىر شۇمەگى» بولىپ شىقتى. سويتسەم وڭ قولعا" سول قولدىڭ ءبىر ساۋساعىن قوسىپ جىبەرگەن ەكەن.
— ءاي، دا، باكەڭ قاتىرادى!— دەدى قاداقباي تاعى.دا. قاتىردىم با، قاتتىم با، ول جاعى ناق وسى شاقتا ويدا بولعان جوق، تاسى ەرگە دومالاپ، اتى ءجۇرىپ تۇرعان ادامنىڭ قولى دا ءجۇرىپ كەتكەنىنە تاڭدانبادىم. جاڭا عانا قاداقبايدان ساناپ الىپ ەكى قىزىل قۇلاعىن وعان بەرگەننەن قالعان ءۇش ءجۇز قىرىق سومنىڭ ءجۇز سەكسەننىڭ ويىن باسىنا:
— مىنەكي، ءسىزدىڭ ارىڭىزدەن ساداعا كەتسىن،— دەپ تاستاي سالدىم.
— باكەڭ قاتىرادى!— قاداقباي. نەسىن ايتاسىز بىلگىر ادامنىڭ ءجونى باسقا عوي، دۇرەكەڭ ءدۇر ەكەن، ءالىمتايدىڭ دا، قاداقبايدىڭ دا ءبىر-بىر جالاقىسىن قاعىپ الدى. «ياپىر-اي،— دەپ ويلادىم مەن،— قۇداي بەرگەنگە قۇلاي بەرەدى» دەگەن راس بولعانى ما. ءبىر مەنى بولسا ءجون، ەت پىسكەنشە ۇشەۋىمىزدى دە ۇشىرىپ ءتۇسىردى ەمەس پە، بۇل دۇرەكەڭ. قۇدايەكەڭ بولەكشە جاراتقان ادامدار بولادى دەگەن شاماسى راس شىعار. مەنىڭ ءبىر ايلىق جالاقىم جارتى مينۋتتىڭ ىشىندە دۇرەكەڭنىڭ قالتاسىنا بارىپ قويىپ كەتىپ جاتسا، مۇنداي پەندەسىن قۇداي بەكەر جاراتپاعان-اۋ دەمەسكە شارا بار ما؟!
بىلقىعان كەبەنىڭ ەتى كەلگەندە الگى بار بولعىر قاداقباي ءبىر شولمەك قىزىل اراق شىعارىپ، سونى ىشكەننەن كەيىن مەن ءتىپتى دۇرەكەڭنىڭ وزىمەن. تۇيدەي قۇرداس ادامداي قالجىڭداسىپ، شالقىپ كەتتىم بىلەم.
دۇرەكەڭدەر كەتەردە الگى زووتەحنيك ءالىمتاي الدەنەنى ەسكە سالىپ:
— ءىنىڭىز الىس جولعا كەتىپ بارادى، بۇگىن سىزگە ادەيى سالەم بەرە كەلدى. جول ءجۇرىپ بارادى عوي،— دەدى مايمەڭكەلەپ. ەمەۋرىندى ەزۋىنەن تانىپ ۇيرەنگەن ەلدىڭ بالاسى ەمەسپىن بە، ەكى ايلىق جالاقىدان جانىمدا قالعان ءجۇز الپىس سومدى دا دۇرەكەڭنىڭ الدىنا الىپ ۇردىم...
دۇرەكەڭ اتتانىپ كەتتى. باسقا باستىعىڭ ءبىز سياقتى قاراپايىم اداممەن وسىلاي قيتىقسىز ارالاسا الا ما، مىنە، ماسەلە قايدا جاتىر! اسىرەسە كەتەرىندەگى مەنى قۇشاقتاپ تۇرىپ قوشتاسقانىن ايتساڭشى! مايداي ەرىپ، جىبەكتەي ەسىلدى، «ءبىزدىڭ دە ءۇيىمىز بار، ءبىزدىڭ ۇيدە دە بولارسىز»،— دەگەنى كور كوكىرەگىمە ورناپ-اق قالدى. شىركىن، ءبىزدىڭ دۇرەكەڭ!
ەرتەڭىندە ۇيقىدان تۇرعاندا كەشەگى كۇندى ەسكە الىپ، كوڭىلىم الابۇرتىپ، الىسقا الىپ ۇشىپ وتىردى. الدەنە ەسىمە تۇسكەندەي قالتاما قولىمدى سالىپ، اقشانى ىزدەسەم، ايەلىم ايتادى:
— اقشاڭ قىرىمعا كەتتى ەمەس پە،— دەيدى. فەرماداعى شوپاندارمەن پىكىرلەسسەم، دۇرەكەڭ ولارمەن دە «ورتان قولىمدى تاپ» ويناپ، ولاردىڭ دا «ورنى باسقا» ەكەنىن باسا ايتىپ، ءبارىن دە ماي جاققان كوكەدەي ءجىبىتىپ جىبەرىپتى. دەگەنمەن، باۋىرىم، ايتىپ ايتپاي نە كەرەك، جۇرت ۇستىنەن كۇن كورەتىن تەرىس ازۋ ادامداردىڭ اۋزىنىڭ سالۋىن ايتپاڭىز. ولارىڭ بار عوي، قويشى تۇگىل قۇدايىڭنىڭ بەرمەسىن الادى-ەي!
سونىمەن قالتاما قولىمدى قايتا سالىپ، ساۋساعىمدى ەكى تاناۋىما تىعىپ قالعانىمدى انىق ءبىلدىم. وينارسىڭ قىزىل اراقپەن!
1987
You Might Also Like
-
«ىلگەرى كەتكەننىڭ ءيتى وتتايدى، كەرى كەتكەننىڭ كەلىنى ۇرلىق قىلادى» دەگەندى ەستىگەن مەنىڭ ءبىر قازاق تىلىنەن ماقرۇم قالعان ءىنىم ايتادى: «نەمەنە سوندا يت اۋزىنا كەلگەندى ايتا بەرە مە...
-
ءبىر ەنەدەن ۇلدان جالعىز بولعانىمەن، جۇرە جالعىز ەمەس جايىم بار. ءقازىر دە ۇيىمىزدەن بىرەۋ شىعىپ بارا جاتقاندا، بىرەۋ كىرىپ كەلە جاتادى. اسىرەسە مەنىڭ تۋىسقانىمنىڭ كوپ ەكەنىن بىلگەنىم كولحوز پرەدسەدا...
